COLLATIO IX.

De dono sapientiae.

Summanum.

Introductio, 1.

Explicatio textus: duplex sapientia cum subdivisione, 2. 3.

Evacuanda sapientia falsa, appetenda vera, 4. - Pars I. Sapientia desursum descendens triplici suo effectu aedificat domum Dei. Lux descendit ad tres potentias animae; primo, ad intellectivam illuminandam, 5.

Secundo, ad affectivam laetificandam. 6.

Tertio, ad operativam cor roborandam, 7. - Sic aedificat Ecclesiam et animam, ut sit domus Dei: in qua requiruntur septem columnae insinuatae a Iacobo, 8. - Pars II. De septem domus Dei columnis - hae enumerantur, 9. - Prima columna est pudicitia in carne, 10. - Secunda, innocentia in mente, 11. - Tertia, modestia in sermone, 12. - Quarta, suadibilitas in affectu, 13. - Quinta, liberalitas in effectu: haec requiritur praesertim in praelatis, 14. 15. - Sexta, maturitas in iudicio: duo ad hoc requiruntur, 16.

Septima, simplicitas in intentione, 17.

1. Si consurrexistis cum Christo, quae sursum sunt quaerite, ubi Christus est in dextera Dei sedens: quae sursum sunt sapite, non quae super terram .

Fili, concupiscens sapientiam, conserva iustitiam, et Deus praebebit illam tibi. Verba ultima sunt in Ecclesiastico, in quibus ostendit Ecclesiasticus, qualiter homo poterit adipisci donum sapientiae. Verum est, quod a Deo est illud donum ; sed si vis ipsum habere, oportet, te sapientiam concupiscere, pia non intrat sapientia in animam, nisi quae magno affectu fertur ad eam, nec negatur animae desideranti ; unde in libro Sapientiae : Optavi, et datus ut mihi sensus: et invocavi, et venit in me spiritus sapientiae. Desiderio sapientiae debet servari iustitia, quia non concordat sapientia iniquitati: unde dicit: conserva iustitiam. Inter alia haec est summa iustitia, ut homo non sit ingratus Deo, sed dona sibi collata refundat in datorem. Unde in Ecclesiastico : Danti mihi sapientiam dabo gloriam, quia, si de sapientia gloriaris, hoc ipso sapientiam perdis; Ieremias: Non glorietur sapiens in sapientia sua, et non glorietur fortis in fortitudine sua. Et causa huius redditur in Ezechiele, ubi dicitur: Tu, plenus sapientia et decore, in deliciis paradisi Dei fuisti: perdidisti sapientiam tuam in decore tuo.

Haec est iustitia summa, ut deinus Deo gloriam et petamus ab ipso sapientiam. Unde in Canonica Iacobi : Si quis vestrum indiget sapientia, postulet eam a Deo etc., in fide nihil haesitans. Et quia ego locuturus de sapientia indigeo sapientia, et vos auditores similiter: ideo in principio rogemus Dominum etc.

2. Si consurrexistis cum Christo etc. Verbum illud competit praeseuti tempori et nostro proposito: ipsum est scriptum in Epistola, quae legitur in Missa, et est verbum Apostoli ad Colossenses , in quo sacer Apostolus hortatur nos adipisci sapientiam veram et effugere sapientiam vanam. Primum tangit, cum dicit: Si consurrexistis cum Christo, quae sursum sunt quaerite etc. Secundum tangit, cum dicit: non quae super terram: in quo dat intelligere, quod sicut est duplex aspectus animae, sic est duplex eius affectus. Unus aspectus eius est ad caelestia et invisibilia, alius est ad terrena et corruptibilia: ita est etiam duplex affectus animae: unus est aeternorum, et alius est temporalium. Sic est etiam sapientia, quae est desursum, et alia, quae est deorsum. Hortatur nos ad primam et dehortatur nos ad illam, quae est super terram. - Illam, quae est deorsum, describit beatus Iacobus dicens: Nolite gloriari et mali esse adversus veritatem. Non est enim haec sapientia desursum descendens, sed terrena, animalis, diabolica. Ista tota sollicitudine quaerit delectari in omni suavitate, in affluentia divitiarum saecularium et in experientia sensualium delectationum et in excellentia sive in ambitione saecularinm pompositatum. In quantum facit hominem sollicitum, ut delectetur omni suavitate in affluentia divitiarum, est terrena: in quantum facit hominem sollicitum, ut delectetur in experientia sensualium delectationum, est animatis: sed in quantum facit hominem sollicitum, ut delectetur in excellentia et ambitione saecularium pompositatum, est diabolica: quia radix omnium malorum superbia, et principaliter damnatur in rege diabolico.

3. De ista triplici sapientia dicit Apostolus ad Corinthios : Scriptum est: perdam sapientiam sapientium, et prudentiam prudentium reprobabo. Illa est sapientia, de qua dicit Ieremias: Sapientes sunt, ut faciant mala, bene autem facere nescierunt. Ad istam sapientiam dispergendam mortuus est Christus, pauper factus, afflictus et humilis, ut nos doceret cavere ab ista. Apostolus ad Corinthios: Nonne stultam fecit Deus sapientiam huius mundi? quasi dicat, quando in cruce elegit contraria sapientiae mundiali. Apostolus: Placuit Deo per stultitiam praedicationis salvos facere credentes. Quod stultum est Dei sapientius est hominibus. Tu appretiaris affluentiam divitiarum, et Christus elegit paupertatem; appretians experientiam sensualium delectationum, et Christus elegit acerbitatem passionis: appretians ambitionem saecularium pompositatum, et Christus voluit esse despectus et confusus. Et praevaluit sapientia Dei; ideo dicit: Quod stultum est Dei sapientius

est hominibus. Salomon in Proverbiis dicit: stultissimus sum virorum, et sapientia hominum non est mecum. Non didici sapientiam et non novi sapientiam Sanctorum. Stultus fuit Christus apparentia exteriori, quando recessit ab appetitu stultorum ; stultior, quando voluit affligi; stultissimus vero, quando mortem crucis elegit et turpissima morte mortuus est. - Haec est sapientia Sanctorum. Apostolus : Gloria nostra haec est, testimonium conscientiae nostrae, quia non in sapientia carnali, sed in sapientia Dei conversati sumus in hoc mundo. Apostolus: Si quis videtur inter vos sapiens esse in hoc saeculo, stultus fiat, ut sit sapiens. Et ad Philippenses dicit: Multi ambulant, quos saepe dicebam vobis, nunc autem et flens dico, inimicos crucis Christi, quorum finis interitus, quorum Deus venter est, propter sapientiam animalem ; et gloria in confusione ipsorum, propter sapientiam diabolicam; qui terrena sapiunt, scilicet propter sapientiam terrenam.

4. Non ergo sapiatis quae sunt super terram, quia crucifixus est Christus, ut istam sapientiam evacuaret: et sicut mortuus est Christus, ut vanam sapientiam evacuaret et perderet: ita resurrexit et ascendit, ut veram sapientiam doceret et in cordibus nostris stabiliret. In cruce docuit sapientiam mundi spernere, et in caelum vadens docuit sapientiam Dei appetere et fontem vitae diligere. Omnis sapientia mundi est spernere ista. Maxima autem stultitia est mortem Christi evacuare: quod faciunt qui sapiunt quae sunt super terram ; ideo oportet sapientiam istam evacuare et sapientiam, quae desursum est, appetere.

5. Sed quae est sapientia, quae est desursum? Dicit Sapiens in Ecclesiaste : Vidi, quod tantum praecederet sapientia stultitiam, quantum differt lux a tenebris. Ergo dat intelligere, quod sapientia est lux: lux, inquam, descendens desursum a Patre luminum, a quo omne datum optimum et omne donum perfectum. Lux ista descendit ad nostram potentiam cognitivam illuminandam, ad nostram affectivam laetificandam et ad nostram operativam corroborandam. Descendit a summo Deo in intellectum, ab intellectu in affectum et usque ad infimum, scilicet operationem.

Quod sit lux descendens ad nostram potentiam intellectivam illuminandam: patet, quia scribitur in libro Sapientiae , quod est candor lucis aeternae, speculum sine macula Dei maiestatis et imago bonitatis illius. Et cum sit una, omnia potest, et in se permanens omnia innovatet per nationes in animas sanctas se transfert et amicos Dei et prophetas constituit. Neminem enim diligit Deus, nisi eum qui cum sapientia inhabitat. Est enim haec speciosior sole et super omnem dispositionem stellarum, luci comparata invenitur prior. Merito sapientia sedes Dei dicitur, et anima sic descripta, quae pulcrior est caelo, immo toto universo, sedes Dei est.

6. Secundo descendit sapientia desursum tanquam lux ad nostram affectivam laetificantiam. Unde in Ecclesiastico : Vinum et musica laetificant cor, et super utraque dilectio sapientiae.

Vinum et musica laetificant cor, scilicet ab exteriori et secundam species impressas, quae non sunt ipsa veritas, sed similitudo quaedam rei, nec implent animam et non vere, sed phantastice laetificant. Sed ubi est unio secundum veritatem, ibi est iucunditas, ubi veritas illabitur animae et eam replet et laetificat. De ista sapientia dicit Sapiens : Hanc amavi et praeposui illam regnis et sedibus et divitias nihil esse duxi in comparatione illius: super salutem et speciem dilexi illam. Venerunt autem mihi omnia bona pariter cum illa et innumerabilis honestas per manus illius: et laetatus sum in omnibus, quoniam antecedebat me ista sapientia. Philosophus dicit, quod sapientia maximas habet delectationes. Si magnum est illustrari sapientia, plus est laetificari, in quantum diligit principium suum.

7. Tertio descendit sapientia desursum tanquam lux ad nostram operativam corroborandam. Unde in Ecclesiaste : Sapientia confortavit sapientem super decem principes civitatis. Nota, quod nulla virtus subcaelestis, nec terrena nec humana, vel caelestis sive angelica, tantum corroborat animam, sicut supercaelestis sapientia. Unde in libro Sapientiae: Sapientia intravit in animam servi Dei, et stetit contra reges. Certamen forte dedit illi, ut vinceret et sciret, quoniam omnium potentior est sapientia.

8. Et sic haec sapientia aedificat Ecclesiam et animam, ut sit habitaculum Dei et domus Dei, domus, dico, amoena, domus pulcra et domus robusta. Dicitur in Matthaeo : Omnis, qui audit verba mea haec et facit ea, assimilabitur viro sapienti, qui aedificavit domum suam supra firmam petram. Domus ista principaliter aedificatur a sapientia: unde in Proverbiis: Sapientia aedificavit sibi domum, excidit columnas septem. Certum est, quod sapientia delectatur esse cum hominibus: unde dicit: Deliciae meae esse cum filiis hominum. Quod autem sapientia non habitet nobiscum, non est defectus es parte sui, sed ex parte nostra. Si volumus, quod lux praedicta habitet in nobis: oportet, quod habeamus columnas septem.

Sed quae sunt septem columnae huius domus? Nunquid eas fabricatio de canite meo? Absit: sacra Scriptura satis explicat eas. Ubi igitur inveniamus eas? Beatus Iacobus , describens sapientiam, quae desursum est, ponit septem eius conditiones dicens: Primum quidem pudica est, deinde pacifica, modesta, suadibilis, bonis consentiens, plena misericordia et fructibus bonis, non iudicans, sine simulatione. Si possem ista vobis explicare, non crederem perdere verba mea, immo darem vobis magnam viam ad sapientiam.

9. Istae columnae non sunt nisi gradus quidam ad sapientiam. Collige septem columnas. Prima est pudicitia in carne: secunda est innocentia in mente: tertia est moderantia in sermone: quarta est suadibilitas in affectu, et quinta est liberalitas in effectu: sexta est maturitas in iudicio, et septima est simplicitas in intentione. Per ista stabilitur domus sapientiae.

10. Prima, dico, columna domus sapientiae est pudicitia in carne: unde dicit: Primum quidem pudica est. Quare ista est prima? Quia haec est, qua oportet incipere: scribitur enim in libro Sapientiae : Inmalevolam animam non introibit sapientia, nec habitabit in corpore subdito peccatis. Corpus impudicum est subditum peccatis; ideo sapientia in eo non potest habitare. Dicitur in libro Sapientiae: Ut scivi, quoniam aliter non possem esse continens, nisi Deus det.

Gregorius Nazianzenus fuit iuvenis mundissimus. Accidit, quod studebat Athenis. Quadam nocte, cum dormiret, venit ad eum domina pulcherrima, habens duas pedissequas tanquam virgines: ipse incepit eam repellere. Et dixit domina: " non fugias me, quia non veni ad te corrumpendum. Sum sapientia, et duae pedissequae sunt humilitas et castitas sive pudicitia. Si vis me, quae sum sapientia, serva pedissequas istas, scilicet humilitatem et castitatem, quia ubi fuerit superbia, ibi erit contumelia: ubi autem est humilitas, ibi est sapientia ". Vera virginitas est, in qua sapientia associatur. Humilitas cum pudicitia est principalis columna sapientiae. Dicit Salomon : Luxuriosa res vinum, et tumultuosa ebrietas: quicumque his delectatur, non erit sapiens: et alibi: Vinum et mulieres apostatare faciunt sapientes et arguent sensatos. Exemplum tractabile habes in illo Salomone, qui apostatavit propter mulieres usque ad cultum idololatriae; qui tamen repletus fuit sapientia sicut fluvius. Si esset taberna, in qua venderetur vinum, quod induceret omnis sapientiae oblivionem: credo,quod nullus esset ita fatuus, quod emeret vinum illud. Credo, quod Deus aeternus altissima sui consilii dispensatione permisit Salomon cadere, ut omnes homines doceret fugere mulieres.

11. Secunda columna domus sapientiae est innocentia in mente: quod notatur, cum dicit: deinde pacifica. Augustinus dicit, quod "pax est tranquillitas ordinis ", scilicet, quando quis humiliter subiicit se superiori, aequanimiter se habeat ad parem et discrete praesit inferiori. Omnes, qui sunt filii sapientiae, habent hunc ordinem. Dicitur in Ecclesiastico : Filii sapientiae, ecclesia iustorum. Unde bellum? Si diligeres pacem, obedires superiori et praeesses ordinate inferiori; haberes pacem. Qui istam pacem perturbat destruit domum sapientiae. Scribitur in Proverbiis : Qui patiens est multa gubernatur sapientia: qui impatiens est exaltat stultitiam suam, et sic pervertit domum sapientiae. Beatus Iacobus: Quis sapiens et disciplinatus inter vos? Ostendat ex bona conversatione operationem suam in mansuetudine sapientiae.

12. Tertia columna domus sapientiae est moderantia in sermone, et hoc notatur, cum dicit: modesta. Super omnia exigitur moderantia in sermone: unde in Ecclesiastico : Homo sapiens tacebit usque ad tempus, lascivus autem et imprudens non servabunt tempus. Omni negotio tempus est et opportunitas. Nonne summa est insipientia, ut homo cum eodem gladio transverberet se ipsum et proximum suum? Sermo malus est necans audientem et dicentem. Non potes detrahere proximo, quin te ipsum interficias eodem gladio. Si dico verbum scandalizationis, non possum laedere te, nisi et laedam me. Tanta est vicinitas taciturnitatis et sapientiae, quod stultus, si tacuerit, sapiens reputabitur : et sapiens, qui multum loquitur, reputatur stultus. Uno verbo possum dicere detractionem, propter hoc oportet verbis facere stateram. Unde summe cavenda est immoderantia sermonis. - Sermo enim instrumentum est expressivum sapientiae, et ideo moveri debet secundum regulam sapientiae. Unde scribitur : Verba oris sapientis, gratia: et Apostolus: Omnis sermo malus de ore vestro non procedat. Mirabile est, cum homines sedent ad mensam, ut se spiritualiter reficiant, et unus diabolus loquitur de temporalibus et de detractionibus et omnes, qui sunt in mensa, pascit illo veneno. Mors et vita in manu linguae . Si mulier tacuisset, quando diabolus dixit ei: Quare praecepit vobis Deus, ut non comederetis de ligno scientiae boni et mali ? non habuisset diabolus occasionem ipsam amplius tentandi. Et philosophi etiam docuerunt discipulos suos, ut tacerent ; Cato: " Virtutum primam puto esse compescere linguam ". Credo, quod peccata linguite tanta sunt, quod mundus satis habet facere pro illis tantum, si Deus exsurgeret ad iudicandum ea .

13. Quarta columna domus sapientiae est, quod est suadibilitas in affectu ; quod notatur, cum dicit: suadibilis, bonis consentiens. Non est qui sit suadibilis in bono, nisi sit benignus: et hoc etiam concordat cum sapientia. Malignus suadibilis est in malo. Scribitur : Benignus est spiritus sapientiae, et non liberabit maledicum a labiis suis. Suadibilitas bona facit appretiari et diligere et eis consentit: et quanto sapientior est homo, tanto suadibilior est in bonis. Unde in Proverbiis: Inauris aurea et margarita fulgens, qui arguit sapientem et aurem obedientem. Sicut inauris ornat aurem, et margarita in corona ornat faciem; sic verbum bonum ornat sapientem. Quando sapiens arguitur, se habet, ac si ornaretur. Si enim corrigo me ad verbum admonitionis bonae, quid aliud facio, quam quod illo verbo me orno? Si tamen haec margarita proponitur stulto, conculcat eam ut canis. Unde in Proverbiis : Noli arguere derisorem, ne oderit te: argue sapientem et diliget te. Carissimi ! melius est a sapiente corripi quam stultorum adulatione decipi. Stultus quando corripitur, non recedit a malo nec ducitur ad bonum. Qui defectus suos cognoscit, et isti displicent ei, est sapiens. Qui hominem arguit et a malo revocat plus facit ei obsequii, quam si daret ei totum mundum.

14. Quinta columna domus sapientiae est liberalitas in effectu. Sapientia vult habere misericordiam non solum in affectu, sed etiam in effectu. Haec notatur, cum dicit: plena, misericordia et fructibus bonis. A fructibus eorum cognoscetis eos . Unde in Proverbiis dicitur: Manum suam aperuit inopi et palmas suas extendit ad pauperem. Os suum aperuit sapientiae, et lex clementiae in lingua eius. De fructu manuum suarum dedit inopi. Docet Sapientia, quod homo faciat opera non ludicra, sed fructuosa, quia bonorum laborum gloriosus est fructus. Inter omnia fructuosa opera magis fructuosa sunt opera misericordias. Date igitur de fructibus manuum vestrarum.

15. Istam misericordiam debent habere qui praeficiuntur ad gubernationem aliorum: unde in Actibus : Considerate ergo, fratres, ex vobis viros boni testimonii, plenos Spiritu sancto et sapientia, quos constituamus ad hoc opus dispensandum. Non esset sapiens dispensator, qui furaretur bona Dei. Si aliquid daretur tibi ad dispensandum familiae, et tu furareris et poneres in bursa tua: nonne credis, quod clamaret contra te familia domini et te diceret pessimum dispensatorem, et diceret dominus: Servum inutilem eiicite in tenebras exteriores ? Maior sapientia, quae possit esse, est, quod dispensator fructuose expendat quae habet dispensare, et tradita sunt ei ad dispensandum. Talis fuit beatus Stephanus et Laurentius. Pontifices summi in primitiva Ecclesia non vacabant istis terrenis: modo curatur de rebus temporalibus habendis, non dispensandis. Dicit: plena misericordia: Apostolus : Quae seminaverit Immo, haec et metet. Si dominus daret servo bladum ad seminandum agrum suum, et ille poneret bladum in sacco et non seminaret: male fructificaret terra, immo clamaret contra eum. Sicut misericordia amica est sapientiae, sic avaritia est inimica. Avari derident omnes, qui non amant pecuniam. In Deuteronomio : Munera excaecant oculos sapientum et mutant verba iustorum.

Excaecant oculos, non corporales, sed spirituales ; ergo auferunt lumen sapientiae. Scriptum est: Facilius est, camelum transire per foramen acus, quam divitem intrare in regnum coetorum, quia habet cor terrenum et ponderosum.

16. Sexta columna domus sapientiae est maturitas in iudicio: et hoc notatur, cum dicitur: non iudicans. Maturitas est in iudicio, quando homo non iudicat temerarie. Unde in Ecclesiastico : Iudex sapiens iudicabit populum suum, scilicet super quem habet auctoritatem. Sed si transcendat auctoritatem, non est iudex sapiens, sed est iudicium temerarium. Si sine auctoritate iudicat, quid est ? Certe nihil. Oportet etiam, iudicium sapientis habere zeli rectitudinem et notitiae claritatem. De primo : Os iusti meditabitur sapientiam, et lingua eius loquetur iudicium. Iudex iustus est qui iusto zelo movetur, omnia bona approbat et mala reprobat: qui vero non habet rectum zelum non potest bene iudicare. Amor et odium pervertunt iudicium. Si odis me, non potes me recte iudicare: et quare? Quia videtur tibi, quod omnia, quae sunt in me, mala sint.

Item oportet, quod iudex habeat notitiae claritatem. Quomodo iudicarem bene de re ignota ? Unde cum amici Iob arguerent eum, quod non esset iustus, dicentes: Deus iustus iustum non punit: et te tamen punit: ergo non es iustus: voluerunt iudicare de occultis. Iob, audiens haec, respondit eis dicens : Convertimini et venite, et non inveniam in vobis ullum sapientem. Ideo dicit beatus Iacobus: non iudicans, non quod homo non debeat iudicare loco et tempore de re, de qua habet certitudinem et auctoritatem et rectum zelum: sed quia iudicant homines malum bonum, et econtra bonum malum. Melius est, si debeam iudicare de alio, quod sentiam bene quam male. Debet homo esse pronior ad clementer excusandum quam ad male iudicandum. Omnes modo sunt iudicatores iniquarum cogitationum . Debet igitur homo non transcendere auctoritatem nec temerarie iudicare sine zeli rectitudine et notitiae claritate. Matthaeus: Nolite iudicare, ut non iudicemini. Quod homines defectus alienos intrinsecos iudicant et se negligunt, summa stultitia est. Gregorius: " Animus, quanto curiosior est ad investigandum aliena, tanto stultior est ad cognoscendum propria ".

17. Septima et ultima columna sapientiae est simplicitas in intentione, quae notatur, cum dicit: sine simulatione. De ista dicitur , quod rex Salomon fecit thronum de ebore grandem, et fecit in eo sex gradus. Aliae columnae sunt in gyro, sed ista est principalissima et in summitate. De ista loquitur Apostolus dicens: Quae sursum sunt quaerite ; et in Ecclesiaste: Quid habet amplius sapiens a stulto, et quid pauper, nisi ut pergat illuc, ubi est vitat Certe, ubi est Christus, et cum apparuerit Christus, apparebit vita.

Sed ubi est Christus ? Certe, sursum in caelo; Apostolus: Quae sursum sunt quaerite. Igitur in caelo est Christus et vita. Christus fons sapientiae, ipse est huius doni fundamentum et complementum. Apostolus ut sapiens architectus dicit : Fundamentum aliud nemo potest ponere praeter id quod positum est, quod est Christus Iesus. Ut dicit quaedam Glossa, homo contrario modo se habet arbori in radice: arbor enim habet radicem deorsum, homo sursum: et aedificium spirituale habet fundamentum sursum, sed corporale deorsum: Christus igitur est huius doni fundamentum. Idem est etiam eius complementum, quia in ipso sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi . In ipso consummatur domus sapientiae. Unde dicitur in Ecclesiaste: Sapientis oculi in capite eius, id est in Christo: stultus in tenebris ambulat. In Christo est consummatio omnis boni. Unde in Ioanne: Haec est autem vita aeterna, ut cognoscant te solum Deum verum et quem misisti Iesum Christum. Illa quae sursum sunt, debemus desiderare, videre et facere: et ad ea nos perducat qui sine fine vivit et regnat. Amen.

EXPLICIUNT COLLATIONES DE DONIS SPIRITUS S.

SERAPHICI DOCTORIS

SANCTI BONAVENTURAE