10 EPISTOLA ENCYCLICA

mo omnium piissime iustissimeque eum erga Deum, tum erga imperium vestrum nos gerimus , cxagitari, rapi, fu- gar i (1). Pari modo Tertullianus laudi christianis aperte dabat, quod amici essent Imperio optimi et cèrtissimi ex omnibus : Chri- stianus nullius est hostis, nedum Imperatoris, quem sciens a Deo suo constitui, necesse est ut ipsum diligat et revereatur et hono- rée, et salvum velit cum toto romano imperio (2). Neque dubita- bat affirmare , in imperii finibus tanto magis numerum minui ini- micorum consuevisse , quanto cresceret christianorum : Nunc pau- ciores hostes habetis prae multitudine christianorum, pene omnium civitatum pene omnes cives christianos habendo (3). Praeclarum est quoque de eadem re testimonium in Epistola ad Diognetum, quae confirmat, solitos eo tempore christianos fuisse Lon solum in- servire legibus , sed in omni officio plus etiam ac perfectius sua sponte facere, quam cogerentur facere legibus: Christiani obsequan- tur legibus , quae sancitae sunt, et suae vitae genere leges su- persunt.

Alia sane tum caussa erat, cum a fide christiana , aut quoquo modo ab officio deficere Imperatorum edictis ac Praetorum minis iuberentur: quibus temporibus profecto displicere hominibus quam Deo maluerunt. Sed in iis ipsis rerum adiunctis tantum aberat ut quicquam seditiose facerent maiestatemve imperatoriam contemne- rent, ut hoc unum sibi sumerent, sese profiteri et christianos esse et nolle mutare fidem ullo modo. Ceterum nihil de resistendo cogi- tabant; sed placide atque hilare sic ibant ad tortoris equuleum, ut magnitudini animi cruciatuum magnitudo concederet. - Neque ab- simili ratione per eadem tempora christianorum vis institutorum spectata est in militia. Era t enim militis christiani, summam for- titudinem cum summo studio coniungere disciplinae militaris: ani- mique excelsitatem immobili erga principem fide cumulare. Quod si aliquid rogaretur quod non esset honestum, uti Dei iura violare aut in insontes Christi discipulos ferrum convertere, tunc quidem imperata facere recusabat, ita tamen ut discedere ab armis atque emori pro religione mallet, quam per seditionem et turbas auctori- tat i publicae repugnare.

Postea vero quam respublicae principes christianos habuerunt, multo magis Ecclesia testificari ac praedicere institit, quantum in

(1) Legat pro Christian. (2) Apolog. n. 35 (3) Apolog. n. 37.