CAPUT IV. Utrum aliquid sit summum bonum ?

Hoc autem quidam dicunt esse summum bonum. Ante enim bonum hoc nihil est. Omne enim ante quod nihil est, primum et summum et causa boni est in omnibus bonis : dicitur igitur illud summum esse.

Adhuc,Summum quod per superabundantiam dicitur, uni soli convenit : non autem videtur convenire nisi illi cui impossibile est aliquid addi in bonis : nullum autem bonum est quod sine additione penitus intelligatur, nisi id quod primum est : et ideo hoc summum est.

Adhuc, Cum dicitur bonum, melius, et optimum esse, comparatio fit respectu alicujus : et non potest dici quod fiat comparatio nisi ad veram nominis impositionem accedendo. Vera autem nominis impositio boni est illius naturae, quae pura bonitas est. Videtur igitur illud simpliciter bonum, quod primum est et causa boni, summum esse.

Quod enim quidam dicunt primum bonum esse quod colligit omnia bona, non videtur posse stare : quod enim colligit, est compositum : quod autem compositum est, ex. principiis componentibus pendet, et malitiam habet privationis, potentia in resolutione compositi : et quod malitiam habet, summum non est: quod ergo colligit bona, summum non est. Adhuc, quidquid colligendo bona dicitur bonum esse, multas bonitates habet extra se. Cum enim dicantur omnia bona et sint, sicut unum non potest tolli ex omnibus, ita necesse est quod multa remaneant bona non collecta : quod autem aliquid habet extra se, non potest collectione omnium bonum summum esse : collectivum igitur summ bonum esse non potest.

si forte aliquis velit dicere, quod summum bonum Deus est, cui nihil deest in bonitate, et omnium bonorum fons est. Videtur nihil esse ad propositum : hoc enim bonum per naturam particulare non est : quaerimus autem hic particulare bonum. Praeterea, cum dicitur bonum unum, medium, summum, necesse est quod haec comparatio sit comparatio in aliqua una natura diversimode participata. Nulla autem una natura est quae sit a Deo, et ab aliis bonis participetur : quia ex hoc sequeretur de necessitate, quod aliquid secundum naturam esset bonum quod est Deus, et quod bonum divinum esset compositum : quae omnia sunt impossibilia. Summum igitur bonum Deus esse non potest.

Ad haec autem et similia per distinctionem solvendum est, quod scilicet summum bonum tripliciter dicitur, summum scilicet in ordine, et summum in comparatione, et summum in quantitate. Summum in ordine oportet quod sit aliquid coordinatorum in forma boni, sicut est coordinatio omnium generum a primo ad ultimum, et ab ultimo ad primum. Et sic cum resolutio bonorum stet in eo quod est pura bonitas, primum per se bonum est, et nihil nisi ipsa bonitas pura est summum bonum et optimum, sicut Aristoteles dicit in secundo Metaphysicorum, quod causae omnes resolvuntur ad causa primas, quae per se et substantialiter causae sunt, sicut omnia calida ad primum quod est causa caloris per se : et hoc dicit esse summe calidum, quia hoc est ipse calor simplex et purus nihil habens nisi quod calor est. Summum autem in comparatione est, quod maxime

accedit ad puram bonitatem : et hoc non simpliciter, sed in comparatione accipitur : et Ideo non simpliciter summum est, Sed ad aliquid summum, ad aliquid non summum. Summum autem in quantitate tripliciter dici potest, scilicet In quantitate discretionis secundum numerum bonorum, et in quantitate virtutum secundum bonorum differentias. Differentiae enim boni possunt accipi per additionem : et sic sumitur quod bonum est cui omnes differentiae boni additae sunt. Dicitur etiam summum bonum, cui per attributionem et non per additionem omnes differentiae boni primo et per se conveniunt. sic ergo tripliciter dicto summo bono, dicimus nihil esse summum quod discrete et singulariter omnes omnium colligat bonitates : aliquid tamen est summum bonum quod per additionem actus ad potentiam, omnes omnium bonorum colligit differentias. Cum enim primae differentiae sint eorum quae natura bona sunt, ens, unum, sensatum, rationale, intellectuale: constat quod primum semper est in secundo, et secundum in tertio, et sic deinceps, sicut trigonum in tetragono : et id quod ultimam boni differentiam attingit, summum et optimum est : quia in illa sunt omnes aliae differentiae bonorum : et secunda semper se habet ex additione ad priorem, hoc modo quo actus additur potentiae : quia potentia per actum ad esse determinatur : et sic ultimum bonum in ordine illo summum est. sic simpliciter simplex non est, nec primum, nec per se est, et essentialiter bonum est. Per attributionem autem dicitur summum bonum, cui omnes omnium bonorum bonitates, sicut causae efficienti et formali et finali attribuuntur lenter et eminenter : et sic summum bonum est Deus. Quia licet Deus simpliciter sit, tamen omnes omnium bonitates primas formas exemplares in ipso habent, quas quantum imitantur, bona sunt : et quanto plus decidunt ab ipsis, tanto plus malitiae permiscentur.

Summum igitur bonum quadrupliciter dicitur, summum scilicet simplex absque comparatione cui omnia bona attribuuntur, et omnes omnium bonorum differentias habet per attributionem, et non per collectionem vel compositionem, sed simpliciter et excellenter et eminenter. simpliciter autem dicimus quod sine determinatione actus ad potentiam est : in eo enim nihil est in potentia quod sit determinabile per actum. Excellenter autem dicimus : quia bonitates suae non sunt determinatae ad unum, sicut bonitates causatorum, sed excellentes in omnibus et ad omnia : causae enim sunt et non causatae. Causa autem, ut dicit Dionysius, excellenter habet id quod est causati. Eminenter autem. dicosecundum nominis rationem : non enim in eadem nominis ratione bonum est in Deo, et bonum est in causatis. Bonum enim in causatis obumbratum est, et privationibus multis impeditum est, et determinatione ad unum contractum est. Et ideo si diffinitur secundum quod est in causatis, cum nomen ipsum in se concipiat umbrosum et impeditum et contractum, per illam diffinitionem non potest attribui bonum summo bono, quod est Deus. Et si ratio ejus ponatur secundum quam Deo attribuitur, erit non umbrosi nec impediti nec contracti, sed boni quod eminet super hoc, et ante ista habet rationem boni : et talem eminentiam attribuitur summo bono quod est Deus. Hoc igitur est simplex, et secundum naturam summum bonum : sed hoc bonum ad praesentem non pertinet speculationem.

Secundo dicitur summum bonum in comparatione bonorum ad invicem, scilicet quod omnes differentias nobiles boni attingit, sicut diximus priusde intellectuali. Hoc enim in se habet et rationale et sensibile et unum et ens : et ideo in tali ordine imperfectum est primum et unum bonum perfectum ad aliud, hoc est, ex quibusdam differentiis bonorum est medium bonum : attingens autem

ultimas differentias dictas bonitatis, summum bonum dicitur.

n comparatione autem summum bonum dicitur respectu ejus quod primam dicit formalis boni positionem, et respectu ejus quod gradum bonitatis ponit super illud, et summum dicitur quod maxime ad veram accedit nominis impositionem. Sed hoc non dicitur summum bonum simpliciter, sed bonum in comparatione quadam.

Quarto modo dicitur summum bonum in quo stat resolutio bonorum. Utrum autem illud in quo sicut in primo stat resolutio bonorum, sit aliqua forma idealis praeexistens et praehabens omnia bona,sicut forma calcei lignea praehabet virtute omnes calceos formatos ad ipsam, quae sit forma prima secundum rationem adepta, quae tamen secundum ens non sit extra bona, sed potius in ipsis sit forma et ratio bonitatis in eis, ad praesentem tractatum non pertinet.De hoc enim est inter Peripateticos et Stoicos contentio. Cum autem fit comparatio bonorum, sicut praedictum est, oportet quod illa comparatio fiat in aliqua natura una quae sit in comparatis. Illa tamen natura non oportet quod sit generis, vel speciei, Sed potius ejus quod secundum proportionem convenit omnibus. In talibus autem natura in qua comparatio fit, primo et per se essentialiter est in uno, et in aliis est per quemdam respectum ad illud. Et ideo pura bonitas est in summo bono quod est Deus vel idea boni, sicut dicit Plato. Alia autem bona sunt, quia quaedam imitationes et resonantiae sunt illius.