QUAESTIO XV

Virum possibile sit aliquod nomen significare unum per prius, et reliquum per posterius

Arist. 3. hujus, et 1. Ethic. c. 6.Boetius in c. de aequivocis. Doctorq. seq. D. Thom. q.2.de. Verit art. 2. Cajet. de nom. Analog. c. 2. et 3. Conimb. ubi sup. q. 8. Complui. disp. 10. Log. q. 2. et seqq.

Quod non videtur: nam si hoc esset possibile, aut hoc erit ex parte vocis, aut ex parte ipsius imponentis, aut ex parte ipsius rei. Non ex parte vocis, quia vox, inquantum vox est, nullam rem sibi determinat ; nec ex parte imponentis, quia ex quo imponens imponit ad placitum, potest prius imponere nomen, quod est posterius in re ; nec ex parte ipsius rei, nam licet res inter se ordinem habeant, non tamen propter hoc sequitur, quod habeant ordinem ad invicem, ut sunt significabiles, quia illud quod est posterius, ut dictum est, potest prius significari.

Ad istam rationem dicitur, quod quaedam sunt res, quae inter se ordinem non habent, et quaedam quae ordinem habent. Istae autem res, quae nullam ad invicem habent habitudinem, si significentur per vocem,pure aequivoce significentur. Istae vero res quae habitudinem ad invicem habent,significantur sub modo prioris,et posterioris. Nam intelligere sequitur esse, et significare, intelligere. Ex quo ergo est in re ordo prioris, et posterioris, in significando erit ordo prioris, et posterioris.

Sed contra istam solutionem arguo dupliciter. Primo sic, significare est quidam actus intellectus, prout est attributus ipsis rebus, sed illud quod posterius est in re, potest esse magis, et prius notum apud intellectum, quam illud, quod simpliciter prius est in re. Et sicut intelligit intellectus, sic imponit nomen ad significandum; ergo ei, quod posterius est in re, prius potest nomen imponere : prioritas ergo, et posterioritas in intellectu non includit prioritatem, et posterioritatem in rebus, prout sunt significabiles, ergo, etc.

Item? si aliquod nomen imponitur diversis, aut ergo illis imponitur una impositione, aut pluribus impositionibus. Si una impositione, cum una impositio accipiatur sub una ratione significandi, illa duo in una ratione univocabuntur. Si eis imponitur diversis impositionibus, cum prima impositio non magis imprimat voci repraesentationem, quam secunda, illa duo aequaliter repraesentabuntur.

Propter haec dicitur aliter, quod nomen analogum significat primo unam rationem communem, ista tamen ratio per prius, et posterius in diversis reperitur. Et sicut ista ratio in diversis reperitur, sic nomen illud per prius, et posterius de eis dicetur: verbi gratia, Ens primo significat entitatem, et unum primo significat indivisionem. Sed ratio essendi primo competit Substantiae, deinde Quantitati, et sic caeteris Praedicamentis. Et sic hoc nomen eras per prius dicitur de substantia, et per posterius de Quantitate, et aliis. Similiter est de uno.

Sed contra hoc. Inter idem, et diversum non cadit medium; ergo omne quod concipitur, concipitur sub eadem ratione, vel diversa. Sed illa, quae concipiuntur sub eadem ratione, sub illa ratione univocantur. Quae autem sub diversa ratione concipiuntur, sub illis rationibus diversis aequivocantur. Cum igitur inter idem, et diversum non cadat medium, omne nomen vel erit simpliciter aequivocum, vel univocum.

Item, terminus, quod primo significat, supponit respectu praedicati : si ergo nomen analogum significaret unum commune, illud supponeret respectu praedicati, et per consequens ad tale nomen non esset respondendum per distinctionem ; quia ibi esset unitas, et non duplicitas, et per consequens talis analogia aequivocationem non causaret.

Item, quod additur de ente, veritatem non habet, nam primo non significat aliquam rationem communem illis, de quibus dicitur. Et hoc propter tria. Nam per Philosophum 8. Metaph. cont. ult. idem 2. Metaph, context. 53. duplex est materia, sensibilis, et intelligibilis. Quae autem habent materiam sensibilem, vel intelligibilem, non statim sunt id quod sunt, nam in illis materia expectat adventum formae : in illis autem, in quibus non est materia, nec sensibilis, nec intelligibilis, statim sunt id quod sunt,quia ibi non est aliquid expectans adventum ipsius formae. Et exemplificat de ente, et uno, nam ens, et unum statim sunt quale, et quantum, etc, Sed si ens significaret aliquam rationem communem, illa ratio expectaret aliquod additum,per quod determinaretur ad substantiam,vel ad accidens. Cum ergo statim sit decem Genera, non significabit aliquam rationem communem.

Item, si ens significaret aliquam rationem communem, diversa Praedicamenta minus differrent, quam duae species ejusdem generis, nam duae species ejusdem generis conveniunt in ratione communi generis. Et differunt per differentias essentiales. Sed si ens significaret unam rationem communem ad diversa Praedicamenta, in ista ratione communi convenirent, et non differrent per differentias essentiales, quia ens non est genus,quia extra intellectum generis est differentia, et e converso. Et de differentia per se non praedicatur genus, sed ens de differentia per se praedicatur. Unde ens 3. Metaph. context. 10. non dividitur in decem Genera per differentias essentiales, sed per diversos modos essendi, quibus correspondent diversi modi praedicandi, et ideo dicuntur Praedicamenta : ergo, etc.

Item, quilibet conceptus aut est comparati, aut absoluti; ergo conceptus entis, vel erit absolutus, vel comparatus. Sed conceptus absolutus est conceptus substantiae, et conceptus comparatus est conceptus accidentis ; ergo conceptus entis, vel erit conceptus substantiae, vel accidentis.

Forte diceret aliquis, quod in isto argumento est fallacia figurae Dictionis, ac si sic argueretur, Omne animal est vel rationale, vel irrationale; ergo animal significat rationale, vel irrationale. Hic est fallacia figurae Dictionis, a suppositione personali ad simplicem. Licet enim in re animal non fuerit aliud quam rationale, vel irrationale, animal tamen potest significare indifferens ad rationale. Similiter, licet quilibet conceptus sit absolutus, vel comparatus, ens tamen potest significare indifferens ad hunc, et ad illum.

Sed ista responsio non impedit argumentum, nam absolutum, et comparatum sunt differentiae ipsius conceptus. Sicut rationale, et irrationale sunt differentiae animalis,ut in rerum natura existit. Sed impossibile est in rerum natura reperire aliquod animal, quod indifferenter se habeat ad rationale, et irrationale ; ergo impossibile est esse aliquem conceptum, qui indifferenter se habeat ad absolutum, et comparatum. Quare relinquitur, quod ens non significat primo rationem communem illis de quibus dicitur. Et similiter, quod nomen analogum non significat primo unam rationem communem, quae per prius, et posterius in diversis reperiatur. Et per consequens responsio illa data non fuit sufficiens, nec bene fundata ; quare, etc.

Ad oppositum arguitur. Et primo sic, differentia est inter univocum, et aequivocum, et analogum. Univocum enim significat unum, Aequivocum vero plura, sed aequaliter. Ergo analogum significat unum per prius, et reliquum per posterius.

Item, per Philosophum in 4. Metaph. context. 2. Ens dicitur multis modis, et per hoc innuit, quod non penitus univoce, sed nec aequivoce, sed ad unum, et unam naturam, ut sanum.

Item, intelligere sequitur esse, et significare intelligere, ergo modus intelligendi sequitur modum essendi; et modus significandi sequitur modum intelligendi, sed in re est habitudo, ergo et in significando est habitudo.

Item, in hoc libro, c. 2. distinguit Philosophus nomina, quae dicuntur per prius, et posterius : ergo. etc.

Ad quaestionem dicendum, quod quantum est ex parte vocis significantis, non est possibile vocem significare unum per prius, et reliquum per posterius. Nam significare est aliquid intellectui repraesentare, quod ergo significatur, ab intellectu concipitur. Sed omne quod ab intellectu concipitur, sub distincta, et determinata ratione concipitur, quia intellectus est quidam actus, et ideo quod intelligit ab alio distinguit. Omne ergo quod significatur, sub distincta ratione, et determinata significatur. Hoc patet: nam materia prima, quae de se est ens in potentia, si intelligitur, oportet quod intelligatur sub ratione distincta. Et si ita sit de materia prima, multo fortius hoc erit verum de omni alio.

Si ergo dictio analoga, vel vox imponitur diversis, necesse est ut sub ratione distincta, et determinata eis imponatur. Si ergo dictio analoga sub diversis rationibus, diversis imponatur, necesse est quantum est ex parte vocis significantis, quod ea aequaliter repraesentet : unde in re potest esse analogia, sed in voce significante nulla cadit prioritas,vel posterioritas. Aliqua enim est proprietas, quae magis convenit uni rei quam alteri: sed non est aliqua proprietas, quae magis conveniat substantiae vocis, quam alia. Hoc etiam patet per signum, quia Aristoteles in libro Praedicamentorum, ubi determinat de vocibus significativis, nullam mentionem facit de his, quae in re sunt analoga, sed solum ibi de Univocis, et Aequivocis. Unde Boetius dicit ibidem, quod cum Aristoteles dicit, quod Aequiuoca sunt, quorum nomen est commune, et ratio substantiae diversa, quod sub ista definitione comprehendit quae in re sunt analoga, et omne genus aequivocationis. Unde ratio substantiae per ipsum accipitur ibi posterius, non tamen oportet, quod prius sit causa quare posterius significetur: nam posterius in re potest esse magis, et prius notum intellectui, et per consequens sibi pro ratione determinata, quam intellectus attribuit ipsis rebus, et non pro ratione, prout constat ex genere,et differentia. Propter quod dico, quod quantum est ex parte vocis significantis, nulla cadit prioritas, vel posterioritas, licet res significatae ad invicem habeant habitudinem.

Ad primam rationem dicendum, quod quantum est ex parte vocis significantis, medium non cadit inter univocum, et aequivocum.

Ad aliam rationem dicendum est, quod Naturalis, et etiam Metaphysicus ipsas res considerant. Logicus autem considerat res rationis. Et ideo multa sunt univoca apud Logicum, quae dicuntur aequivoca apud Naturalem. Naturalis enim diceret, quod corpus aequivoce dicitur de corpore superiori, et inferiori. Sed Logicus diceret,quod de utroque diceretur univoce. Unde a quibuscumque potest Logicus abstrahere unam rationem communem, dicuntur illa in illa ratione communi uniri, vel uni vocari. Unde quia in corpore superiori, et inferiori contingit reperire unam rationem communem, quia haec, et illa corpora conveniunt in habendo tres dimensiones, ideo Logicus dicit tam haec, quam illa in illa ratione communi uniri. Sed quia Naturalis applicat suam considerationem ipsis rebus, et alia est natura corporis corruptibilis, et corporis incorruptibilis, ideo Naturalis dicit, quod corpus dicitur de hoc aequivoce, et de illo. Logicus etiam dicit,quod omnes ejusdem Generis species in suo genere univocantur. Sed Naturalis dicit, quod in Genere latent aequivocationes multae : unde Logicus considerat res ipsas, ut sub ratione cadunt. Et quia inter idem, et diversum non cadit medium, ideo Logicus medium non ponit inter aequivocum, et univocum. Unde per hoc ad formam argumenti dicendum, quod quia primus Philosophus considerat res secundum suas quidditates. Et in re est ita, quod quaedam res ad invicem habent habitudinem, ideo dicit primus Philosophus, quod ens dicitur de substantia, et accidente analogice. Sed quia Logicus considerat res, ut sub ratione cadunt, ideo dicit, quod ens aequivoce dicitur de substantia, et accidente. Unde Porphyrius cap. de Specie, dicit, quod si quis omnia entia vocet, aequivoce, non univoce nuncupabit.

Sed contra hoc arguitur. Si enim vox, quae dicitur analoga, quantum est ex parte vocis significantis, non significaret unum per prius, et reliquum per posterius, sequeretur, quod primus modus aequivocationis, et secundus non differrent: nam primus modus est, quando aliqua dictio significat aequaliter plura.

Ideo dicendum est, quod analogia non causatur secundum modum aequivocationis, quia proprie analogia reducitur ad primum modum aequivocationis. Unde ad praesens dicatur, quod translatio, et transumptio a propria significatione ad impropriam, per aliquam similitudinem causat secundum modum aequivocationis. Hoc patet per Aristotelem in littera, dicit enim quod secundus modus aequivocationis, et Amphibologiae resultat ex hoc, quod soliti sumus sic dicere. Sicut ridere proprie significat actum hominis, et per quamdam translationem, floritionem, vel florigerationem pratorum, unde dicerem, quod hic est secundus modus aequivocationis, Quidquid ridet habet os ;pratum ridet, ergo, etc. Ubi in secundo modo nulla cadit habitudo, unde si illa, quae in re habent habitudinem ad invicem, sub diversis orationibus significentur, aequivoce quantum est ex parte vocis importantur. Unde talis analogia est reducenda ad primum modum aequivocationis.

Ad aliud dicendum, quod si accidens intelligitur, ut habet habitudinem ad substantiam, et nomen, si sic sibi imponitur, sub ratione distincta, et determinata sibi imponetur, et per consequens si idem nomen imponatur utrique, illa aequivoce repraesentabit, unde licet prius sit causa esse posterius, non tamen oportet, quod prius sit causa quare posterius significetur; nam posterius in re potest esse magis, et prius notum intellectui, et per consequens sibi prius potest nomen imponi, unde habitudo in re non concludit necessario prioritatem, et posterioritatem in sermone. Ad aliud patet.