Sequitur :

" Dominus tecum. "

Et colligit hic omne, quod beatam facit hanc Virginem ad Deum. Unde quinque hic notantur. Primum est, quod Dominum et non Deum vocat, qui secum esse dicitur. Secundum, cum Deus sit ubique et in omnibus, qualiter dicatur esse cum ipsa? Tertium, quare ipsa non dicitur esse cum Domino, sed Dominus secum ? Quartum, quid sui, vel de suo cum Domino in hoc opere incarnationis habuerit? Quintum et ultimum, si aliqua in hoc matri conferatur principalitas, quod Dominus esse secum perhibetur?

De primo ergo, quare dicitur Dominus et non Deus esse secum, notandum quod Dominus dicit tria : majestatis altitudinem, divitiarum honorabilium honorem, et virtutem, sive fortitudinem nullo modo aliqua impulsione nutantem. Et haec tria dicit beatus Dionysius in libro de Divinis nominibus, his verbis : " Domi-

" nus dicit non inferiorum excessum tanti tum et suppositionem : sed etiam orn" nium pulchrorum bonorum divitem " possessionem, et veram, et non cadere " vel nutare valentem virtutem, sive, " fortitudinem majestatis. " Et bis tribus relevat nostrum casum humilitatis, paupertatis, et infirmitatis : humilitatis, quoad nostri status vilitatem : paupertatis, quoad gratuitorum et beatitudinis spoliationem : infirmitatis, quoad nostram vulnerationem. Et suam nobis largitur elevationem, dilationem, et fortitudinem : altitudinem quidem in dignitate, ut homo honore dignus sit: divitias, ut habeat unde mereri possit: fortitudinem autem, ut hosti resistere possit, et haec tria simul non dicit aliud nomen, nisi Dominus. Quod enim Dominus sit, qui nos de statu in quem cecidimus sustollat, patet, 1 Reg. ii, 8: Suscitat de pulvere . egenum, et de stercore elevat pauperem, ut sedeat, etc. Psal. CXII, 5 et 6 : Quis sicut Dominus Deus noster, qui in altis habitat, et humilia respicit, etc. Sic ergo elevat ad statum pristinae et deperditae dignitatis. Quod autem Dominus ditet nostram paupertatem, patet, ad Roman. x, 12 : Idem Dominus omnium, dives in omnes qui invocant illum. I ad Corinth. I, 5: In omnibus divites facti estis in illo, etc. Psal. XXXIII, 10 et 11 : Non est inopia timentibus eum, etc. Luc. I 53 : Esurientes implevit bonis, etc. Magnificatus est enim Dominus et noster verus Salomon divitiis et gloria super omnes reges universae terrae . Quomodo ergo aliquem de suis dimitteret pauperem, cum sit magnificus in sanctitate, et virtutum et gratiarum largitione? Esther, II 18: Dona largitus est juxta magnificentiam principalem. Hoc significatum est, IV Reg. IV, 7, ubi a creditore diabolo liberat filios viduatae Ecclesiae, olei sui, hoc est gratiae suae multiplicatione. De fortitudine autem nos protegente et con- tinente, Numer. XXIV, 8 : Deus eduxit illum de aegypto : cujus fortitudo similis est rhinocerotis. Hujus ergo Domini altissimi locus est humilitas Virginis : theca thesaurorum, divinitas : benignitas Virginis, ligatio fortitudinis: ut ad nos veniant exempla castitatis Beatae Virginis. Bene igitur dicitur quoad haec tria, " Dominus tecum. " Hic enim simul in unum fuit sublimis et humilis, dives et pauper, fortis et imbecillis : sicut et Dominus.

Dicitur autem Dominus esse cum ipsa plusquam cum aliis. Oravit enim, ut. dicunt Patres, redemptionem Israel, et ipse Dominus exaudivit orationem ejus, faciens redemptionem ipsam per humilitatem susceptae carnis. Cum ipsa enim esse Dominum, significat consentire Dominum votis ejus, orationi, et operibus ejus: ita ut verum sit quod dicitur, II Reg. VII, 3: Omne quod est in corde tuo, vade, fac, quia Dominus tecum est. Similiter dicitur, Josue, I, 5 : Sicut fui cum Moyse, ita ero tecum: non dimittam, neque derelinquam te. Oportuit enim ut prae aliis votis ejus consentiret Dominus : quae sic sibi eum attraxit, ut visceribus ejus se infunderet, et Emmanuelis in ipsa nomen acciperet, quod est Nobiscum Deus. Dominus enim nobiscum quinque facit. Consensus enim ejus in nobis expeditas reddit virtutum operationes, confortat contra retrahentiam timoris, omnes antiqui et callidi hostis dissolvit machinationes, et prosternit et in fugam convertit hostium acies et congregationes, magnificas confert de victoria et liberatione praesumptiones. De primo horum, scilicet, quod expeditas reddit virtutum operationes, jam habitum est ex Prophetia Nathan ad David, II Reg. VII, 3 : Omne quod est in corde tuo, vade, fac, etc. Quasi dicat: Expeditus es in omnibus, et nihil habebis impedimenti. Quod confortet contra insurgentium machinationes, Ezechiel. II, 6, et iii, 9: Ne timeas eos, quia ego tecum sum. Isa. L, 7: Dominus Deus auxiliator meus,

ideo non sum confusus. Ad Roman. viii, 31: Si Deus pro nobis, quis contra nos ? Quod dissolvat omnis callidi hostis machinationes, Isa. VIII, 10: Inite consilium, et dissipabitur : loquimini verbum, et non fiet, quia nobiscum Deus. Quod in fugam convertat et prosternat hostium acies, Judicum, VI, 12, ubi Angelus dixit ad Gedeonem : Dominus tecum. In virtute sermonis (quod umbra et figura est verbi istius) prostravit, et in fugam convertit castra Madian. Quod in conceptu virginali spiritualiter est impletum : unde, Isa. IX, 4 : Jugum oneris ejus, et virgam humeri ejus, et sceptrum exactoris ejus superasti, sicut in die Madian. Quod magnificas de victoria et liberatione conferat praesumptiones, in Psalmo cxxv, 2, dicitur: Tunc dicent inter gentes : Magnificavit Dominus facere cum eis. Unde, I Reg. IV, 7 et 8, territi hostes dicunt: Venit Deus in castra... Vae nobis ! Ex adventu autem Domini in castra laetiticatus est exercitus Israelis, et vociferatus clamores devotionis et gratiarum actionis.

Tertium (quod superius notandum esse diximus) est, qualiter eliam Beata Virgo sit cum Domino : quia, cum, praepositio notat associationem : si Dominus secum est, ipsa etiam est cum Domino. Profectus videlicet circa virtutem, consurrectio contra iniquitatem, et contemplatio et amor circa veritatem. De primo horum dicitur, Genes. V, 24 : Ambulavit Henoch cum Deo, et non apparuit, quia tulit eum Deus. De secundo, in Psalmo xciii, 16: Quis consurget mihi adversus malignantes ? Quasi dicat: Rarus, sed tamen charus. De tertio, Joan. XVII, 24 : Pater, quos dedisti mihi, volo ut ubi sum ego, et illi sint mecum : ut videant claritatem meam.

Quartum vero (quod superius notatum est) est, quod scire desideramus quid sui, vel de suo in hac operatione cum Domino habuerit. Et dicimus quod duo ; consensum videlicet humilis charitatis, et fidem indubitatam promissae veritatis.

De primo ipsa dicit: Ecce ancilla Domini, fiat mihi, etc. . De secundo dicitur : Beata quae credidisti, quoniam perficientur, etc. .

Quintum autem quod supra notatum est: quid principalitatis detur ei per hoc quod dicitur, " Dominus tecum. " Dicimus enim in sophisticis, quod cum unus dicitur esse cum alio, principalitas notatur esse in re ablativi, cui deservit praepositio cum : sicut dicitur miles esse cum rege : et non e converso, rex cum milite. Duas autem principalitates ex dignitate concedit Dominus Virgini, honoris videlicet, et subjectionis. Ille enim qui legem dedit de honorandis parentibus , et qui natus ex muliere, factus est sub lege legem non dissolvit, sed observavit in matre: maxime cum non venit legem solvere, sed adimplere . Tobiae, IV, 3 : Honorem habebis matri tuae omnibus diebus vitae tuae. Audi ergo nos, Virgo Beata : nam te Filius nihil negans, honorat. Subjectionis autem principalitatem notat, Luc. II, 51: Descendit cum eis,... et erat subditus illis. Quis, quibus? Deus, hominibus : filius, parentibus : doctor, discipulis. Ad Hebr. IX, 9 : Patres quidem carnis nostrae eruditores habuimus et reverebamur eos. Hoc autem fecit ut exemplo suo subjecti esse non dedignemur, etiam his qui nobis inferiores esse videntur.

Sed mirum admodum est de dictis Angeli: praevenit ad salutandam Virginem ex Domini sui parte : et innuit praevenisse Dominum, etiam ipsum celerem adventum nuntii. Quod etiam innuit, Cantic. ii, 8, dum alloquerentur eam sodales sponsi de amore : sponsus ipse aculeis amoris incitans, revelat adventum suum oculis sponsae: et illa facibus et flammis et lampadibus amore sponsi succensa, clamavit dicens : Ecce iste ve-nit saliens in montibus, transiliens colles. Sic et nunc praevenit nuntium suum Dominus, inventus a nuntio circa sponsam: ut fidem habeat sponsa de verbis nuntii, secum in cordis thalamo jam perhibet esse Dominum. Profecto est hoc quod dicit Isaias, IX, 7 : Zelus Dominis exercituum faciei hoc. Ut enim dicitur, Sapient. vii, 24 : Omnibus mobilibus mobilior est sapientia: et ideo Angelos veloces ipse praevenit. Exsultavit enim ut gigas ad currendam viam usque, non ad nos, sed in nos: a summo caelo, a summo Patris, a regalibus sedibus descendens, invisceravit se nobis in visceribus Virginis. Gregorius : " Nescit enim " tarda rerum molimina Spiritus sancti " gratia. " Amanti enim omnis velocitas tarda est: et ideo reditum nuntii non exspectat, qui renuntiet de consensu, decore virginis et lenociniis irretitus.

" Benedicta tu in mulieribus. "

Sequitur id quod est ad proximum : " Benedicta tu in mulieribus. "

Quatuor enim in hac salutatione dicuntur : Ave videlicet, quod debetur innocentiae Virginis: Gratia plena, quae scilicet plenitudo debetur vacuitati humilitatis : quia dicitur, Jacob. IV, 6, quod humilibus dat gratiam. Et idem dicitur, I Petr. V, 5. Tertio, Dominus tecum, quod notat amorem Dei ad eam. Et quarto, benedictio, quae debetur caelibatui castitatis. Et in hoc est perfectio salutationis.

Dicit ergo: " Benedicta tu. " Et ne aliquid videatur vacare a mysterio et gratia speciali in verbo proposito, benedictionem notat, et excellentiam. Benedictionem cum dicit, Benedicta. Discretionem, in pronomine tu. Excellentiam cum dicit, In mulieribus. Vel, solam in- telligens benedictam, vel benedictam prae omnibus.

Benediclio autem munit et tutat contra malum: multiplicat spirituale et verum bonum : et conciliat nobis Deum. Quod munit et tutat contra malum, Genes. XXXII, 28, benedixit Angelus Jacob in eodem loco, et dixit: Si contra Deum fortis fuisti, quando magis contra homines praevalebis ? Adauget etiam omne bonum, sicut dicitur, Job, I, 10 : Operibus manuum ejus benedixisti. Et statim sequitur: Possessio ejus crevit in terra. Quod Deum conciliat, Isa. lxv, 16 : Qui benedictus est super terram, benedicetur in Deo. Dicit propheta : Amen. Et, Numer. VI, 27: Invocabunt nomen meum super filios Israel: et ego benedicam eis.

Sit igitur benedictio super caput Virginis.

Dicit autem, tu : discretionem notans, et significantiam. Discretionem quidem, quia est benedicta singulariter. Significantiam autem, quia benedictionem habet insignem. Discretive enim benedicitur, de qua canitur : " Benedicta filia tu a Domino . " Signanter autem benedicitur, cui principalis et insignis datur benedictio. Deuter. xxxiii, 16: Benedictio illius qui apparuit in rubo, veniat super caput Joseph, et super verticem nazaraei inter fratres suos. Qui enim in rubo apparuit, Virginem incombustam per concupiscentiam designavit, desponsatam Joseph, cujus Jacob Patriarcha figura fuit: et hoc super verticem Nazaraei ejus, hoc est, Sancti sanctorum Christi descendit, et per ipsum in matrem. Haec enim benedictio est omnium gentium, hoc est, in quo benedicentur omnes gentes : quod fit per Christum, qui solus est semen benedictum : sicut dicitur, Genes. XII, 3, et ad Galat. III, 8.

Sic igitur discretive et signanter es benedicta tu.

Subjungit autem : " In mulieribus, " hoc est, inter mulieres, ut praepositio in notet medium. Per participationem extremorum medium vocatur : optimum enim mulierum in honore est virginitas, et optimum utilitate est faecunditas: quod utrumque Virgo gloriosa participavit. Gaudium enim matris habet cum virginitatis pudore : nec primam similem visa est, nec habere sequentem. Virgo enim et mater est activae vitae in prole, et contemplativae in specie, figura virginali. Hoc est enim castellum, in quod veniens Dominus majestatis in specie peregrini, apud nos primum susceptus est: Martha, hoc est, activa ejus vita administrante: et Maria, hoc est, contemplatione ejus assidente: in qua tamen felix et beatissima Virgo Maria, et beatissima mater optimam partem elegit, quae numquam auferetur ab ea. Nobis enim adest per ministerium misericordiae : Filio autem assidet per adspectum gloriae : nec nobis deerit affectus misericordiae : nec ipsa Filio subducitur in contemplatione gloriae, foecunditatem habens in plenisssimo gaudio matris, pudorem autem in summo honore virginis : ut de ipsa tantum verum sit, quod Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea .

Haec igitur est salutatio Beatae Virginis, et secundum praeceptum Apostoli, ad Roman. XVI, 6: Salutate Mariam, quae inuitum laboravit in vobis. Sicut enim in sententia dicit Apostolus, II ad Corinth. V, 13, sive in contemplatione mente excedit Deo, sive in actione sobria est: totum pro vobis est: virginitatis praeferens litium, et foecunditatis offerens Filium, et totum pro nobis impendens virtutis meritum. Salutemus ergo eam frequenter, et sapienter : frequenter, ut nec a corde, nec ab ore recedat: sicut suadet Isaias, xxiii, 16 : Benecane, frequenta canticum, ut memoria tui sit. Frequenter etiam, ut in devotione salutemus : ne forte dicat nobis illud Isaiae, XXIX, 13 : Populus hic labiis suis glorificat me, cor autem ejus longe est a me, id est, sine causa colunt me. Sapienter autem, ut salutans salutationi congruat: et salutatio concordet intentioni. Qualiter enim aut luxuriosus virginem, aut superbus humilem, aut maledictus benedictam salutare praesumit? Congruitas enim illa significatur in hoc quod cum salutationis hujus eulogium primum ipsa in Elisabeth propagaret, exclamavit Elisabeth, infra, v. 44 : Ecce ut facta est vox salutationis tuae in auribus meis, exsultavit infans, etc. Salutat autem ipsa habentem in utero Joannem, hoc est, in corde gratiam : est enim de Sanctis, communionem sanctorum servans: non salutans neque resalutans eum, qui a Deo excommunicatus est, dicente Joanne in II canonica, vv. 10 et 11: Si quis venit ad vos, et hanc doctrinam non affert, nolite recipere eum in domum, nec Ave ei dixeritis. Qui enim dicit illi Ave, commnnicat operibus ejus malignis. Si ergo incongruus eam salutaverit, non resalutat: et tunc fiet quod dicitur, Eccli. xli, 23 : Erubescite a salutantibus de silentio. Dicit enim Aristoteles, quod multas amicitias irresalutatio dissolvit. Salutemus ergo nos invicem in osculo sancto columbino : ut sicut ab ea volumus, ita nos eam salutemus. Tunc enim non compressione labiorum, sed conjunctione spirituum nostra perficietur salutatio.

"Quae cum audisset. "

Ecce hic describit post inconsuetam salutationem turbationem verecundam.

Tangit autem tria : Virginis verecundae turbationem, causam turbationis, et quam discrete se habuit in turbatione.

De turbatione autem dicit duo: lo- quentis Angeli auditum, et occasionatum exinde turbationis affectum.

De primo dicit: " Quae cum audisset, " hoc est, peraudisset, hoc est, proposita omnia auditu percepisset, et perfecta collegisset.

Et circa hoc secundo notantur virtutes audientis, et modus audiendi.

Virtutes audientis sunt tres: Virginis in susceptione verborum mansueta modestia, et patientissima in peraudiendo sapientia, et in gerendo morem puellarem Angelo mirabilis disciplina. Fecit enim jam de primo, quod longo temporal post praecepturus erat Jacobus, I, 21: In mansuetudine suscipite insitum verbum, quod potest salvare animas vestras. Propter enim salutem quam promittebat verbum in modestia susceptum est: quia verbum solatii summi fuisset, si fuisset consuetum : sicut dicitur, ad Hebr. XIII, 22: Rogo vos, fratres, ut sufferatis verbum solatii. Si enim verbum solatii est verbum Dei ab homine prolatum, quanto magis verbum maximae consolationis fuit verbum ab ore Angeli auditum ?

De patientissima in peraudiendo sapientia dicit Sapiens, Proverb. XIV, 293 Qui patiens est, multa gubernatur sapienlia. Et de stulto per oppositum, Proverb. XVIII, 13 : Qui prius respondet quam audiat, stultum se esse demonstrat. Proverb. I, 5 : Audiens sapiens, sapientior erit : et intelligens gubernacula possidebit. Proverb. XXIX, 11 : Totum spiritum suum profert stultus: sapienti differt, et reservat in posterum. Has enim foeminas Gennadius in libro de Contemplatione vocat ad loquendum catulas, quae procaces sunt et protervae : pro quolibet uno verbo multa respondentes, et numquam aliquid ad plenum audientes.

De disciplina vero dicitur, Eccli. XXVI, 17 : Disciplina mulieris datum Dei est. Inurbanum viro est puellam virginem promptulam esse ad loquendum : maxime quae amica est conscientiae, et solitudinis in contemplatione aemula, Ange-

lorum cupiens frui colloquiis, et consolatione Spiritus sancti delectari. Dicit enim lex, quod incivile est, lege non prospecta, respondere de lege. Mos igitur puellaris est, ad omnem sermonem quiete audire, et cum disciplina rei exitum exspectare: imitando in hoc Filium, de quo dicitur, Matth. xxvii, 14, cum de multis interrogaretur a Pilato : Non respondit ei ullum verbum, ita ut miraretur praeses vehementer . Unde potuit dicere illud Isaiae, xlii, 14 : Tacta semper, silui, patiens fui. Probat autem se esse puellam stirpis David, qui dixit, Psal. lxxvi, 5 : Turbatus sum, et non sum locutus.

Sic igitur in suscipiendo verbum est modesta et mansueta, in peraudiendo sapiens et patientissima, in gerendo morem Angelo disciplinata.

Modus autem audiendi est, quod auditum referat ad intellectum, hoc autem est, auris corporis ad aurem cordis. Non enim fuit de illis de quibus dicitur, Isa. VI, 9 : Audite audientes, et nolite intelligere. Sed in schola summae sapientiae edocta, sapienter et diligenter advertit: sciens quod aurem audientem et oculum videntem, Dominus fecit utrumque . Hinc est quod ornamentum aureum, Cantic. I, 10, promittitur ei, quando dicitur : Murenulas aureas faciemus tibi vermiculatas argento. Murenulae enim sensui illabuntur vermiculi argentei dulcisono tinnitu. Ita Virginis auris illapsam Angeli vocem aurae lenis audivit: et dulcem tinnitum cordis auribus vermiculantem, motibus flexuosis per omnes vias cordis induxit. Eccli. xxxii, 12 : Audi tacens simul et quaerens. Psal. xliv, 11 : Audi, filia, corpore, et vide, corde, et inclina aurem tuam, scilicet per taciturnitatem et humilitatem.