CAPUT VIII.

An universale sit forma, vel materia, vel compositum: et si forma, cujusmodi forma sit ?

Est autem adhuc dubium apud quosdam, an universale sit forma, an compositum, an materia : et si est forma, utrum sit forma totius, vel partis? Quod enim universale non sit materia, patet ex hoc quodmateria ei, in quo est, nec dat esse, nec nomen, nec rationem: quae omnia dat universale substantiale ei cujus est universale : igitur non est materia. Adhuc autem materia non est imago agentis in eo quod producitur.Universale autem est imago agentis intelligentiae in eo quod producitur, ut jam probatum est. Adhuc autem omne quod praedicatur de eo in quo est, forma est. Universale praedicatur de eo in quo est. Ergo universale forma est. Adhuc autem nihil est communicabile multis unum existens in eis secundum essentiam nisi forma: materia enim non est communicabilis multis, nisi per divisionem, ita quod non tota est in singulis. Universale autem totum est in singulis. Ergo universale non est materia, sed forma.

Sed quia innegabiliter verum est, ideo quaeritur cujusmodi forma sit? Est enim forma totius, ut humanitas est forma hominis : aut forma partis, sicut anima est forma corporis humani. Forma autem partis sive materiae non praedicatur de re cujus est forma, sed universale bene praedicatur. Universale ergo non est forma partis vel materiae secundum quod materia perficitur per formam. Eodem modo probari videtur, quod nec forma totius est : quia etiam humanitas de homine non praedicatur, et est de ratione ejus de quo praedicatur.

Haec autem et similia solvere non est difficile. Dicendum enim est, quod universale est forma, et quod est forma totius. Sed forma totius dupliciter. designatur in nomine : designatur enim ut forma tantum, sicut humanitas est forma designata ut forma tantum, quae est essentia formalis : et ideo non praedicatur de eo cujus est forma. quia homo non est essentia sua formalis, nec aliquid aliorum quae formas habent. Designatur etiam ut forma totius totum esse dicens cujus est forma: et tunc designatur per esse quod dat ei in quo est et nomen, sicut homo dicit esse formale quod forma totius dat huic composito quod est hic homo. Et hoc docet Aristoteles dicens: cum dico caelum, dico formam : cum dico hoc caelum, dico formam in materia. Et forma est universale praedicabile nomine et ratione de eo cujus est universale secundum substantiam : cujus probatio est, quia nisi universale tale esset forma, diffinitio data secundum nomen universalis non diceret totum esse rei, nec totam quidditatem ipsius secundum illud nomen secundum quod diffinitur, sive nomen generis sive speciei. Relinquitur ergo, quod universale sit forma totius ut totum esse dicens designata : propter hoc etiam praedicatur de eo de quo praedicatur, ita quod et statim posito subjecto per intellectum concipitur in illo sive subjectum sit in actu, sive non : omni tempore enim verum est, quod homo est animal, sive homo sit, sive non sit: et quod animal est corpus animatum, et quod corpus animatum sit substantia : sed ex hoc non sequitur, ergo corpus animatum est ens secundum actum. Et ideo dicit Avicenna , quod esse et existentia accidit ei quod est: verum enim est hominem esse animal, sive aliquod animal sit, sive non sit: et accidit ei esse, vel

non esse. Haec igitur sunt, quae digrediendo a proposito, et altioris scientiae assumendo negotium, de universalibuspropter doctrinae perfectionem esse dicenda videbantur.

Redeuntes igitur ad propositum dicamus, quod cum ad scientiam praedicamentorum Aristotelis utile et necessarium sit nosse quid genus, quid species, quid differentia, quid proprium, et quid accidens sit. Praeterea utile ad demonstrationem et diffinitionem et divisionum scientiam, tentabo tradere istarum rerum (quae universalia dicuntur) speculationem sive scientiam speculativam compendiosam, brevem quidem, sed tamen sufficientem et facilem, quae competat introducendis, per assignationes et similitudines tradens scientiam, tentans aggredi quae ab antiquis dicta sunt, ut qualia dicta sunt accipiantur. Hoc autem faciam ab altioribus quidem quaestionibus abstinens : quae licet tactae sint propter doctrinae perfectionem, tamen ex principiis propositae intentionis determinari non possunt. Simpliciores vero de his universalibus quaestiones mediocriter inter subtilem et rudem tractatum conjcctans, ex probabilibus sive similibus tractare, conjecturare est : multa enim talia oportet adducere, ut fides fiat de eo de quo tractatur.

Ne autem lateant ea quae ex istius scientiae principiis tractari non possunt de universalibus, mox,id est,prima facie occurrit quaerendum de generibus, et speciebus, utrum scilicet subsistant,vel in solis, nudis purisque intellectibus posita sint: si eliam sint subsistentia extra intellectum posita, utrum sint corporalia, sive incorporalia: et sive hoc vel illo modo sint, utrum sint separata secundum esse a sensibilibus sive singularibus, an in ipsis sensibilibus posita sint. Et alia quaedam circa tales difficultates circumstantia in hoc libro dicere recusabo. Hujusmodi enim negotium altissimum est, quia altis- simae scientiae proprium, et ideo majoris etsubtilioris egens est inquisitionis : altioris quidem quoad subjecti nobilitatem, maioris autem inquisitionis quoad demonstrationum subtilitatem. In his enim duobus scientiae differunt, ut Aristoteles dicit in principio libri ''de Anima . Illud vero quod de his dicendum videtur probabiliter quemadmodum de his tractaverunt antiqui Philosophi, et horum maxime Peripatetici (quos hic sequi suscepimus) nunc tantabo demonstraro modo introductionis.

CAPIT IX.

Quomodo universale praedicatur de quinque universalibus, et de sufficientia ac ordine quinque universalium ?

Quia autem inter incomplexa primo de universalibus occurit tractandum : videndum prius est qualiter universale dicitur de quinque quae sunt inducta. Universale enim simplex natura est, sua simplicitate communicabile et determinabile ad particulare in quo ipsum est nomine et ratione. Dico autem ratione essentiali quae competit universali quod praedicatur: et hoc dico propter proprium et accidens, quae etsi ut universalia perfectas diffinitiones habere non possunt, tamen secundum quas habent, praedicantur de his de quibus praedicantur sicut de substantiis, ut album de hoc albo,et risibile de hoc risibili, et sic de aliis.

Cum ergo quqdlibet istorum quinque dicatur universale, sciendum quod universale non dicitur communiter de ipsis ut genus, sed ut commune proportionis ad unum quod vocatur commune secundum analogiam. Unum autem ad cujus proportionem universale dicitur de his quinque, est aptum natum esse in mulus et de multis. Hoc autem nec per unam rationem convenit his quae substantia- liter (hoc est per hoc quod substantiale est) sunt in multis et de ipsis, et his quae per accidentale aliquod sunt in multis et de multis : nec per unam rationem convenit ei quod per accidentale consequens naturam est in multis et de multis, et ei quod per accidens commune quod est accidens individui. Adhuc autem nec de his quae per essentiale sunt in multis et de multis convenit per essentialem rationem: quaedam enim istorum sunt in multis et de multis per essentiale quod est quid, et quasi subjecta substantia in ipsis, sicut genus quod est quasi fundamentum in quo formatur et fundatur esse speciei: et sicut species quod est totum esse substantiale individui, quia quidquid sequitur speciem, est accidens individuans, aliud eliam est in multis et de multis per quale quid quod facit esse fundamentum in genere. Et sic patet, quod non per unam rationem sunt haec in multis et de multis : et per prius hoc convenit generi et speciei, per posterius autem differentiae. Adhuc cum esse in multis et de multis prius conveniat ei, quod in multis et de multis est specie et numero differentibus, quam ei quod est in multis et de multis solo numero differentibus : constat quod per prius convenit universale generi, et per posterius speciei. Haec enim est ratio communitatis analogicae, ut in quinto primae philosophiae docet Aristoteles,quod commune analogice simplex est in uno, in aliis autem non est nisi secundum quamdam propoitionem ad illud. Et per hoc patet, quod universale non praedicatur de his ut genus, vel ut species, vel ut differentia, vel ut proprium, vel ut accidens : sed praedicatur de his ut commune secundum analogiam ad communitatem generis proportionatam.

Numerus autem horum universalium ex hoc patet. Omne quod est in multis et de multis, aut est in illis et de illis per substantiale, aut per aliquod accidentale.

Siquidem est in illis per aliquod, quod in illis est substantiale, non debet dividi, quod aut insit per substantiale quod est pars esse, aut per id quod est totum, sicut quidam dicunt: quia quod est pars, non praedicatur de eo in quo est secundum quod est pars. Sed sic dividi debet, quod si est in multis et de multis, aut est in eis per id quod est esse secundum potentiam inchoationis : aut in eis est per essentiale quod est totum secundum actum perficientis esse ipsum : aut est in eis secundum totum esse perfectum et constitutum. Et primo quidem modo est genus, secundo autem modo differentia, tertio vero modo species. Et patet quod divisio sufficiens et ex immediatis est: quia substantiale quod est in multis et de multis, aut est principium, aut principiatum. Et si est principium : aut est principium secundum potentiam, aut secundum actum. Si autem est principiatum et in substantiali esse perfectum, tunc est altero modo a duobus dictis modis. Si autem est in multis et de multis secundum esse accidentale existens in illis, non potest esse in eis, nisi aut secundum accidens naturae communis per quam refertur ad singularia, et hoc est proprium : aut secundum accidens individui aut singularis, per quod refertur ad naturam communem, et tunc est accidens. Socrates enim est risibilis per communem naturam quae est in Socrate. Homo autem est albus per hoc quod Socrates est albus, in quo natura hominis est. Et patet iterum per hoc, quod illa divisio ex immediatis est: quia in nullo est, nisi vel

natura communis, vel hypostasis sive suppositum vel singulare quod substat naturae communi. Et cum commune quod est in multis et de multis pluribus modis verificari non possit per immediatam divisionem : ideo universalia non possunt esse formaliter differentia nisi quinque.

Per hoc etiam patet ordo istorum quinque universalium : constat enim quod ea quae sunt in multis et de multis per essentiale quod est in illis, sunt priora eis quae sunt in multis et de multis per accidentale quod est in illis. Adhuc autem quod est in multis et de multis per accidentale fluens a natura, prius est quam id quod est in multis et de multis per accidentale individui quod est accidens infinitum. Adhuc autem quod est in multis et de multis per essentiale quod est in illis secundum inchoationis potentiam, prius est quam id quod est in multis et de multis per actum ad esse speciei distinguentem et determinantem: quia semper in eodem potentia praecedit actum. Utrumque autem est constitutum ex his, sicut et principium et principiatum. Et sic prius est genus, consequenter autem differentia, et tertio species. Et quamvis hic ordo sit universalium natura, secundum quod etiam in antehabitis enumerata sunt: tamen in ordine tractatus ponemus tractatum de specie ante tractatum de differentia : quia propter correlationem generis et speciei, unius tractatus dependet a tractatu alterius : eo quod unum relativorum diffinite cognosci non potest, nisi cognoscatur et reliquum.