COLLATIO XVII.

De tertia visione tractatio quinta, quae agit de theoriis Scripturae significatis per fructus, scilicet de considerationibus relidentibus intellectum et affectum, et primo quidem de refluentibus intellectum.

Summarium. - Introductio: repetitio, 1. - Pars I. De theoriis, quae consistunt in considerationibus salutarium refectionum in genere. Hi fructus reficiunt intellectum et affectum. Multorum panis insipidus est, 2. - Ista refectio innuitur in Scriptura, 3. 4. - Anima, in qua plantata est Scriptura, est paradisus, est hortus conclusus et fons signatus, 5 . - Pars II. De refectione intellectus in specie. Quid sit anima sine intelligentia veritatis: ipsa indiget obiecto, quod firmet instabiles cogitationes, 6. - Hoc praebet Scriptura, 7. - Ipsa illustrat intellectum per duodecim aspectus, 8.

- Primo, ab intra per interna spectacula: secundo, ab extra per exempla proposita, 9. - Tertio, a supra per divina promissa, 10. - Quarto, ab infra per inferni tormenta, 11 . - Quinto, (introrsum per praecepta directim, 12. - Sexto, retrorsum per districta iudicia, 13. - Septimo, dextrorsum per severa solatia, 14.

Octavo, sinistrorsum per benigna flagella, 15. - Nono, ex opposito ostendendo acies triplicis belli, 16-18. - Decimo, in gyro ostendendo undique praesidia, 19.

- Undecimo, e longinquo per figurarum signa duodecim in omnibus creaturis, 20-24.

Periculum pro theologo est in nimia naturalium rerum investigatione, 25.

Duodecimo, e vicino per gratiarum dona: duplex notitia: exterior et interior, 26. - Circa haec duodecim mysteria est tum lignum vitae tum lignum scientiae boni et mali, 27.

Epilogus de tempore futuro, quando non erit defensio per rationem, sed per auctoritatem, 28.

1. Protulit tetra herbam virentem etc. Dictam est, quod visio intelligentiae per Scripturam eruditae versatur circa tria: circa intelligentias spirituales, quae intelliguntur per congregationes aquarum: circa figuras sacramentales, per germinationem herbarum et arborum: circa theorias multiformes, per multiplicationem seminum et refectionem arborum. Istae theoriae consistunt in considerationibus temporum sibi succedentium, quae sunt seminaria quaedam et in correspondentia eorundem: aliae theoriae consistunt in considerationibus salutarium refectionum; quia non in solo pane vivit homo . Considerare debet homo, ex quo pascatur, scilicet eloquio Scripturae; unde est lignum faciens fructum. Indiget enim intellectus refectione, indiget et affectus.

2. Primo dicendum de refectione intellectus. Sed, sicut dicit Apostolus , laborantem agricolam oportet prius edere de fructibus: quia praedicator oportet quod prius sit imbutus et dulcoratus in se, et post aliis proponat. Multi tamen volunt videri prophetae et audiri tanquam prophetae; et panis eorum vel cibus insipidus est et male coctus et frigidus, et detinent populum et parum proficiunt.

3. Notandum, quod sicut fructus oblectat visum et gustum, tamen principalius visum oblectat sua pulcritudine et decore, gustum vero duicore et suavitate: sic et istae theoriae reficiunt intellectum suo decore et affectum sua suavitate.

Hoc innuit Scriptura dicens : Plantaverat autem Dominus Deus paradisum voluptatis a principio, in quo posuit hominem etc. Hoc dictum est per recapitulationem post septimam diem, quia ista plantatio facta fut tertia die.

4. Sequitur : Produxitque omne lignum pulcrum visu et ad vescendum suave: lignum vitae in medio paradisi, lignum scientiae boni et mali, ut intellectum suo decore reficeret et affectum suavitate. Consummatio autem erat in ligno vitae, si lignum scientiae caveretur. Terra ergo est Scriptura, quae produxit omne lignum pulcrum visu quantum ad intellectum, et ad vescendum suave quantum ad affectum, scilicet multiformes theorias oblectantes et reficientes. In paradiso caelesti non est plantatio nisi rationum aeternarum; et licet ibi sit refectio de praedestinationibus omnium Sanctorum, potissime tamen gaudebo de mea praedestinatione; et hoc innuit Salvator : Gaudete, quia nomina vestra scripta sunt

in coetis.

Paulus potuit loqui de paradiso caelesti, qui raptus fuit usque ad tertium caelum: nos nescimus, sed loquimur de terrestri.

5. Est autem anima paradisus, in qua plantata est Scriptura, et habet mirabiles suavitateset decores. Unde in Cantico : Hortus conclusus, soror mea sponsa, hortus conclusus, fons signatus, emissiones tuae paradisus. Anima est hortus, in qua sunt sacramentalia mysteria et spirituales intelligentiae, ubi scaturit fons spiritualium emissionum; sed conclusus est et fons signatus, quia non patet immundis, sed illis, de quibus: Novit Dominus qui sunt eius. Hunc hortum sapientia aeterna diligit et circa eum versatur: unde in Ecclesiastico : Ego sicut fluvius Doryx exivi de paradiso. Hunc hortum rigavit ille qui omnes plantat; quam enim plantationem non plantat, illa eradicabitur. Omnis plantatio, inquit, quam non plantavit Pater meus caelestis, cradicabitur. Sequitur: Dixi: Rigabo hortum meum plantationum et inebriabo prati mei fructum.

Rigat autem sanguine, quo aspersus est liber et omnis populus: rigat etiam affluentia Spiritus sancti manantis ab ipso, quam Scriptura habet, et quam invenimus in Scriptura. Haec sunt ergo ligna pulcra visu et ad vescendum suavia ratione fructuum pulcrorum et dulcium.

6. De refectione intellectus dicendum. Sicut enim corpus sine cibo perdit virtutem, decorem et sanitatem: sic anima sine intelligentia veri talis tenebrescit et infirma, deformis et instabilis fit in omnibus: oportet ergo refici. Hinc est, quod mens vagabunda, non habens cibum discurrit et est instabilis. Unde: Peccatum peccavit Ierusalem: propterea instabilis facta est ; et ideo, eiecta de paradiso, vagatur et dat pretiosa quaeque pro cibo ad refocillandam animam. Unde haec est passio misera. Propter quod nihil sanius, nisi ut Agantur cogitationes, ne vagentur in malum.

Unde Ioannes Cassianus venit cum multis ad quendam sanctum Patrem et conquestus est de instabilitate cogitationum, et quod in nullo poterat firmare intellectum. Et ille respondit: Si unquam versiticati fuerant, et si tunc de illis cogitabant. Responderunt, quod in tantum, quod vix de aliquo alio cogitare poterant, immo etiam dormiendo cogitabant. Dixit ille, quod illud erat propter consuetudinem. Unde oportet assuescere circa rem aliquam, quae, cum in mentem venerit, non sit mala.

7. Haec autem est Scriptura, ubi non unum, sed multa inveniuntur, in quibus est delectatio spiritualis: et sic non exibimus hortum paradisi, sed est anima ut operans et custodiens et facit sibi ex ea hortum parvum in mente deliciosum. -In hac sola scientia est delectatio, non in aliis. Philosophus dicit, quod magna delectatio est scire, quod diameter est asymeter costae; haec delectactio sit sua: modo comedat illam.

8. Egreditur autem de Scriptura quaedam lux seu illustratio in intellectum iunctum imaginationi ut non pateat egressus sapienti, et hoc aspiciendo ad duodecim, scilicet intra, extra, supra: infra, ante, retro; dextrorsum, sinistrorsum: ex opposito, in gyro: e longinquo, e vicino.

9. Illustrat Scriptura suis pullulationibus ab intra per interna spectacula: proponit enim spiritualia spectacula nobilia, quae specialiter sunt radicalia fidei: ab extra per exempla extrinseca, de quibus tota Scriptura est plena. Si vis exemplum patientiae, respice Iob et Tobiam: si magnanimitalis, respice David contra Goliam, et Iudam Machabaeum: si fidei exemplum, Abraham et Virginem gloriosam, cuius rides transcendit iidem Abrahae. Abraham enim credidit, posse se habere Ulium de sterili sene: sed Maria, quod Virgo conciperet de Spiritu sancto, credidit: neque concepisset, nisi credidisset . Si exemplum caritatis, vide Moysen, qui dixit: Aut dimitte eis hanc noxam, aut dele me de libro tuo, quem scripsisti. Si exemplum misericordiae, in Ecclesiastico: Hi sunt viri misericordiae, quorum pietates non defuerunt. Si de in-slitia, fortitudine, prudentia, munditia, de omni virtute honesta proponit tibi exempla. Quia virtus consistit circa operationes particulares, ideo non sufficit regula interius directiva, nisi sit exemplum particulare: et ideo Scriptura utrumque ponit. Contra iram dedit regulam: Responsio mollis flangit iram ; vide exemplum de Abigail, quae fregit iram David.

10. Item, illustrat a supra per divina promissa; docet enim Scriptura de his quae sunt supra. Unde

Apostolus : Sonitu, quoniam, si terrestris domus nostra huius habitationis dissolvatur, quod aedificationem ex Deo habemus, domum non manufactam, aeternam in caelis; et: In domo Petris mei mansiones multae sunt, ait Salvator: in Psalmis dicitur : Filii hominum sub umbra alarum tuarum sperabunt. Inebriabuntur ab ubertate domus tuae, et torrente voluptatis tuae potabis eos, quoniam apud te est fons vitae ,- et in lumine tuo videbimus lumen: et illud Apocalypsis: Agnus, qui in medio throni est, reget illos et deducet eos ad vitae fontes aquarum: et in Psalmo: Delectationes in dextera tua usque in finem. Proponit ergo nobis diuina promissa.

11. Item, illustrat ab infra proponendo inferni tormenta. Psalmus : Pluet super peccatores laqueos: ignis et sulphur et spiritus procellarum pars calicis eorum: Apocalypsis: Et pars eorum in stagno ignis et sulphuris. Et ascendet fumus tormentorum eorum in saecula saeculorum. Haec proponit Scriptura a principio, ubi dictum est, quod tenebrae erant super faciem abyssi, usque ad finem. - Proponit ergo interna spectacula, extrinseca exempla, caelestia promissa, inferni supplicia.

12. Si ista tibi non sufficiunt, sed vis exire et alibi quaerere refectionem intellectus: adhuc dabit tibi alias arbores, alios fructus, in quibus potes refici. Illustrat antrorsum per praecepta directiva: retrorsum, per districta iudicia; dextrorsum, per severa solatia: sinistrorsum, per dulcia seu benigna Pagella.

Oportet enim lumen habere ante se. Mandatum enim lucerna est, et lex lux : haec dirigit in caelum, unde: Si vis ad vitam ingredi, serva mandata, quibus adduntur consilia: haec proponit nobis Scriptura ubique. Unde in illo Psalmo: Beati immaculati, et: Legem pone mihi, Domine, mani iustificationum tuarum etc., in omni versu fit mentio de mandatis vel sub nomine legis, vel testimonii, vel eloquii, vel alicuius nominis aequivalentes. Unde etiam apud Hebraeos omnes versus anius octonarii ab eadem littera incipiunt: quod non potuit servari apud nos, ut viginti duae litterae respondeant viginti duobus octonariis: et quilibet habet octo versus. Unde etiam Augustinus turbatus finit circa tantam identitatem; quod tamen est magna scientia et mira varietas. Nam et ipse Augustinus semel vidit unam arborem pulcherrimam, habentem viginti duos ramos, et quilibet habebat octo ramusculos, et de illis guttae duleissimae rorabant. Et intellexit, quod illa arbor esset Psalmus: Beati immaculati in via. Unde meditatio legis summe necessaria est: Psalmus : Beatus vir, qui non abiit in consilio impiorum, sed in lege Domini fuit voluntas eius. Et erit tanquam lignum, quod plantatum est secus decursus aquarum. In Ecclesiastico: In multis operibus eius ne fueris curiosus, sed quae praecepit tibi, illa cogita semper.

13. Item, illustrat retrorsum per districta iudicia. Semper enim fecit Deus districta iudicia de transgressionibus praeceptorum, ut de lucifero, de Adam, de uxore sua, de Cain, de luxuriosis, super quos diluvium venit, de superbis, qui aedificaverunt turrim, de Chananaeis, de Israel. Similiter, novum testamentum plenum est iudiciis. Iudicium autem est retro, praeceptum ante. Iudicium respicit praeceptam; si transgredieris, punieris: nisi sequaris lucem dirigentem, gladius percutiet te: Psalmus : Nisi conversi fueritis, gladium suum vibrauit, arcum suum tetendit et paravit illum, et in eo paravit vasa mortis, sagittas suas ardentibus effecit. Arcus, indicium Scripturae; duritia ligni, vetus testamentum: chorda, quae lignum flectit, novum testamentum: iudicia leviora et duriora, sagittae. Psalmus: Lex Domini immaculata convertens animas: testimonium Domini fidele, sapientiam praestans parvulis. Iudicia Domini vera, iustificata in semetipsa etc.

14. Item, dextrorsum illustrat per severa solatia. Nec sine causa dicuntur solatia severa et flagella benigna, quia solatia sunt periculosa. Vide Adam, Saul, Salomonem, Ieroboam idololatram et primum angelum, quibus omnibus solatia temporalia et excellentiae fuerunt occasio ruinae. Sunt autem occasio ruinae, quando placent: quando autem non placent, non se ingerit homo. Unde Christus noluit habere solatium temporale, quia cadent a latere tuo mille, et decem millia a dextris tuis etc. Plus debet quis velle esse in ista parte, in qua pauciores radunt

15. Item, sinistrorsum per benigna flagella illustrat. Unde Dominus permisit, Abel iustissimum interfici. Vide Noe, qui centum annis fabricavit arcam, et posuit ibi quidquid habebat: et totus mundus ipsum deridebat. - Et addidit hic, quod rex Franciae non posset hodie talem facere, qui considerat eam secundum suam mensuram cubitorum geoinetricorum.

De Abraham similiter, Isaac et Iacob, qui peregrinati fuerunt: et Joscph, qui exaltari non poterat, nisi praecessisset venditio, incarceratio et humiliatio. Vide Moysen, quem Deus debebat praeponere toti mundo, quomodo fuit humiliatus: pascebat oves per quadraginta annos unius sacerdotis . Similiter David, quamdiu fuit in tribulatione, fuit optimus et ad regnum venit per tribulationes: et post, cum fuit in prosperitate, multa peccata commisit. Similiter Ezechias in infirmitate valde humilis fuit, sed postea superbus in adventu nuntiorum Babyloniorum. Vide Eliam pauperculum, qui non habebat ad comedendum, nisi quod corvus sibi ministrabat et illa paupercula vidua: qui tamen caelum claudebat. Vide Ioannem Baptistam, qui septem annorum intravit desertum et ibi super lapillos iacebat. Similiter de Christo et de Apostolis. Similiter dicit Paulus : Lapidati sunt, secti sunt, tentati sunt, in occisione gladii mortui sunt, circuierunt in melotis etc. Flagella ergo sunt suavissima. Aut ergo Deus flagellat, aut non. Flagellat autem omnem filium, quem recipit. Probata est haec per particularia: ergo debet inferri universaliter.

16. Adhuc etiam habet Scriptura arbores ad reficiendum. Illustrat autem ex his quae sunt es opposito. Ostendit enim nobis acies infinitas contra nos, modo per septem duces , modo unum bellum, modo multa Istud bellum est ab illo die, quo Michael et Angeli eius proeliabantur cum dracone. Imminet autem nobis triplex bellum: bellum domesticum, bellum civile et campestre.

Primum cum carne, quae habet multas acies: haec ancilla semper parata est aperire, sicut Eva. Unde: Ab ea quae dormit in sinu tuo, custodi claustra oris tui .

17. Item, bellum civile est tentatio mundi. Omnis enim creatura est in muscipulam , quia creatnrae pulcritudo trahit homines. Unde: Vanitas, inquit, vanitatum, et omnia vanitas. Quid habet homo de universo labore suo, quo laborat sub sole?

Vane et frustra fit de quo nihil relinquitur homini in morte, et ideo cuncta vanitas: in Psalmo: Averte oculos meos, ne videant vanitatem.

18. Item, est bellum campestre, hostile cum daemonibus, qui die ac nocte infestant, modo magnificando, ut praesumamus, modo per considerationem scientiae, modo per considerationem sanctitatis; modo faciunt hominem iracundum, et sic diabolicum et adimpletum spiritu malignitatis: et faciunt eum cadere in tristitiam et desperationem, et sic de aliis. Haec docet fugere Scriptura. Quae enim scientia docet fugere contrarias potestates? Nulla.

19. Item, illustrat in gyro, ut, non esse fugiendum, quia undique praesidium habemus. Habemus enim ipsum Dominum et Angelos circa nos: unde in Psalmo : Montes in circuitu eius, et Dominus in circuitu populi sui. Unde puero Elisaei clamante propter latrones Syriae, qui volebant eum capere, dixit Elisaeus: Domine, aperi oculos pueri ludus, et aperuit Dominus. Et ecce, mons plenus equorum et curruum igneorum in circuitu Elisaei. Iacob etiam, timens fratrem suum, vidit Angelos, unde dixit: Castra Dei sunt haec. Unde Psalmus dicit: Dominus illuminatio mea et salus mea, quem timebo ? Et alibi: Nisi quia Dominus erat in nobis, dicat nunc Israel etc., usque in finem.

20. Item, illustrat e longinquo per figurarum signa ,- facit autem figuras de omnibus. Omnia autem, quae sunt in mundo, reducuntur ad duodecim, quibus utitur Scriptura, quae sunt signa longinqua: caelestes formae, elementares naturae, meteoricae naturae, minerales naturae; naturae germinum, na -latilium, volatilium, gressibilium; humana organa, humanae vires, humana opera, humanae artes.

21. Primum ergo est forma caelestis. Utitur enim Scriptura omnibus caelis et stellis: Psalmus : Caeli enarrant gloriam Dei, et opera manuum eius annuntiat firmamentum: et Ecclesiasticus: Al-litudims firmamentum pulcritudo eius, species coeti in visione gloriae.

22. Formae elementares: ignea, aerea, aquea terrea: omnibus utitur Scriptura. - Naturae meteoricae, ut nube, pluvia, rore, nive etc: et luminibus apparentibus in caelo, fluminibus, stagnis, quibus omnibus utitur.

Naturae etiam sunt miner ales, ut septem metalla principalia et lapis pretiosus, ut lapis onychinus: in Genesi legitur: Ibi invenitur bdellium et lapis onychinus; et ibidem: Ubi nascitur aurum : et aurum terrae illius optimum est. Et in Apocalypsi duodecim lapides pretiosi. - Sunt etiam naturae germinum, ut arborum, herbarum, plantarum, seminum: de olere, gramine aliisque tractat de terra nascentibus.

23. Sunt etiam naturae natatilium, ut tractat de leviathan , de piscibus, de cetis. - Sunt naturae volatilium, ut de accipitre, de aquila, de columba, de passere: et est magnum mysterium, quare tantum tria genera volatilium ponuntur in sacrificio . Loquitur etiam de avibus lucifugis et de amatricibus lucis.

Item, de animali gressibili, de serpente, de colubro: Quasi a facie colubri fuge peccatum ; qualiter permisit Deus tentationem fieri per serpentem. Item, de vulpibus, de capra, de porcis, de cervo, de hinnulo, de ursu, de bobus. Nec sine mysterio etiam tantum tria genera gressibilium offerebantur vel sacrificabantur.

24. Item, naturae hominis, de cuius partibus Scriptura tractat partim ad Deum translatis, partim ad Angelos. Unde Dionysius ostendit, quid significant membra humana in Angelis.

Item, vires vegetabiles, vires sensibiles, rationales etc, quibus omnibus Scriptura per totum utitur.

Item, de operibus humanis, ut constructione domorum, puteorum, agricultura, mercatura: et de omnibus artibus liberalibus et mechanicis. Theologus modo eis utitur ut arithmeticus, modo ut astrologus, modo ut geometer: modo videbis eum rhetorem, modo medicum.

25. In hac consideratione est periculum, quia periculum est nimis longe recedere a Scripturae domo; puer enim nunquam vult multum recedere a domo. Sic periculum est in scientiis, quod tantum diffundant se per considerationes harum scientiarum, ut postea ad domum Scripturae redire non possint, et quod intrent domum Daedali , ut exire non possint.

Melius est enim tenere veritatem quam figuram. Si ego viderem faciem tuam et rogarem te, ut apporlares mihi speculum clarum, ut ibi viderem faciem tuam: stulta esset ista petitio. Sic est de Scripturis sanctis et figuris aliarum scientiarum.

26. Item, illustrat per gratiarum dona e vicino, quae supplent omnia, quae non habet industria. Multi enim venerunt hospites scientiae, scilicet ad domum nostram et ad nostram industriam: sed in his debet industria ponere terminum. Unde illustrat haec Scriptura e vicino: unde non oportet longe ire pro re, quae prope est. Describit enim Scriptura dona Spiritus sancti per totum; in Ioanne : Iesus fatigatus ex itinere sedebat super fontem: sequitur: Omnis, qui bibit ex aqua hac, sitiet iterum: qui autem biberit ex aqua, quam ego dabo ei, fiet in eo fons aquae salientis in vitam aeternam. - Unde duplex aqua notatur: describitur enim notitia una exterior, de qua qui plus bibet plus sitit: alia interior, de qua : Qui credit in me, sicut dicit Scriptura, flumina de ventre eius fluent aquae vivae. Hoc autem dixit de Spiritu sancto, quem accepturi erant credentes in eum. Istae sunt aquae de fontibus Salvatoris, scilicet notitiae gratiarum reficientes animas.

27. Iuxta haec mysteria est mysterium ligni vitae et mysterium ligni scientiae boni et mali . Qui enim tantum quaerit notitiam gustat de ligno scientiae boni et mali. Et hoc significatum est in Isaia: Pro eo quod abiecit populus ille aquas Siloe, quae currunt cum silentio, et assumsit magis Rasin et filium Romeliae; propter hoc, ecce Dominus adducet super eos aquas fluminis fortes et multas. Ut dicit Hieronymus, aquae Siloe currunt cum magno murmure: ergo manifestum, quod intellectus alius est ibi.

Aquae currentes cum silentio sunt sacra Scriptura, quae nisi in silentio addisci non potest; et ibi fit illuminatio. In signum linius dictum est caeco : Vade, lava in natatoria Silae, quod interpretatur Missus. Aquae enim islae per revelationem sunt. Sed oportet prius linire oculos luto ex sputo et pulvere facto: saliva est sapientia: pulvis, caro Christi: Iulum, fides de mysterio incarnationis. - Qui autem quaerunt Rasin et filium Romeliae sunt qui quaerant exteriores scientias. Et ideo princeps Assyriorum dominabitur eis ; Dominus voluit. Et hic notandum est, quod filii Israel furtive habuerunt vasa argentea Aegypti ; sed postea nunquam voluit Dominus, quod reverterentur.

28. Et dixit: Credite mihi, quod adhuc erit tempus, quando nihil valebunt rosa aurea vel ar-gentea, id est argumenta: nec erit defensio per rationem, sed solum per auctoritatem: Unde in signum huius Salvator, quando tentatus fuit, non defendit se per rationem, sed per auctoritates , et tamen bene scivisset per rationes. Significavit enim, quid faduras est corpus suum mysticum in tribulatione futura.