CAPUT V.

Et est digressio ad probandum, quod mundus est unus juxta probationem ex physicis, mathematicis et astronomicis.

Est autem adhuc aliqua probatio subtilis quae est mixta ex physicis, mathematicis et astronomicis propositionibus, quae est ista, quod sphaerae coelorum sive sint in mundo isto, sive in alio, plures sunt numero, quorum infra quaeremus rationem et causam : sed quod hic oportet nos scire et supponere ex propria astronomorum doctrina, est quod omnes sphaerae inferiores motum habent sphaerae superioris. Cum autem in inferioribus duplicem necessario inveniamus motum, sicut dicit Aristoteles in libro primae philosophiae, scilicet motum planetarum qui est ab Occidente in Orientem, et motum diurnum qui est ab Oriente in Occidentem, necesse est quod alter istorum motuum inferioribus sphaeris sit naturalis, et alter ab alio motore superiori. Cum autem in motu diurno aequaliter moveantur inferior et superior, et constat quod nulla corpora inaequalia in quantitate quae sunt unius naturae in genere, sunt aequalis motus secundum naturam, oportet necessario quod motus diurnus non sit eis naturalis, sed potius planetarum qui est ab Occidente in Orientem, in quo etiam sunt aequales : ergo motus diurnus ex. quo est ab alio motore, non potest esse nisi alicujus superioris : relinquitur tandem quod ipse est motus primi mobilis et primi motoris. Quod autem infe riora moventur eodem motu, non potest etiam fingi quod sit ex aliqua causa nisi ex una : impossibile enim est ut dicatur quod idem duobus motibus e contrario sibi venientibus continue moveatur, sive ab uno motore, sive a duobus. Si enim essent aequaliter fortes, ambo starent: et si esset unus fortior reliquo, iste remaneret, et alter cessaret, sicut diximus in octavo Physicorum. Eadem de causa dici non potest, quod inferius coelum movetur motu uno, et superius coelum tactu suo moveat illud in oppositum : quia iterum unus motus sisteret alium , et etiam ideo quia videmus quod frequenter duo coeli immediate tangentes se, moventur ad partem unam, sicut compertum est per demonstrationes instrumentorum omnes coelos planetarum moveri ab Occidente in Orientem. Nec iterum dici potest quod duo motores hoc faciunt in uno mobili existentes, quia duo motores in nulla natura determinantur ad unum mobile, ita quod uterque sit intellectus : sed si duo sunt, unus erit sicut intellectus, et alter sicut phantasia movens : nec iterum etiam si essent duo

motores, fieri posset motus continuus in uno mobili ad duas partes oppositas : quia in puncto reflexionis necesse esset quietem intercidere, sicut probatum est sufficienter in octavo Physicorum.

Si autem aliquis dicat, quod hoc est ideo quia totus orbis est continuus et unius naturae, et non est per orbes distinctus , et movetur a motore uno, et uno motu qui est ab Oriente in Occidentem : et est error visus, quod planetae videntur moveri ab Occidente in Orientem, cum tantum dicant quod ab Oriente in Occidentem moveantur, illum reputamus insani esse capitis, cum nos videamus lunam plus et plus accendi secundum quod movetur recedens a solo ab Occidente in Orientem, donec a sole distans oritur in Oriente quando sol occidit in Occidente : et tunc deficiens a lumine, per oppositum revertitur semicirculum : et cum hoc dictum veritati et omnibus physicis sit contrarium , ita quod etiam Aristoteles tam in Coelo et in Mundo, quam etiam in undecimo primae philosophiae hoc negat, et in libro de Causis proprietatum elementorum et pla fictarum, miror quod aliquos invenit assertores : et in veritate assertores dicti illius nihil omnino sciunt de natura et motu coeli, sed verba quae invenerunt sequuntur, non curantes de inconvenientibus quae sequuntur ad dicta eorum.

Si autem aliquis dicat, sicut dicit Alpetragius , quod coeli quidem distincti sunt et omnes sunt concentrici cum terra et moventur ab Oriente in Occidentem a motore primo , nec habent motorem alium : et cum a motore uno simplici sit unus motus, oportet quod omnes moveantur motu uno : sed motus ille fortior est in eo quod immediate sibi conjungitur, quam in eo quod distat ab ipso : et ideo cum primum mobile motum a motore primo usque ad lunam quae notabiliter distat et perficit circulum ab eodem puncto in idem, secundum mobile non adhuc perficit ipsum, sed distat a puncto a quo incepit motus : et sic descendendo per omnes sphaeras semper est motus tardior in inferiori quam in superiori propter distantiam a motore primo usque ad limam, quae notabiliter distat, ita quod pervenitur multoties a motore diurno in tantum quod retardatio ejus est per tredecim gradus et amplius aliquando : et istae retardationos faciunt videre, quod planetae moveantur ab Occidente in Orientem : cum hoc non causetur ex motu, sed potius ex retardatione inferioris sphaerae post superiorem. Si ergo, ut diximus, ita aliquis dicere velit, non est contra nos quoad conclusionem quam hic intendimus , quod videlicet mundus sit unus : quia secundum istum motor est omnino unus et universalis : et ex hoc demonstrabimus mundum esse unum.

Sed tamen ejus dictum in se falsum est multis de causis, quarum tres hic reputamus sufficere, quarum una est, quod si retardatio sphaerarum inferiorum quae moventur super polos orbis signorum, faceret retardationem quae videtur ab Occidente in Orientem, tunc deberet proportionabiliter descendendo fieri. Nos autem videmus quod non fit hoc, quia Saturnus perficit circulum retardationis ab Occidente in Orientem in triginta annis, et Jupiter in duodecim, quae est proportio dupli sexquialtera. Et Mars perficit circulum minus quam in duobus annis, quae est proportio ad. Jovis motum plusquam sexcupli. Et iterum sol perficit circulum in uno anno, quae ad Martem est proportio minus quam dupli sive subdupli : et sic descendendo non invenitur proportio una observata.

Alia causa est, quod secundum hoc minus deberet retardare inter omnes circulos circulus signorum, qui proximus est primo mobili, cujus motum sequuntur stellae quae sunt in firmamento, quod est coelum octavum : et deberet servari proportio ad inferiores sphaeras : et hoc non fit, quia repedatio ejus perficitur in triginta sex millibus annis : et haec non proportionatur motui

planetarum secundum eamdem speciem proportionis.

Tertia redio est, quia secundum omnes, stellae quae in quocumque loco coeli apparent ejusdem essent altitudinis a terra, et ejusdem quantitatis deberet apparere diameter ipsarum, quod omnino est falsum, sicut ad visum probatur per instrumenta astronomica. Secundum hoc etiam nunquam deberet apparere retrograda stella aliqua, cum hoc in Marte expressissime videatur falsum ad visum : quia frequenter ad magnum spatium a loco in quo movetur, redit versus Occidentem : et hoc deprehenditur per stellas quibus videtur conjunctus in diversis noctibus. Inveniuntur autem stellae plures stantes in loco uno quam in alio : quod totum nunquam contingeret, si reditus eorum ab Occidente in Orientem non esset retardatio post motum eorum sphaerae superioris.

His igitur omnibus abjectis, cum principe Albumasare et cum Ptolemaeo, quibus non contrariatur Aristoteles, dicimus quod nullum corpus movetur ab alio corpore, si non est tangens ipsum vel infixum ei vel infusum aliter. Cum ergo omnes orbes planetarum sint centrum ipsum egredientes, oportet, ut superius diximus, aut aliquando intercidere vacuum inter ipsos orbes, quod est impossibile, aut esse corpus inclusum inter orbes. Dico ergo quod quaelibet planetarum habet motum proprium : motum autem superioris participat per corpus quod implet inter sphaeras illas : oportet enim quod corpora quae sunt unius motus in genere proximo, sint unius naturae in genere : et ideo cum omnes hae sphaerae, hoc est sphaera planetarum et sphaera stellarum moveatur super eosdem polos, et ab Occidente in Orientem continue qui est motus circuli signorum, oportet quod sint orbes illi de natura circuli signorum. : et corpus quod implet inter sphaeras illas, est necessario de natura circuli signorum: et ideo cum planetae moventur de Occidente in Orientem, moven- tur motu corporis quod est inter orbes : quia est de natura circuli signorum, quod circumducit sphaeram cujuslibet planetarum de Occidente in Orientem : sed motore proprio movetur secundum tempus in quo perficit circulum : quia velocitas ejus est secundum proportionem vigoris et motoris sui, sicut in pluribus locis dicit Aristoteles, et isti duo motus, quia sunt idem in specie, sunt planetis naturales, Motus autem primus velocissimus est qui est diurnus et ab Oriente in Occidentem. Nec potest esse eodem motore, nec potest esse omnino naturalis corpori ipsi moto, nisi naturale dicatur a natura communi quae est ejus quod circulariter movetur quocumque modo moveatur. Oportet ergo quod ille sit a motore primo, et quod ejus virtus sit diffusa per omnes coelos, et moveat illos absque eo quod excludat virtutes motorum inferiorum, et de isto motore probavimus quod ipse est immaterialis omnino. Constat autem quod nihil multiplicatur secundum esse in natura nisi per materiam divisibilem, sicut superius diximus : ergo talis motor cum sit immaterialis, non potest esse nisi unus : uno autem existente motore, et motus erit unus,et mobile primum erit unum, et per consequens omnia mota ab illo in ordine erunt : et sic mundus erit unus, et non possunt esse plures : et hoc est quod volumus investigare : et haec probatio per sensum, et non per verba scripta est ab A1beali, et Avicenna in suo libro Sufficientiae coeli et mundi. His igitur propter sequentia sic discussis, ad propositum redeamus.