MEMBRUM. IV.

Quid sit cognoscere facie ad faciem ?

Quarto quaeritur, Quid sit cognoscere Deum facie ad faciem ?

Et videtur, quod hoc sit cognoscere per essentiam immediate: quia

1. Dicit Augustinus in libris de Trinitate, tractans illud Genesis, xxxii, 30: Vidi Deum facie ad faciem, quod facies est natura, in qua Filius non rapinam arbitratus est esse se aequalem Patri . Ergo videre Deum facie ad faciem, est videre Deum in unitate trium personarum.

2. Adhuc, Facies est aliquid illius cujus dicitur esse facies, in quo res secundum unitatem essentiae videtur. Si ergo similitudo proprie in Deum transfunditur, facies erit aliquid Dei, quod absolute et essentialiter est aliquid ipsius, in quo per essentiam vere cognoscitur. Idem est ergo videre facie ad faciem, et videre per essentiam.

3. Adhuc, Cum. dicitur facie ad faciem, duae facies signantur, scilicet facies videntis, et facies visi: et utraque facies signatur sine medio se habere ad alteram: ergo videtur, quod videre Deum facie ad faciem, Idem est quod videre Deum sine medio et ex parte visi et ex parte videntis: videtur ergo, quod purus intellectus sine medio gratiae et gloriae et vestigii et Imaginis sit facies una quae est videntis, et repraesentatio Dei per essentiam divinam, et non in aliqua forma similitudinis sit facies ex parte visi: videre ergo Deum facie ad faciem, est mundo et puro videre intellectu puram et nudam essentiam divinam.

4. Adhuc, II ad Corinth, iii, 18: Nos omnes revelata facie gloriam Dei speculantes, in eamdem imaginem transformamur. Sed facies nostra non est revelata, quamdiu super eam aliquid est, sive hoc sit vestigium, sive imago, sive species abstractionis alicujus sive proportionis: omnia enim talia, ut dicit Augustinus super illud Joannis, xvi, 29: Ecce nunc palam loqueris, similitudines sunt ad intelligendum accommodatae. Et speculum et aenigma dicuntur communiter , quibus dum opertus est Intellectus, revelata facie intelligibile non exhibetur, sive hoc sit Deus, sive aliud intelligibile. Ex parte alia, eadem est imago gloriae Dei cum gloria Dei sicut essentia Dei, et non est quaecumque similitudo quae non est Deus: diversa enim esset et non eadem. Si ergo revelata facie in eamdem imaginem transformamur, nudo intellectu et puro ad puram essentiam referimur: et hoc videtur esse facie ad faciem videre.

5. Adhuc, Dicit Augustinus, quod " Inter mentem nostram et Deum nihil est medium: " sed In intelligibilibus imme-

diata impossibile est per medium accipere secundum intellectum: abiretur enim in infinitum, ut probat Aristoteles in primo Posteriorum: ergo videtur, quod videre facie ad faciem est sine medio videntis et sine medio rei visae videre.

In contrarium hujus est, quod si hoc est videre facie ad faciem, tunc non in hac vita Deum posset quis videre facie ad faciem: quod falsum videtur, Genes, xxxii, 30: Vidi Deum facie ad faciem. Adhuc, Numer, xii, 8: Ore ad os loquor ei, ei palam, ei non per aenigmata ei figuras Dominam videt. Adhuc, Isa. vi, 9: Vidi Dominum, sedentem super solium excelsum. Adhuc, Exod, xxxiii, 11: Loquebatur Dominus ad Moysen facie ad faciem, sicut solet loqui homo ad amicum suum.

Juxta hoc quaeritur, Quid sit dictum, Exod, xxxiii, 23: Videbis posteriora mea: faciem autem meam videre non poteris. Anterius enim et posterius substantia spiritualis non habet: quia ista sunt positiones corporis.

Adhuc quaeritur, Quid sit videre ea quae sunt sub ipso ? Isa. vi, 1: Et ea quae sub ipso erant, replebant templum: cum sub et supra positiones sint corporeae, quae divinis non conveniunt.

Adhuc quaeritur, Quid sit dictum, Exod, xxxiii, 20: Non videbit me homo, et vivet, cum Paulus, II ad Corinth, xii, 2 et seq., vidit eum sicut illi qui sunt in suprema hierarchia: et tamen vivus fuerit, ut dicit Anselmus.

Adhuc quaeritur, Quid sit dictum quod dicitur, I ad Corinth, xiii, 12: Videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem ?

1. Si enim per speculum videre, est speculo ducente in aliud videre, vel aliud reflexum a speculo ad videntem videre, neutro modo visio stat in speculo. Sed si speculum dicatur imago vel vestigium, tunc per speculum sicut medium visio transit in id cujus est imago vel vestigium, quod Joannes Damascenus vocat prototypum : et in illo stat visio: et illud videtur, quia visu attingitur. Aliter enim a creaturis in cognitionem non ascenderetur, sed procederetur in infinitum. Quando autem attingitur, hoc quod est ipsum attingitur. Ergo videtur hoc quod ipsum est: ergo essentialiter et per essentiam videtur.

2. Adhuc, Aut videtur id quod est et per essentiam et in seipso: aut videtur id quod non est per essentiam et in seipso, sed in alio. Dico autem de eo quod videtur in termino visus, quando proceditur in Deum per vestigium et imaginem et speculum et aenigma, Si videtur per essentiam et secundum id quod est in seipso, tunc videtur in facie et in propria specie: et sic visionis per vestigium et imaginem et speculum et aenigma terminus est visio facie ad faciem, et visio per speciem. Ex quo sequitur, quod nullus videt per vestigium et imaginem et per speculum et aenigma, nisi etiam videat facie ad faciem. Si autem terminatur visio in eo quod non est Deus, sequitur quod terminetur in medio, quod est contra rationem medii: medium enim ut medium numquam terminat, sed ulterius ducit in aliud. Sic etiam sequitur, quod processus de creaturis in creatorem cassus sit, cum finem non attingat.

3. Adhuc, Si facie ad faciem videre est per gloriam, gloria erit medium quo utetur intellectus ad videndum: non ergo facie ad faciem est sine medio videre.

Solutio. Ad haec et hujusmodi dicendum, quod facies Dei dicitur multipliciter: communiter scilicet, proprie, et propriissime. Communiter dicitur facies Dei omne illud in quo Deus evidenter apparet et cognoscitur et praesentatur velut causa, vel secundum seipsum. Et hoc modo vestigium dicitur facies et imago: quia sicut dicitur, Sapient, xiii, 5, in illis

cognoscibiliter apparet . Et sic dicit Ambrosius, quod " ubique praesens est. " In omnibus enim creaturis praesentialitas ejus apparet: quia, sicut dicit Augustinus in libro XI de Civitate Dei, " per omnia opera sua significationis suae sparsit indicia . " Et sic dicitur in primo libro Sententiarum, distinctione quinta, quod " ad uobus juvabatur homo ad cognitionem Dei, scilicet a natura quae rationalis erat, et ab operibus a Deo factis factorem manifestantibus. " Hoc etiam dicit Ambrosius, quod " Deus qui natura invisibilis est, ut a visibilibus possit videri, opus fecit quod visibilitate sui opificem manifestavit. " Et sic facies dicitur praesentia Dei in vestigiis vel in imagine manifestata. Sic etiam Plato dicit in ultima parte Timaei, quod " ab archetypo mundo iste mundus sensibilis exivit. " Et Boetius in libro de Consolatione philosophiae:

Mundum mente gerens pulchrum pulcherrimus

[ipse, similique imagine formans. Et in Psalmo xlix, 11: Pulchritudo agri mecum est.

Proprie dicitur facies Dei praesentia evidens per effectum gratiae adjuvantis ad aliquid, vel protegentis, in quo cognoscibiliter apparet praesentia Dei, sicut, Exod, xxxiii, 14, dixit Dominus ad Moysen: Facies mea praecedet te, hoc est, effectus gratiae meae, in quo cognoscibiliter potentia meae majestatis apparebit, Et illo modo magis proprie dicitur facies praesentia in carne, in qua cognoscibiliter Deus apparuit. Et sic dicitur facies in Psalmo lxxix, 20: Ostende faciem tuam, ei salvi erimus. Danielis, iii, 41: Sequimur te in toto corde nostro, ei timemus te, ei quaerimus faciem tuam. Et iste modus differt a primo, sicut natura differt a gratia. Primus enim modus non dicit ni- si resplendentiam auctoris in ipso opere a se facto, vel in Scripturis. Et hoc modo dicitur facies in Psalmo civ, 4: Quaerite faciem ejus semper. Ut enim dicunt Philosophi, Avicenna, Averroes, quod operata sunt in intellectu sive in mente divina, sicut opera artificis in artifice, Id est, manifestant Ipsum.

Propriissime autem dicitur facies Dei essentialis praesentia Dei sine medio demonstrata et exhibita, hoc modo quo exhibet se beatis. Et hoc modo dicitur, Job, xxxiii, 26: Videbit faciem ejus in jubilo. Quia dicit Augustinus quod hoc modo nemo videt faciem Dei sine gaudio inenarrabili. Psal, xv, 11: Adimplebis me laetitia cum vultu tuo. Unde dicitur, Isa. xxvi, 10: Misereamur impio, et non videbit gloriam Domini.

Adhuc, Medium dicitur multipliciter, ut dicit Anselmus. Est enim medium ostendens per hoc quod est intentio ejus quod ostenditur, sicut species intelligibiles vel sensibiles media sunt, quibus intellectui vel sensui ostenditur intelligibile vel sensibile. Est etiam medium deferens, sicut perspicuum illuminatum est in visu medium. Et hoc dividit Avicenna in duo, scilicet in id quod sub uno situ defert, et hoc simpliciter dicitur deferens: et id quod sub duobus vel pluribus sitibus defert, et hoc vocatur medium reflectens, sicut est id quod videtur in speculo. Est etiam medium coadjuvans sive perficiens ad videndum: et hoc duobus modis, scilicet ex parte visibilis, et ex parte videntis. Ex parte visibilis, sicut lux adjuvat et perficit colorem in actu ut videatur. Ex parte videntis, sicut claritas oculi et recta positio humorum et tunicarum et figurae et intersectionis qua intersecant se sphaerae et circuli tunicarum oculi et limpiditas oculi, et caetera hujusmodi quibus perficitur oculus ad videndum sine impedimento. Sed haec duo ultima non proprie dicuntur media, sed actus et perfectiones videntis et visibilis. Ponit adhuc Anselmus etiam juxta illud medium quod vocat non prohibens, sicut si inter me et rem quae posset videri, paries esset, esset medium prohibens: unde remotio parietis esset medium non prohibens.

Unde cum facie ad faciem videre, dicatur sine medio videre, distingui debet. Si enim dicatur sine medio deferente, vel reflectente: tunc verum est. Adhuc, si dicatur sine medio intentionali, quod res visa non sit, sed intentio vel similitudo: tunc adhuc proprissime facie ad faciem videre, est sine medio tali videre. Si autem dicatur medium coadjuvans ex parte visibilis: tunc non omne visibile utitur tali medio. Visibile enim primum quod est lux sive sensibilis sive intellectualis, non fit visibile aliquo coadjuvante, sed seipso visibile est, et omnis visibilis actus: aliter enim oporteret, quod iretur in infinitum in coadjuvantibus et coadjuvans. Et sic iterum facie ad faciem videre Deum propriissime, est sine medio videre. Si autem medium sit ex parte videntis coadjuvans: tunc cum omnis videns perfecte non videat, nisi perfectus sit ad videndum, facie ad faciem sic videre numquam est sine medio videre. Si enim videt visione naturali, oportet eum esse perfectum mediis naturalibus ad visum. Si videt visione artis vel scientiae, oportet eum esse perfectum mediis, hoc est, habitibus artis et scientiae. Si videt visione gratuita, oportet eum esse perfectum habitibus gratiae, sicut sunt sapientia, intellectus, gratia, et fides. Si videt visione gloriae, oportet eum esse perfectum habitibus gloriae et beatitudinis. Haec autem media non tegunt, vel deferunt, vel distare faciunt videntem et visibile, sed visibilem potentiam confortant et perficiunt ad videndum. Et ideo sic per medium videre, non opponitur ad immediate videre, sed stat cum ipso. Adhuc, Si accipiatur medium prohibens: tunc sicut dicit Gregorius super Job in principio:

" Medium prohibens visionem corpus est, post quod sicut post parietem acies stat mentis nostrae, ne Deum videre possit revelata visione: " sicut dicitur, Sapient, ix, 14 et seq: Cogitationes mortalium timidae, et incertae providentiae nostrae: corpus enim quod corrumpitur aggravat animam, et terrena habitatio deprimit sensum multa cogitantem. Et difficile aestimamus quae in terra sunt, et quae in prospectu sunt, invenimus cum labore: quae autem in caelis sunt quis investigabit ? Et sic sine medio videre, est deposita carne corruptibili videre, et idem est facie ad faciem videre, hoc est, nudam animam sine medio divinitati praesentari.

Ex his jam patet solutio fere omnium. Patet enim quid sit facie ad faciem videre, et quid sit sine medio videre, quod fuit quaesitum primo.

Quod ergo primo objicitur, concedendum est.

Ad secundum autem concedendum est, quod facies est aliquid rei visae, quod in Deo Deus est, et non aliud. Unde illa objectio bona fuit.

Ad tertium dicendum, quod in veritate secundum modum significandi duae facies. nudae et sibi invicem objectae signantur in sermone: et ideo propriissime facie ad faciem non videt nisi nudus intellectus nudam essentiam divinam, hoc est, sine medio deferente, vel reflectente, vel intentionaliter signante, et sine medio coadjuvante visibile, et sine medio prohibente, sed non sine medio coadjuvante videntem, hoc enim non interstat sive interponitur videnti et viso, sed perficit videntem ad videndum: et ideo non opponitur immediate visioni.

Ad quartum dicendum, quod Apostolus ibi loquitur de ablatione medii quod est speculum et aenigma, secundum quod ad speculum et aenigma reducuntur figurae et allegoriae Veteris Testamenti secundum Augustinum. Imago autem dicitur veritas significata et in Christo exhibita, secundum quod dicitur,. ad Hebr, x, I:

Umbram habens lex futurorum bonorum,

non ipsam imaginem rerum. Et sic dicitur imago sive facies praesentia gratiae signatae per umbras veteris legis. Et ipsae umbrae dicuntur velamen, quod ablatum est ab oculis spiritualibus Apostolorum. Et transformatio in imaginem, dicitur transformatio in imaginem significatam veritate. Sic autem videre Deum non propriissime est facie ad faciem videre, sed per effectum gratiae.

Ad quintum concedendum est: facie enim ad faciem videre propriissime, sine medio videre est.

Ad id quod objicitur in contrarium, quod non in hac vita Deus facie ad faciem videtur, concedendum est si propriissime visio facie ad faciem accipiatur.

Et quod objicitur. Genes, xxxii, 30, dicendum, quod facies propriissime ibi non sumitur, sed pro effectu gratiae evidentis et evidenter Deum ostendentis.

Ad illud quod objicitur de Moyse solvit Augustinus, quod palam videre, est intellectuali visione videro: quae tamen per species intelligibiles fit. Non per aenigmata videre, est non corporales vel imaginarias species videre. Sic autem palam videre, et per medium intentionale videre, quod a Deo descendit in intellectum in theoriis et theophaniis: et hoc modo videre non est facie ad faciem videre propriissime loquendo.

Per idem solvitur sequens de Isaia. Licet enim Dominus dicat, Joan, xii, 41, quod haec dixit Isaias, quando vidit gloriam Dei, gloriam Dei vocat gloriosam et altiorem manifestationem divinae praesentiae in. theoriis et theophaniis, quae per species intelligibiles perficiunt.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum quod posteriora dicuntur posterius manifestantia, et non per prius: sicut figurae legis posteriores sunt imagine veritatis, et formae sensibiles vel imaginabi- les, posteriores sunt speciebus intellectualibus in theoriis et theophanis fulgentibus in intellectu, ut in libro XII super Genesim ad litteram dicit Augustinus.

Sub ipso autem est effectus, in quo cognoscitur, vestigium scilicet et imago: haec enim replent templum, hoc est, militantem Ecclesiam.

Ad aliud dicendum quod cum dicitur: Non videbit me homo, et vivet , idem est dictum, quod vita animali et humana in tali visione non utetur. Vita enim humana et animalis hominem deprimit, et aggravat intellectum, ne tali visione quae immediata est, uti possit. Unde vel vita immortalium vivit, vel in ipsum per raptum excedit. Et sic solvitur quod dicitur de Paulo.

Ad aliud dicendum, quod speculum et aenigma omnis similitudo dicitur, quae interstat inter videntem et rem visam. Illa autem similitudo sive sit naturalis, sive gratuita, sive gratiosa quae perficit videntem ad videndum, non est medium interstans inter videntem et rem visam, ut dictum est.

Ad aliud et ad sequens dicendum, quod per speculum et aenigma videre, terminatur in visione Dei, attingendo illud quod est Deus et quod essentialiter Deus est et Deo convenit: sed hoc est per discursum et reflexam disciplinam, ut dicit Dionysius, et secundum cogitationes volubiles unum ex alio conferentes, ut dicit Augustinus. Quod non convenit visioni quae est facie ad faciem. Visio enim quae est facie ad faciem, est simplex intuitus mentis, in id quod secundum se visibile est directus, quod mens uniformis ex se elicit, et uniformiter, non per formam speculi vel aenigmatis in Deum figit. Et per hoc patet, quod visio facie ad faciem non est terminus visionis per speculum et aenigma: licet enim talis

visio in Deum terminetur et in ea quae sunt essentialiter Deus, tamen hoc non fit simpliciter univoce et uniformiter, sed potius multipliciter et discurse, et in multa volubili cognitione. Et quod dicit Augustinus, quod " inter mentem nostram et Deum nihil est medium, " non facit ad propositum, cum intendit dicere, quod quantum ad facultatem videndi immediate possumus videre sicut et Angeli: et destruit errorem quorumdam Philosophorum dicentium, quod causa prima non cognoscitur nec videtur, nisi in luminibus intelligentiarum per quatuor ordines a prima causa distantium et descendentium.

Et per hoc patet solutio ad sequens et ad omnia.