CAPUT III.

Qualiter differentiae substantiales sunt constitutivae, et qualiter sunt divisivae.

Omnibus autem divisionibus et speciebus differentiarum sic determinatis, illa sola differentia est unum de quinque Praedicabilibus, prout hic de universalibus intendimus, quae est per se et substantialis differentia. Hoc autem sic probatur : quia cum tres modi differentiae, ut praedictum est, considerentur, scilicet communis, propriae, et magis propriae ; adhuc autem cum quaedam quidem sint separabiles, quaedam autem inseparabiles propter rationem quae in antehabitis dicta est ; et rursus cum inseparabilium differentiarum quaedam quidem sint per se, quaedam per accidens, ut nuper dictum est: patet quod si eas quae sunt per se consideremus per comparationem ad ea quorum sunt differentiae, inveniemus quod per se differentiarum quaedam sunt secundum quas dividimus genera in species, potestatem et non essentiam generis dividentes. Essentia enim generis in omnibus per divisionem acceptis integra manet et indivisa in quolibet: potestas autem partitur, et secundum aliquid ejus est in uno dividentium, et secundum aliquid manet in alio, et in nullo secundum totum. Aliae autem earum differentiarum quae per se et substantiales sunt, tales sunt secundum quas ea quae per divisionem generum accepta sunt, specificantur.

Haec autem divisio differentiarum per se non nisi modi divisio est: qui modus sumitur a proprio differentiae effectu. Si enim differentia in oppositione actuali accipitur ad id a quo facit differre, pro certo hoc modo divisiva est et separativa. Oppositio enim dividit et separat, nec potest esse una et eadem potestas oppositorum secundum actum acceptorum. Si autem accipiatur differentia ut actus completivus actu potentiae generis et determinativus, sic differentia generi et potentiae adveniens, in speciem genus determinat, et constituit speciem. Si autem forma a qua sumitur differentia, in se secundum id quod est consideratur, eadem differentia est quae genus dividit, et speciem constituit. Sed tamen secundum rationem prius est differentia dividens quam differentia constituens : quia oportet quod differentia prius per divisionem quam facit a genere exeat, antequam adveniens generi speciem constituat.

Hoc autem facilius scitur si exempla subjiciantur. Per se enim differentiae om-

nes sunt hujusmodi, animatum, inanimatum, per quae dividitur corpus : sensibile, insensibile, per quae dividitur vivum : rationale, irrationale, per quae dividitur animal : mortale, et immortale, per quae dividitur rationale animal, et sic de omnibus aliis quae a formis substantialibus sumuntur, et sunt notiones ejus quod est secundum substantiam, etiam illae eaedem sunt constitutivae : quia illa quae erit animati sensibilis, ita quod animatum sensibile determinetur per actum essendi, erit differentia constitutiva animalis: est enim animal per diffinitionem substantialem substantia animata sensibilis, planta autem substantia animata insensibilis, lapis autem substantia inanimata insensibilis. Ea vero differentia quae est mortalis immortalis, et rationalis irrationalis, sunt differentiae divisivae quidem animalis : quia per ea genera animalium dividimus in species duabus sibi succedentibus divisionibus sic: Animalium aliud mortale, aliud immortale ; aliud rationale, aliud irrationale. Per has ergo animalis species divisionem accipiunt. Sed hae quidem differentiae eaedem quae per sui oppositionem divisivae dicuntur generum, sunt et completivae et constitutivae specierum, quando una earum sumitur ut complementum potentiae generi adveniens: tunc enim cum ex potentia et actu compositum completum sit et perfectum, species constituta sic completa est. Dividimus enim primo hoc genus quod est animal rationali et irrationali differentiis, potentiam animalis in duo partientes : et rursus rationale animal dividimus oppositis differentiis, mortali scilicet et immortali, et eisdem differentiis constituimus species animalis, quia differentia quae est rationalis conjuncta cum ea quae est mortalis, constitutivae sunt hominis, cum genere conjunctae quod est animal. Est enim homo secundum diffinitionem quae dicit esse substantiale, animal rationale mortale : opposita autem differentia quae est immortale, conjuncta cum animali rationali, constitutiva est dei secundum quod de diis Stoici locuti sunt. Quos etiam diffiniunt, quod dii sunt natura optimi, sicut dicit Socrates, natura animales, mente rationales, tempore autem aeterni. Illae vero quae sunt differentiae dictae irrationale et mortale, cum genere conjunctae, constitutivae sunt specierum animalium irrationalium, ut asini, et leonis, et aliorum brutorum animalium.

Quamvis autem in infimis generibus subalternis magis sit perspicuum ad videndum, tamen supremae et supremorum generum differentiae per eumdem se habent modum, sicut differentiae per quas dividitur substantia quae est generalissimum : sicut si dicimus illas esse differentias, quibus differunt animatae substantiae ab inanimatis, cum dicitur, substantiarum alia est animata, alia est inanimata : sive non proximas accipiendo dicimus, quod substantiarum alia est sensibilis, alia insensibilis : eaedem enim erunt inferiorum specierum constitutivae: differentia enim animata et sensibilis ad substantiam sicut ad genus congregatae et adjunctae ut actus ad potentiam, animal perficiunt, quod est species substantiae: est enim animal per diffinitionem substantia animata sensibilis. Substantia enim quamvis aliquando dividatur per corporeum et incorporeum, tamen non est propria divisio : quia corporeum proprie mathematicum est, quod proprie loquendo non est substantia: et ideo hic non tali utimur divisione. Corpus autem animatum et inanimatum dicimus differentias.

Quidam impugnant per id quod Aristoteles in libro de Anima dicere videtur , ''quod partes animalium quorumdam anulosorum animatae sunt, et quod non convalescant, causam esse, quia organa nutrimenti non habent in partibus, ut os, et stomachum, et universaliter ea per quae fit cibi digestio et egestio : partes tamen illae non sunt animalia. Non igitur esse animatum sensibile animal esse videtur:

quod est contra ea quae dicta sunt. Haec autem objectio nihil valet penitus : et si valeret, naturalis esset, et nihil faceret ad propositam intentionem. Est enim animatum simpliciter sensibile, et est animatum sensibile secundum quid. Simpliciter quidem animatum est, cujus endelechia est anima, qua fluunt virtutes sive potentiae particulares particulariter in membris, vitam et motum et sensum operantes : et esse sic animatum est animal. Animatum autem secundum quid est, in quo sensus et motus est per spiritum et fluxum ab anima, qui cum expirat, deficit sensus et motus. Causa autem expirandi est, quia organa reficientia et restituentia spiritum non habet. Restituuntur autem spiritus per nutrimentum in organis in nutrimento operantibus : et haec quia non nisi secundum quid animata sunt, ideo animalia non sunt. Animatum igitur quod simpliciter animatum est, nihil prohibet differentiam animalis esse constitutivam.

Avicenna etiam hanc differentiam quam mortale diximus impugnare videtur, dicens quod a privatione non tantum secundum nomen, sed etiam secundum rem nomen accipit. Privatio autem non est forma. Cum igitur omnis differentia a forma aliqua sumpta sit, videtur mortale differentia non esse. Ad haec autem ipsemet Avicenna videtur respondere, quod ea quae pro differentiis hic assignantur, gratia exempli ponuntur: et non est vis de nomine, dummodo per nomina res quocumque modo designentur. Sed aliter dicendum est, quod mortale dicitur dupliciter. Uno quidem modo dicit actum in materia privationem ejusdem actus secundum potentiam concipientem : et sic mortalis est forma substantialis, et notio ejus quod potentiam habet ad moriendum : et sic dictum mortale nihil prohibet esse differentiam, quando per talem formam ad sui oppositum vel disparatum secundum eamdem formam compa-

ratur. Dicitur etiam mortale simpliciter, in quo est privatio potentiae ad vitam perpetuam, et sic ab eo non sumitur differentia. Cum autem dicitur irrationale et immortale differentiae quae per privationes importantur in nomine, positiones intelliguntur formarum oppositarum a quibus sumuntur differentiae. Et quia horum nomina non habemus, ideo necesse est, quod eas privatione suorum oppositorum significemus.

Ex his omnibus patet, quod eaedem secundum quod sunt differentiae, acceptae alio et alio modo, et ad aliud comparatae, sunt et constitutivae et divisivae.: et omnes sive divisivae sive constitutivae vocantur specificae, quae cum suis generibus conjunctae faciunt species et subalternas et specialissimas. Et his differentiis quia per se sunt et substantiales, maxime opus est ad divisiones generum quae in suas potestates particulares dividuntur. Et hae etiam perutiles sunt ad specierum diffinitiones, quae omnes tales a prima usque ad ultimam cum genere colligunt ad speciei plenam diffinitionem, quae diffinitio non esset, nisi a primo usque ad ultimum finem (in quo complementum est) omnia essentialia per debitum ordinem congregaret, secundum quod res a prima inchoatione sui esse procedit usque ad ultimum complementum. His autem differentiis quae sunt secundum accidens inseparabiles, quia de esse rei non sunt: et his quae sunt secundum accidens separabiles, quae longius sunt ab esse rei quam inseparabiles, non utimur ad generum divisiones et diffinitiones specierum : et ideo non sunt de hac nostra intentione, nisi illae quae per se sunt et substantiales. Ad haec tamen quidam objiciunt dicentes, quod esse rei mortalis immaterialis est, quae propter contrariorum commixtionem in continua est passionum alteratione. Omnis autem passio magis facta, abjicit a substantia: propter quod dicit Aristoteles quod non est eadem sanitas in mane et vespere. Videtur ergo quod etiam esse rei intenditur et remittitur, et similiter rei essentialia principia, et sic non videntur differentiae esse quae dictae sunt: quia non secundum esse aeque participantur ab his, quorum sunt ut subjectorum. Adhuc ad idem inducunt, quod si esse rei staret secundum esse unum et idem penitus, tunc secundum esse non susciperent designationem praeteriti et futuri, sed praesentis tantum. Et hoc praesens esset instans et non movens se : et sic dicere non possemus, homo fuit, et homo erit, sed tantum homo est. Et ad hoc quidem dicendum est, quod esse rei dupliciter consideratur, si secundum comparationem ad id in quo est et cujus esse est, et secundum comparationem ad id a quo est formaliter constituente ipsum. Et primo quidem modo esse mobilis mobile est, et esse temporalis est temporale : et hoc esse non est omnino idem mane et vespere ex parte ejus in quo est. Sic autem est et mobile et temporale, aliquid abjiciens, et aliquid suscipiens continue secundum quod determinatur ad praeteritum et ad futurum. Secundo autem modo consideratum est essentiae simpliciter actus : quae, inquam, essentia secundum se incorruptibilis est et ingenerabilis : neque generatur, neque corrumpitur, nisi secundum accidens, et sic esse immobile est etintemporale. Differentiae autem cum ab actu differendi quem faciunt, dicuntur, sumuntur ab esse quod sic ambo haec habet, scilicet quod est actus essentiae in eo quod est, et ideo utroque modo designantur.

Hoc igitur est, quod antiqui sub compendio de differentia dixerunt, quod cum tres species sive tres modi differentiae considerentur, et cum hae quidem sint separabiles, illae vero inseparabiles : et rursus cum inseparabilium quidem hae sint per se sive substantiales, illae vero per accidens a formis accidentalibus sumptae: et rursus earum quae per se sunt diffe-

rentiarum, aliae sunt secundum quas dividimus genera in species, aliae vero secundum quas ea quae divisa sunt genera specificantur : sicut cum per se differentiae omnes hujusmodi sint in praedicamento substantiae, animatum, inanimatum ; sensibile, insensibile ; rationale, irrationale ; mortale, et immortale quae divisivae sunt generum : ea quidem quae est animati et sensibilis differentia cum substantia congregata constitutiva est animalis, secundum quod animal est species subalterna : est enim animal per diffinitionem substantia animata sensibilis. Ea vero quae est mortalis et immortalis differentia, et rationalis et irrationalis, divisivae sunt animalis differentiae secundum quod animal est genus subalternum : per eas enim dividimus genera quae sunt animal, et rationale animal, quod est circumlocutio generis subalterni quod sub animali continetur. Dividimus, inquam, genera illa in species, aut subalternas, aut specialissimas. Sed hae quidem eaedem differentiae quae generum dicuntur esse divisivae, et completivae et constitutivae dicuntur esse specierum: dividimus enim animal ut genus rationali et irrationali differentia, et rursus rationale animal dividimus mortali et immortali differentia : sed eadem quae est rationalis differentia, et mortalis animalis quidem divisiva, conjuncta ad genus, constitutiva efficitur hominis differentia. Rationalis vero et immortalis cum genere conjuncta, constitutiva est dei, prout Socrates de diis loquitur, et Apuleius dicit in libro de Deo Socratis. Illae vero differentiae quae sunt irrationalis et mortalis, conjunctae cum genere, animalium irrationalium specierum sunt constitutivae. Sic etiam sunt supremae substantiae differentiae, quae sunt vocatae animati sive sensibuis, congregatae ad substantiam quae est supremum genus, animal perficiunt quod est species subalterna substantiae. Quoniam ergo eaedem differentiae aliquo modo acceptae sunt constitutivae, alio autem modo sunt divisivae, omnes tamen dicun- tur specificae et vocantur : quia potius a constitutione accipiunt nomen quam a divisione, quia divisio fit propter constitutionem. Et his differentiis maxime opus est ad divisiones generum, et specierum diffinitiones : sed non his quae secundum accidens sumptae sunt, quamvis sint inseparabiles. Magis autem ad divisiones et diffinitiones non utimur differentiis quae sunt separabiles, ab accidentibus separabilibus sumptis.