Sequitur :

" Ad faciendam misericordiam cum patribus nostris, et memorari testamenti sui sancti."

Hoc est secundum primae partis cantici, in quo ponit usum sive utilitatem praecedentium quinque quae fecit.

Dividitur autem in duo. Fecit enim praecedentia, ut perficeret in nobis inchoatam in illis nostris patribus misericordiam, et ut ostenderet promissae gratiae immobilitatem.

De primo quidem dicit sic : " Ad faciendam. " Sic continua : Erexit nobis cornu salutis visitando et redimendo, " ad misericordiam, " inchoatam per promissa, " cum patribus nostris faciendam, " hoc est, perficiendam in nobis. Sic enim dicitur Ecclesiae in Psalmo xliv, 17 : Pro patribus tuis nati sunt tibi filii, haeredes solvendae promissionis factae patribus. Misericordia enim fuit, quod nullis nostris meritis promisit, et multis nostris obstantibus demeritis exhibuit. Deus enim nulli obligatur, et nulli aliquid debet, ut dicit Hieronymus, sed sibi omnis creatura debet totum quod est, et quod habet, et quod potest : quia ipse fecit nos, et non ipsi nos.Unde nihil habemus dicere nisi illud Threnorum, III, 22 : Misericordiae Domini quia non sumus consumpti : quia non defeceruni miserationes ejus. Et illud Psalmi XXXII, 5 : Misericordia Domini plena est terra. Et si aliquando propter demerita iratus est, tamen misertus est nobis. Unde unus patrum dixit, Genes, xxxii, 10 : Minor sum cunctis miserationibus tuis, et veritate. Istae sunt enim misericordiae de quibus dicit David, Psal. lxxxviii, 2 : Misericordias Domini in aeternum cantabo. Et, Psal. XXIV, 10 : Universae viae Domini misericordia et veritas. Unde subjungit :

" Et memorari testamenti sui sancti.

Et hoc est secundum istius particulae : et habet duos paragraphos, quorum primus est de veritate simplicis promissionis.

Dicit ergo : " Et memorari, " hoc est, ut memor sit " testamenti sui, " immobilis ordinationis voluntatis suae, "sancti, " hoc est, firmi et immobilis. Ad Hebr. IX, 17 : Testamentum in mortuis confirmatum est : alioquin nondum valet, dum vivit qui testatus est. Sed hoc est ideo quod humana voluntas mobilis est, et nulla est immobilis nisi ultima, quia illi non supervenit alia : non autem fit ultima ,nisi per mortem. Sed omnis voluntas beneplaciti in Deo est immobilis, quia beneplacitum Dei mutari non potest : et ideo voluntas beneplaciti in Deo testamentum est.

Et hoc est quod dicit: " Memorari, " hoc est, ut memoretur, quia diu fecerat ac si esset oblitus. Unde, Psal. xliii, 23 et 24 : Exsurge, quare obdormis, Domine ? exsurge, et ne repellas in finem. Quare faciem tuam avertis, oblivisceris inopiae nostrae et tribulationis nostrae ? Psal. XII, 1 : Usquequo, Domine, oblivisceris me in finem ? Isa. xlix, 14 : Dixit

Sion : Dereliquit me Dominus, et Dominus oblitus est mei. Ut hoc ergo aruovc at, dicit : Et memorari testamenti sui sancti, " hoc est, firmae et confirmatae promissionis suae. Quod enim primum est misericordiae divinae, hoc per promissionem exhibitam factum est veritatis : quia sic justificatur, hoc est, verificatur in sermonibus suis. Ad Titum, 1, 2 : Quam promisit qui non mentitur, Deus. Ad Roman. III, 4 : Est autem Deus verax : omnis autem homo mendax. Hoc est quod perit, Eccli. XXXVI 17 : Suscita praedicationes, quas locuti sunt innomine tuo prophetae priores.

Quia autem dupliciter loquitur Deus, scilicet, secundum sententiam verborum, sumens causam locutionis ex opere nostro. Et hoc aliquando mutat. Loquitur etiam et ex consilio suo quod est immobilis praedestinatio futurorum. Mutat autem Deus aliquando sententiam quam verba faciunt, eo quod illa est comminatio sumpta ex opere vel promisso : sicut patet in hoc quod dicit, Jonae, iii, 4: Adhuc quadraginta dies, et Ninive subvertetur. Et illud Isaiae, xxxviii, 1 : Dispone domui tuae, quia morieris tu, et non vives. Quod tamen mutatum est. Et ratio additur, Jerem. xviii, per totum : ubi dicit Dominus, quod si mala comminatur alicui genti, et illa gens paenitentiam egerit, quod et ipse Dominus paenitebit de verbo suo, et non inducet malum. Et si bona promittit, et illa gens perversa egerit malum, revocabit verbum suum, et inducet malum. Quia sicut lutum est in manu figuli, sic nos sumus in manu Domini. Quamvis enim figulus incipiat vas facere super rotam in honorem : si lutum est nodosum et malum lutum, ex figulo confringitur, et facit vas in contumeliam. Et e contra : si incipit facere vas in contumeliam, si praeter spem aptatur lutum, et exhibet se ad honorem, conversus figulus facit inde vas ad honorem. Sed quando loquitur Dominus non ex opere nostro, sed ex suo aeterno consilio, numquam mutatur. IIo- mo autem nescit, utrum ex sententia tantum, vel ex consilio loquatur: et ideo dubitat utrum sermo Dei immobilis sit: propter quod propter infirmitatem dubitationis hominis, Deus apposuit verbo suae simplicis promissionis jusjurandum. Et haec fuit causa quare Deus juravit. Et hoc est quod dicit :

" Jusjurandum quod juravit ad Abraham patrem nostrum, daturum se nobis. "

Attende autem, quod juramentum nihil aliud est, nisi confirmatio veritatis mobilis, de qua dubitari potest, per invocationem veritatis immobilis. Et cum immobilis veritas non sit nisi in Deo, non potuit Deus jurare nisi per semetipsum. Homines mobilem habentes veritatem in semetipsis per majorem sui jurant: sed cum Deus jurat per semetipsum, tunc super veritatem sententiae invocat veritatem sui consilii, quae est immobilis. Unde, ad Hebr. VI, 16 et 17 : Homines per majorem sui jurant, et omnis controversiae eorum finis, ad confirmationem, est juramentum. In quo abundantius volens Deus ostendere pollicitationis suae haeredibus immobilitatem consilii sui, quia non habuit per quem juraret majorem, interposuit jusjurandum, scilicet juravit per semetipsum. Et haec fuit causa quare opportunum fuit quod Deus juraret, et quod juraret per semetipsum.

Attende iterum, quod duo sunt in substantia juramenti : dicta veritas mobilis, et confirmans veritas immobilis. Et haec duo sunt de per se bonis. Et ideo juramentum est per se bonum et optimum. Est autem frequentia ejus prohibita propter incautelam. Hominis enim dictum est valde mutabile, cum omnis homo sit mendax, quando loquitur ex propriis. Et ideo valde timendum est, ne invocetur ad confirmandum divina veri- tas super hoc, quod divinae veritati non congruit. Et ideo dicitur, Eccli. xxiii, 9 : Jurationi non assuescat os tuum : multi enim casus in illa.

Adhuc autem, sicut dicitur, Jerem. IV, 2, tres sunt comites juramenti: judicium, veritas, et justitia. Judicium quidem quo discernat quid, quando, qualiter, et qua de causa jurandum sit. Veritas autem scita quae est ita sicut res habet. Justitia autem quam ordo causae et juris expostulat : quando videlicet judex exigit juramentum propter incredulitatem agentis, tunc etiam homo meritorie jurat. De hoc autem et similibus multa notata sunt a nobis super illud Matthaei, v, 34 : Ego autem dico vobis non jurare omnino .

Hoc ergo est quod dicit :

" Jusjurandum. "

Et hoc est secundum illius partis, in quo tangit suae veritatis plenitudinem.

Tangit autem tria: juramenti confirmationem, et quid juravit, et propter quid.

De juramento autem dicit sic : " Jusjurandum quod juravit. " Psal. CIX, 4 : Juravit Dominus, et non paenitebit eum. Quid autem Abrahae juravit, habes, Genes, XII, 2 et 3, et xv, 5, et XXII, 16 et 17: Per memetipsum juravi, dicit Dominus , quia fecisti hanc rem, et non pepercisti filio tuo unigenito propter me, benedicam tibi. Jerem. XI, 4 et 5: Ero vobis in Deum, ut suscitem juramentum quod juravi patribus vestris, daturum me eis terram fluentem lacte ei melle. ''Et in hoc falluntur haeretici dicentes, quod Deus sicut omnipotens jurare potuit, sed nobis jurare interdixit. Quia omnis actus quem nobis communicabilem Deus fecit, non facit Deus nisi exemplum nobis dando : sed incommunicabiles nobis actus, sicut miracula, facit ut nos in sui trahat admirationem.

Sic ergo jusjurandum habuit.

" Ad Abraham patrem nostrum, "

Et redditum. Ad Hebr. VI, 17 et 18 : Consilii sui interposuit jusjurandum, ut per duas res immobiles quibus impossibile est mentiri Deum, fortissimum solatium habeamus. Duae autem res immobiles sunt promissionis veritas, et jurisiurandi. Abraham ideo nominat, eo quod ipse primus fuit cui ista promisit, licet non primus fuerit cui juraverat. Ante eum enim juravit Noe, sed non de promissione seminis. Dicitur autem Abraham in hoc pater noster, quia promissionem acceperit ante circumcisionem in praeputio, et post circumcisionem. Ante quidem, Genes. XII, 2 et 3, et xv, 5. Post autem, Genes, xviii, 10 et XXII, 18. Et reddit Apostolus causam, ad Roman. IV, 11 et 12 : Ut sit pater omnium credentium per praeputium, ut reputetur et illis ad justitiam : et sit pater circumcisionis, etc.

Hoc est igitur quod dicit : " Ad Abraham patrem nostrum. "

Sequitur quid juravit :

" Daturum se nobis, "

Hoc est, quod daret se nobis, quia dando se nobis, omnia nobis secum donavit. Ad Roman. VIII, 32 : Quomodo non etiam cum illo omnia nobis donavit ? Isa. IX, 6 : Parvulus natus est nobis, et filius dalus est nobis. Dedit autem se nobis in medicamentum, in cibum, in refugium, in redemptionis pretium, in laboris praemium.

De primo horum, Eccli. XXIV, 41: Ego quasi fluvii Dioryx, et sicut aquaeductus exivi de paradiso. Dioryx interpretatur medicamentum generationis. Et quatuor fluvii sicut flumina paradisi de corpore Christi exiverunt : sudores sanguinei, fluvius sanguinis de vulneribus quinque, fluvius aquae de latere Christi, fluvius lacrymarum in oratione. Ad Hebr. v, 7 :

In diebus carnis suae preces supplicatio^ nesque ad eum qui possit illum salvum facere a morte, cum clamore valido et lacrymis offerens, exauditus est pro sua reverentia.

De cibo, Joan. VI, 56 : Caro mea vere est cibus, et sanguis meus vere est potus.

De refugio, Psal. lxxxix, 1 : Domine, refugium factus es nobis.

De redemptionis pretio, I ad Corinth. VI, 20 : Empti estis pretio magno : glorificate et portate Deum in corpore vestro.

De laboris praemio, Genes. xv, 1 : Ego protector tuus sum, et merces tua magna nimis.

Medicamen quidem est in peccati infirmitate, cibus in spiritualium virium ex longa famis squalore destitutione, refugium in tentationis tribulatione, merces in reatus obligatione, praemium autem in meritorum lassitudine.

" Ut sine timore, de manu inimicorum nostrorum liberati, serviamus illi. "

Ecce hic tangit propter quid juravit se daturum nobis : quia scivit quod sine ipso nihil potuimus facere . Causa ergo est, ut serviamus illi.

Et ideo tria dicit : primum est modus servitutis, qui est in liberatione ab impedientibus, et retrahentibus a servitio : secundum est ipsa servitus qua servimus : tertium est modus serviendi per expedientia ad serviendum.

Modus autem qui est per liberationem ab impedientibus, est ut sine timore et sine causa timoris serviamus.

De primo dicit :

" Ut sine timore, "

Supple, mundano, humano, et servili. Timor mundanus est quo aliquis deserit veritatem timore perdendarum rerum humanarum : unde de Sanctis hunc timorem postponentibus dicitur, ad Hebr, x 34 : Rapinam bonorum vestrorum cum gaudio suscepistis, cognoscentes vos habere meliorem et manentem substantiam.

Timor humanus est quo aliquis propter timorem corporis deserit veritatem. Luc. xii, 4 et 5 : Ne terreamini ab his qui occidunt corpus, et post haec non habent amplius quid faciant. Ostendam autem vobis quem timeatis : timete eum qui, postquam occiderit, habet potestatem mittere in gehennam . De utroque istorum timorum simul dicitur Job, ii, 4 : Pellem pro pelle, et cuncta quae habet homo, dabit pro anima sua.

De timore servili qui est, ut dicit Beda, cum paena judicis sic timetur, quod facies judicis non amatur : in quo vivit peccandi voluntas, et sequeretur in quo opus, si speraretur impunitas. Et de hoc dicitur, I Joan, IV, 18 : Timor non est in charitate : sed perfecta charitas foras mittit timorem.

Sic ergo sine timore, sed non sine timore casto et sancto, filiali. De his enim dicitur, Psal. II, 11 : Servite Domino in timore, et exsultate ei cum tremore. Proverb. XXVIII, 14 : Beatus homo qui semper est pavidus. Ad Roman. XI, 20 : Noli altum sapere, sed time. Beatus Bernardus : " Experimento didici quod nihil " tantum valet ad gratiam Dei acquiren-" dam, retinendam, recuperandam, quam " numquam altum sapere, sed timere. "

" De manu."

Tangit causam timoris ablatam.

" De manu. " Duae sunt manus " inimicorum " daemonum : quarum una est potestas nocendi, altera potestas malum suggerendi sive tentandi. Potestas utraque justa est : quia a Deo propter pro- fectum justitiae promissa et ordinata est.

De prima dicit, Job, I, 12 : Ecce universa quae habet in manu tua sunt. Haec manus composita est ex quinque, quasi ex digitis. Est enim nocendi potestas in rebus, in corpore, in fama, in proposito boni, et vexandi animas in inferno vel purgatorio post mortem. Et haec omnia facit aliquando per se diabolus : et aliquando per malos homines, sicut per membra sua. Unde, Job, IX, 24 : Terra data est in manus impii, vultum judicum ejus operit. Potestas tentandi est, de qua in Psalmo xxxv, 12 : Manus peccatoris non moveat me. Prima est manus tenens, et secunda est manus impellens. Et haec etiam componitur ex quinque quasi digitis : est enim tentatio levis et aperta, et levis occulta, et gravis et aperta, gravis et occulta : et ea quae judicatur non esse tentatio, quae tanto periculosior quanto non sentitur, et ideo non cavetur.

De hac igitur manu inimicorum sumus " liberati. " Joan. VIII, 36 : Si vos Filius liberaverit, vere liberi eritis.