OPUSCULUM III.

SUMMA DE GRADIBUS VIRTUTUM

PROLOGUS .

1. Accedite ad Dominum et illuminamini, et facies vestrae non confundentur, Psalmus . Ius hominis est ad Deum accedere; ius Dei, accedentem ad ipsum illuminare. Ad Deum spiritualiter accedit qui affectiones suas ad Deum dirigit, qui sperat Dei laudem, qui timet Dei contumeliam, qui laetatur de omnibus, quae Deo placent, qui tristatur de omnibus, quae Deo displicent, qui diligit virtutes et opera virtutum, qui odit vitia et opera vitiorum, qui erubescit iniqua et opera iniquitatum et occasiones iniquitatum. Deus, lux vera illuminat accedentem ad cognoscendum virtutes et gradus virtutum, quae sunt certissima via ad regnum caelorum. Si aliquis calumniatur gradus, qui ponuntur, et scit meliores gradus ponere, quam hic ponuntur, non est contra me, nec propter hoc volo litem subire. Et sciendum, quod gradus in plerisque ordinantur secundum raritatem, vel secundum perfectionem, tamen diversis respectibus se excedunt .

Capitulum I.

Gradus caritatis .

Primum autem notandum est de gradibus caritatis. Nam dicit sponsa in Canticis : Ordinavit in me caritatem. Infimus gradus caritatis est diligere amicum, a quo homo diligitur, honoratur, fovetur et in omnibus adiuvatur ; qui hoc non facit contra naturam nititur: " Diligere enim amicum naturae est ", ut dicit Chrysostomus . Altior gradus est diligere inimicum ex corde propter Deum, quia ad imaginem Dei factus est et sanguine Christi redemptus , quia, secundum Chrysostomum, " amare non amantem gratiae est "; qui hoc non facit non est filius Dei, qui solem suum oriri facit super bonos et malos . Altissimus gradus est inimicos beneficiis ad amorem trahere; Matthaei quinto : Benefacite his qui oderunt vos. In primo gradu stant ethnici et publicani , in secundo perfecti Christiani, in tertio perfectissimi.

Item, altas gradus est, cum quis utilitatem amici cum proprio Incro quaerit; altior, cum commodum amici cum damno suo quaerit ; altissimus, cum bonum amici cum propria morte quaerit ; quod Christus fecit ; Apostolus : Cum dives esset in gloria sua etc.; Ioannes: Maiorem hac dilectionem nemo habet etc.

Item , altus gradus est, cum quis diligit auferentem sibi res; altior, cum diligit auferentem sibi corpus, rel membra corporis ; altissimus, cum diligit auferentem sibi per infamiam virtutes et spiritualia dona et ipsum Deum quacumque occasione.

Capitulum II.

Gradus obedientiae.

Altus gradus obedientiae est obedire Creatori, Redemptori et Remuneratori in omnibus praeceptis et prohibitionibus, quia nihil praecipit, nisi quod ducit nos ad summum bonum; et nihil prohibet, nisi quod abducit nos a summo bono. Altior est, cum obedimus homini, discreto praelato, in persona Dei. Altissimus, cum obedimus indiscreto et dyscolo; Petrus : Obedite dominis, non tantum bonis et modestis, sed etiam dyscolis ; Matthaei vigesimo tertio: Omnia, quaecumque dixerint vobis, facite etc.

Item, altas gradus est obedientiae in eo quod homini suave est et leve: altior est obedire in eo quod grave est et ad breve tempus: altissimus, obedire in eo quod grave est ad longum tempus, vel usque ad mortem. In hoc gradu stetit Christus, cum obedivit Patri suo usque ad mortem , a principio vitae turpissima sustinendo.

Item, aliqualis gradus est obedire Deo vel homini ob timorem poenae; altior, propter spem gratiae in praesenti et gloriae in futuro; altissimus, propter neutrum istorum , sed pure propter Deum, quia Dominus noster est, et nos servi eius; nam caritas non quaerit quae sua sunt .

Capitulum III.

Gradus humilitatis.

Altas gradus humilitatis est se subdere maiori: altior, se sponte subiicere pari, quia abundans est: altissimus, se subiicere minori, et haec est superabundans: hunc ostendit Christus recipiens baptismum a Ioanne .

Item, altas gradus est, cum quis se humiliat in verbis: altior, in factis: altissimus, cum vere humilis sit in corda, quia virtus est in corde, non in verbis nec tantam in factis quandoque. Nam dicit Ecclesiasticus decimo nono : Est qui nequiter humiliat se, et interiora eius plena sunt dolo. Hunc gradum Christus ostendit et docuit Matthaei undecimo: Discite a me, quia mitis sum et humilis corde.

Item, altus gradus, humiliare se propter multitudinem delictorum ; altior, propter abundantiam virtutum, sicut arbor nobilis inclinatur propter abundantiam fructuum: altissimus, propter imitationem exempli humilitatis Christi .

Item, altus gradus est humiliare se de omnibus malis commissis; altior, de omnibus bonis omissis et de bonis gratiae deturpatis; altissimus, de omnibus bonis in vanum perceptis .

Capitulum IV.

Gradus castitatis.

Altus gradus castitatis est castitas coniugalis: altior, vidualis: altissimus, virginalis. Hoc patet per fructus his statibus debitos, scilicet trigesimum, sexagesimum, centesimum . In ultimo gradu fuit Christus et Virgo Mater eius. Damascenus etiam dicit: " A nuptiis abstinentia est Angelorum imitatio ".

Item, altus gradus est detestari gestus et actus impudicos: altior, detestari verba impudica: altissimus, detestari voluntatem et concupiscentiam impudicam, sicut Sara dixit Tobiae tertio : Nunquam concupivi virum et mundam servavi animam meam ; superaltissimus est detestari cogitationes impudicas: unde Iob: Pepigi foedus cum oculis meis, ut non cogitarem de virgine.

Item, periclitatur castitas ex audita lubrico; amplius ex visu, ut patet in David et duobus senibus Danielis decimo tertio: maxime ex attactu.

Item, multum adiuvatur castitas, cum quis vitat loca suspecta; magis, cum vitat homines suspectos; maxime, cum vitat familiaritates malas, quae secundum

Hieronymum sunt dulces litterae, dulces salutationes , blanda verba, crebra munuscula et cibi praegustati ; haec omnia sanctus amor nescit.

Item, altus gradus est esse castum per munditiam carnis, quia, secundum Apostolum , qui fornicatur in corpus suum peccat: altior, propter puritatem mentis ; altissimus, per imitationem exempli castitatis Christi.

Capitulum V.

Gradus patietitiae.

Altus gradus patientiae est patienter sustinere amissionem rerum, ut Iob ; altior, patienter sustinere infamationem, ut David a Semei; altissimus, sustinere amissionem membrorum vel corporalis vitae, quod Christus fecit.

Item, altus gradus, cum quis patienter sustinet afflictionem, quam propter peccata meruit ; unde Petrus in Canonica : Si peccantes et colaphizati suffertis etc. ; altior , tolerare afflictionem innocenter pro iustitia; unde Apostolus: Si quid patimini propter iustitiam, beati ; altissimus est ferventer appetere afflictionem. In hoc gradu fuit Christus, unde: Improperium exspectavit cor meum et miseriam.

Item, altus gradus patientiae, non vindicare iniuriam facto: altior, non vindicare verbo: altissimus est non habere vindictam in desiderio .

Item, altus, cum quis non vindicat iniuriam suam, . quando vindicare potest, licet non sine damno ; altior, cum non vindicat, quando vindicare potest sino damno: altissimus , cum Deo gratias agit pro afflictione, ut Tobias, qui dixit : Gratias ago Ubi, Domine, quia castigasti me.

Item, altus gradus, cum quis sustinet adversitates, . ut a peccatis purgetur: altior, ut in caelis remuneretur, Matthaei quinto : Beati eritis, cum vos oderint homines etc.: altissimus, ut Christo vicem rependat; Hieronymus : " Felix est anima, quae pro Christo tanta voluerit sustinere, quanta ille pro nobis sustinuit ".

Item, altus gradus est de iniuria nunquam querimoniam facere: altior, nulli iniuriam significare: altissimus, iniuriam propriam excusare .

Capitulum VI.

Gradus misericordiae.

Misericordias altus gradus est misereri proximi, iuxta . illud : Estote misericordes ; et Iob: Si negavi quod volebant pauperes ; et iterum: Oculus fui caeco et pes claudo ; altior, misereri sui, secundum illud: Miserere animae tuae, placens Deo: altissimus, misereri Dei per compassionem passionis suae; Iob: Miseremini mei, miseremini mei, saltem vos etc.

Item, altus est misereri consanguineis afflictis: altior, misereri alienis afflictis; altissimus, misereri inimicis afflictis, quod Christus fecit, dicens : Misereor super turbam, et iterum: Pater, ignosce illis etc.

Item, altus, misereri vivis in afflictione corporis: altior, misereri eis in afflictione spiritus; altissimus, misereri mortuis in purgatorio.

Item, altus gradus, misereri sanis in afflictione ; altior, misereri infirmis non decumbentibus in necessitate: altissimus, decumbentibus in necessitate.

Item, altus gradus in dando temporalia, ut Abraham, nulli negans hospitium ; altior, in condonando iniurias, ut David Sauli: altissimus, pro iniuriantibus fideliter exorare, ut Christus et Stephanus.

In alto gradu est, quem inducit ad miserandum natura ; in altiori, quem inducit Scriptura: in altissimo, quem inducit Deus inspirando.

Capitulum VII.

Gradus veritatis.

Veritatis altus gradus est libenter cogitare veritatem et de veritate: altior, loqui eam et de ea: altissimus, libenter vivere secandum eam et alios ad hoc inducere.

Item, altus gradus, cognoscere veritatem; altior, amare eam: altissimus, se et alios iudicare secundum eam.

Item, altus gradus, plane et sine adulatione pronuntiare veritatem; altior, libere eam defendere

sed qui hoc faciunt saepe amaritudinibus replentur

altissimus, eam defendere coram inimicis.

Item, altus, propter veritatem res temporales in periculo ponere: altior, res et amicos propter veritatem abnegare: altissimus, res, amicos et corpus impendere .

Capitulum VULT.

Gradus paupertatis.

Altus gradus paupertatis est relinquere res temporales: altior, relinquere amicos saeculares et spirituales: altissimus, relinquere se ipsum, quia talis amore proprio et voluntate propria se privat. In omnibus his fuit Christus.

Item, altos est pro transitoriis non sollicitari; altior, ea non appetere: altissimus, oblata respuere. In secundo gradu fuit Apostolus, qui nullius aurum et argentum aut vestem concupivit . In tertio fuit Daniel, qui dixit regi Baltassar: Munera tua sint tibi etc.

Item, altus, nolle habere certum hospitium, sicut Christus non habebat, ubi caput suum reclinaret ; altior, nolle habere certum locum nec vestimentum nec victum tempore sanitatis ; altissimus, nolle habere certum victum et vestitum tempore infirmitatis vel mortis. In ultimo gradu fuit Christus in hora mortis.

Item, in alto gradu est qui propter hoc eligit paupertatem , ut a transitoriis sollicitudinibus exuatur ; in altiori est, qui propter hoc eligit paupertatem, ut virtutibus et donis spiritualibus ditetur: in altissimo, qui eligit paupertatem, ut in sessione sua caput suum, scilicet Christus, in iudicio glorificetur .

Item, in alto est qui nihil proprii habet in speciali; in altiori, qui nihil proprii habet in communi ad annum, vel ad longum tempus; in altissimo est, qui nihil proprii habet in communi nec ad unum diem.

Capitulum IX.

Gradus prudentiae.

Altus gradus prudentiae est cognoscere Deum per creaturas, ad Romanos primo : Invisibilia Dei per ea quae facta sunt, a creatura mundi intellecta conspiciuntur; altior , per Scripturas; altissimus, per se ipsum.

Item, altus est ordinare mores exteriores: altior, ordinare affectiones interiores a malo: altissimus, ordinare vires animae secundum beneplacitum Dei .

Item, altus est ordinare vitam interius et exterius secundum exempla Sanctorum: altior, secundum exempla Christi: altissimus, secundum mores Christi.

Item, in alto gradu est qui considerat amaritudinem animae, cum separatur a corpore; in altiori, qui considerat amaritudinem animae, cum separatur a familiaritate Dei ad tempus breve, scilicet in purgatorio; in altissimo, qui considerat amaritudinem animae, cum acternaliter separatur a Deo.

Item, in alto est qui considerat iucunditatem animae , cum in contritione se sentit percipere peccatorum remissionem ; in altiori, qui considerat iucunditatem animae, cum unitur Deo ad tempus breve: in altissimo, qui considerat iucunditatem animae, cum unitur Deo aeternaliter.

Item, in alto est qui considerat, quomodo se Deus dat in bonis temporalibus: in altiori, quomodo se Deus dat in bonis spiritualibus: in altissimo, quomodo se Deus dat totum in gloria, tam in divina quam in humana natura.

Capitulum X.

Gradus fortitudinis.

Altus gradus fortitudinis est vincere mundum et eius delicias contemnendo, ut Apostolus dicit : Omnia arbitratus sum ut stercora etc.; altior, vincere carnem a noxiis restringendo; Apostolus: Castigo corpus meum etc ; altissimus , vincere se ipsum simpliciter et sponte se tradere in mortem propter Christum.

Item, altus est resistere peccatis corporalibus, scilicet gnlae etc ; altior, resistere peccatis spiritualibus, ut hypocrisi, complacentiae propriae, displicentiae alienae, personarum acceptioni: altissimus, vitare occasiones tam corporalium quam spiritualium peccatorum, ut munuscula, familiaritates etc .

Item, altus, non consentire peccatis operationis: altior, non consentire peccatis locutionis: altissimus, non consentire peccatis cogitationis.

Item, altus est fortiter laborare in hoc mundo pro sancta vita, quae consistit in bona conscientia et moribus bonis: altior, laborare pro societate angelica: altissimus, pro unione Dei in vita aeterna.

Capitulum XI.

Gradus iustitiae.

Altus gradus iustitiae est reddere proximo quod suum est, scilicet gaudere cum gaudentibus etc.; altior, reddere sibimet ius suum, scilicet dolorem de commissis, iuxta illud: Dole quasi parturiens, et cautelam contra committenda, iuxta illud Apostoli: Ab omni specie mala abstinete vos; altissimus, reddere Deo quod suum est, scilicet timorem, quia Dominus: honorem, quia Pater: Malachias : Si ego Pater sum, ubi est honor meus ? Si ego Dominus, ubi timor meus? amorem, quia Sponsus.

Item, altus, reddere unicuique bonum pro bono: altior, reddere bonum pro malo: altissimus, reddere optimum pro pessimo. Hoc Christus fecit, dans corpus suum Iudae traditori.

Item, altus, iustificare omnes operationes, ut Deo placeant: altior, iustificare locutiones: altissimus, iustificare cogitationes, voluntates et intentiones.

Item, altus, exhibere naturalem iustitiam omnibus vivis, scilicet quod tibi non vis fieri etc.; altior, exhibere iustitiam omnibus mortuis consanguineis per suffragia orationum et eleemosynarum: altissimus, eadem exhibere extraneis defunctis.

Capitulum xii.

Gradus temperantiae.

Altus gradus temperantiae est moderare se in omnibus exterioribus, scilicet in victu, habitu, somno, incessu, verbis, factis et moribns,ut omnia ordinate fiant secundum Deum ; altior est temperare se in motibus et affectionibus interioribus, ne nimis circa transitoria occupentur: altissimus , temperare cogitationes, ne extra Deum evagentur.

Item, altus est restringere se ab illicitis exterioribus; altior, refrenare se a licitis exterioribus et interioribus ad tempus; altissimus est restringere se a talibus usque ad mortem.

Item, altus, moderate loqui de defectibus hominum in praesentia ipsorum ; altior, non loqui de excessibus hominum vivorum et mortuorum in absentia, tanquam si essent praesentes ; altissimus, defectus tam vivorum quam mortuorum excusare in casibus, qui excusationem habent.

Item, secundum Chrysostomum altus gradus temperante est cibi et potus, ut quis aegritudinem fugiat ; altior, ut sanitatem conservet; altissimus, qui temperantia cibi et potus acumen intellectus operatur.

Capitulum XIII.

Gradus pacis.

Altus gradus pacis est, cum caro subiicitur spiritui, . ita ut difficilem se exhibeat ad omnia mala perpetranda; altior, cum subiicitur caro spiritui, ut promptam se exhibeat ad omnia bona metenda ; altissimus, cum spiritus Deo subiicitur, omnem ordinationem eius tam in exterioribus motibus quam in interioribus viribus animae observando. Hic ultimus gradus servatur in caelo.

Item, altus est inferioribus parcere, si in aliquo excesserint, eosque benigne consolari, si afflicti fuerint; altior, cum paribus benigne conversari, ita quod faciat eis bonum, quod sibi iuste vult fieri, nec inferat malum aliquod, quod sibi iuste non vult fieri ; altissimus, voluntatem suam voluntati superiorum in omnibus conformare.

Item, altus est nullum turbare metis; altior, nullum turbare verbis in facie vel post tergum; altissimus, nulli dare occasionem turbationis signo vel nutu. In omnibus his fuit Christus, qui dicit : Non veni facere voluntatem meam, sed eius qui misit me.

Item, altus est proximorum mala non publicare: altior, bona eorum non diminuere nec denigrare, sed extolleres altissimus, defectibus proximorum compati et profectibus eorum ex corde gratulari.

Capitulum XIV.

Gradus constantine.

Altus gradus constantias est, cum homo tantum unitur Deo, quod non potest induci ad aliquod malum, quod Deo displiceat, nec abduci ab aliquo bono, quod Deo placeat, pro amissione rerum temporalium, sicut Iob , Tobias et Mathathias; altior, cum non potest cogi per mutilationem membrorum, sicut septem fratres, secundi Machabaeorum septimo ; altissimus, cum non potest cogi per ablationem vitas temporalis, ut Paulus, qui dixit: Non solum alligari , sed et mori paratus sum propter nomen Domini Iesu Christi.

Item, in altum ascendit qui non recedit a Deo in prosperitate, sicut David; in altiorem, qui non recedit a Deo in adversitate illata ab inimicis, ut Stephanus ; in altissimum, qui non recedit a Deo in adversitate illata ab amicis, ut Iob, qui dixit amiois: Iustificationem, quam coepi tenere, non deseram.

Item, in alto est qui non consentit tentationibus carnalibus , sed tamen suffert ; in altiori, qui non consentit tentationibus spiritualibus, sed tamen suffert; in altissimo, qui non consentit, sed et exstirpat a se occasiones tentationum carnalium et spiritualium peccatorum.

Item, in altum ascendit qui non movetur a bona et sancta conversatione derisione vel vituperio, ut David, cum Michol derideret eum ; in altiorem, qui non movetur adulatione vel laude quorumcumque malorum ; in altissimum, qui non movetur laude bonorum.

Capitulum XV.

Gradus largitatis.

Altus gradus largitatis est hilariter dare temporalia, ut fecit Abraham altior, dare spiritualia, ut Apostolus, qui sapientibus et insipientibus debitorem se fecit: altissimus, qui dat corpus suum, ut Christus dedit dicendo: Hoc est corpus meum.

Item, in altum ascendit qui dat quidquid ab eo petitur , iuxta illud : Qui petit a te, da ei ; in altiorem, qui plus dat, quam ab eo petatur, ut Naaman Syrus Giezi, servo Elisei ; in altissimum, qui arguit non petentes, inducens, ut petant, ut Christus: Ioannis decimo sexto: Usque modo non petistis quidquam ;petite et accipietis.

Item, in alto stat qui dat aliquid, habens spem recompensationis ; Isaias : Omnes diligunt munera, sequuntur remunerationes ; in altiori, qui dat sine spe recompensationis, ut Apostolus dans spiritualia, dicens: Non quaero vestra, sed vos ; in altissimo, qui gratias refert accipientibus dona sua ; Chrysostomus de Christo: " Pro omnibus, quae tribuisti nobis, Christe, nihil a nobis petis quam salvari, hoc ipsum tribuens et accipientibus gratias agens ".

Item, in alto stat qui dat bona consanguineis indigentibus ; in altiori, qui dat indigentibus extraneis: in altissimo, qui dat ingratis indigentibus, ut Deus, qui solem suum oriri facit super bonos et malos .

Capitulum XVI. Gradus compassionis.

Altus gradus compassionis est medullitus condolere amico afflicto: altior, condolere inimico afflicto: altissimus, condolere Dea de contumelia illata.

Item, in alto est qui condolet sanis in afflictione eorum: in altiori, qui condolet infirmis: in altissimo,.qui condolet purgandis in purgatorio.

Item, in alto stat qui afflictis condolet in corde, sicut dicit Apostolus : Quis scandalizatur, scilicet c aliqua molestia tribulationis ", et ego non uror? scilicet " igne compassionis "; in altiori, qui ore conqueritur incommodum afflictorum, ut David de morte Saul et Ionathae ; in altissimo, qui plorat super afflictos, ut David lugebat Absalom, inimicum suum, et Iob, qui dixit: Flebam quondam super eo qui afflictus erat, et anima mea compatiebatur pauperi: et Christus flevit super civitatem Ierusalem.

Item, altus est qui compatitur afflictis corporaliter: altior, qui compatitur afflictis spiritualiter: altissimus, condolere omnibus in defectibus spiritualibus.

Item, altus, condolere afflictis ad breve tempus; altior, ad longum tempus: altissimus, condolere ad longissimum tempus.

Capitulum XVII.

Gradus congratulationis.

Altus gradus congratulationis est congratulari omnibus hominibus, quod ad imaginem et similitudinem Dei muti sunt et congratulari eis in omnibus bonis, quae a Deo perceperunt: altior, congratulari Angelis, quod signaculum Dei sunt: altissimus, congratulari Deo de aeterna et immensa beatitudine, quam habet a se ipso per naturam.

Item, altus, congratulari in omni beneplacito sno, quod perficitur in caelo et in terra ab hominibus: altior, congratulari Deo de beneplacito suo, quod perficitur ab Angelis in caelo; altissimus, congratulari singulis personis Divinitatis in beneplacito, quod perficitur unicuique porsonae a duabus personis.

Item, altus est congratulari omnibus hominibus in omnibus bonis iustis fortunae; altior, congratulari in donis naturalibus, scilicet et corporis et animae; altissimus, congratulari eis in omnibus donis spiritualibus et virtutibus.

Item, altus, congratulari consanguineis in omni profectu; altior, congratulari extraneis: altissimus, congrar tulari inimicis.

Itom, altus, cum ad congratulandum instigat natura: altior, cum Scriptura: altissimus, cum hoc fecit inspiratio divina.

Capitulum XVIII. Gradus abstinentiae.

Altus gradus abstinentiae est vitare superflua oble ctamenta corporis in victu et in vestitu; altior, vitare oblectamenta carnis, quae subito veniunt et subito transeunt ut luxuriari vel audire detractiones et similia: altissimus vitare delectabilia spiritua, quae cito veniunt et diu per manent, sicut amicitia temporalis et gaudium mundanum

Item, altas est libenter vitare illicita oblectamenta, quae homo difficulter habere potest: altior, vitare delectabilia, quae faciliter habere potest: altissimus, vitare licita delectabilia, quae habet et quibus meritorie uti potest: unde poeta :

Virtus est licitis abstinuisse bonis.

Item, altas est fugere consolationem transitoriam in omnibus visibilibus propter Deum: altior, fugere consolationem Angelorum propter Deum, ut Magdalena, quae non curavit videre Angelos propter Christum, quem amiserat ; altissimus, vitare ad tempus consolationem, quae potest haberi in ipso Creatore, propter salutem proximorum sicut Apostolus, qui dixit: Optabam esse anathema a Christo pro fratribus meis.

Capitulum XIX.

Gradus concordiae

Altus gradus concordiae est concordare cum sanctis hominibus in sancta conversatione ; altior, concordare cum Angelis in vita pura et laude Dei; altissimus, concordare cum Deo in perfecta voluntate.

Item, altas est concordare cum subditis, defectibus eorum compatiendo: altior, concordare cum paribus, profectibus eorum congaudendo; altissimus, concordare cum praelatis, voluntati eorum in omnibus obtemperando.

Item, altas est concordare cum sanctis et bonis, praecepta Dei servando: altior, cum perfectis, consilia Dei perficiendo; altissimus, cum perfectis, divinis se moribus conformando.

Item, altus est concordare cum omnibus hominibus propter quietem propriam , ne homo in se ipso affligatur; altior, concordare cum omnibus, ne bona societas dissolvatur ; altissimus, concordare cum omnibus, ne propter inquietudinem cordis Deus a te, vel tu a Deo ad breve, vel ad longum tempus alienetur.

Capitulum XX.

Gradus gratitudinis.

Altus gradus gratitudinis est digne ponderare naturalia dona corporis, scilicet quinque sensus et membra;

altior, digne ponderare naturalia dona animae, scilicet memoriam, intelligentiam et voluntatem ; altissimus, digne ponderare dona gratuita animae, scilicet virtutes et dona Spiritus sancti.

Item, altus est ponderare dona temporalia a Deo collata; altior, ponderare tempus collatum ad bene vivendum: altissimus, digne ponderare dona aeterna a Deo percipienda. Item, altus est gratias agere de Scripturis veteris testamenti; altior est gratias agere de septem Sacramentis ; altissimus, gratias agere de doctrina Christi, eius moribus et exemplis.

Item, altus est gratias agere de omnibus creaturis in terra; altior, gratias agere de sanctis Angelis, qui sunt in caelis et nobis ministrant in terris; altissimus, gratias agere de omnibus bonis, quae sunt in Deo.

Capitulum XXI.

Gradus religionis.

Altus gradus religionis est cognoscere omnia impedimenta religionis et ea odire, sicut est otium, dissolutio, mala societas, curiositas, nimia libertas ; altior, cognoscere omnia incitamenta religionis et ea desiderare, ut est maturitas, solitudo, taciturnitas, bona societas, bona exempla; altissimus est se exercere in operibus, quae pertinent ad religionem, ut virtutes etc.

Item, altus est servare omnia praecepta religionis ;

I. altior, servare omnia vota religionis, non solum maxima,

sed et minima ; Ecclesiastici decimo nono : Qui minima

negligit paulatim decidet; altissimus, imitari optimos in religione et ipsis se conformare.

Item, altus est relinquere res temporales ; altior, reli, linquere omnes amicos: altissimus, relinquere propriam voluntatem.

Item, altus est amare et servare religionem propter v. poenam mandati, quae debetur irroligiosis ; altior, proptei spem gratiae in praesenti et gloriae in futuro: altissimus, amare simpliciter propter Deum.

Item , altus, niti ad proprios defectus vincendos, qui v. semper pullulant: altior, semper niti ad crescendum in virtutibus et donis spiritualibus: altissimus, semper dolere, quod non potest omnes defectus devincere nec semper virtutes augere.

Capitulum XXII.

Gradus contritionis.

Altus gradus contritionis est ex corde dolere de omni. bus peccatis mortalibus: altior, dolere pro venialibus magnis: altissimus, dolere pro minimis.

Item, altus, vehementer dolere pro peccatis operum 3 altior, pro peccatis verborum; altissimus, pro peccatis cogitationum et affectionum.

Item, altus, dolere de commissione malorum: altior, de omissione bonorum ; altissimus, de perditione temporum.

Item, altus, dolere de peccatis manifestis; altior, de peccatis occultis; Psalmus : Ab occultis meis munda me, Domine ; altissimus, dolere de peccatis, quae Deus solus scit ; Apostolus: Nihil mihi conscius sum etc.

Item, altus, dolere de damno, quod homo sibi per peccatum intulit: altior, quod communitati intulit: altissimus, pro contumelia, quam Deo intulit.

Item, altus, cum contritione deletur culpa: altior, cum deletur culpa et pars poenae; altissimus, cum culpa deletur et omnis poena.

Item, in alto est qui dolorem mentis indicat in ore pure confitendo; in altiori, qui indicat oculis lacrymando; in altissimo, qui indicat in opere, ieiuniis, vigiliis et disciplinis carnem affligendo.

Capitulum xxiii.

Gradus confessionis.

Altus gradus confessionis est declarare secundum praeceptum Apostolici semel in anno omnia peccata illius anni: altior, confiteri singulis mensibus: altissimus, confiteri semel in die, cum scriptum sit: Septies in die cadit iustus et resurgit per confessionem.

Item, in alto est quem ad confitendum movet horror et foetor peccati; in altiori, quem movet desiderium regni caelestis ; in altissimo, quem movet amor Dei.

Item, in alto est qui confitetur, ut a maculis emundetur: in altiori, ut per munditiam Sanctis assimiletur: in altissimo, ut per munditiam Deo habitaculum praeparetur.

Capitulum XXIV.

Gradus satisfactionis.

Altus gradus satisfactionis est digne emendare peccata propria: altior, peccata bonorum hominum: altissimus, emendare peccata malorum.

Item, altus, emendare peccata consanguineorum: altior, extraneorum: altissimus, inimicorum.

Item, altus est emendare peccata in domo propria: altior, in peregrinatione: altissimus, in Monasterio vel eremo.

Item, altus est emendare peccata in claustro rigido; altior, emendare in claustro rigidiori; altissimus, in rigidissimo claustro.

Item, altus gradus est emendare peccata eleemosynis: altior, bonis operibus corporis, scilicet ieiuniis, orationibus, peregrinationibus: altissimus, passionibus corporis, scilicet lacrymis, disciplinis, ciliciis. Maior enim est perfectio adversa tolerare patienter quam bonis operibus insudare.

Capitulum XXV. Gradus contemplationis.

Altus gradus contemplationis est cognoscere Deum in creaturis: altior, in Scripturis ; altissimus, in sua potentia, sapientia et bonitate.

Item, altus, cognoscere Deum in hominibus, qui ad imaginem eius creati sunt altior, cognoscere ipsum in Angelis, qui sunt signaculum similitudinis Dei ; altissimus, cognoscere Deum in sua substantia.

Item, altus, cognoscere Deum in suis operibus ; altior, in suis moribus: altissimus, in claritate sua: Ioannis decimo septimo : Ut videant claritatem meam, quam dedisti mihi, priusquam mundus fieret.

Item, in altum tendit qui abstrahit animam suam ab omnibus transitoriis et colligit eam ad se ipsam: ad altiorem, qui cognoscit, qualis sit in se anima collecta super corpus et sine corpore et secundum quem imaginata ; ad altissimum tendit qui cognoscit Deum, ad cuius imaginem factus est, et pro posse suo illi se conformat.

Capitulum XXVI.

Gradus discretionis.

Altus gradus discretionis est secundum ordinationem Dei uti donis temporalibus; altior, uti donis naturalibus in corpore et anima; altissimus, uti gratuitis donis in anima.

Item, altus, servare praecepta Scripturae; altior, consilia Scripturae; altissimus, servare doctrinam, et quantum possibile est, mores Iesu Christi.

Item, altus est cognoscere varia Dei beneficia; altior, de beneficiis eius gratias agere; altissimus, laudare divinam bonitatem, quae se ipsam cogit ad dandum beneficia.

Item, altus est cautum esse coram saecularibus, ne scandalizentur: altior, coram Religiosis, ut aedificentnr; altissimus, coram Deo iudice, ne offendatur.

Capitulum XXVII.

Gradus spei.

Altus gradus spei est exspectare caelestem hereditatem, quam daturum se nobis obligavit per pignus, scilicet Spiritus sancti in baptismo ; altior, exspectare beatitudinis hereditatem, quam nobis se daturum iuramento firmavit: Lucae primo: Iusiurandum, quod iuravit etc.: altissimus, exspectare eandem, sicut nobis in Lege et Prophetis promisit: Isaias: Regem in decore suo videbunt; et iterum: Oculus non vidit, Deus absque te, quae preparasti exspectantibus te.

Item, in alto est qui exspectat beatitudinem ex operibus misericordiae et iustitiae, in quibus se diu exercuit; in altiori est qui eam exspectat ex passione Christi, qui nobis eam promeruit: in altissimo, qui eam exspectat ex mera bonitate et misericordia Dei, qui nos ad eam creavit.

Item, in alto est quem certificat de aeterna beatitudine bene discussa conscientia: in altiori, quem certificat de ea veteris et novae legis Scriptura: in altissimo, quem certificat inspiratio divina.

Item, altum tenet qui exspectat eam ex multiplici intercessione Sanctorum in via et illorum in patria: altiorem , qui exspectat eam ex diligenti custodia Angelorum; altissimum, qui eam exspectat ex diligentissima custodia divina: unde Augustinus : " Perfectioribus adest ipse Deus ad custodiam, imperfectioribus vero Angeli ".

Capitulum XXVIII.

Gradus timoris.

Infimus gradus timoris est timere iudicem saecularem; altior, timere spiritualem: altissimus, timere iudicem aeternum.

Item, altus est timere iudicem Deum, qui potest punire corpus et animam in hoc mundo: altior, timere eundem , qui punire potest animam in purgatorio; altissimus, qui potest corpus et animam mittere in gehennam .

Item, in alto est, quem timor cogit fugere omnia, quae elongant a familiaritate Dei ad breve tempus: in altiori, qui fugit timore ea quae faciunt elongationem familiaritatis Dei longo tempore; in altissimo, quem timor cogit fugere, quae separant a fruitione Dei omni tempore.

Item, in alto est, cui timor suadet semper requirere voluntatem Dei, iuxta illud : Qui timet Deum inquiret quae placita sunt ci; in altiori, cui timor suadet nunquam negligere, sed semper perficere voluntatem Dei: in altissimo est, cui timor omnia bona conservat: Ecclesiastici vigesimo quinto: Timor Domini omnibus se superponit, quasi signaculum omnia conservans.

Capitulum XXIX.

Gradus doloris.

Altus gradus doloris est tristari ex corde de omni incommodo proximorum corporali; altior, tristari de eorum omni incommodo spirituali: altissimus, tristari de omni contumelia Dei.

Item, altus est tristari, quod animae continue peccatis venialibus maculantur: altior, tristari, quod animae mortalibus vulnerantur; Bernardus : " Cogita, homo, quam aspera sunt peccatorum vulnera, pro quibus Dominum Iesum oportuit vulnerari "; altissimus, dolere, quod vulnera Christi quotidie innovantur, cum baptizati in morte Christi peccati mortalis vulnere sauciantur.

Item, altus, dolere de pronitate cadendi in peccatum: altior, de tarditate surgendi a malo: altissimus est dolere de difficultate perseverandi in bono.

Item, altus est tristari de debilitate perficiendi bonum; altior, de debilitate resistendi malo: altissimus, de fortitudine perpetrandi malum.

Item, altus, dolere, quod tam parum curantur exempla bonorum in terra: altior, quod tam parum curantur exempla perfectiora Sanctorum in patria; altissimus, quod tam parum curantur exempla perfectissima Iesu Christi, per quatuor Evangelia nobis testificata.

Capitulum XXX.

Gradus gaudii.

Altus gradus gaudii est hic laetari et in futuro de aeterna societate inferiorum Angelorum et Sanctorum: altior, lactari de aeterna societate superiorum Angelorum et Sanctorum, praecipue Virginis Mariae, quae est super omnes Angelos et Sanctos: altissimus, de aeterna societate Dei.

Item, altus, laetari de mundissimo corpore Christi, quod sibi sumsit de purissimo sanguine Virginis Mariae, quod videbitur a Sanctis in aeternum carnalibus oculis; altior, laetari de perfectissima anima Christi omnibus virtutibus et donis spiritualibus plena, quia non accepit Spiritum sanctum ad mensuram ; altissimus, laetari de Divinitate Christi, quam habet communem cum Patre et Spiritu sancto aeternaliter.

Item, altus, laetari de meritoriis cogitationibus et voluntatibus: altior, laetari de meritoriis locutionibus: altissimus, de meritoriis operationibus.

Item, altus, laetari hic et in futuro de exteriori sancta conversatione: altior, laetari de interiori affectionum ordinatione: altissimus, laetari de mentis securitate: Proverbiorum decimo quinto : Secura mens, quasi iuge convivium.

Item, altus, laetari de sanctae Trinitatis visione; altior, de eiusdem aeterna fruitione: altissimus, laetari de eiusdem aeterna unione, ad quam nos perducat qui per infinita saeculorum saecula vivit et regnat. Amen .

Explicit Summa de gradibus vibtutum.