OPUSCULUM V.

COMPENDIUM DE VIRTUTE HUMILITATIS .

Ad altitudinem humilitatis videndam primo attendamus perfectionem, quam in se comprehendit. Secundo, perfectionem, ad quam disponit vel quam quodam modo introducit. Tertio, perfectionem exemplarem, cui nos exemplares reddit .

Capitulum I.

De perfectione, quam in se comprehendit.

1. Attendendo ad primum invenies, quod habet mirabilem ordinem ad superiora, aequalia et inferiora. Nam omnibus se subdit corde, ore et opere, omnes reveretur, omnibus obedit, nulli se praefert nec praeesse appetit, immo fugit.

2. Hunc autem eius ordinem possumus attendere primo respectu Det, cui se totam subiiciendo reddit debitum timorem, reverentiam, famulatum, obedientiam, beneficiorum recognitionem et gratiarum actionem, servitutem latriae seu homagii vel adorationem. Omnia bona soli Deo et non sibi ascribit nec snae virtuti innititur nec sensum suum sequitur, sed soli virtuti et sapientiae Dei captivat et subiicit potentiam, intelligentiam et voluntatem suam , non in suam laudem aut gloriam, sed Dei reducit omnia, se nihil aestimat, sed solum Deum et opera eius.

3. Ex quo patet, quomodo se habeat ad proprium

subiectum, reddendo ei quod debet, scilicet vilificationem,

contemptum et subiugationem ; proximo autem humiliter condescendit et non solum honorem et gratitudinem, sed etiam omnis humilitatis obsequium subministrat.

4. Eespectu etiam mali vel culpae reddit quod debet, scilicet detestationem et aggravationem ex parte sui subiecti, totam qualitatem peccati sibi ascribens: aliorum vero defectus alleviat, immo vix videt nec curiose inspicit nec praesumtnose iudicat.

5. Respectu vero poenae illatae vel inferendae sic se habet humilis, quod omni poena se dignum reputat: et ideo patienter et iucunde et sine commotione aut detractione omnia tolerat, immo abiectiones et ignominias appetit et in solis confusionibus et opprobriis gloriatur .

6. Eespectu vero boni sic se habet humilis, quod omni bono habito vel habendo se indignum reputat: nullum bonum dicit se habere ex semetipso nec ex debito aut ex merito proprio: sed si aliqua bona in se videt, non ea iactanter extollit aut praesumtnose magni pendit, sed pro posse minuit et occultat; aliorum vero bona toto . posse exaltat.

7. Respectu vero omnium actuum suorum et respectu totius status sui, tam exterioris quam interioris, non patitur quidquam transcendere metas suae mensurae. Ideo nullum excessum nullum signum ultra proportionem suam aut suam condignitatem in se esse permittit.

8. Patet igitur, quod ipsa est radix et mater omnis ordinis, mensurae et moderationis: et ultra hoc, vere sentiendo, mater est omnis veritatis . Existimat enim omnia, prout sunt: et hoc est sibi tanquam proprium, eo quod nihil aliud videtur esse vera humilitas nisi iustitia et iusta et vera existimatio omnium secundum suum valorem, rem nullam plus, quam valet, existimans aut minus. Ex quibus patet, quod est mater omnis prudentiae et discretionis .

9. Ex praedictis antem patet quoque, humilitatem sibi totum cor colligere et fecere ipsum infra se stabiliter assistere et inhabitare: quia per intellectum nihileitatis snae et omnis creaturae ab omni vanitate speciei creatae mentem abstrahit, abstrahendo simplificat et depurat, et conspectui lucis aeternae sive entitati primae et summae animam reddit mundam, serenam, liberam, perviam et propinquam, eo quod nihil sibi ascribit nec in aliquo sibi innititur. Semper secum fert intimum sensum vel intellectum principalium operum Dei, scilicet creationis, reparationis et aeternae glorificationis.

Capitulum II.

De perfectione, ad quam disponit.

1. Attendendo antem secundum, scilicet perfectionem , ad quam disponit et introducit, et etiam contrarium eius, quod expellit perfecta humilitas: videamus primo de expulsione contrarii. Si enim superbia secundum Sanctos est caput et regina omnium vitiorum: ergo cum contraria contrariis sanentur seu deleantur, non immerito humilitas habet quendam primatum inter virtutes: nam per ipsam solam Deus regnat in corde.

Propter hoc etiam probatur esse mater paenitentiae quantum ad tres eius partes, scilicet contritionem, confessionem et satisfactionem, ad quae nullus sine humilitate potest pervenire, et ad quae perfecta humilitas perfecte adducit.

2. Est etiam radix activae et contemplativae vitae: activae quidem, quoniam per illam currit homo ad obsequia humilitatis et ad omnes actus propriae vilificationis ; contemplativae, quia summus actus contemplationis est in universali abnegatione omnium, quae sunt in mundo ; quae abnegatio, prout spectat ad contemplationem viatoris sive Sanctorum, oportet, quod fiat per contemptum seu affectum omnia respectu Dei pro nihilo ducentem et nihileitatem omnium spiritu intimo sentientem. Hic antem affectus proprie spectat ad humilitatem.

Valet etiam ad contemplationem per hoc, quod tenet cor unitum et recollectam et abstractum et super omnia creata elevatum et ad omnia recte pensanda, libranda et aestimanda facit exacutum et rectificatum et, ut ita dicam, sapientificatum.

Rursas, quia de primis et universalibus aspectibus contemplationis est recta consideratio sui et suorum defectuum ac periculorum et comparatio suae modicitatis ad magnitudinem omnium, sive collective sive distributive sumtam : et quia est etiam recta comparatio suarum obligationum et obnoxietatem ad omne, cui est aliquo modo debitrix : constat, quod nullus libentem et affectuose et assidue et pure praedictis considerationibus immoratur nisi perfectus humilis, cuius est proprietas illa libentius ac familiarius intueri, quae superbiam reprimunt et humilitatem nutriunt et intendunt.

Valet etiam ad eam per hoc, quod vult magis esse discipula quam magistra et plus divinae sententiae inhaerere quam opinioni aut rationi propriae: et ideo nulli opinioni humanae vel propriae pertinaciter inhaeret, divinas autem sententias reverentissime colit.

3. Est etiam humilitas vas et vehiculum ac nutrix caritatis et pietatis, tum quia suum amorem privatum penitus exstinguit, quia per eam homo abnegat semetipsum et se pro nihilo ducit; tum quia immediate et solidissimo homo subiicitur suo superiori, id est Deo; caritas autem non unit creaturam Creatori per modum superioritatis aut aequalitatis, sed solum per modum subiectionis, quasi materiam formae et tanquam mobile suo motori et tanquam sponsam Sponso: tum etiam, quia nihil est ita proprium amori, sicut excessive amare, aestimare et appretiari amatum, et omnia alia respectu eius pro nihilo ducere seu abominari, si sunt contraria illi: unde illud: Omnia arbitror ut stercora, ut Christum lucrifaciam. En, vero humilitas habet hoc, quia respectu Dei potens est eius connexio ad caritatem. Quare? Quia omnia restringit ad ultimum finem, qui finis est obiectum proprium caritatis: cui obiecto est annexa caritas, quae caritas nulla est sine illa humilitate. Constat autem, quod hoc non potest fieri, nisi homo contemnat omnia respectu finis ultimi, scilicet quod illum praeferat omnibus et omnia toleret propter ipsum et propter ipsum se omnibus subiiciat.

4. Sic etiam valet humilitas illa ad amorem proximi, tum quia nullus est perfecte pius et misericors ad proximum tam in condonandis iniuriis quam in supportatdis eorum peccatis et miseriis, nisi qui se longe putat inferiorem et qui se totum censet obnoxium proximo suo ad supportandum ipsum in omnibus tanquam dominum suum et imaginem Domini sui.

5. Est etiam radix patientiae et magnanimitatis et onstantiae, tum quia iniurias et contemptum sui amat et quaerit tanquam proprium obiectum et tanquam suum nutrimentum convenientissimum ; tum quia se dignum Auribus malis reputat, et ideo quasi nulla ducit ea quae patitur respectu eorum quae pati deberet: tum quia omnia in quantum nihil pro nihilo ducit, et ideo tanquam praeridens conculcat totam nihileitatem entium sub pedibus tuis et omnem magnitudinem et superbiam extollentem se contra veritatem velut nihil reputat.

Sed etiam in illo respectu magnanimus agendo magnanimiter invenitur sicut in re, quae ei recte opponitur. Et ideo magnanimus per quandam altitudinem laudabiliter transcendentem fertur in omnia contemnenda ; cum etiam non timeat amittere honorem aut dignitatem aut quodcumque commodum temporale, tanquam lutum omnia abiiciens et aspernans, non habet, unde debeat formidare aut contristari contra adversarios ; cum nec moveatur adulationibus aut blandimentis aut vulgari rumore vel fama, quin potius omnia uniusmodi horreat tanquam insidiantia vitae suae, non habet, unde flectatur ad laetitiam vanam aut ad aliquod vanum; cum etiam sciat, Deum adesse humilibus , et tota innitatur Deo et non alteri, nisi in quantum Dei sunt, semper vadit armata singulari fiducia auxilii divini et intimo sensu virtutis Dei.

6. Est etiam humilitas radix omnis rigiditatis et severitatis in semetipsum, tum quia omnia inferiora penitus vult subiici et pro posse subiicit suis superioribus ; tum quia timore divinae maiestatis tota configitur et concutitur et carnem suam cum carnalitatibus acriter compescit.

7. Est etiam nutrix et conservatio honestatis et puritatis, tum quia omnem humanam pulcritudinem abiicit velut stercus et humanam gloriam aspicere dedignatur et illam tanquam fumum volatilem et tanquam gravem et veram immunditiam esse sentit

constat autem, quod incentiva carnis ex obiectis oriuntur et nutriuntur: ideo sunt fugienda: sed humilitas recolligendo cor ad unitatem et ad intima et abstrahendo ab omnibus reddit illud absconsum et impervium omni tentationi carnali

tum quia componendo et debite ordinando omnes actus et gestus, omnia verba et signa, omnem vagationem sensuum et omnes inhonestates excludit. Quod autem praedicta compositio spectet ad humilitatem ipsam, patet ex praemissis.

8. Est etiam radix et nutrix discretionis et maturitatis, tum quia semper facit sentire proprios defectus: nam in omnibus eligendis est timorata et circumspecta: tum quia nihil praesumit de propriis viribus, et ideo non est praeceps nec temeraria, cum in omnibus sequatur solum consilium Dei et Sanctorum, quia vanorum hominum levitates, impetus et eorum consilia fugit et horret: tum quia nullo privato amore aut humano timore vel favore impellitur aut praecipitatnr; tum quia serenissima facie omnia diiudicat, et cum se sentiat in omnibus de facili posse deficere, ideo in omnibus cautissime procedit: tum quia, sicut iam dictum est , tota Dei timore configitur, et ideo cum Dei timore et tremore salutem suam operatur, cernens, se omnia agere in conspectu Dei omnia cernentis et nullum defectum impune relinquentis ; tum quia perfecta humilitas non solet nasci nisi post experientiam multorum casuum et calamitatum, quorum multiplex experientia non modicum iuvat ad discretionem et maturitatem.

9. Est etiam radix et mater simplicitatis ac iustitiae et veritatis . Humilitas enim fugat omnem hypocrisim et simulationem et duplicitatem ac mendacitatem. Haec unicuiquo quod suum est reddit, scilicet Deo gloriam et dominium, sibi vero subiectionem et opprobrium, proximo autem pietatem et obsequium. Et ut altius inferam, ipsa est radix illius divinissimae stultitiae, de qua Apostolus prima ad Corinthios tractat, loquens de stultitia crucis, postmodum dicit: Nos stulti propter Christum; qua stultitia Christus nimium fuit infatuatus.

10. Et ut uno verbo, pertranseundo multa, breviter concludam : nullum est exercitium, quod ita repente et ita perfecte universitatem omnium virtutum introducat, sicut est perfecte se exercere ad sui contemptum secundum circumstantias humilitatis praemissas. Unde egregie a quodam sapiente dictum est, quod humilitas est ianua sapientiae et aula seu templum gratiae, tum quia reddit mentem totam vacuam et concavam Deo et donis eius recipiendis: tum quia, sicut Deo placet honorari, et omnia in gratiarum actione recognosci et reddi. Humilitas autem ad nihil aliud vacat nisi ad praedicta et ultra hoc ad contemnenda omnia contraria. Necesse est enim, quod mens humillima sit Deo grata, tum quia humiliter novit supplicare et petere et beneficia Dei voraciter recognoscere et detestari offensam et prosterni ante pedes Domini sui et servorum suorum ; ideo super omnia impetrat veniam et gratiam et longe plus quam quaerat. Et certe, sicut in centrum omnium stellarum et caelorum aspectus et influentiae rectissimo ac per consequens solidissimo incessu concurrunt ; sic omnes gratiosi aspectus Dei intensissime currunt ad humiles corde. Unde de Altissimo dicitur : Excelsus Dominus et humilia respicit et alta a longe cognoscit. Et etiam regina humilitatis, virgo Maria, Mater Christi cantat Deo: Deposuit potentes de sede et exaltavit humiles .

Capitulum UT.

De perfectione, cui nos exemplares reddit.

1. Attendendo autem ad tertium, saluet perfectionem, cui nos conformat, patet, quia nos Deo summe conformat et Iesu Cliristo et Matri eius et omnibus perfectis exemplaribus sanctitatis . Licet enim in Deum non cadat humilitas, prout sui contemptum dicit, tamen in eo liberalissimam condescensionem, prout decet Deum, ad omnes eius creaturas, limpida consideratione cognoscere possumus. Deus enim tantae condescensionis est, ut non dedignetur assistere infimis creaturis, etiam vermiculis, immediate in se omnia portans , continens et conservans, in omnibus suam similitudinem et bonitatem pro earum capacitate diffundens. Quis etiam tantus condonator iniuriarum sicut Christus? De quo vere humiliato usque ad crucem et usque ad inferos, et hoc pro suis inimicis et pro suis servis, non oportet loqui.

2. Si quaeratur: quare ita difficile est ad humilitatem attingere , cum actus eius non inferat passionem sensui, et tota conditio nostra clamet, nos esse viles et quasi nihil?

Sciendum, quod istud provenit in genere ex tribus:

primo, ex sua propria arduitate, quia omnis virtus quanto magis ardua et perfecta, tanto ceteris paribus est inaccessibilior nostris viribus, et ideo tanto oportet cum maiori conatu assurgere ad eam.

Secundo, ex forti impulsu et multa appetibilitate sui contrarii vehementer contradicentis in natura rationali, quao non est plena, sed vacua Deo, et per consequens est inflata et plena ventosa aestimatione sui ipsius. Altitudo enim prioritatis et praesidentiae et singularis praccellentiae et nulli subesse nulliusque legibus coarctari, sed in omnibus propriam voluntatem sequi, haec, inquam, se exhibent menti tali, et quoddam divinum esse et posse et quaedam gloria quasi Dei; et ideo est difficillimum sensus et radices in tali medullitus inhabituatos a se eradicare.

Tertio, ex hoc, quod contemptus sui praefert quandam imaginem ineffabilis mortis et annihilationis ; et ideo grandem contemptum sui homo talis reputat sicut sui annihilationem. Tantum enim homo se sentit esse et vivere in cordibus aliorum, quantum se sentit appretiari ab eis; et similiter tantum se sentit homo vivere sibi, quantum occurrit sibi ut gloriosus et ut res magna aut alicuius valoris. Quantum autem huiusmodi appretiatio et fama tollitur vel minuitur et a quot cordibus sentit se non reputari; etiam a tot cordibus sentit se homo mori et annihilari . Contemptus autem addit ultra hoc deiectiones et conculcationes et tanquam abominabile facit ; et hoc est quodam modo peius esse quam nihil. Haec igitur causa est tantae difficultatis ad tolerandum vel ad amandam grandem contemptum vel infamiam sui, et ideo perfecta humiliatio est summum genus martyrii et holocausti apud Deum.

3. Si vero quaeratur, quomodo homo veraciter se possit reputare omnibus hominibus inferiorem et viliorem, scias, quod hoc potest fieri multiplici via: primo comparando id quod tibi est proprium ad reliqua, secundum quod sunt opera Dei. Tibi enim proprium est esse de nihilo, et quantum est de se, redire in nihilum, insuper, esse nihil propter peccata ; et omnes defectus tui sunt tibi proprii: reliqua vero, in quantum sunt opera Dei et ipsum participantia, non habent propriam rationem mali. Si autem hoc modo compares te illis, invenies te in infinitum viliorem illis. Et hanc viam docet Anselmus .

i. Secundam ponit beatus Augustinus, et habetur in Glossa super illo verbo Apostoli ad Philippenses secundo capitulo : In humilitate superiores sibi invicem arbitrantes, ubi dicit: " Non debemus ficta aestimatione hoc fecere, sed vere aestimemus, posse esse aliquod bonum occultum in alio, quo nobis superior sit: etiam si bonum nostrum, quo ipsi videmur superiores, non sit occultum ". Dicit etiam Ambrosius in libro de Virginitate , quod quidam plerumque habent multa bona exteriora, sed intus minora; quidam vero habent pauca exterius, sed habent multa occulta bona interius, quae praevalent omnibus istis, utpote aliquis coniugatus habet habitum martyrii, id est virtutem sufficientem ad sufferendum martyrium, quam aliunde virgo non habet, aut non tantam, quantam alius. Et ideo Gregorius super illud Iob : Etiam si simplex fuero, hoc ipsum ignorabit anima mea, dicit: " Semper minus debet homo aestimare bona sua quam alterius ". 5. Tertio fit hoc per fortem affectum et gustum suorum defectuum. Sicut enim patiens dolorem dentium se aestimat prae aliis pati, non quod tantum videat dolorem suum esse maiorem, sed quia intimius et fortius dolorem suum quam alium advertit: sic etiam in proposito debet esse. Et hoc tertio modo vas electionis , beatus Paulus, doctor gentium, dicit se primum, id est maximum peccatorem.

6. Quarto modo potest fieri istud, comparando illud quod ipse reddidit Deo respectu gratiarum, quas ipse sibi fecit, ad id quod alius reddidit respectu eorum quae a Deo recepit, aut ad id quod Deo alius redderet, si tanta et talia a Deo recepisset, sicut ipse. Et hoc modo beatus Pater Franciscus dicebat et sentiebat se maximum peccatorem , quia aestimabat, quod non esset ribaldus, qui non gratior fuisset Deo, si tanta beneficia gratiarum recepisset a Deo, sicut ipse acceperat .

7. Quinto modo, consideratione divinorum iudiciorum, quia secundum beatum Gregorium vigesimo quinto Moralium super illud Iob trigesimo quarto capitulo: Conteret multos et innumerabiles et faciet alios stare pro eis, dicitur : " Saepe contingit, ut ii qui stare videntur humano iudicio, iam in conspectu aeterni iudicis iaceant, et qui adhuc coram hominibus iacent, iam in conspectu aeterni iudicis stent ". Et dat exemplum de Iuda de apostolatu cadente et de latrone in cruce pendente: et addit illud Apostoli : Tene quod habes, ne alius accipiat coronam tuam ; et illud beati Pauli: Qui se existimat stare, videat, ne cadat. Et " fortasse illi quos despeximus, et tardius poterunt surgere et vitam malam ferventioribus studiis expiare " etc.

Explicit compendium de virtute humilitatis .