DUBIA.

Et quia haec est ultima epistola in qua tractat de visione Dei, ideo quaerantur hic tria, quae remanent quaerenda de ipsa.

Primo, Utrum intellectus possit attingere vel accedere ad divinum lumen, quod Deus est ?

Secundo, Utrum Deus impleat intelle-

ctum videntis ipsum, ut ultimum agens et determinans cognitionem ?

Tertio, Qualiter visio Dei impleatur, utrum per omnes potentias, vel secundum quasdam tantum? Alia quae hic quaerenda essent, supra quaesita sunt, de visione Dei.

Circa primum sic proceditur.

1. Videtur, quod intellectus creatus attingat ad ipsum Deum : omnis enim finis attingitur ab his quae sunt ad tinem illum, alioquin esset frustra, secundum diffinitionem Philosophi in secundo philosophiae primae , ''qui dicit, quod. " frustra est, quod est ad finem quem " non attingit vel non inducit : " nihil autem est frustra in operibus naturae, et multo minus in operibus divinis : sed Deus est finis omnis intellectus : ergo attingitur ab intellectibus.

2. Ad idem, In excedenti nulla est delectatio : sed in visione divina summa est delectatio : ergo non est visio excedentis, sed ejus quod totum attingitur ab intellectu.

3. Ad idem, Sicut dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus, cap. IV, " Delectatio fit convenientis cum conve-" ridente : " conveniens autem est quod est proportionatum, et maxime proportione aequalitatis : ergo cum in visione Dei sit summa delectatio, oportet quod intellectus conjungatur proportionato aequali sibi : et sic attinget Deum secundum totum.

4. Ad idem, Scientia quae est pars beatitudinis et quae habetur modo divino, oportet ut habeatur ut possessio, id est, ad nutum : si enim cum difficultate et inquisitione haberetur, esset poenosa : et hoc dicit Philosophus in primo philosophiae primae, et etiam Boetius in libro de Consolatione : sed excedens non habetur ut possessio : cum igitur scientia di- vina sit pars beatitudinis, videtur quod non sit visio excedentis : et sic idem quod prius.

5. Ad idem, Sicut dicit Philosophus in decimo Ethicorum, " Delectatio est " operatio proprii et connaturalis habitus, " non impedita : " sed in visione Dei est maxima delectatio : ergo est delectatio exiens a naturali perfectione et propria, talis autem perfectio non est excedentis : cum igitur ipse Deus, ut dicit Magister Hugo de sancto Victore, sic perficiat quia ipsum videmus, videtur quod non sit excedens : et sic secundum totum attingit ipsum intellectus.

Ad oppositum :

1. Deus est objectum in infinitum excedens potentiam creatam : ergo est inaccessibilis, nec potest perfecte attingi.

2. Praeterea, Joan. :t, 18, dicitur : Deum nemo vidit umquam, ubi dicit Chrysostomus : " Quod creabilis est na- " turae, qualiter videre poterit quod in-" creabile est? " Et loquitur de perfecta visione : ergo intellectus creatus non potest perfecte attingere ad ipsum Deum.

3. Ad idem, Sicut dicit Philosophus in Ethicis, et Boetius in quinto de Consolatione, " Actus activorum sunt in pa" tiente et recipiente secundum possibi-" litatem recipientis : sed possibilitas omnis intellectus creati est minor divina claritate : ergo nullus intellectus vidit eum perfecte, cum non videat nisi secundum id quod capit de ipso.

Sic concedimus, quod intellectus creatus non potest attingere perfecte ad Deum, ita ut nihil de cognitione ipsius maneat extra eum, sed sub quadam confusione jungitur ei quasi excedenti : eo quod non potest de ipso accipi quid ipsius, quia non habet terminationem : neque propter quid, quia non habet causam : neque quia, quia non habet causam remotam, nec effectum proportio

natum : et ideo nec in via nec in patria videtur de ipso nisi quia confusum : quamvis ipse Deus videatur clarius vel minus clare, secundum diversos modos visionis et videntium. Et concedimus rationes ad hoc.

Ad primum vero dicendum, quod finis qui est intrinsecus, attingitur secundum totum et includitur in re ipsa et perficit rem : sed non est necessarium de fine qui est extra, perficiens ad bene esse : et talis finis est Deus, non solum intellectus, sed et omnium creaturarum : unde dicit Philosophus in secundo Caeli et Mundi, quod " omnia tendunt ad divinam " bonitatem sicut ad finem, quem non " omnia aequaliter attingunt, sed quae-" dam uno motu, quaedam pluribus : " nihil tamen ipsum perfecte consequitur, sicut ipse se habet.

Ad secundum dicendum, quod sensibile excedens agit actione animae et actione sensibilis : et ideo corrumpitur organum, et non est delectatio in ipso : sed si ageret tantum actione animae, fieret tantum intentio ipsius in sensu, et non corrumperet : sed quanto magis esset excedens, tanto magis delectaret : sed in sensibili non possunt separari duae dictae actiones secundum esse : sed intelligibile agit tantum actione animae, et ideo excellens intelligibile non corrumpit, sed maxime delectat.

Ad tertium dicendum, quod ad delectationem non exigitur convenientia aequiparantiae, sed suffici convenientia secundum ordinem eorum quae sunt ad ipsum finem.

Ad quartum dicendum, quod excedens quod facit resistentiam, non habetur ut possessio, et hoc est excedens et corrumpens, et tale non est Deus.

Ad quintum dicendum, quod Deus est perfectio naturalis, non sicut existens de constitutione naturae, sed sicut id ad quod natura est ordinata : et talis perfectio naturaliter bene potest esse excedens. Et secundum hunc modum dicuntur quatuor virtutes naturales in Glossa super Lucam de paralytico, quem quatuor inferebant

Circa secunndum sic proceditur.

1. Videtur, quod Deus non sit illuminans et perficiens intellectum videntis ipsum : illuminans enim est naturaliter agens non determinans cognitionem unius rei tantum : sed intellectus non potest ab eodem secundum idem determinate et indeterminate moveri : cum igitur Deus non perficiat intellectum nisi secundum quod est possibile perfici, videtur quod non secundum idem perficiat et illuminet.

2. Praeterea, In visu exteriori, lumen quod visum illuminat, non distinguit cognitionem alicujus visibilis, sed oportet esse aliud distinguens quod est species abstracta a sensibili : ergo in visione intellectus qua videtur Deus, non secundum idem. Deus illuminat et determinat intellectum.

3. Si dicas, quod in his quae non videntur propria luce, tenet praedicta ratio, et non in iis quae videntur per propriam lucem, et tale est Deus. Contra : Sol videtur per propriam lucem, et lux quidem sua est determinata ad talem figuram et ad hanc materiam, quibus amotis removetur lux determinata : ergo si tantum lux solis videatur, erit visio indeterminata, et ad hoc quod determinetur, oportet accipi figuram ipsius et hunc solem : ergo etiam in iis quae per suam lucem videntur, est aliud illuminans et aliud determinans cognitionem : ergo et in Deo oportet illud esse.

4. Ad idem, Sicut dicit Philosophus in octavo Physicorum, " Omnia quae sunt " inter primum movens et ultimum mo-

" tum, sunt moventia mota et sunt mo-" ventia imperfecta : quia cessante a mo-" tu primo motore, nullum erit in actu " movens : unde oportet quod imperfe-" ctio impleatur a primo motore : " sed intellectus agens in nobis est medium movens inter lumen divinum et intellectum possibilem : ergo est imperfectus ad movendum, et perficitur ad hoc quod moveat : sed cum moveat ad omnes species cognoscibiles, non movet secundum determinationem alicujus formae : ergo oportet quod perficiatur a primo agente, scilicet lumine divino, non secundum aliquam formam determinatam : sed possibilis perfectibilis est secundum aliquam formam determinatam, sicut materia non perficitur ab agente nisi per aliquam formam determinatam receptam in ipsa : ergo aliud perfectibile est intellectus agens, et alio modo perficitur quam intellectus possibilis : sed diversorum perfectibilium diversae sunt perfectiones : ergo videtur vel quod Deus non perficiat utrumque, vel quod non secundum idem : et sic idem quod prius.

Ad oppositum :

Illud in quo nullus est numerus, non habet in se aliud et aliud : sed sicut dicit Boetius : " Deus est vere unus, in quo nullus est numerus : " ergo non secundum aliud et aliud illuminat et terminat et perficit intellectum.

Sed dicendum, quod secundum aliud et aliud Deus terminat intellectum videntis ipsum et illuminat eum ad videndum : illuminat siquidem in quantum est lux quaedam per modum separati accepta : quia universaliter agens oportet esse non mixtum alicui, sicut lux non moveret ad omnes colores, si esset de compositione alicujus coloris : et propter hoc quidam posuerunt, quod intellectus agens animae non est pars animae, sed separatum quid, quamvis hoc sit error : sed perficit ad determinatam cognitionem secundum quod est quoddam determinatum, non per materiam, sed per suam naturam et per attributa naturae, et secundum quod sunt personae determinatae suis proprietatibus. Haec autem duo non sunt alia et alia res, sed sunt aliud et aliud secundum rationem, quae tamen ratio fundatur in re : quamvis enim alia ratio sit quae non inferatur ad rem sicut demonstratio mathematica, quae demonstrat esse rectam lineam quae non est recta : tamen si non posset aliquo modo referri ad rem, esset ratio ratiocinantis et frustra referretur etiam ad lineam, quae per eam intelligitur : et secundum hoc ratio lucis et bonitatis et aliorum omnium referuntur ad. rem divinam secundum modum attribuendi, quia vere unumquodque eorum est in ipso : et cum sint diversae rationes secundum quod habent relationes ad proprios actus, accidit eis quod sint idem re propter simplicitatem divinae essentiae : et per hoc patet solutio ad totum.

Circa tertium sic proceditur.

1. Videtur etiam, quod sensitivae potentiae perficiantur divina visione : " Visio enim, ut dicit Augustinus, est tota merces : " sed omnes potentiae cooperatur ad meritum : ergo omnes debent remunerari divina visione.

2. Praeterea, Joan. x, 9, dicitur: Ingredietur, et egredietur, et pascua inveniet: sed noninvenitpascua anima nisi in divinitate : cum igitur ingressus referatur ad intellectum, et egressus ad sensum, videtur etiam quod sensus perficiatur divina visione.

3. Item, Videtur quod ratio potest in apprehensionem spiritualium, quia inquirit de eis : sed dabitur sibi omnis perfectio cujus est capax : ergo dabitur sibi visio Dei.

4. Praeterea, Sicut dixit Augustinus : " Visio Dei succedit visioni quae est pet " vestigium : " haec autem cognitio cum sit inquisitiva, est in ratione ergo et visio Dei erit in ratione.

Sed dicendum, quod omnes potentiae animae perficientur divina visione : sed quaedam immediate, scilicet superiores, quaedam mediate, scilicet inferiores per redundantiam a superioribus. Videmus enim, quod propter hoc quod omnes potentiae sunt in una essentia animae, quando superior pars animae est in vehementi delectatione, quae est ex. consideratione theorematum, omnes contrahuntur ad delectationem illam, sed debilitantur in propriis operationibus. Erit igitur visionis delectatio immediate in intelligentia, et post ordine quodam in intellectu, a quo redundabit secundum rationem in vires sensitivas. Et ideo dicitur in libro de Spiritu et Anima, quod " sensus ver "-" tetur in rationem, et ratio etiam in in-" tellectum : non quod trahantur a suis " naturis secundum esse, sed quod con-" vertentur inferiores ad delectationem c( superiorum. " Sed ad evidentiam hujus sciendum est, quod intelligentia tripliciter sumitur : quandoque enim dicitur ipse actus intellectus, sicut dicit Philosophus in primo de Anima, quod " intel-" ligentia omnis scientia est. " Quandoque vero dicitur natura intellectualis separata, sicut sumitur in libro de Causis, Quandoque etiam dicitur suprema vi? tus nostrae animae, et distinguitur a ratione et intellectu, ut dicit Hugo de sancto Victore : quia ratio est corporum, intellectus spirituum creatorum, et intelligentia spiritus increati : et haec distinctio sumitur penes objecta secundum quod sunt objecta, secundum quod sunt majoris vel minoris simplicitatis, quamvis intentio

nna abstracta a re non sit simplicior altera, nisi quia est simplicioris rei : est enim simplex per abstractionem quamlibet, et negatio non dicitur secundum majus vel minus.

Potest etiam aliter distingui, quod ratio consistit in compositione collativa quia secundum quod dicit Isaac, deducit causam in causatum vel causam consequendi, vel causam essendi : intellectus autem est simplicior secundum quod stat in unitate principiorum : sed quia principia complexa sunt, sunt in intellectu simplicius, secundum quod est quaedam virtus recipiens ipsum lumen simplex quo omnia uniuntur, et haec est intelligentia. Et sciendum, quod ratio a Philosophis sumitur secundum quod est cum compositione collationis praedicta, et hoc solum quantum ad compositionem probabilem : quia inquisitio non est quando habetur causa proxima rei ex qua necessario concluditur res : ratio autem est inquisitiva, et ideo per signa plurima procedit, ex quibus inveniat aliquam probabilitatem: et ideo dicit Philosophus in Ethicis, quod " ratio est contingen-" tium, et scientia necessariarum conclu-" sionum, et intellectus principiorum. " Et Isaac dicit, quod " ratio oritur in " umbra intellectivae, quae accipit sim-" plices quidditates rerum, ex quibus de " necessitate concluditur aliquid. " Sancti autem non faciunt vim in verbis, et ideo nominant rationem universaliter omnem virtutem, cujus objectum est separatum a materia et appendiciis ejus : et sic ratio immediate videbit : sed si distinguantur istae virtutes, ut dictum est, tunc intelligentia immediate videbit, vel intellectus, si non fiat vis in distinctione utriusque. Et per hoc patet solutio ad omnia objecta.