SANCTI HILARII PICTAVENSIS EPISCOPI DE TRINITATE LIBRI DUODECIM.

 LIBER PRIMUS.

 1. In otio et opulentia non est nisi beluina felicitas. ---Circumspicienti mihi proprium humanae vitae ac religiosum officium, quod vel a natura manan

 2. Ad alia natos se senserunt plerique homines. ---Ac mihi plerique mortalium non ob 3 aliam quidem 0027A 0027B

 3. In Dei cognitionem ardet Hilarius. ---Et quamquam non ineptam hanc eorum esse sententiam atque inutilem existimarem, conscientiam ab omni culpa lib

 4. Variae antiquorum de Deo opiniones. Hilario non probantur, pro certo habenti Deum non esse nisi unum. ---Namque plures eorum numerosas incertorum 0

 5. E Scripturis discit quid sit Deus quod aeternus. ---Haec igitur, multaque alia ejusmodi cum animo 0028C Ego sum, qui sum Haec dices filiis Israel.

 5 6. Deus infinitus mente capi nequit. ---Et ad hanc quidem infinitatis significationem satisfecisse sermo dicentis: Ego sum qui sum, 0029A Qui tenet

 7. Deus pulcherrimus. Quia caeterarum rerum speciem, si non verbo, certe sensu assequimur Dei autem speciem neutro modo. ---Quamquam igitur optimae h

 8. Deus intelligentiam excedens fide attingendus. ---His itaque piae opinionis atque doctrinae studiis animus imbutus, in secessu quodam ac specula pu

 9. In immortalitatis spem assurgit Hilarius. Hanc ratio ipsa ei suadet. ---Suberat autem omnibus his naturalis adhuc sensus, ut pietatis professionem

 10. Spem ac Dei notitiam auget Joannis Evangelium. ---Fatigabatur autem animus, partim suo, partim corporis metu. Qui cum et constantem sententiam sua

 11. Filius Dei Deus. Filios Dei fieri potestas est, non necessitas. Filius Dei factus homo, ut homo fieret filius Dei. Christus verus Deus et verus ho

 12. Divina non capit nisi fides. ---Hanc itaque divini sacramenti doctrinam mens laeta suscepit, in Deum proficiens per carnem, et in novam nativitate

 15. Christi gesta non succumbunt naturalibus mentium sensibus. ---Ac ne in aliquo saecularis prudentiae tardaretur errore, ad piae confessionis hujus

 14. Christi fides et mortis metum et vitae tollit taedium. 0036A

 15. Haereticorum ingenium. ---Sed inter haec emerserunt 0036B supple,

 16. Haereses duae praecipuae de Christo. Sabellii et Arii. ---Nam ut de caeteris haereticorum stultissimis studiis sileam, de quibus tamen, sic ubi oc

 17. Fides vera contra utramque toto hoc opere stabilienda. ---Horum igitur furori respondere animus exarsit: recolens hoc vel praecipue sibi salutare

 18. Lectori fides necessaria. ---Et vos quidem, quos fidei calor et ignoratae mundo ac sapientibus mundi veritatis studium ad legendum vocavit, memini

 19. Comparatio ad divina nulla est perfecta. ---Si qua vero nos de natura Dei et nativitate tractantes, comparationum exempla afferemus, nemo ea exist

 20. Ordo totius operis. ---Ac primum ita totius operis modum temperavimus, ut aptissimus legentium profectibus connexorum sibi libellorum ordo succede

 21. Quid contineat liber secundus. ---Post hunc enim primi hujus sermonis libellum, sequens ita sacramentum edocet divinae generationis, ut baptizandi

 22. Liber tertius. ---Post hunc itaque lenem ac brevem demonstratae Trinitatis sermonem, tertius liber, etsi sensim, tamen jam proficienter incedit. N

 23. Liber quartus. ---Quartus deinde liber initium sui ex haereticorum doctrinis auspicatur, se ipsum vitiis, quibus fides Ecclesiae infamatur, expurg

 24. Liber quintus. ---Quintus vero tenuit eum responsionis ordinem, quem haeretici instituerant professionis. Namque cum unum Deum praedicare se secun

 25. Liber sextus. ---Sextus vero jam liber omnem haereticae assertionis fraudulentiam pandit. Namque ut dictis suis fidem facerent, damnantes dicta et

 26. Liber septimus. Sabellius, Hebion et Arius sese vincendo Ecclesiae vincunt. ---Septimus deinceps liber, secundum perfectae fidei gradum, susceptae

 27. Argumentum septimi libri. ---Nemini autem dubium est, congruum id maxime pietati doctrinae fuisse, ut quia ex lege et prophetis primum Dei filium,

 28. Octavus liber. ---Octavus jam vero liber, duobus superioribus 18 libris de Dei filio et Deo vero multum ad credentium fidem proficientibus, totus

 29. Liber nonus. Argumenta contra Christi divinitatem. ---Parum est autem, in rebus ad salutem maxime necessariis, sola ea ad satisfactionem fidei aff

 30. Argumentis respondetur. ---Haec itaque, corrupto depravatoque sensu, impiissime ita intellecta esse monstrantes, omnes dictorum causas ex his ipsi

 31. Liber decimus. Quaedam Scripturae verba haereticis specie tenus faventia. ---Decimi vero libri eadem est ratio, quae fidei. Nam quia ex passionis

 32. Alia iis opponuntur. ---Sed stultissimi atque impiissimi homines, non intelligentes nihil contrarium in rebus iisdem ab eodem dictum fuisse, verbi

 33. Liber XI alia haereticorum argumenta refellit. 0046B Adscendo ad patrem meum et ad patrem vestrum , ad Deum meum et ad Deum vestrum Cum autem dixe

 34. Liber XII Arianam haeresim apertius expugnat. Filium Dei ita natum esse ut semper fuerit. 0047B Erat quando non erat, Non fuit ante quam nasceretu

 35. Exponuntur verba: Dominus creavit me, etc. 0048A Dominus creavit me in initium viarum suarum in opera sua 0048B

 36. Liber XII quae de Spiritu sancto confitenda sunt aperit. 0048C

 24 37. Gratia ad recte scribendum necessaria imploratur. ---Ego quidem hoc vel praecipuum vitae meae officium debere me tibi, Pater omnipotens Deus, c

 38. Exspectamus ergo ut trepidi hujus coepti exordia incites, et profectu accrescente confirmes, et ad consortium vel prophetalis vel apostolici spiri

 LIBER SECUNDUS.

 1. Quod sufficiat Trinitatis notitia in baptismo tradita. 0050C Euntes nunc docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus

 2. Plura de ea disserere cogit haereticorum vitium. ---Sed compellimur haereticorum et blasphemantium 27 vitiis, illicita agere, ardua scandere, ineff

 3. Haeresis e Scriptura perperam intellecta nascitur. ---Exstiterunt enim plures, qui coelestium verborum simplicitatem pro voluntatis suae sensu, non

 4. Haereticorum doctrinae novae, Sabellii, Hebionis, Arianorum, Pneumatomachorum. ---Haec igitur licet mutare de eo quod sint nullo modo possint, affe

 5. De divinis sermonem quam aegre ac tremens instituat Hilarius. ---Horum igitur infidelitas in anceps nos ac periculum protrahit, ut necesse sit de t

 6. Patris notio. ---Pater est, ex quo omne quod est constitit . Ipse in Christo et per Christum 0055A 0055B 0056A

 7. Pater ineffabilis est. Dei scientia perfecta. ---Atque haec senserim potius de Patre, quam dixerim: nam me non fugit, quod ad ea quae ejus sunt elo

 8. Filius quid sit, quid non sit. ---Evecti de importuosis locis in altum turbato mari sumus, et nec regredi, nec progredi sine periculo licet: plus t

 9. Filii Dei generatio captum humanum superat. ---Habent igitur nativitatis hujus uterque secretum. 0058A 0058B

 10. Generatio Dei qui pie et quo fructu investigetur. ---Audi igitur Patrem ingenitum, audi unigenitum Filium audi: Pater major me est Ego et Pater u

 11. Filii natura. Fidei officium. ---Est Filius ab eo patre qui est, unigenitus ab ingenito, progenies a parente, vivus a vivo. Ut Patri vita in semet

 12. Generatio Filii Dei, ignota sapientibus mundi, scribis legis, miraculis non satis probata. ---Superest de inenarrabili generatione Filii adhuc ali

 13. Eadem piscatori revelata. Verbum est a tempore liberum. ---Exspectate itaque nihil minus claudorum cursu, caecorum visu, fuga daemonum, vita mortu

 14. Non est tamen solitarium. ---Sed excidisse forte ab ordine propositae distributionis piscatorem nostrum deprehendemus: Verbum enim tempore liberav

 15. An sit sonus vocis juxta Hebionem. Vocis sono non congruit erat. Verbum Deus est. 0061B in principio erat, In principio erat Verbum, Et Verbum era

 16. Nec laedit unitatem Dei. ---Sed trepido in dicto, et me insolens sermo commovet. Audio: Et Deus erat Verbum, Hoc erat in principio apud Deum. hoc

 17. Tempus ab eo est, tempus quid. ---Expectamus adhuc a te, piscator, plenitudinem Verbi. Erat quidem 0062B erat Omnia per eum facta sunt

 18. Verbum non est solitarium. ---Sed dicitur tibi ab aliquo, piscator meus: Nimium facilis et promiscuus hic fuisti omnia per eum facta sunt omnia,

 19. Non tantum adfuit facienti omnia, sed et fecit. ---Sed sollicito de auctore, qui unus ingenitus est, ne in eo quod omnia Et sine eo factum est nih

 20. Qui omnia in Verbo creata. Verbum non successive, sed nascendo perfectum existit. ---Cum ergo omnia per ipsum, Quod factum est in eo, vita est 006

 21. Verbi generatio humana ratione non capitur tenenda igitur fide. ---Haec vita lux hominum est, haec lux tenebras illuminans. Et ut impossibilitate

 22. Haereticorum artes contra fidem vanae. Fides una vincit omnes haereses. ---Commendat autem fidei hujus integritatem, et evangelica auctoritas, et

 23. Testimonia contra Sabellium, contra Hebionem, contra Arianos. Petra Petri confessio. ---Patrem et Filium, si audet, Sabellius eumdem praedicet, et

 24. Quae nostrae salutis causa Christus susceperit. ---Jam in caeteris dispensatio voluntatis paternae est. Virgo, et partus, et corpus postque crux,

 41 25. Quod nihil dignum rependere valeamus. ---Quid tandem dignum a nobis tantae dignationis affectui rependetur? Inenarrabilis a Deo originis unus 0

 26. Humilitatem conceptionis et partus dignitas commendat. ---Sed ne forte detineant scrupulosas mentium cogitationes cunae, vagitus, partus atque con

 27. Partus dignitas. ---Videamus partum, vagitum et cunas dignitas quae sequatur. Loquitur ad Joseph angelus parituram Virginem, et eum qui natus fuer

 28. Christus gestis Deum egit. ---Par etiam reliquae 0069A

 29. Spiritum sanctum esse. ---De Spiritu autem sancto nec tacere oportet, nec loqui necesse est: sed sileri a nobis, eorum causa qui nesciunt, non pot

 30. Et Pater et Filius est sanctus Spiritus. ---Manere autem hinc quosdam in ignorantia atque ambiguitate existimo, quod hoc tertium, id est, quod nom

 45 31. Qua ratione dictum sit, Deus Spiritus est. Error Samaritanae Deum templo vel monte claudentis. ---Sed id quod in Evangeliis legitur, Quia Deus

 32. Simile huic etiam illud Apostoli est: Quia Dominus Spiritus est, ubi autem Spiritus Domini est, ibi libertas est (II Cor. III, 17). Discrevit ad i

 33. Spiritus sancti quod officium in nobis. ---Quod 0073B Adhuc multa habeo quae dicam vobis, sed non potestis illa modo portare Ego rogabo Patrem, et

 34. Est autem nunc consequens, ut et apostolum explicantem doni hujus virtutem atque officium audiamus ait enim: Quotquot enim Spiritu Dei aguntur, 0

 35. Spiritus sancti donum maxime necessarium. Absque eo habetur natura Deum intelligendi, non usus. ---Utamur ergo tam liberalibus donis et usum maxim

 LIBER TERTIUS.

 1. Filium in Patre, et vicissim, sensus humanus non capit. ---Affert plerisque obscuritatem sermo Domini, cum dicit: Ego in Patre, et Pater in me 0076

 2. Cognito Patre et Filio juxta Scripturas, facilius illud percipitur. Quid Pater. ---Atque ut facilius intelligentiam difficillimae istius quaestioni

 0077A 3. Filius quid nascendo a Patre accepit. Quid nascendo in carne pro nobis assumpserit. ---Hic ergo ingenitus ante omne tempus ex se filium genui

 4. Qua ratione sit in Patre. ---Igitur perfecti patris perfectus filius, et ingeniti Dei unigenita progenies, qui ab eo qui habet omnia accepit omnia,

 5. Dei potentia se gestis ostendit: quorum ratio lateat. 0078B Homo non capit qui aqua in vinum sit conversa. 0078C 0079A

 6. Aut quomodo quinque panes excreverint. ---Sed et de quinque panibus non dissimilis facti admiratio est (Matth. XIV, 17). Incrementis eorum, quinque

 7. Haec non sui causa egit Christus, sed ut humanum de Dei rebus judicandi pruritum retunderet. ---Non habent itaque divina adulationem, nec subest De

 8. Humana ratio contra generationem Dei reprobatur. ---Sunt enim plures saeculi prudentes, quorum prudentia Deo stultitia est, qui cum audiunt Deum ex

 9. Christi officium apud nos. ---Curam ergo humani generis habens Dei filius, primum, ut sibi crederetur, homo factus est: ut testis divinarum rerum n

 10. Quid postulet dicens, CLARIFICA FILIUM.---Ait: Pater, venit hora, clarifica filium tuum, ut filius tuus clarificet te. 0081B Ecce venit hora, ut f

 11. Christus proprius est Dei filius. ---Quid ad haec? Proclamat quoque centurio cohortis, et crucis custos, vere Dei Filius erat iste Clarifica Filiu

 12. Claritas Filio danda et Patri ab eo reddenda virtutis in utroque unitatem significat. ---Sed forte ea clarificatione creditur eguisse Filius quam

 13. Claritas quam sibi Pater et Filius exhibent, quae sit. ---Sed clarificatio haec quae sit, et ex quibus sit, noscendum est ( Tres mss. supple, 0083

 14. Spes vitae non in solo Patre, sed et in Filio. Missio non naturam, sed personas discriminat. ---Sed in quo tandem aeternitas vitae est? Ait ipse:

 15. Laus Filii laus est Patris. ---Ergo absolute Patrem Filius clarificat in eo quod sequitur: Ego te clarificavi super terram opere consummato, quod

 16. Quam claritatem a Patre exspectet Filius. ---Videamus quid Filius a Patre clarificationis exspectet: et absolutum est. Nam in continentibus est: E

 17. Dei nomen ante Christum hominibus ignotum. ---Manifestato itaque hominibus nomine Patris, haec postulat: sed quo nomine? Numquid nomen Dei ignorab

 18. Nativitatis suae fidem Christus fecit gestis. Divina quia non capiunt negantes objurgantur. ---Volens itaque Filius hujus nativitatis suae fidem f

 19. Provocantur ut explicent Christi januis clausis ingressum. ---Quaeris quomodo secundum Spiritum natus sit Filius: ego te de corporeis rebus interr

 20. Sed te, quisquis es, investigabilia sectantem, et divinorum secretorum atque virtutum gravem arbitrum consulo, ut mihi imperito, et tantum de omni

 21. Si possent, Dei opera omnia turbarent. ---Et omnia quidem insuper mundi opera adesse nobis in testimonium possent, ne ambigere de Dei rebus arque

 22. Christus Patrem nobis manifestavit ut patrem, non ut creatorem. ---Filius dixit: Pater, manifestavi nomen tuum hominibus 0090B 0091A 0091B Pater,

 23. Filius a Patre subsistentia non natura discernitur. Ut imago, omnia habet quae Pater. ---Audis: Ego et Pater unum sumus Ego et Pater unum sumus 0

 24. Prudentia humana in Dei rebus deficit. Desipit dum se putat perfectum sapere. ---Non est autem in 0092C 0093A Non enim misit me Christus baptizare

 25. Stultitia sapiens fidelium. ---Et idcirco Apostolus sciens naturae humanae imperfectam cogitationem hoc solum putare in veri ratione esse quod sap

 26. De Dei rebus non suo sensu, sed fide decernendum. ---Nihil igitur in divinis effectibus humanae mentis opinione tractandum est, neque de creatore

 LIBER QUARTUS.

 1. Tria in haereticos praemittenda veritatis assertioni. ---Quamquam anterioribus libellis, quos jam pridem conscripsimus, absolute cognitum existimem

 2. Verbis humanis res divinas non bene explicari. ---Non ignoramus autem, ad res divinas explicandas, neque hominum elocutionem, neque naturae humanae

 3. Haereticorum opiniones de Dei filio. ---Aiunt namque haeretici, non ex Deo esse Christum, id est, Filium non ex Patre natum, neque Deum ex natura,

 4. Homousion ob sensus pravos respuere se confingunt. Qui illi sensus. ---Quin etiam id adjiciunt, cum unius substantiae Patrem et Filium esse audiunt

 5. Filium semper esse cur negent. ---Nec non in eo se eleganter doctrinae propheticae, sed et evangelicae atque apostolicae 74 posse existimant contra

 6. Nec homousion nec semper esse Filium sensibus relatis admittit Ecclesia. ---O stultos atque impios metus, et irreligiosam de Deo sollicitudinem! Ha

 7. Vox HOMOUSION qua necessitate suscepta. 0100C

 8. Scripturae quibus simplices decipiunt Ariani. ---Conantur enim, sola Dei Patris divinitate celebrata, Filio auferre quod Deus est quia scriptum si

 9. Fraus in praedictis latens retegitur. ---Atque haec quis non intelligat plena fraudis esse et plena fallaciae? quae quamquam sint subtiliter confus

 10. Filii honor nil detrahit Patri. ---Dicturi autem 0103A

 11. Arianorum de Filio doctrina. ---Consequens autem est, ut cognitis jam iis, quae ad deformationem 0103B 0104A Dominus creavit me in initium viarum

 12. «Novimus unum Deum, solum infectum, solum sempiternum, solum sine initio, solum verum, solum 0105A immortalitatem habentem, solum optimum, solum p

 13. «Quapropter tres substantiae (ὑποστάσεις) sunt Pater, Filius, Spiritus sanctus. Et quidem 81 Deus causa est omnium, omnino sine initio solitarius:

 14. Quia divina non percipit homo nisi ex Dei de se dictis, ex his refellendae sunt haereticae assertiones. Dei dicta non nude, sed ex suis causis exp

 15. Moyses dicens, Deus unus est, non negavit Filii 0108A deitatem. Novimus unum solum Deum, Moyse dicente, Audi, Israel, Dominus Deus tuus unus est 0

 16. In historia creationis Deum non solitarium docet. Alius dicens, alius faciens uterque Deus. Filius est Deus faciens. ---Igitur cum absoluta haec

 17. Neque in condendo homine solitarius Deus. ---Cum igitur perfecto mundo ejus incola formandus esset, talis de eo sermo est: Et dixit Deus, Faciamus

 18. Nec solitudo est nec divinitatis diversitas. ---Cum itaque legimus, Faciamus hominem ad imaginem 0111B et similitudinem nostram nostram imaginem

 19. Alio loco idipsum confirmatur. ---Et quamquam superfluum post haec existimetur ultra aliquid afferre, quia in divinis rebus non frequentius dicta,

 20. Patrem non sibi ut solitario FACIAMUS locutum esse. 0112B ad imaginem Dei feci hominem, Faciamus hominem, Deus ad imaginem Dei fecit,

 21. Sed Sapientiam, quae haereticis annuentibus Christus est, ei adfuisse. ---Tum deinde, ne quid tibi hinc liceat mentiri, Sapientia, quam tu ipse Ch

 22. Conclusio eorum quae a num. 16 probata sunt. ---Non ignoramus autem multa et maxima ad absolutionem horum dictorum esse reliqua : sed dilata 0113B

 23. Angelus Dei Agar allocutus, Deus est. Filius et angelus Dei et Deus. ---Post multas namque Dei ad Abraham allocutiones, cum adversum 0113C Et dixi

 24. Cur idem loquens ad Agar angelus, ad Abraham Deus dicatur. ---Et hic quidem primum angelus, deinde idem postea et Dominus et Deus: ad Abraham vero

 25. Referuntur et alia visa, dicta, gesta. ---Scriptura et per Abraham, Deum esse qui loqueretur, ostendit. Abrahae quoque Isaac filius promittitur. D

 26. Expenduntur singula. Filius et magni consilii angelus est, et Dominus, et Deus. ---Quae perfidiae caecitas est, quae increduli cordis obtusio est,

 27. Vir quem ex tribus adorat Abraham, Dominus, Deus, et judex est. ---Procedit autem pleniore doctrinae profectu sermo divinus, Deus isthic ad Abraha

 28. Unum ex tribus, non tres in uno Abraham adorat. Discrimen inter visum Lot, et visum Abrahae. ---Ac ne forte existimes in unius confessione, trium

 29. Dominus a Domino, Filius. ---Dehinc adest in Sodomam et Gomorrham justi poena judicii. Et quid tandem momenti in eo est? Dominus sulphur et ignem

 30. Eum ut Deum vidit Jacob nec solitarium. ---Sed qui accepisti in Domino et Domino judicis cognitionem, cognominis ejusdem in Deo et Deo cognosce co

 31. Synopsis et scopus praedictorum a numero 23.---Et huic quidem loco quaedam memini ad pleniorem absolutionem necessaria: sed secundum propositionis

 32. Moysi in rubo visus, Dominus et Deus est. ---Videamus autem, an etiam alibi, praeter quam ad Agar, hic angelus Dei Deus esse sit cognitus. Cognitu

 33. Moyses non semel Deum et Dominum praedicat. Uterque tamen unus est Deus. Filio uti natura Deo honor postulatur. Filius et Angelus Dei et Deus. ---

 34. Et haec quidem de Moysi libris responsa a nobis sint, vel potius Moyses ipse responderit: quia eo haeretici auctore usi, per unius Dei confessione

 35. Qui propheta Filium et Deum doceat, et a Patre secernat. Filii cur pater Deus sit. ---Tenes dictum: Audi, Israel, Dominus Deus tuus unus est: Unxi

 97 36. Filium Patris qualem Esaias praedicat. ---Verum ne forte ex eo arripi impiae assertionis possit occasio, quod dictum est, Quoniam ego sum, et a

 37. Oseae locus pro Filii deitate. Patri nullus, Filio Pater, nobis Pater et Filius est Deus. ---Et hoc ipsum promptum est ex persona ipsius discere.

 38. Testimonium luculentum ex Esaia. Magorum adoratio praedicta. Qui fuerunt magi. ---Per Esaiam autem quam absoluta Dei patris de Domino nostro 0124A

 39. Apostoli viri excelsi. ---Excelsi autem viri, qui ad eum transituri sunt, atque eum vincti sequentur, qui tandem isti sunt, non in obscuro est. Re

 40. Pater de se dicit, Non est Deus praeter me, et de Filio, Filius persona non genere a patre discretus. non 0125C est Deus praeter te Non est Deus

 41. Filio adversantes erubescent. Filium qui negat, Patrem inhonorat. ---Negantem te Deum in Deo, sequens sermo confutat: ait enim, Erubescent, et pud

 0127A 42. Filii divinitati adstipulatur Jeremias. Qui Deus super terram visus. Filius et in legis latione et in carnis assumptione unus Mediator. Pate

 LIBER QUINTUS.

 1. Haereticis Deum unum praedicantibus aut assentiri, aut adversari periculosum. ---Respondentes impiis et vesanis haereticorum institutionibus superi

 2. Quo temperamento periculum omne caverit Hilarius. Scopus libri superioris. ---Sed nos sapientiam Dei, qui mundo stultitia est, consecuti, et per fi

 3. Scopus hujus alterius libri. Veritas rei unde constet. ---Sequitur itaque ordinem quaestionis etiam ordo connexi sibi libelli. Nam quia haec sequen

 4. Filius ex creandi virtute probatur verus Deus. ---Creatio igitur mundi, postquam et Dei cognitio suscepta est, filium Dei Deum esse significans, ro

 5. Lex in dicente Deo et in faciente Deo solas personas distinguit. Dicentis et facientis una natura est. Filius Dei non est Deus falsus aut adoptivus

 6. Objecta ex Evangeliis adducta alibi diluentur. Cur. Veritas non intelligitur, nisi objecta falsa esse evincantur. ---Meminisse autem legentem oport

 7. Pater dicens Faciamus aequalem sibi significat cui id dicit. Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram Faciamus hominem ad imaginem et

 8. Dicens ad imaginem nostram unam sibi cum Filio naturam indicat. ad imaginem et similitudinem nostram. ad imaginem et similitudinem nostram? Nostram

 9. Homo faciendus ad imaginem Patris et filii fit 0135A ad imaginem Dei. Et fecit Deus hominem ad imaginem Dei fecit eum ad imaginem et similitudinem

 10. Haeretici perstringuntur ex dictis. ---O desperatae mentis furor perdite! o stulta caecae impietatis temeritas! Audis Deum et Deum, audis imaginem

 11. Filius ut persona alius a Patre, angelus Dei dictus est Deus vero ut idem natura. Cur dictus sit angelus Dei. ---Sed pergamus etiam nunc eo praed

 12. Hilarius fidei ardore scopum excedit. ---O impatiens fidei calor, et desiderati sermonis incontinens silentium! Jam enim et in superiori libro mod

 0137A 13. Angelus Agar Deum se ostendit dictis et gestis. ---Non affert itaque demutationem naturae nomen officii: qui enim angelus Dei est, Deus est.

 14. Qui Deus est, Deus verus est. ---Et primum quaero, quid significationis habeat Deus verus et non Deus verus? non enim verbi hujus apprehendo 0137B

 15. Quem in specie angeli Agar Deum dixit, Abraham in forma hominis adoravit. Adorando justificatus est. Deum verum adoravit. ---Sed forte in eo, cum

 16. Judicem justum agnovit. Deus solus est justus judex ex ipsis haereticis. ---Et rogo, quis est Deus hic Sodomae et Gomorrhae eversor? Pluit enim Do

 17. Filius hoc Patribus est visus quod natus est sine damno naturae suae. ---Non perimunt naturae veritatem coelestis misericordiae sacramenta: sed ne

 18. Verbi incarnati fidem haeretici non capiunt. Cur. Evangelia ex Lege sunt. ---Habet autem non exiguam perfidiae impietas ad intelligentiam verae fi

 19. Jacob in lucta Deum vidit, non oculis corporis 0141B sed fidei. 0141C 0142A

 20. Filius ex alio viso Jacob Deus verus ostenditur. Deus non intelligitur nisi per Deum. ---Tenet adhuc sacramenti evangelici ordinem legis umbra, et

 21. Ad hoc non sufficit saecularis doctrina aut vitae innocentia. ---Non est de Deo humanis judiciis sentiendum. Neque enim nobis ea natura est, ut se

 22. Filium de rubo locutum, eumque verum esse Deum. ---Angelus Dei est, qui in igne de rubo apparuit: et de rubo in igne Deus loquitur. Habes dispensa

 23. Nec falsum esse qui legem dedit. ---Quid ad haec inefficax haereticae impietatis stultitia vesano spiritu mentiris, et contra tantorum patriarchar

 24. Summa eorum quae hocce libro hactenus probata sunt. ---Nunc quia omni hoc sermone nostro demonstratum 0145B 0145C

 25. Occurritur haereticis Filium Deum verum negantibus. Filius hoc est vere quod natus est. ---Tempus jam nunc est, ut quod pie et religiose lex docui

 26. Haeretici subdole Scripturam interpolatam citantes revincuntur. ---Nihil plane in se habet sapientiae impietas: et Dei timor, qui sapientiae initi

 121 27. Inde Filius ostenditur Deus verus, unde innuebant falsum. Filium Scriptura hic praedicans Deum contra morem addit quia futuri erant quibus id

 28. Prophetia haec aliquid praesens, et aliud futurum significat. Quod praesens, ad Israel carnalem quod futurum, ad spiritalem attinet.---Propterea

 29. Filius triplici titulo Deus verus ab Esaia ostenditur. Christianum nomen novum. ---Tum praeterea, cum superius dictum sit, Propterea sic dicit Dom

 30. Quod de Christo intelligendum, et benedicent Deum verum.---Jam vero totius fidei nostrae conscientiam sequens sermo confirmat, dicens, Et benedice

 31. Idem ex superioribus prophetae dictis, illustratur. ---Quamquam igitur omnis hic propheticus sermo nullam reliquerit difficultatem, quin Deum sign

 32. Esaiae verba de Filio dicta Paulus interpretatur. ---Haec si stultitia atque impietas haeretica, ad fallendum 0151A Omnis enim, quicumque invocave

 33. Esaiam ex Esaiae dictis interpretatur Apostolus. Esaias vidit Deum, neque alium vidit praeter Filium. ---Nisi forte Apostolus dictis propheticis n

 126 34. Pressius ostenditur Filium ab Esaia Deum verum praedicatum esse. Haereticorum id negantium dolus. ---Deum itaque nemini visum, unigenitus fili

 35. Ariani unum verum Deum nesciunt. Cur. Quid 0153B duobus superioribus libris praestitum, quid jam praestandum. 0153C 0154A

 36. Quod ex Moyse Filius cum Patre unus sit Deus. ---Veritatis ratio postulat, ab eo initium intelligentiae istius sumi, per quem manifestari saeculo

 37. Qui Deus ex Deo et in eadem natura. ---Verum et absolutum et perfectum fidei nostrae sacramentum est, Deum ex Deo, et Deum in Deo confiteri non c

 38. Individua Patris et Filii divinitas ex Esaia. ---Confirmat autem fidei nostrae veram et salutarem professionem idem atque unus in plurimis Spiritu

 39. Ex Jeremia idem evincitur. ---Jeremias vero non dispari prophetiae virtute, indiscretae a Deo patre naturae unigenitum esse Deum ita docuit, dicen

 LIBER SEXTUS.

 1. Haeresis Ariana late serpens aegre depelli potest. ---Non sum nescius, difficillimo me asperrimoque tempore scribere haec adversum vesanam impiorum

 133 2. Ad eam refellendam quid Hilarium moveat. ---Ac mihi quidem praeter studii mei atque officii necessitatem, qua hoc Ecclesiae episcopus praedicat

 3. Haeresis Arianae lues. ---Emersit enim pestifera et letalis populis proxime lues, quae ingenti grassata contagio ruinam miserandae mortis invexit.

 4. Quam subdole virus suum effundat. ---Negat enim, negat furens haeresis sacramentum verae fidei, ad impietatis suae doctrinam religionis usa princip

 5. Arii et asseclarum ejus ad Alexandrum epistola. ---«Novimus unum Deum, solum infectum, solum 0160B 0160C

 6. «Quapropter tres substantiae sunt, Pater, Filius, Spiritus sanctus. Et quidem Deus causa est omnium, omnino sine initio solitarius. Filius autem 01

 7. Venenum in hac epistola latens. ---Quis non his sentiat lubricos serpentinae viae flexus, vel tortuosis spiris nodos vipereos non intelligat, quibu

 8. Quid jam sibi tractandum proponat Hilarius. --- 0162A 0162B

 9. Valentini commenta. Ecclesia ab his aliena. Prolationis nomine haeretici nativitatem nituntur abolere. ---Volentes igitur haeretici Dei filium non

 10. Manichaeum damnant, ut ὁμοούσιον removeant. Ecclesia nescit in filio portionem Dei, sed plenitudinem. 0164B 0164C 0165A

 11. Sabellium respuunt, ut naturae in Patre et Filio unitatem auferant. ---Namque id sequitur: «Nec sicut Sabellius, qui unionem dividit, ipsum dixit

 12. Lumen ex lumine Filium Hieracas prave intelligit. Qui intelligat Ecclesia. ---Id enim sequitur: «Sed 0166A 0166B 0166C 0167A

 13. Dei ex Deo nativitas impugnata, asseritur. ---Jam vero in eo quanta haereticae astutiae et quam callida professio fuit: «Nec qui fuit ante, postmo

 14. Qua arte Filium ex nihilo innuant. ---Denique post multa ad id tamquam ex praeparato sibi aditu prorupit dicens: Filius autem sine tempore editus

 15. Haeresis audax, sed imprudens. In quibus aegre, in quibus facilius curetur. ---Sed irreligiosos aestus suos calor haereticus non continet et per

 16. Filius ut ex ipso Deo neque ipse qui Pater, neque aliud, neque ex nihilo. ex ipso, ex utero, ex Pater exivi et veni. ex ipso: ex ipso 0169C ex ips

 17. Deo de se non credere nefas. ---Interim tamen hoc videamus, qua hominis fiducia intelligenda de Deo inhibentur, quae quod a Deo de se dicta sint n

 145 18. Filii nuncupationes qui ab haereticis intellectae. ---Usurpas enim, impiissime haeretice, nativitatem Filii ad creationis voluntatem ut non e

 19. Quid Scripturis de Deo edoctus sit Hilarius. --- 0171B 0171C 0172A al.

 20. Eorum quibus credidit commendatio. ---In quod me, oro, profundum desperati reditus mersisti? Haec enim ego ita didici, ita credidi, et ita confirm

 21. Quam firma illius de Filii cum Patre aequalitate fides et unde firma. ---Ab his ego quae teneo edoctus sum, his immedicabiliter imbutus sum. Et i

 22. Christus si verus Dei filius, est quoque verus Deus. Vere Dei filium eum esse multis modis notum est. ---Sed cesset sermo temerarius, et ex his, i

 23. Non adoptivum, sed proprium esse Pater testatur. ---Non contamino veritatis fidem, ut hoc verbis meis adstruam. Loquatur, ut saepe solitus est, de

 24. Idem denuo declarat. Filii dictis auctoritatem praestat. ---Et quia in fidei hujus confessione credentium vita esset (non enim alia aeternitatis v

 25. Christus et Deum sibi patrem et se Filium ejus 0176B merito nuncupat. Pater, clarifica me Videbitis Filium hominis Pater major me est Nunc anima m

 26. Proprietates filii ad nomen adjectae. Opera testantur filium eum esse. ---Quamquam igitur sola simplex confessio naturae nomina ostendat, ut de qu

 152 27. Opera testantur filium eum esse. Nil aliud asserit Patris testimonium. Christus a filiis adoptivis secernitur. ---Ait enim: Opera enim quae de

 28. Filii a Deo nativitas, et adventus ad nos ostenditur. Qui solus novit Patrem quia ab eo est, creatus 0179B non est. Hic est filius meus, Hunc audi

 29. Illud ab eo sum, referri nequit ad carnem. Neque 0180B est creatus qui nescitur unde sit. Quoniam ab eo sum, et ipse me misit. ab eo sum, et ipse

 30. Deus iis solis est pater qui filium colunt, non ut adoptivum. Exire ex Deo quid sit. Filii diligendi causa, ratio nascendi. ---Nesciunt plane, nes

 31. Perfectae de Filio fidei meritum. Qui et nativitatem ex Patre et adventum ad nos distinguat. ---Testatur hoc Dominus dicens: Non dicam vobis, quon

 32. Christus ab apostolis filius ex natura non ex adoptione creditus. ---Et quidem secundum propositae a nobis responsionis ordinem opportunissimus hi

 33. Quid sit quod primum credant eum a Deo exisse. ---Post multas namque proverbiorum obscuritates, quibus in parabolis locutus esset, quem jam antea

 34. Prius noverant a Deo missum: sed nativitatis rationem non acceperant. ---Non hic sancti apostoli a Deo exisse, id est, a Deo missum esse intellexe

 35. Exitio quam apte Filii nativitatem enuntiet. ---Non enim per consuetudinem humani partus Deus ex Deo nascitur, neque per elementa originis nostrae

 36. Petrus filium Dei confessus rerum credidit. Tunc primum eum agnovit Deum. Ubi didicerit. ---Non est evangelica et apostolica fides, filium Dei nom

 37. Petri fides commendatur. ---Haec fides, Ecclesiae fundamentum est: per hanc fidem infirmes ( al. 0187B Pasce oves meas, 0187C 0188A al.

 38. Haereticorum sententia Petro ignota. Non alia nisi Petri fides. ---An ne, o miser, quisquis hodie es, haeretice, beatiorem Petrum futurum fuisse e

 39. Joannes Filium unigenitum profitens, adoptivum negavit. ---Proferamus itaque omnes apostolicae fidei professiones, in quibus Dei filium confitente

 40. Unigenitus filius Joanni non est creatura perfecta. ---Nondum quaero quid sit, qui est in sinu Patris 0190A Qui est in sinu Patris Sic enim dile

 164 41. Fides Christi ut Dei filii ad salutem necessaria. ---Praetermitto omnes de Filio nuncupationes. Non est damnosa dissimulatio, ubi de copia est

 42. Filius ex Patre natus. Filium negantes, antichristi. ---Haec igitur salus vera est, hoc perfectae fidei meritum, Jesum Christum filium Dei credidi

 43. Joannes et haeretici simul comparantur. ---Ait enim: Quia scimus quod filius Dei venit, et concarnatus est propter nos, et passus est, et resurgen

 44. Paulus Christum passim praedicat verum Dei filium. ---Sed nihil ab his dissimile ex persecutore apostolus et vas electionis praedicavit. Qui enim

 45. Filius proprius diserte assertus. Epistola ad Romanos graece scripta. ---At vero quae de filio Dei Apostoli fides sit, intelligamus. Nam cum omni,

 46. Inexcusabilis est qui Christum filium Dei negat. 0194C Antichristum pro Christo est suscepturus. Hic est Qui tecum loquitur, ipse est Tu es Hic ve

 47. Ad sanitatem merendam fides filii Dei praeexigitur. ---Quas, oro, spes, inanis furor, expetis? Et qua 0195B Utique, Domine, ego credidi quia tu es

 48. Ad salutem animae eadem a caeco jam vidente postulatur. ---Caeco a nativitate Dominus visum indulserat, et naturae damnum naturae Dominus 169 exem

 49. Filium Dei daemones non nescierunt. ---An ne hujus nominis proprietatem daemones nescierunt? Dignum enim est haereticos non jam apostolicis doctri

 50. Judaei filium Dei Christum scierunt, etsi qui esset Christus nescierunt. Ariani in Christum contumeliosiores quam Judaei. ---Quid sit Christus, ab

 171 51. Christum vere filium Dei confitentur Apostoli. ---Habueras in confessione eorum, quibus, desaeviente vento et turbato mari, in verbi jussu era

 52. Confitetur et qui crucifixerat Centurio. ---Si tibi haec navigantium ex eo incerta fides videbitur, quia existimabitur esse Apostolorum mihi tame

 LIBER SEPTIMUS.

 1. Hic liber superioribus praestat. Scribendi causae. Haereticorum subtilitas. ---Septimus hic nobis adversum novae haereseos vesanam temeritatem libe

 2. Quid epistola sua tentarint ingerere. Qui eis occurrerit 0200A Hilarius. Liber superior verum filium, hic ostendit Deum verum. 0200B 0200C

 3. Haeresim unam confutans vix fugit suspicionem alterius. Sabellius, Arius, Hebion, Photinus. ---Nihil humanae naturae gravius est periculi conscient

 4. Veritatis vis. Ecclesia sinu suo tenere omnes peroptat. Ex ipsis haeresibus cognoscitur. Una est. De haeresibus se invicem vincentibus triumphum ag

 5. Sabellii error ejusque confutatio. ---Unum Deum Sabellius praedicat Filii nativitate sublata, dum naturae Virtutem, quae operata in homine est, Deu

 6. Ut Sabellius et Arius secum pugnantes rem agant Ecclesiae. ---Compinge hujus (Sabellii) furori praesentium haereticorum (Arianorum) furorem, ut adv

 7. Photini cum Ario et Sabellio discordia idem praestat. Ecclesiae fides contra praedictos haereticos. ---Jam vero qua fidei nostrae victoria Hebion,

 8. Praedictorum ratio. Dicendorum argumentum. ---Haec igitur a me demonstranda paucis fuerunt, non copiae studio, sed ratione cautelae: primum ut haer

 9. Quibus modis Christum novimus Deum. Nomen Dei simpliciter ei datum index est naturae. ---Deum igitur Dominum nostrum Jesum Christum his modis novim

 10. Moysi Dei nomen adjectum. Dii alii ex vocantis voluntate. ---Respice ad caeteras aut deputativas, aut assumptivas appellationes. Ad Moysen dictum

 11. Filius cur verbum, sapientia et virtus cognominetur. Filius est, ut dicitur, Deus. ---At vero hic Verbum Deus est: res existit in Verbo, Verbi res

 12. Thomas eum confitetur Deum, illaesa Dei unius 0209A fide. Thomas Deum natura profitetur. Neque hoc nomen recusat Christus. Dominus meus et Deus me

 13. Pater et filius unus tantum est Deus. ---Nomen igitur naturae, fidei nostrae non deserit professionem. Nomen enim, quod rem unamquamque significat

 14. Filius ut natus ex Deo, Dei naturam habet. Nasci et coeptum esse non idem. ---Et primum quaero, quam nativitas filii naturae novitatem potuerit in

 15. Natus vere ex Deo est, cui Deus est pater et cui cum Deo aequalitas. Aequalitas nec soli competit nec diversis. --- Aut quisque hinc ambigit, disc

 16. Filii nativitas et cum Patre aequalitas ex ipsius 0211D dictis. Divinitatis Christi diversa argumenta simul pertractantur. 0212A Non potest Filius

 17. Christus a Judaeis accusatus et naturam et nativitatem suam exponit. Christi virtus de cognitione. Quid haec cognitio. ---Respondens enim Dominus

 18. Dum EADEM OMNIA facit, non alius dum alius est. Omnia enim quaecumque facit Pater, eadem et Filius facit similiter Similiter omnia eadem quaecumq

 19. Demonstratio operum nativitatem ingerit, non ignorationem. Nostrae fidei instructio est. Velle quid. ---Tenet itaque responsionis dominicae ordo e

 20. Judicium omne datum naturam et nativitatem probat. Judicium datum, ut honoris sit aequalitas. ---Ac ne deinceps, quod quos vult vivificat, non nat

 21. Tota de Filio fides eruitur ex praedictis Christi verbis. ---Pater igitur usque modo operatur, et 191 Filius operatur. Habes naturae nomina, cum e

 22. Arianorum fides ipsorum cognitioni adversa. 0217B Christi potestas, nativitas ex Deo, natura divina et exsistentia in Patre manus. Qui sunt ex ov

 23. Ariani in Christum Judaeis iniquiores. ---Manet, quantum intelligi licet, mentium vesanarum voluntas, cessante licet voluntatis effectu: et malign

 24. Responsio Christi Judaeis, apta et Arianis. Responsionis causa et scopus. ---Sed quia ad sacramentum dicti hujus commotus es: Ego et Pater unum su

 25. EGO ET PATER UNUM SUMUS, naturam nativitatis ostendit. ---Non est relictus, ut arbitror, ambigendi 196 locus, quin de natura nativitatis dictum si

 26. Natura Dei in Filio evincitur ex gestis. Aequari Deo nequit quod extra eum. ---Consummavit autem totius fidei nostrae sacramentum unigeniti Dei se

 27. Filius in Patre, et vicissim. Quidquid in Deo est, unum est. Filius vita de vita, adeoque non ex nihilo. ---Faciens igitur opera Patris, et postul

 28. Qui in Patre sit. Humanae nativitatis comparatio. Nativitatis utriusque discrimen. ---Admonuisse nos in exordio sermonis (Lib. I, n. 19 lib. IV,

 29. Ignis comparatio altera. ---Affert autem pro parte fidei hujus significationem, ignis in se ignem habens, et in igni ignis manens. Nam cum sit in

 30. Comparationum quis usus. ---Et haec, ut dixi, ad intelligentiam fidei tantum comparata sint, non 0225B Quod de carne nascitur, caro est: quod aute

 31. Filio natura divina vi nativitatis. Per hanc ipse in Patre et Pater in eo. Patrem dicens dicit et Filium. ---Igitur ex vivente vivens Dei filius,

 32. Epilogus. Qui Pater et Filius Deus unus et non solus, invicem sunt. ---Duos itaque praedicet deos, qui potest unum praedicare sine uno: aut singul

 33. Iter ad Patrem per Filium: qui hoc intelligatur. ---Non incertam aut dubiam Dominus tanti sacramenti doctrinam reliquit, nec nos in ambiguae intel

 34. Filium qui sciat, scire et Patrem. ---Nam hoc sequitur: Si scitis me, et Patrem meum scitis Si scitis me, et patrem meum scitis: et a modo scietis

 35. Philippus hoc non capit cur. Qui salva fide Patrem sibi ostendi rogat. ---Sed commovit apostolum Philippum novitas dictorum. Homo cernitur, Dei s

 36. Quod Dei in Christo naturam nondum nosset arguitur. ---Dominus itaque dictis Philippi haec reddidit: Tanto tempore vobiscum sum et non nostis me,

 37. Patrem exhibet ut vivens ipsius imago. ---Et idcirco arguens, cur cum haec tanto tempore gereret, agnitus non fuisset postulantibus ut sibi Patre

 38. Dei verbis nec Deus singularis, nec dispar Filius. ---Et hinc illud est, Tanto tempore vobiscum sum, et non nostis me, Philippe? qui vidit me, vid

 39. Pater in Filio visus ex proprietate naturae. Contra Sabellium. Contra Arium. Qui in se invicem Pater et Filius. ---Visus autem adeo est ex proprie

 40. Nec aliud sunt, nec unus: dum et loquitur Filius, sed non a se: dum Pater agit, sed per Filium in quo et maneat. ---Ac ne dubium hoc atque ambiguu

 41. Nativitatis et naturae suae divinae fidem poscit Christus. Unigenito proprium est inesse simul et subsistere. ---Ne ergo per virtutis efficientiam

 LIBER OCTAVUS.

 1. Episcopus et pius debet esse et doctus. Cur Episcopus et bonus et doctus esse debeat. Praevidit Paulus fore, quibus teneretur Episcopus contradicer

 2. Hoc tempus sibi obvenisse sentit Hilarius. Quid jam ea in re perfecerit. Quam viam contra haereticos teneat. ---Ac mihi quidem ea nunc commemoranda

 3. Haeretici plus impendunt curae ad falsa insinuanda quam Catholici ad vera. Interrogationes quibus simplicium fidei insidiantur. ---Ut vero bonis et

 4. Fides catholica hactenus asserta et sensu communi et Domini dictis confirmatur. ---Nos autem evangelicam atque apostolicam fidem doctrinis spirital

 5. EGO ET PATER UNUM SUMUS, exponunt de unitate consensus quibus argumentis. ---Haec igitur quia haeretici negare non possunt, quippe cum sint tam ab

 6. Arianorum stultitia. ---Nescit plane sapere, qui Deum nescit. Et cum sapientia Christus sit, necesse est ut extra sapientiam sit, qui Christum aut

 7. Naturalis est fidelium per unius fidei naturam unitas. Fideles ex unitate sacramentorum sunt unum. ---Namque quorum anima et cor unum erat, quaero

 8. Pauli in eam rem sententia. ---Non nostra loquimur, neque ad illudendas audientium aures corrupto 0242A Quotquot enim in Christo baptizati estis, C

 9. Qui plantat et qui rigat natura unum sunt. ---Aut cum qui plantat, et qui rigat, unum sint numquid non per hoc unum sunt, quia ipsi in uno baptism

 10. Stultitia se ipsa prodit, dum adversatur veritati. Fidei perversae spes nulla. Simplicis meritum. ---Proficit autem semper contradictio stultorum

 11. Improprie UT UNUM SINT de unanimitate dixisset Christus. 0243B Ut omnes unum sint, sicut tu Pater in me, et ego in te, ut et ipsi sint in nobis. U

 12. Honor a Patre acceptus, et a Filio datus credentibus, praestat ut unum sint. ---Sed quia soli Patri et Filio ex natura proprium est ut unum sint,

 13. Unitas naturalis fidelium in Deo praestatur Verbi incarnatione, et Eucharistiae sacramento. ---Sed Dominus nihil fidelium conscientiae incertum re

 14. Verum Christi corpus in hoc Sacramento percipimus. --- 0247A Caro mea vere est esca, et sanguis meus vere est potus. Qui edit carnem meam, et bibi

 15. Perfecta nobis, Christo mediante, cum Deo unitas. ---Quam autem in eo per sacramentum communicatae carnis et sanguinis simus, ipse testatur dicens

 16. Unitas haec quam naturalis. Unitas Filii cum Patre. ---Quam autem naturalis in nobis haec unitas sit, ipse ita testatus est: Qui edit carnem meam,

 17. Epilogus. Haec autem idcirco a nobis commemorata sunt, quia voluntatis tantum inter Patrem et Filium unitatem haeretici mentientes, unitatis nostr

 18. Unitas Filii et Patris diserte in Scripturis asserta. ---Responsum igitur a nobis est stultitiae furentium, ad demonstrationem tantum inanis menda

 19. Unanimitas non negatur, dum asseritur unitas. De Patris et Filii unitate apertum testimonium. ---Non negamus igitur unanimitatem inter Patrem et F

 20. Spiritus sanctus a quo sit non incertum. Quod a Filio accipit, accipit et a Patre. Hinc unum natura sunt Pater et Filius. ---Neque in hoc nunc cal

 21. Dei et Christi unus est Spiritus. ---Loquatur enim ille, qui electionis est vas et gentium doctor, secundum veritatis intelligentiam fide Romanae

 22. Spiritus Dei an natura, an res naturae. ---Et quaero nunc in Spiritu Dei utrum naturam, an rem naturae significatam existimes. Non idem est enim n

 23. Modo Patrem, modo filium significat. ---Memini enim in Spiritu Dei ita filium Dei significari, ut in eo Deus pater demonstratus esse intelligatur,

 24. Cur uterque dictus sit Spiritus. ---Namque idcirco dictum existimo in utroque Spiritus Dei, 0253C 0254A

 25. In Spiritu Dei significatur Pater. Significatur Filius. Significatur et Spiritus sanctus. ---In Spiritu autem Dei patrem Deum significari, ita exi

 26. In nobis est Deus, cum Christus cum Spiritus Christi, Spiritus Dei. Filii et Patris natura una. ---Haec autem idcirco sunt demonstrata necessario

 27. Filii et Patris una apud nos habitatio. ---Sed te, haeretice, furentem, et spiritu doctrinae mortiferae circumactum tenet et coarctat Apostolus, C

 28. Ariani a Spiritu sancto alieni Christum Deum negant, et tamen colunt. ---Et illud evangelicum: Ego et Pater unum sumus Propter quod notum facio vo

 29. Gratiarum divisiones. ---Sequitur enim: Divisiones autem donorum sunt, idem autem Spiritus est et divisiones ministeriorum sunt, et idem ipse Dom

 30. Spiritus manifestatio. ---Et quidem id, quod quartum esse diximus, id est, in datione utilitatis Spiritus manifestationem, absolutam habet intelli

 31. Haec dona alius atque alius largitur, et tamen unus Spiritus. ---Tenuit autem beatus apostolus 0259A Haec autem omnia operatur unus et idem Spirit

 32. Christus charismata dividit. ---Aut si displicet in Deo et Domino unus hic ejusdem, per nativitatis sacramentum, divinitatis Spiritus: ostende qui

 33. Operationes et ministeria Deus statuit. Statuit et Christus. ---Nisi forte non tenuisse rationem unitatis in eo Apostolus existimatur, quod dixit:

 34. Paulus de Patre dicens DEUS, de Filio non distinxit eos natura. idem Dominus idem Deus 0262A Sed nobis unus Deus pater ex quo omnia, et nos in ips

 35. Si Christus negatur Deus, quia unus Deus Pater nec Pater Dominus, quia unus Dominus Christus. ---Ac primum extra apostolicum spiritum 0263B 0263C

 36. Unus est uterque spiritu, non persona. ---Sed sacramentum dicti dominici Apostolus tenens, quod est: Ego et Pater unum sumus 0264A 0264B

 37. Christum non modo Dominum, sed et Deum docuit Paulus. ---Nisi forte eo usque ultimae desperationis furor audebit erumpere, ut quia Christum Dominu

 38. Distinxit illum a Patre, non divisit. ---Quam vero super omnia Deus et inseparabilis sit a 0265A ex quo omnia, per quem omnia 0265B ex quo per que

 39. Epilogus: ex praedictis Pauli locis quid confectum sit. ---Cum enim specialiter Deo id adscripserit, ut ex eo omnia et proprium Christo detulerit

 40. Haereticis nec fides, nec spes, nec baptisma. ---Extendite nunc vibratas sibilis linguas, haeretici serpentes, sive Sabelli, sive Photine, sive qu

 41. Fides de Patre et Filio. ---Una igitur fides est Patrem in Filio et Filium in Patre per inseparabilis naturae unitatem confiteri, non confusam, se

 42. Filius hominis vitam aeternam dat, quia signatus a Patre. ---Dixerat enim in Evangeliis Dominus: 244 Operamini escam, non quae interit, sed escam

 43. Deus sermonem suum sensui nostro accommodat. Filius aequalis Patri. Deus est incompositus. ---Ac primum cognosci oportet Deum non sibi, sed nobis

 44. Quo sensu filius hominis a Patre signatus. ---Post hanc ergo tam multiplicem ac propriam demonstrandae in se paternae naturae significationem , us

 45. Signatum a Deo exponit Paulus dicens in Dei forma. ---Sed nobis Evangelii praedicator proprietatis hujus intelligentiam Spiritu Christi per se loq

 46. Christus verus Deus, etiam post assumptum hominem: quanto magis ante. --- Hic nunc quaero, utrum alterius generis Deus est, qui in forma Dei Deus

 47. Deus unus, non unicus. ---Tenet in omnibus beatus Apostolus fidei evangelicae indemutabilem praedicationem, 247 ita Dominum Jesum Christum Deum pr

 48. Christus ut imago Dei, non alterius est naturae. ---Non periclitatur, per plures praedicationes fides una, ne una sit. Evangelista enim dictum a D

 49. Imago Dei est, quatenus ei divinae naturae virtus. ---Sed neque Dominus incertum reliquit, Qui me vidit, vidit et Patrem 0272B Qui est imago Dei i

 50. Qui primogenitus, qui primatum in omnibus tenens. ---Primogenitus itaque omnis creaturae est, quia in ipso creata omnia sunt. Et ne quod in ipso c

 51. Imago Dei est, quatenus omnia in eo creantur. Creatio ut reconciliatio et Patris et Filii est. ---Sentisne 0274B Omnia autem a Deo, qui reconcilia

 52. Unitatem suam cum Patre quam potuit aptius Christus declaravit. ---Consulens itaque humanae infirmitati Deus non incerta verborum nuditate fidem d

 53. Sapientia humana. Elementorum mundi et Christi discrimen. ---Ut autem dictum Domini intelligas quo ait: Omnia quae Patris sunt, mea sunt Videte n

 54. Qui divinitatis plenitudo in Christo corporaliter habitet. ---Et interrogo, cujus in eo divinitatis plenitudo est? Quae si non Patris est, quem mi

 55. Alius habitans, alius habitatio perfectus uterque Deus. ---Tenuit autem etiam in hoc Apostolus fidei suae legem, ut corporaliter in Christo inhab

 56. Quae sit habitatio corporalis. Cujus sit. ---Et si quaeras quae sit habitatio corporalis intellige quid sit loqui in loquente, et in viso videri,

 LIBER NONUS.

 1. Libro superiore quid confectum. Quid confutatum ---Tractantes superiore libro de indifferenti natura Dei patris et Dei filii, et id quod dictum est

 2. Scripturae quibus abutuntur Ariani. Cur earum sensum non assequantur. ---Et haec quidem quamvis ita se ut sunt habeant, quia naturalis ex Deo Deus

 3. Christus et Deus est et homo. Attendant Nestorius et Eutyches. ---Atque horum quidem superius memoratorum rationem ex ipsis vel evangelicis vel apo

 4. Quod natus homo Deus maneat, sensus jam non 0283B refugit. 0283C 0284A

 5. Dei et hominis se filium dictis et gestis Christus ostendit. Unde occasio haereseos. ---Natus igitur unigenitus Deus ex Virgine homo, et secundum p

 262 6. Alia sunt dicta Christi nondum nati, alia 0285A nati et morituri, alia aeterni. 0285B

 7. Christus qui hominem, qui Deum se egerit. Cur nasci voluerit, cur pati, cur mori. ---Nostri igitur causa 0286A 0286B 0287A

 8. Fideles Deo in Christo pleni. ---Hujus igitur sacramenti Apostolus conscius, et per Dominum ipsum fidei scientiam adeptus, cum non ignoraret incapa

 9. Deus idem auctor regenerationis nostrae et Christi resurrectionis. ---Demonstrato autem et naturae suae, et assumptionis nostrae sacramento, cum in

 10. Idem Christus ut homo moritur, ut Deus se suscitat. ---Consummatur deinde ita omne assumpti 0288C Et vos mortui cum essetis in delictis et praeput

 11. Caro spoliata et carne se spolians unus est Christus. ---Jamne apostolicae fidei sacramentum intelligis? Jamne Christum cognitum habes? Quaero eni

 12. Christus sua virtute suscitatur: cur hoc opus cum Paulo tribuat Patri. ---Quamquam enim meminerim frequenter ad Deum patrem per Apostolum referri,

 13. Naturae in Christo duae ex Paulo. ---Hanc igitur beatus Apostolus geminae in Christo significationis tenuit praedicationem ut et infirmitatem in e

 14. Alia Dei, alia servi forma: idem Christus. Dei forma latuit, non periit. ---Haec igitur demonstranda a me paucis fuerunt, ut utriusque naturae per

 15. Expenduntur objecta haereticorum. Christus non arguit quod dicatur bonus. ---Ostensa itaque sacramentorum dispensatione, per quam haeretici ignora

 16. Fidem interrogantis arguit, non dicta. ---Videamus itaque, quid praeter bonum interrogans dixerit: ait enim, Magister bone, quid boni faciam 0294B

 17. Et bonum et magistrum sese ostendit. ---Denique ostendens se magistri in se boni, per fidem ejus qui tamquam hominem interrogabat, nomen arguere,

 18. Magistri cum fide nomen accepit. ---Quam igitur non bonitatis nomen refugerit, sed neque magistri honorem recusaverit, sed fidem ejus qui in se ni

 19. Ubique Dominus nec eumdem cum Patre nec diversum se profitetur. Fidei honore, adeoque natura patri se aequavit. ---Tenuit autem hunc semper Dominu

 20. Pater de Filio testatus et non auditus quid. 0295D Testimonium patris apud Judaeos opera Christi. Ego autem habeo testimonium majus Joanne. Opera

 21. Judaei Patrem non viderunt aut audierunt, quia Christo non crediderunt. Hinc natura utriusque una. ---Non sunt itaque extra reatum non cogniti sib

 22. Honor a Deo quaerendus. Dei dilectione carent 0297C Christum in nomine Dei non suscipientes. Et honorem ejus, qui est solus Deus, non quaeritis No

 23. Dei et Christi honor inseparabilis. ---Anne cum ob hoc dilectionem Dei non habeant, quia venientem se in nomine Patris non acceperint, et rursum v

 24. Christus ibi se Deum, ubi nonnisi unum esse profitetur. Deus unus. Scriba assentitur. ---Inseparabilis sacramento divinae naturae est viventis a v

 25. Hic non longe a regno Dei, dum tendit ad charitatem. ---Videns autem Jesus quod sapienter respondisset, 0300C dixit illi: Non es longe a regno Dei

 26. Nondum est in regno Dei, quia nondum in fide Christi Dei. ---Et cur non longe a Dei regno sit, 0301C Et nemo jam audebat eum interrogare. Et respo

 27. Epilogus. ---Quis ergo est jam nunc relictus ambigendi locus? Dominus ipse praecipuum mandatum legis in unius Domini confessione ac dilectione doc

 28. Ex ipsis haereticorum objectis confirmatur Dei in Christo natura. Haereticorum objectum. ---Tendat per caeteras impii furoris propositiones fidei

 29. Ex adjunctis verbis diluitur. Deum ex Deo natura Christum agnoscunt Apostoli. ---Sed ut hoc ipso eodem dicto non ambigue ipse se in unius Dei veri

 30. Exitionis nomine id apte significant. Exitio illa nativitatem dicit, non alienationem a Patre. ---Intelligentiam 0303D 0304A Vos me amatis, et cre

 31. Filium infirmum non probat gloriae petitio, non potestatis acceptio. Potestas omnis Filio est congenita. ---Postremo totius mysterii fidem locutur

 32. Inseparabilis est a Patre. ---His igitur nunc gradibus praemissae de se intelligentiae usus est, ut cum se a Deo exisse docuisset, secumque esse P

 33. Objecto loco Christus innuitur verus Deus. ---Quamquam igitur sciam morosas difficilium quaestionum 0306B Haec est autem vita aeterna, ut sciant t

 34. Nec repugnat quod Pater dicatur solus verus. ---Sed forte quod ait te solum, te solum verum Deum, et quem misisti Jesum Christum. 0307A

 35. Nec locus est, ut Christus aliud a Deo credatur. ---Quid nunc, rogo, stultitiae tuae sensu Christo deputas, haeretice, ut esse credatur et Christ

 36. Eo quod solus Deus verus Pater, verus etiam Deus est Christus. Aliud eum dicere Patri est injuriosum. ---Sed Ecclesiae fides solum verum Deum patr

 37. Unitas Patris et Filii non humano more cogitanda. 0308C Filii nativitas. 0309A

 38. Unitas paternae naturae Christo ut homini negata. Per gloriam ei redditur. ---Sed dispensatione assumptae 0309B 0310A 0310B 0311A

 39. Gloria Patris gloria Filii, idque sonat apud te. Haec homini assumpto non concessa, peracta dispensatione rogatur. Haec est autem vita aeterna, ut

 40. Verba Dei qualia. Gloriam carni non Verbo quaesivit Christus. ---Non nova vero haec, neque nunc primum evangelicis doctrinis consignata vox Domini

 41. Quam mutua Patris et Filii gloria. Glorificari in filio hominis Deum quid. Glorificatum in filio hominis Deum qui Deus glorificet in se. ---Quia i

 42. Non alia Patris et Filii gloria. Vita non est Deum nosse sine Christo, qui et Deus verus est. ---Concludit autem audacissimum impietatis tuae furo

 43. Objectum III contra Filii deitatem. ---Sed forte piae huic fidei nostrae, impiae perfidiae tuae occurrat assertio ut aliena 292 ab intelligentia

 44. Sabbati violati crimen. Qui amoveatur. Non aliud Patris ac Filii opus. Crimen alterum ob praesumptam Dei aequalitatem. ---Hinc autem primum respon

 45. Responsio ad sabbati violati crimen. Illud 0317C auctoritatem ostendit, non infirmitatem. Quid significet Responsio ad alterum crimen. Non potest

 46. Epilogus. ---Quid responsionis causam ad contumeliam divinitatis invadis? Ad operationem 0318C supple, quaecumque 0318D

 47. Quid sit, Nihil potest Filius facere a se, alio loco 0319A confirmatur. Meritum. Non potest filius facere ab se quidquam, nisi quod viderit Patrem

 48. Filius qui per se, qui non ab se agat. ---Sed naturae, qui contradicis, haec unitas est, ut ita per se agat, ne a se agat et ita non ab se agat,

 49. Ait non se suam, sed Patris facere voluntatem. Non ob agendi necessitatem, sed ob unitatem. ---Adjunge quoque huic illud, quod ad opprobrium infir

 297 50. Christo libera voluntas. Nec a Patris voluntate dissidens. ---Quod autem sit liberae voluntatis, non ambigue ostendit cum ait: Sicut enim Pate

 51. Spes sine fide nulla. Qui Pater et Filius in sese. Pater ut auctor, major Filio, qui et minor ut homo. 0321C In Christo mansit natura Dei forma ex

 52. Pater in Filio visus. ---Et idcirco in hoc eodem superiore sermone, naturae sibi cum Patre unitatem contestatus dixerat: Qui me vidit, vidit et Pa

 53. Cur, et quod salva naturae aequalitate dixit Christus, Pater major me est.---Impleturus itaque unigenitus Deus carnis dispensationem, et acceptae

 54. Pater ut auctor doni, major: Filius, cui totum dat quod est, non minor. ---Sed si forte hinc inaequalis videtur, quia ei post evacuationem formae

 55. Quo sensu Pater dictus sit major, conficitur ex ante et post dictis. ---Gaudium hoc itaque ex dilectione docens esse, quia laetaretur dilectio Jes

 56. Qui Pater major, nec Filius minor. ---Quid dispensationem ad impietatem rapis? Quid sacramentum nostrae salutis invadis ad mortem? Glorificaturus

 57. Innascibilitatis et nativitatis non alia natura. Filius natus non coeptus. ---Non habet itaque nativitas naturae ignobilitatem: quia in forma Dei

 58. Objicitur contra eum ignoratio diei. ---Sed hoc 0328A Pater major me est: De die autem et hora nemo scit, neque Angeli in coelis, neque Filius, ni

 59. Auctor omnium nil potest nescire. Qui quae nec in se nec per se sint scit, multo magis quae in se et per se. Dies Domini per ipsum et in ipso cons

 60. Patri injuriosum est Filio ignorantiam affingere quasi ei inviderit. ---Quomodo etiam Dominus gloriae, adventus sui ignorabili die, naturae esse i

 61. Ut Deus, invidia vacat ut Pater, nil non dat quod habet, praesertim cum sit simplex. Ut Deo, ita Dei filio, proprium est futura praescire. ---Nes

 62. Nil latet eum in quo omnes scientiae thesauri, quamvis tamen latentes. ---Non patitur autem in nobis doctor gentium Paulus hanc impii erroris prof

 63. Deus qui nescire aut jam scire quid dicatur. ---In omnibus enim, quae ignorare se Deus loquitur, ignorantiam quidem profitetur, sed ignoratione ta

 64. Deus dicitur id modo scire, quod modo profert. ---Non ergo ambigi licet, Dei scientiam ex tempore potius esse quam ex demutatione, cum ad id quod

 65. Dicitur nescire cognitione sua indignos, operarios iniquitatis, virgines stultas. ---In Evangeliis vero Dominum multa scientem nescire invenimus.

 66. Christus nil nesciens dispensationis ergo loquitur quasi nesciens. Diei scientia occulta: ideo quasi ignorata. ---Non est igitur Dominus Jesus Chr

 67. Quam sapienter absconsa sit. ---Intelligendum itaque est, cur professus sit diem se nescire. Si omnino nescire creditur, Apostolus ita contradicit

 68. Christum, etsi humana penetret ut potior, paterna penetrare nolunt ut inferiorem. ---Quamquam 0335C 0336A

 69. Christum Patre inferiorem dici non sinunt Scripturae. Pater et Filius speculum mutuum. ---Quae si quis non modo ore temerario loqui audebit de uni

 70. De naturae unitate dicta male ad unitatem voluntatis detorquent haeretici. ---Haec itaque, ad significandum nativitatis sacramentum a Domino praed

 71. Pater ideo solus diem scit, quia soli Filio non tacet: Filius nescit, quia nulli revelat. ---Sed forte id, quod solum Patrem Filius ait scire, Fil

 72. Deus simplex, et humano modo minime cogitandus. Non mutatur. Omnia potest. ---Absit autem corporalium demutationum novitates in Patre et Filio exi

 73. Diem non potuit aliquando nescire. Filii cum Patre natura una. ---Hoc idcirco demonstratum a nobis est, ne aut Deus post silentium locutus ad Fili

 74. Cui voluntas, adeoque scientia, cum Patre eadem. ---Haec igitur natura non eguit vel demutatione, vel interrogatione, vel allocutione, ut post ign

 75. Eum non nescientem, sed ex dispensatione tacentem intellexerunt Apostoli. ---Non itaque ignorat 0341B Non est vestrum scire tempora vel momenta, q

 LIBER DECIMUS.

 1. Dissidentium sententiarum quae causae. Doctrinam placiti, non rationis sectantes. ---Non est ambiguum, omnem humani eloquii sermonem contradictioni

 2. Quos magistros quaerant. ---Harum itaque vitiosarum voluntatum non ignarus Apostolus, inter multa contestandae fidei et praedicandi verbi praecepta

 3. Arianis conveniunt praedicta. ---Incidimus plane in hoc prophetiae apostolicae molestissimum tempus. Conquisitis enim nunc creaturae potius quam De

 4. Hilarius in exsilio liber ac laetus. ---Sed licet nunc a multis, coacervantibus sibi secundum desideria sua magistros, sana doctrina exsulet non t

 5. Quam caute se gesserit superioribus libris. Solemnes Arianorum calumniae in Catholicos. ---Superioribus igitur libellis sincerae, ut arbitror, fide

 6. Quid hactenus dictum de aeterna Filii generatione. ---Sed nos nativitatem subsistentem sine tempore protestantes, praedicavimus Deum filium non ali

 7. Quid de temporali. ---Atque hanc quidem et intemporalem, et inenarrabilem, et omnem humanae intelligentiae sensum excedentem Unigeniti generationem

 8. Quid de hora ignorata. ---Respondentes quoque stultissimis eorum professionibus, usque ad ignoratae horae descendimus demonstrationem: quae etiamsi

 9. Passionis timor ac dolor contra Filii aequalitatem objicitur. ---Volunt enim plerique eorum ex passionis metu et ex infirmitate patiendi, non in na

 10. Mortem haud recte dicitur timuisse, quam docuit non timendam. ---Ac primum ante quam ex his ipsis dictis demonstremus, nec metuendi de se in eum i

 11. Quam et sponte oppetiit cum reviviscendi potestate. ---Tum deinde quem dolorem mortis timeret, potestatis suae libertate moriturus? Humano 0351A 0

 12. Nec corpori nec spiritui mors fuit terribilis. ---Sed forte humanae ignorantiae timiditate hanc ipsam moriendi in se timuit potestatem ut licet a

 13. An poenas timuerit. ---Sed forte penduli in cruce corporis poenae et colligantium funium violenta vincula, et adactorum clavorum cruda vulnera sun

 329 14. Unde in corporibus sensus. ---Ea enim natura corporum est, ut ex consortio animae in sensum quemdam animae sentientis animata, non 0352B alias

 15. Unde Christi corpus et anima. ---Si igitur homo Jesus Christus per initia corporis atque animae nostrae vixit in corpore, et non ita ut corporis s

 16. Christus qui et de coelo, et filius hominis, et in coelo. ---Hinc igitur maximum illud ac pulcherrimum 331 suscepti hominis sacramentum Dominus ip

 17. De terra est, ut ex Virgine ut ex Verbo, de coelo. ---Absolute autem beatus Apostolus etiam hujus inenarrandae corporeae nativitatis sacramentum

 18. Quae caro filii hominis quia ex Virgine, panis de coelo est quia ex sancto Spiritu. ---Ipse autem Dominus 0356B Ego sum panis vivus qui de coelo d

 19. Christus perfectus Deus, perfectus homo. ---Hujus igitur corporis homo Jesus Christus et Dei filius, et hominis est filius, et ex forma Dei se exi

 20. Adae carnem et animam Christum accepisse docentes. Anima opus Dei. ---Quamquam multi confirmandae 0358A

 21. Christum volentes esse vocis sonum, et Catholicis quasi hominem negent affingentes. ---Sed volentes unigenitum Deum, qui in principio apud Deum er

 22. Christi anima a Deo. Unus est in duabus naturis perfectis. ---Sed ut per se sibi assumpsit ex Virgine corpus, ita ex se sibi animam assumpsit qua

 23. Christus passioni obnoxius, num et dolori. Christi in carne praerogativae. ---Homo itaque Jesus Christus unigenitus Deus, per carnem et Verbum ut

 24. Passiones humanae an in Christo. ---Sed forte in quo affectio flendi, sitiendi, esuriendique mansit, caeterarum quoque humanarum passionum in eo n

 25. In Christo corporis humani veritas, non vitia. Non caro peccati, sed similitudo. ---Habuit enim corpus, sed originis suae proprium neque ex vitii

 26. Christus verus homo sine hominis vitiis Deus verus permansit. Passionis gesta expenduntur. ---Quamquam igitur nos ad hujus sacramenti intelligenti

 27. An metus Passionis in Christo. ---Timuisse tibi, o haeretice, Dominus gloriae passionem videtur? Sed ei ob ignorantiae hujus errorem et satanas Pe

 28. An doloris. ---Sed forte dolorem vulnerum timuit. Quem, rogo, penetrantis in carnem clavi habuit horrorem , qui excisae auris carnem solo restitui

 29. An inde tristis. ---Sed forte stulta atque impia perversitate hinc infirmis in eo naturae praesumetur assertio, quia tristis sit anima ejus usque

 30. An calicem transferri a se precatus sit. ---Sed forte timuisse usque eo existimabitur, ut transferri a se calicem deprecatus sit, dicens: Abba pat

 31. An derelictum se conquestus sit. ---Sed, credo, te ad impietatis tuae pugnam etiam dicto dominicae vocis armabis: Deus, Deus meus, quare me dereli

 32. Recapitulatio. ---Ubi, rogo, in passione timor? ubi infirmitas? ubi dolor? ubi contumelia? Timere ab impiis dicitur? Sed ipse pati velle se praedi

 33. An crux ei contumeliosa. ---Sed contumeliosa ei esse crux dicitur. Atquin per hanc hominis filius sedere 0369C 0370A

 34. Descendens ad inferos a coelo non recessit. Latronis alia, alia haereticorum fides. ---Sed forte vel hoc tibi relictum occasionis impiae arbitrari

 35. Epilogus, quale Christi corpus. ---Collatis igitur dictorum atque gestorum virtutibus, demonstrari 0371B 0371C

 36. Tristem esse usque ad mortem quid. ---Sed niti adversum apostolicae fidei demonstrationem haeretici videntur hoc dicto: Tristis est anima mea usqu

 37. Tristitiae Christi causa. Cui precetur calicem transire. Duae Christi voluntates. ---Et ut causam tristitiae intelligere possimus, videamus quid h

 348 38. Cur dicat si possibile est.---Idcirco autem transferri eum, si possibile esset, a se precatus est: quia cum impossibile Deo nihil sit, sicut i

 39. Qui tristis usque ad mortem. ---Tristitia igitur usque ad mortem Domino est: quia in morte, motu terrae diei tenebris, discissione veli, monumento

 40. Cur apostolos dormire jam sinat. ---Et quamquam in eo quod ait: Fiat voluntas tua, Dormite 0374C jam, et requiescite 0375A Dormite jam, et requies

 41. De sudore sanguinis et adventu angeli nil in 0375B pluribus libris. Infirmitas Christi perperam inde colligitur. 0375C 0376A

 42. Tristitiam, calicis deprecationem, etc. Apostolos spectare. 0376B Pater sancte, conserva eos in nomine tuo. Cum essem cum eis, ego custodiebam eos

 43. Epilogus. ---Demonstrata itaque et a Joanne Domini oratio, et a Luca diaboli postulatio, et ea quae in Matthaeo atque Marco, et tristitia usque ad

 44. Christus ab humanis vitiis liber. Sensus unde. ---Non est itaque in ea natura, quae supra 352 hominem 0378A 0378B

 45. Tres pueri flammas non timent. Multo magis Christus. ---Quaero enim an pastas ad fomenta exaestuandi Babyloniae fornacis flammas Israelitae pueri

 46. Fidei vis ad arcendum dolorem. ---Daniel prophetae prandio alendus, leonum lacum non timet. Apostoli caedi se pro Christi nomine et pati gaudent.

 47. Passiones nostras quomodo susceperit Christus. Qui peccata portet. ---Passus igitur unigenitus Deus est omnes incurrentes in se passionum nostraru

 48. Christi virtus in passione emicat. Passio Christi triumphus. ---Caeterum nescit in Christo Apostolus trepidationem doloris. Nam dispensationem pas

 49. Derelictum objiciunt. Quam nihil inde conficiant. --- 0382C Deus, Deus meus, quare me dereliquisti

 50. Commenta eorum varia de Verbi et hominis conjunctione. ---Quin etiam ad irreligiositatis hujus tamquam 0383A 0383B

 51. Errores inde consectarii. ---Per hanc ergo subtilem pestiferamque doctrinam deducuntur in vitium, ut aut Deus Verbum anima corporis per demutation

 52. Fides vera haereticae adversa. ---Sed inter 0384B 0384C

 53. In Dei rebus mens humana deficit. Obtunditur plus volens videre quam datur. ---Non ignoro autem in quantum humanae intelligentiae infirmitatem mag

 54. In ipso Christi ortu temporali caecutit homo. --- 0386B 0386C Quid si videritis filium hominis adscendentem ubi antea fuit Verbum caro factum est

 55. Lacrymarum Christi mysterium. ---Jam vero quantum illud est dictorum et gestorum sacramentum, flere Christum, et per animi angorem lacrymas oculis

 56. In Lazaro quid fleverit. Fletus ille an Dei, animaene, 0387C an corporis. 0388A Infirmitas ista non est usque ad mortem, sed pro gloria Dei, ut ho

 57. Quis in Christo animam ponat ac resumat. Corpusne, an Verbum. ---Non inopiae necessitate, vel dictorum ignoratione de multis pauca memoramus sed

 58. Dei non est anima. ---Sed nec Deo animam quisquam rationis particeps deputabit: quamquam frequenter anima Dei et sabbata et neomenias 363 odisse s

 59. Nec Deus ponit animam, nec corpus resumit. ---Et quomodo ponit animam suam, vel positam resumit? vel quae hujus ratio mandati est? Deus ergo nec p

 60. Quaestionis propositae solutio unde pendeat. ---Sed sacramenti istud divini intelligentia est, non ignorare Deum, quem non nescias hominem non ne

 61. In eos qui Christum tripertiuntur aut in unum 0391A contrahunt. Quaestiones variae de Christi morte. 0391B

 62. Solutio. ---Unus enim atque idem est Dominus Jesus Christus, Verbum caro factum, se ipsum 0391C 0392A

 63. Epilogus. ---Absistat itaque omnis irreligiosa et divini sacramenti incapax infidelitas (Confer. Ambros., lib. X, in Luc., n. 56): quae nescit Chr

 36664. Christus indivisus. Hoc fugit saeculi prudentes. ---Audi in hoc apostolicae doctrinae eruditam non carnis sensu, sed dono Spiritus fidem, cum G

 65. Contra Christi divisores quae in eo videntur opposita conciliantur. ---Aliud Apostolus nescit, neque aliud scire se judicat: nos autem et infirmi

 66. In uno Christo ut homine infirmitas, ut Deo virtus. ---Incautae igitur atque ignorantis opinionis nostrae fidem Apostolus formans, ita confessioni

 67. Mysteriorum Christi capiendorum regula. ---Passus quidem est unigenitus Deus quae homines pati possunt: sed utamur Apostoli fide atque dicto: Trad

 68. Fidei commendatio. ---Certe Apostolus non relinquit, ut ambigi dicique liceat: Christus natus, passus, mortuus, resurgens quo modo, qua virtute, q

 69. Descensus et adscensus Christi fides exigitur. ---Hanc itaque in nobis, quae ex fide est, justitiam Apostolus exspectans, incertae atque infidae a

 70. Cordis simul et oris debet esse fides. Brevis et facilis ad salutem via, fides. ---Sed non nutante ad id opus est conscientia. Apostolus enim totu

 71. Fidei nostrae eruditio est quae Christi videtur infirmitas. 0398A Deus, Deus meus, quare me dereliquisti? Pater, commendo in manus tuas spiritum m

 LIBER UNDECIMUS.

 1. Una ut Domini, ita et Dei unius est fides. Pater et Filius unus Deus. ---Totum atque absolutum fidei evangelicae sacramentum multifarie Apostolus t

 2. Fides una non est de Christo dissidentibus. ---Fides autem una jam non est, si non unum Dominum et unum Deum patrem in conscientiae professione ret

 3. Christus negari jam nequit: cur. Praedicandus est qualis fide creditur. ---Non enim negari jam Christus 0401B

 4. Ariani alium Christum, ut alium Patrem praedicant. Patrem subdole extollunt, quo Filium dejiciant. 0401C 0402A 0402B

 5. Filio ut imagini conveniunt omnia quae Patri. ---Nec apostolicis, nec evangelicis praedicationibus eruditi, ad impiae professionis suae usurpatione

 6. Quae hominis sunt, rapiunt ad injuriam Verbi. Naturae 0403B duplicis distinctione diluta sunt hactenus objecta. 0403C

 7. Quae super sint et unde diluenda. ---Quamquam igitur usque ad ipsam mortis gloriam omnis responsionis nostrae sermo descenderit, et singulis profe

 8. Infirmum volunt, cui idem ac nobis Deus et pater, cui sit subjectus. ---Inter caeteras enim impietates suas etiam hoc dicto Domini uti haeretici so

 9. Mysterium salutis nostrae sacramentum est pietatis, non offensio divinitatis. ---Omnis quidem calumnia improba est, quia veritati falsitas, cum jam

 10. Christum creatum et servum esse volunt, quia illi Deus et pater est nobis communis. ---Gravis tibi auctoritas est, haeretice, et indissolubilis Do

 11. Deus illi et pater est, quia natus et quia natus, ideo Deus. ---Ignorat Deum Christum, qui ignorat 0406C 0407A

 12. Christus verba ita temperavit, ut et natum se proderet et Deum. ---Hujus igitur piae ac debitae professionis modum ita in omnibus, quae locutus es

 13. Quem patrem habebat quia natus, coepit habere Dominum cum factus est servus. ---Dispensatio itaque magni et pii sacramenti, nativitatis divinae Pa

 14. In forma servi dixit, ADSCENDO, etc. Adscendo ad patrem meum et ad patrem vestrum, et ad Deum meum et ad Deum vestrum 0408C 0409A

 15. In ea dixit forma qua nos vocat fratres. Christus quare vermis. ---Denique hunc eumdem sermonem hujusmodi professionis coepit exordio, ita dicens:

 16. Deus et propria et communi ratione Christi est pater. ---Ipse autem, universitatis nostrae in se continens ex carnis assumptione naturam, erat quo

 17. Christo ut Verbo qui pater est, et ut Jesu et servo Deus est. ---Non incautis autem neque ad occasionem impietatis incertis significationibus serm

 18. De Christo ut homine dictum est: Unxit te, etc. 0412A Unxit te, Deus, Deus tuus oleo exsultationis prae participibus tuis 0412B Convenerunt enim i

 0413A 19 De Verbo idem dictum nequit intelligi. Cum nulla illius sit causa. Cum unctus sit natura Deus. ---Caeterum cum in principio apud Deum erat De

 20. Quatenus nobis sit cum Christo communio. ---Nemo igitur magnae pietatis sacramentum, quod manifestatum in carne est, sensu impio violet, nec se qu

 21. Subjectio, regni traditio, et finis objiciuntur. ---Sed forte subjectio illa, regnique traditio, deinde finis, aut naturae abolitio aut potestatis

 22. Respondendi modus. ---Congruum itaque est, omnem super his apostolici sermonis sensum pertractare: ut singulorum quorumque dictorum 0415A Quoniam

 23. Quaedam esse quae homo statim non capiat. ---Coelestium dispensationum arcana Apostolus non ab hominibus, neque per hominem, sed per Jesum Christu

 24. Non pudeat pravum sensum veritate percepta demutare. ---Et si forte humanae conditionis errore praesumptum aliquid sensu tenebimus, profectum inte

 25. Tria in quaestionem vocata. ---Tria igitur secundum dictorum ordinem in quaestionem vocantur, primum finis, deinde traditio, deinde subjectio: ut

 26. Objectorum Pauli verborum connexio. ---Ac primum noscendum est, non hunc ordinem apostolicae esse doctrinae. Primum enim regni traditio est, deind

 27. Quid obtendant haeretici. ---Et quaerendum nunc ante omnia est, an finis defectio sit, an traditio amissio sit, an subjectio infirmitas sit. Quae

 28. Eripitur eis finem esse abolitionem. Finis quid sit. ---Finis itaque legis Christus est: et quaero utrum abolitio legis Christus sit, anne perfect

 29. Regni traditionem non esse regnandi defectionem. ---Nunc igitur quia jam ambigi non potest, in fine non defectionem, sed non excessuram constituti

 30. Subjectio Christi non humilitatem sonat, sed dispensationem. ---De subjectione autem, ne quid in ea contumeliosum Filio deputetur, cum alia nonnul

 31. Christo jam subjecta sunt, quae dicuntur subjicienda. ---Et quod sit, secundum hanc eamdem fidei nostrae spem intelligendum est. Nam resurgentem a

 32. Evacuatio quid. Illius a subjectione discrimen. ---Omnem autem contrariam virtutem evacuandam esse non obscura cognitio est, et hunc aeris princip

 33. Quatenus quod Christus sibi subjecit, subjecerit ei Pater. ---Evacuatis itaque magistratibus, subjicientur inimici ejus. Ita autem subjicientur, u

 34. Qui inimici Christo sint subjiciendi. ---Evacuatis 0421C Secundum 0422A Evangelium quidem inimici propter vos, secundum electionem autem dilecti p

 35. Subjiciuntur, quatenus gloriae Christi conformes. ---Sed subjectionem illam quid consequatur, intelligendum 0422B Novissime devicta est ab eo mors

 36. Filii subjectio, gloriae paternae consortium. ---Denique ut sacramenti hujus esset ratio absoluta, post novissime devictam mortem, tum ait: Cum au

 37. Corporis Christi gloria. ---Et quidem gloriam regnantis nunc corporis sui Evangelica non tacent. Ita enim scribitur, Domino dicente: Amen dico vob

 38. Consortium illius nobis promissum. ---Et hujus quidem gloriae suae consortium Apostolis pollicens, ait: Sic erit in consummatione saeculi. Mittet

 39. Gloriam impertiens, tradit nos regnum Deo sine regni sui damno. Regnum traditum, nos. Tradens Christus, et hoc quatenus homo. ---Tradet ergo regnu

 40. Subjectionis Christi causa, ut sit Deus omnia in omnibus. Qui id fiat. ---Regnat autem in hoc eodem glorioso jam suo corpore, donec evacuatis magi

 41. Praedicta ex Evangeliis confirmantur. ---Et quamquam ad intelligentiae hujus religiosam securitatem sufficiat nobis apostolica auctoritas, subjici

 42. De filii hominis gloria. ---Dispensationem itaque gloriae hujus Apostolis suis absoluta verborum significatione demonstrans ait: Nunc glorificatus

 43. Subjectionem prave intelligentes coercentur. ---Et in eo quidem quanta furoris haeretici stultitia est, desperare id Deo, quod humanis suis spebus

 44. Deo pleno nil deest, nil accedit. ---Ac mihi quidem Deum sola veneratione intelligenti, non minus 0429A 0429B

 45. In cogitandis Dei rebus Apostoli exemplum. ---Caeterum non ignorat Apostolus, cujusmodi de Deo confessionis voce testandum sit, dicens: O profundu

 46. Quae in humanum cadant intellectum. ---Communis autem haec naturalium causarum intelligentia est, nihil in sensum cadere, nisi quod sensui subjace

 47. Deus imperscrutabile profundum. Nullus eget. ---Et idcirco Apostolus, quia numquam nisi ea in cognitionem caderent, quae sensui posteriora succede

 48. Filius indemutabilis. Exinaniens se non est demulatus. 0431C Deum esse omnia in omnibus profectus noster est. 0432A

 49. Quod itaque Deus erit omnia in omnibus, assumptionis nostrae profectus est. Qui enim, cum esset in forma Dei, repertus est in forma servi, rursum

 LIBER DUODECIMUS.

 1. Ipsa haereticorum objecta ducunt ad veritatem. --- Tendimus tandem, jam sancto Spiritu prosequente, ad tutum securae fidei tranquillumque portum. A

 2. Certa de Filio fidei veritas. ---Non incertis autem neque otiosis, nautarum modo, nitimur spebus: quos interdum votis magis quam fiducia navigantes

 3. Apud Arianos pugnat secum propheticus et evangelicus Spiritus. ---Nemini autem dubium est, contrarias semper obnitentesque impietatis causas esse c

 4. Christus proprie creator nuncupatur. ---Parumne arguit hanc falsiloquii impietatem, loquens in Paulo Christus Deus? Parumne demutatae veritatis men

 5. Christus nequit dici creatura ---Haec cum ad Filium, per quem facta sunt omnia, apostolica atque evangelica fide intelligenda referantur quomodo h

 6. Si creatura est, creatura pariter est Pater: quia Filio natura est Patris. Exinanitio Verbi est abolitio. ---Sed impietas nostra cum ingenti perfid

 7. Filio debetur honor aequalis Patri. ---Adeo autem in forma Dei esse, nihil aliud est quam aequalem Deo esse: ut aequalitas honoris Domino Jesu Chri

 8. Deus partibus carens ex utero dicitur genuisse, quia ex se. Filium de nihilo volentibus non suppetit loci dicti sensus. ---Et haec de illo praeclar

 9. Per membra nostri corporis significantur operationes Dei. ---Plerumque enim per haec nostrorum corporum membra, operationum suarum nobis Deus momen

 10. Dictum est EX UTERO ad verae nativitatis ostensionem. 0439C 0440A

 11. Propheta facturam non dicit, quem Deus testatur filium. ---Natura igitur humanae consuetudinis non sinit, sed nec Dominicae doctrinae sententia pa

 12. Operi non convenit filii nomen. ---Factura autem opera creaturarum sunt, non generationis nativitas. Non enim coelum filius, aut terra filius, aut

 13. Nos Dei filii facti, non nati, ideoque non sui. ---Et nos quidem filii Deo, sed per facturam filii. Fuimus 0441A Filios genui et exaltavi

 14. Objectio quod Israel et proprius dicatur et factus. ---Nisi forte in eo quod ait: Filius primogenitus 0441B meus Israel primogenitus meus meus, Hi

 15. Israel non proprius filius, sed proprius primogenitus. Non est proprie filius qui sit cum non fuisset. ---Ergo populus Israel nascitur , ut fiat:

 16. Rebus humanis commune est aliquando non fuisse et ex nihilo esse. ---Et nativitates quidem humanae habent in tempore non fuisse: primum quia omnes

 17. Unigenitus neque aliquando non fuit, neque ex nihilo. ---Sed unigenito Deo, cui non praeest tempus anterius, non relinquitur ut aliquando non fuer

 18. Arianorum contra Filii aeternitatem argutiae. ---Non sum autem nescius plerosque eorum, quibus aut per impietatem obtusa mens sacramentum Dei non

 19. Quaestionum captiosarum virus. His fides praeferenda. ---Ac primum oportuerat homines religiosam 0444B 0444C

 20. Hae non cavendae tantum, sed et confutandae. Fides docta quid praestet indoctae. ---Quod providens ante beatus Apostolus Paulus, sicuti frequenter

 21. Filius etsi natus, semper tamen est, quia de 0446A Patre qui semper est. 0446B 0446C

 22. Objectio, Quod natum est, non fuit. ---Sed inquiet quisquam divini hujus incapax sacramenti, Omne quod natum est, non fuit: quia in id natum est,

 23. In Filium semper natum non cadit non fuisse. ---Et quis igitur ambiget, quin quae in rebus humanis nata sunt, aliquando non fuerint? Sed aliud est

 24. Filius ut omnia cum Patre habet communia, ita et semper esse. Patri proprium est esse. Filio proprium est et esse. ---Formam itaque atque imaginem

 25. Est aeternus ab aeterno: adeoque non ex nihilo, aut non aliquando fuit. ---Erat igitur, atque est: quia ab eo est, qui quod est semper est. Ab eo

 26. Contra nativitatem aeternam impie nititur humana ratio. ---Natum itaque unigenitum Deum, sed natum ante aeterna tempora confitemur quia confiteri

 27. De nato ante tempora dici nequit, ANTE QUAM NATUS EST, nec 0450B

 28. De Filii nativitate credere tenemur aliter ac de nostris. Semper natum audientes, numquam non fuisse sentimus. ---Si ergo nasci aliquid ante tempo

 29. Reponunt, Qui igitur erat, natus est. ---Sed argute hujus interrogationis calumnia antefertur: «Si, inquit, in sensum non cadit non fuisse ante qu

 30. Aliud est semper natum esse, aliud prius esse quam nasci. ---Et calumnianti respondebo: Numquid a me aliud, quam natum, dici meminerit? Aut 0451C

 31. Filius nec est, nec non fuit prius quam natus. ---Caeterum non relinquit prius esse quam nasci: quia qui ultra sensum est, in nullo subjacet sensu

 32. Semper natus, semper esse animo sentitur. --- 0452C 0453A

 33. Deus Arianis non semper pater. ---Etiam in id se professio impietatis extendit, ut non Filio tempora nativitatis, sed Patri generationem adscribat

 34. Refelluntur. Tempora secundum Arianos. ---Pium tibi ac religiosum, haeretice, existimas, Deum semper quidem, sed non semper patrem confiteri? Quod

 35. Objicitur, Sapientiam se creatam testari. ---Sed accusamur mendacii, et una nobiscum doctrina apostolicae praedicationis arguitur, nativitatem qui

 36. Quae creata a saeculo, eadem ante saeculum fundata. ---Et o te miser, haeretice, qui indulta Ecclesiae adversum Synagogam arma, contra fidem eccle

 37. Non tempore, sed aeternitate saeculum praecedit. ---Jam vero ne creatio et fundatio fidem divinae nativitatis offenderet, sequitur: Prius quam ter

 38. Infinitatem suam quantum licet explicuit, per creata comprehendi non potuit. ---Sed sensum nostrum 0456B Deus fecit regiones, et inhabitabilia, et

 39. Aeternis se coaeternam docuit. ---Sed Dei sermo et verae sapientiae doctrina loquitur perfecta, et absoluta significat, docens se non temporalibus

 40. Mundum Deus ab aeterno simul ac semet praeparavit. 0458B 0458C 0459A

 41. Epilogus. ---His igitur infinitis et aeternis in Deo Christus cum adesset, solam nobis nativitatis suae permisit conscientiam: ut quantum ad fidem

 42. Creationis in Christo nomen frustra objicitur. ---Sed creationis nomen nos et professio movet. Moveat sane nomen creationis, si non nativitas ante

 43. Mundi condendi velut minister creatus perperam obtenditur. ---Aut forte velis id, quod in opera creatur, 0460A 0460B

 44. Creatam se dicit Sapientia, spectans quae post 0461A saeculum gessit. Si enuntiavero vobis quae quotidie sunt, memorabor ea quae a saeculo sunt en

 45. Natus ante saecula, creatus a saeculo, quid. Qui initium viae operum Dei. Quando et cur creatus. --- 0462B Ego sum via Nemo vadit ad Patrem, nisi

 46. Viae Dei a saeculo, species creatae a Verbo assumptae. Cur varias assumpserit. ---Videamus itaque in quas Dei vias, et in quae opera a saeculis cr

 47. Sine aeternitatis damno assumpsit. Ea virtute qua assumpsit, absumpsit. ---Curre per tempora, et intellige qualis visus sit, vel Jesu Nave nominis

 48. Christum ut hominem dixit Paulus factum. Dixit et creatum. ---Beatam autem illam et veram conceptae intra virginem carnis nativitatem, quia tum cr

 49. Creatio nativitati aeternae nequit deputari. --- Si igitur Sapientia, memorem se eorum quae a saeculo 0464D 0465A

 50. Quo sensu etsi imperite, non tamen impie posset deputari. ---Namque etsi infirmitas intelligentiae sensum religiosae opinionis impediret, ne nunc

 51. Fides constans de aeterna Filii nativitate. ---Sed nihil horum constans atque apostolica fides patitur. Scit enim in qua dispensatione temporis Ch

 52. Huic se adhaerere profitetur Hilarius quam nec sensu suo praefinit. --- Ego quidem, in quantum concesso mihi hoc a te spiritu vigebo, sancte Pater

 53. In multis naturalibus rebus, quarum latet causa, succurrit fides, quanto magis in divinis. ---Multa enim istius modi in rebus humanis praestitisti

 54. Filius ex Patris substantia natus, adeoque secundus ab eo, sed aeternus et individuus. ---Nativitas ejus ante aeterna tempora est. Si aliquid in r

 55. Spiritus sanctus non est creatura. ---Et mihi quidem 0469A 0469B

 56. Inenarrabilis est. ---Mihi autem inenarrabilis est, cujus pro me mihi inenarrabiles sunt loquelae. 0470A Ne mireris quod dixerim tibi, oportet vos

 57. Oratio. ---Conserva, oro, hanc fidei meae incontaminatam religionem, et usque ad excessum spiritus 0472A Pater, omnia mea tua sunt, et tua mea

19. Reverence for the One Unbegotten Creator distressed me, lest in your sweeping assertion that all things were made by the Word you had included Him. You have banished my fears by your Without Him was nothing made. Yet this same Without Him was nothing made brings trouble and distraction. There was, then, something made by that Other; not made, it is true, without Him. If the Other did make anything, even though the Word were present at the making, then it is untrue that through Him all things were made. It is one thing to be the Creator’s Companion, quite another to be the Creator’s Self. I could find answers of my own to the previous objections; in this case, Fisherman, I can only turn at once to your words, All things were made through Him. And now I understand, for the Apostle has enlightened me:—Things visible and things invisible, whether thrones or dominions or principalities or powers, all are through Him and in Him80    Col. i. 16..

19. Non tantum adfuit facienti omnia, sed et fecit. ---Sed sollicito de auctore, qui unus ingenitus est, ne in eo quod omnia diceres, nihil esset exceptum, solvisti metum dicendo: Et sine eo factum est nihil. Verum confundor et turbor in eo, quod sine eo factum est nihil. Est ergo aliquid per alterum factum, quod tamen non sit sine eo factum: et si aliquid per alterum, licet non sine eo; jam non per eum omnia; quia aliud est fecisse, aliud est intervenisse facienti. Non habeo hic, piscator meus, ut in caeteris, quod ex meo proferam; a tuo statim respondendum est, Omnia per eum facta sunt. Sentio. Apostolus enim docuit: Visibilia et invisibilia, sive Throni, sive Dominationes, sive Principatus, sive Potestates, omnia per ipsum, et in ipso (Coloss. I, 16) .