Lectio 2

Postquam determinavit dionysius de magno et parvo, hic determinat de eodem et altero; et primo, ostendit quomodo idem attribuatur deo; secundo, quomodo attribuatur ei, alterum; ibi: alterum...p circa primum, duo facit: primo, proponit modos in quadam forma quibus idem attribuitur deo; secundo, manifestat eos; ibi: et ipsum...p attribuitur autem idem deo secundum eius immutabilitatem, prout in psalm. 101 legitur: tu autem idem ipse es. Immutabilitas autem dei, primo quidem attenditur quantum ad hoc quod non transmutatur secundum esse et non esse, sicut generabilia et corruptibilia et ideo dicit quod deus est idem aeternum, inquantum est supersubstantialiter aeternus; sed quia quaedam habent quamdam aeternitatem, inquantum non deficiunt penitus in non esse, in aliqua alia convertibilia, ad hoc excludendum consequenter dicit: inconversibile.

Secundo, excludit motum localem per hoc quod dicit: in seipso manens: deus enim seipso continetur, ut loco sine loco.

Tertio, excludit motum alterationis et augmenti et diminutionis, cum dicit quod semper habet secundum eamdem formam stare, quia scilicet non mutatur de forma in formam, ut de albo in nigrum vel de quantitate in quantitatem, ut de parvo in magnum; quia nihil in eo intenditur aut remittitur: quod enim est alibi habet se quidem secundum idem, sed non eodem modo...p quarto, excludit motum qui est secundum habitudinem ad res; et dicit quod ipse, inquantum est ex parte sui, semper est eodem modo, omnibus praesens, sed quod omnia non semper eodem modo se habeant ad ipsum, provenit ex variatione quae contingit circa res.

Deinde, cum dicit: et ipsum... Exponit ea quae summarie tetigerat; et primo, hoc quod dixerat: in seipso manens; et excludit ea per quae posset impediri mansio alicuius in aliquo; quae quidem sunt quinque: primo enim unumquodque manet in loco qui convenit ei per se et secundum suam naturam, facile autem removetur a loco qui convenit ei per accidens; et quantum ad hoc dicit quod deus collocatur in seipso secundum seipsum, idest per se et non per accidens.

Secundo, aliquid manet ubi firmatur, unde aliqua affiguntur clavis ut permaneant; et hoc est quod subdit: firme; firmatus est enim in seipso, secundum infinitatem suae virtutis.

Tertio, contingit quod aliquid firmatum in aliquo, non potest manere in ipso, quia accidit corruptio aut putrefactio eius quod firmabat, sicut lapides non manent in pariete, corrupto coemento; et ad hoc excludendum a deo, subdit: et incontaminate.

Quarto, prohibetur aliquid manere quia non est optime collocatum, sed potest ad melius perduci; et ad hoc excludendum, dicit: in optimis finibus, idest summitatibus.

Quinto, prohibetur aliquid permanere propter diversitatem eorum quae ad institutionem rei concurrunt, quorum unum trahit huc et aliud illuc; et quantum ad hoc dicit: abundantis identitatis, quia in deo est perfectissima identitas, omnem diversitatem excludens.

Deinde, cum dicit: intransmutabile...

Exponit quod dixerat: semper secundum eadem et eodem modo habens; et primo, quantum ad alterationem; et dicit quod est intransmutabile, inquantum non potest variari secundum magis et minus; et in oppositum cadere non valens, inquantum non mutatur de forma in formam oppositam.

Deinde, exponit dictorum causam: quod enim aliquid non transmutetur vel non cadat in contrarium, una causa potest esse quia habet fortem virtutem activam ad resistendum, ut patet in igne, et quantum ad hoc dicit: forte. Alia causa potest esse quia non habet in seipso mutabilitatis principium; et quantum ad hoc dicit: invariabile.

Hoc autem principium variabilitatis est quandoque quidem ex permixtione extranei; et ad hoc excludendum, dicit: mundum vel purum, secundum aliam translationem: purum vel mundum dicitur quod est extraneo naevo impermixtum.

Quandoque vero principium variabilitatis est potentia materiae in eo quod variatur, propter quam ab agente reducitur in aliam dispositionem; et ad hoc excludendum dicit: immateriale.

Quandoque vero variabilitatis principium est compositio alicuius rei ex diversis, sicut corpora mixta variabilia sunt, non solum quia sunt materialia, sed etiam quia sunt ex contrariis composita; et ad hoc excludendum dicit: simplicissimum.

Quandoque vero variationis ratio est indigentia eius quod variatur: quod enim est imperfectum naturaliter tendit in perfectionem suam; et ad hoc excludendum, dicit: non indigens.

Deinde, ad excludendum motum augmenti, subdit: non augmentabile; ad excludendum vero motum decrementi, subdit: non minorabile; ad excludendum vero transmutationem generationis, subiungit: ingenitum, idest non-generatum.

Quandoque autem dicitur aliquid non generatum, quia nondum accepit esse per generationem, sicut ea quae in futuro generabuntur; ad illud modum excludendum, subdit: non sicut nondum genitum.

Quandoque autem dicitur aliquid non generatum, quia eius generatio est incepta, sed nondum consummata; et ad hoc excludendum dicit: aut imperfectum.

Quandoque autem dicitur aliquid non generatum, non simpliciter, sed secundum quid, sicut si dicamus istum hominem non esse generatum ab isto vel si dicamus hoc non esse generatum hominem, sed esse generatum animal; et ad hoc excludendum dicit: aut non sicut factum ab hoc, idest ab aliquo determinato generante aut istud, quantum ad certum generationis terminum.

Quandoque autem dicitur non generatum aut non factum, quod impossibile est esse, ut hominem esse asinum; et ad hoc excludendum, subdit: neque sicut nusquam, idest nullo loco vel numquam, idest nullo tempore et nullo modo existens.

Deinde, qualiter de deo dicatur ingenitum per oppositum ad praemissa, subdit dicens quod deus dicitur ingenitum sicut omne, idest quia ipse quodammodo est omnia, inquantum omnia in ipso praeexistunt; et ideo, hoc opponitur ei quod dixerat: neque sicut nusquam nullo modo existens.

Dicitur etiam ingenitum, non secundum quid, sed absolute, contra hoc quod dixerat: aut sicut ab hoc aut istud non factum.

Dicitur etiam ingenitum non sicut nondum genitus, sed sicut semper existens.

Dicitur etiam ingenitum non sicut imperfectum, sed sicut per se perfectum existens.

Sic ergo ostendit differentiam dei ad ea quae non dicuntur generata.

Unde consequenter ostendit differentiam dei ad ea quae dicuntur generata: omnis enim generatio est transmutatio ex hoc toto in hoc totum, ex quo sequitur quod non sit semper idem; et ad hoc excludendum dicit: et idem existens.

Quod autem res generata non sit semper idem, ex duobus contingit: primo quidem, quia determinatur ad esse specificum non per seipsum totum, sed per aliquam sui partem, scilicet per formam et propter hoc corrumpitur et generatur secundum quod una forma separatur a materia et advenit altera; quod autem est forma tantum determinatur secundum seipsum totum ad suum esse specificum.

Secundo, quia res generata determinatur ad suum esse non a seipsa sed ab actione generantis; et ideo ad hoc excludendum a deo, dicit quod deus existit idem sicut determinatum ad hoc quod uniformiter se habeat et secundum formam identitatis, non secundum aliud aut ab alio, sed secundum seipsum et a seipso.

Deinde, cum dicit: et idem... Ostendit, quomodo per deum alia identitatem habent; et hoc dupliciter: uno modo, secundum quod tribuit identitatem rebus, in propria natura existentibus; et dicit quod hoc idem quod est deus, supersplendet omnibus ad hoc quod participent suam identitatem, secundum uniuscuiusque convenientiam: alicui enim dat quod sit idem simpliciter; et his quae sunt secundum se diversa, dat identitatem ordinis, secundum quod alia aliis coordinat.

Alio modo, secundum quod res, quae in propriis naturis sunt diversae, sunt idem prout sunt in deo; et quantum ad hoc, dicit quod hoc est propter abundantiam suae identitatis et propter hoc quod ipse est omnis identitatis causa. Et contraria praehabet in seipso non diversimode, sed eodem modo, sicut diversi effectus sunt uniformiter in eo quod est una et singularis per excessum causa totius identitatis.

Deinde, cum dicit: alterum autem... Ostendit quomodo alterum attribuatur deo et ponit duos modos, quorum primus est quod alterum attribuitur deo inquantum adest omnibus, sicut participantibus ipsum per quamdam similitudinem secundum perfectiones quas per eius providentiam recipiunt quia, propter salutem et bonum omnium, fit omnia in omnibus, inquantum scilicet nulla perfectio est in rebus quae non sit aliqua dei similitudo ita ut dici possit semper, per suae similitudinis participationem, in sapientibus sapientia; in iustis, iustitia; in viventibus, vita; et in potentibus, virtus; et sic de aliis.

Et ne aliquis male intelligeret quod deus sit omnia in omnibus, excludit a deo modos quibus una creatura fit in alia.

Quod quidem contingit dupliciter: uno modo, per transmutationem eius quod in alio fieri dicitur, sicut ignis fit in corpore mixto per hoc quod in corpus convertitur; unde ad hoc excludendum, dicit: manens in seipso.

Alio modo aliquid fit in altero per hoc quod sua actione transmutat illud in sui similitudinem, sicut ignis generans sibi formam secundum sui similitudinem, fit quodammodo in igne generato; et hoc, aliquo modo, accedit ad modum quo dixerat deum in rebus fieri, sed multipliciter deficit: primo quidem, quia ea quae in rebus naturalibus generant sibi similia, non semper eadem manent et ideo, ut conservent se, secundum similitudinem speciei, similia sibi generant; et ad hoc excludendum dicit: et propria identitate.

Secundo, quia actio agentis qua facit sibi simile, est aliquid egrediens ab agente in patiens quod in deo locum non habet, quia eius actio est eius substantia; unde ad hoc excludendum dicit: et inegressibiliter.

Tertio, quia agens creatum facit se in diversis, secundum diversas operationes quod deo non convenit; et ideo subdit: secundum operationem unam.

Quarto, quia actio agentis facientis sibi simile non est continua, et sempiterna, sicut actio dei; et ideo dicit: et impausabilem.

Quinto, quia agens naturale simul et patitur et movetur; et ad hoc excludendum a deo, subdit: stans.

Sexto, quia virtus agentis naturaliter in sua actione debilitatur propter hoc quod simul patitur; et ad hoc excludendum dicit quod deus indeclinabili virtute donat seipsum per quamdam sui participationem ad deificationem conversorum, idest ut assimilet sibi ea quae ad se convertit.

Deinde, cum dicit: et alteritatem...

Ponit secundum modum quo alterum attribuitur deo; et primo, ponit istum modum; secundo, ostendit eum ad propositam intentionem non pertinere; ibi: sed ne lateamus...p dicit ergo primo quod deo etiam attribuitur alteritas diversarum figurarum, secundum multiplices visiones prophetarum, in quibus aliquando visus est ut leo, aliquando ut agnus, aliquando ut homo; quae quidem diversimode signant. Alia quidem signant praeter ea quae in superficie apparent; et hoc manifestat per exemplum in anima: si enim aliquis vellet describere animam ad modum corporis, quamvis ipsa sit simplex, aliter quam in corpore intelligeremus in ipsa, partes corporeas attributas simplicitati. Nam per caput intelligeremus mentem quae praesidet omnibus partibus animae, sicut caput omnibus partibus corporis; per collum autem opinionem, quae medio modo se habet inter rationem scientem veritatem et inter irrationabiles partes animae, scientia veritatis carentes; per pectus autem intelligeremus furorem, idest irascibilem propter pectoris fortitudinem; per ventrem autem concupiscibilem, propter ventris mollitiem vel quia concupiscentia deservit ventri, sicut et irascibilis habet sedem in corde quod est in pectore; sed per crura et pedes diceremus significari naturales vires animae nutritivae, per quas sustentatur vita. Et ita uteretur nominibus partium corporalium, quasi quibusdam signis potentiarum animae, secundum similitudinem quamdam.

Unde multo magis diversitatem formarum et figurarum in deo, qui est super omnia, oportet purgari a corporalibus phantasiis, per sanctas expositiones deo convenientes et mysticas, quia scilicet accipiunt occultum ex manifesto. Unde est quod si aliquis deo, qui est impalpabilis et infigurabilis, velit attribuere tres dimensiones corporum, sicut apostolus facit ad Ephes. 3, dicendum erit quod latitudo dei nihil est aliud quam processus divinae providentiae, qui omnibus superfertur, quasi continens omnia; longitudo autem dei, dicetur virtus quae super tota extenditur, penetrans omnia a summo usque ad imum; profunditas autem dei dicetur occulta et ignorata dei essentia, quae est incomprehensibilis omnibus existentibus.

Deinde, cum dicit: sed ne lateamus... Ostendit praedictam varietatem ad propositum non pertinere; et dicit quod non debemus nos ipsos decipere exponendo dei nominationes quae sunt secundum formas et figuras, quia per hoc commisceremus istam doctrinam symbolicae theologiae, ad quam pertinet exponere corporales dei-nominationes, quae accipiuntur per signa sensibilia.

Sed ad praesens propositum pertinet ut alteritatem deo attributam non suspicemur esse aliquam variationem dei qui habet supereminentem et inconversibilem, idest intransmutabilem identitatem, sed per hoc intelligamus formationem, secundum quam multiplices formas attribuit et tamen omnia in unum ordinem reducit et e converso uniformitatem multorum processuum divinae fecunditatis ad omnia; quae pertinent ad primum alteritatis modum, supra assignatum.