Lectio 4

Postquam determinavit dionysius de pace quae in rebus constituitur per dona divina, hic determinat de ipsis divinis perfectionibus, secundum quod per se in abstracto considerantur; et circa hoc, tria facit: primo, movet dubitationem; secundo, solvit eam, ibi: et primum quidem...; tertio, solutionem per dicta aliorum confirmat, ibi: et quid oportet? est ergo circa primum sciendum quod timotheus in quadam epistola ad dionysium scripta, de duobus in ea interrogaverat: primo, quidem, quid sit per se vita et per se sapientia: talibus enim frequenter dionysius utitur, ut in praecedentibus patet.

Secundo, timotheus in eadem epistola dixerat se dubitasse quomodo dionysius quandoque dicebat deum esse per se vitam quandoque, autem, deum esse causam per se vitae; et ideo dicit dionysius quod timotheum ab hac dubitatione liberare voluit, quantum in ipso fuit.

Deinde, cum dicit: et primum...

Solvit motas dubitationes; et primo, secundam: ostendens quomodo deus sit per se vita et causa per se vitae; secundo, solvit primam: ostendens quid sit per se esse et per se vita; ibi: dicis autem...p dicit ergo primo quod non vult nunc assumere dicta, quasi dicta simpliciter; et ideo, quia per se vita non dicitur simpliciter, sed multipliciter, non est contrarium quod dicamus deum per se vitam aut per se virtutem; et iterum quod dicamus eum substantificatorem, idest creatorem per se vitae aut per se pacis aut per se virtutis.

Esset autem contrarium, si ista non multipliciter dicerentur.

Cum enim dicimus deum esse substantificatorem per se vitae et huiusmodi, laudamus eum sicut causam omnium existentium ex illis existentibus quae maxime et primo existunt. Manifestum est enim quod per se vita est prius quam vivens et sic de aliis. Unde, si deus est causa horum primorum, est causa omnium. Cum vero dicimus deum esse per se virtutem aut per se vitam, laudatur deus sicut existens super omnia et super ea quae sunt prima inter omnia dicitur per se vita, per quemdam excessum.

Deinde, cum dicit: dicis autem... Solvit primam dubitationem, scilicet quid sit per se vita; et primo, repetit quaestionem; secundo, excludit falsum intellectum; ibi: hoc autem...; tertio, determinat veritatem; ibi: sed per se esse...p proponit ergo primo, ex persona timothei, quid significetur cum dicitur per se esse aut per se vita et quaecumque alia huiusmodi et dicit signanter: absolute, idest abstracte et principaliter, idest sicut principia aliorum; nam per se vita significat principia viventium.

Deinde, cum dicit: hoc autem... Excludit erroneum intellectum. Ad cuius evidentiam sciendum est quod Platonici, ponentes ideas rerum separatas, omnia quae sic in abstracto dicuntur, posuerunt in abstracto subsistere causas secundum ordinem quemdam; ita scilicet quod primum rerum principium dicebant esse per se bonitatem et per se unitatem et hoc primum principium, quod est essentialiter bonum et unum, dicebant esse summum deum. Sub bono autem ponebant esse, ut supra dictum est et sub esse ponebant vitam et sic de aliis. Et ideo dicebant sub summo deo, esse quamdam divinam substantiam quae nominatur per se esse et sub hac aliam, quae nominatur per se vita.

Hoc ergo excludere intendens, dicit quod id quod supra dixerat, quod per se esse et per se vita primo a deo subsistunt, non est aliquid erroneum, sed est rectum et planas manifestationes habens: non enim nominamus per se esse aliquam substantiam divinam aut angelicam, quae sit causa essendi omnibus; addit autem angelicam, quia quos Platonici deos secundos dicebant, nos Angelos nominamus. Solum enim ipsum esse supersubstantiale divinum est principium et substantia et causa quod omnia existentia sint: ut hoc quod dicit principium referatur ad ordinem naturae, secundum quod esse divinum praecedit omnia entia; substantia, vero, importet rationem exemplaris: id enim cuius substantia est suum esse, est exemplar omnium existentium; quod autem dicitur causa pertinet ad hoc quod dat esse existentibus. Similiter autem cum dicimus per se vitam, non intelligimus quamdam deitatem causativam vitae, quae sit alia praeter vitam summi dei, qui est causa omnium quae vivunt et etiam ipsius per se vitae.

Et ut in summa omnia colligamus, non dicimus esse aliquas essentias et hypostases separatas quae sint principia rerum et creatrices earum, quas Platonici dixerunt esse deos existentium et creatores, quasi per se operantes ad rerum productionem.

Huiusmodi autem deos, si vere et proprie loqui volumus, dicamus non existere in rebus; neque illi qui tales deos posuerunt, per aliquam certitudinem scientiae hoc invenerunt aut ipsi aut patres eorum; quia neque primi Platonici neque posteriores, huius rei scientiam per certas et firmas scientias accipere potuerunt, sed per quasdam humanas rationes decepti sunt ad opinandum.

Deinde, cum dicit: sed per se esse... Excluso errore, solvit secundum veritatem; et dicit quod per se esse et per se vita et huiusmodi, dupliciter dicuntur: uno modo, dicuntur de deo qui est unum supersubstantiale principium omnium et causa; et dicitur deus per se vita vel per se ens, quia non vivit participatione alicuius vitae neque est per participationem alicuius esse, sed ipse est suum vivere et sua vita et excedens omne esse et omnem vitam quae participatur a creaturis et existens principium vivendi et essendi omnibus.

Alio autem modo, per se esse et per se vita dicuntur virtutes vel perfectiones quaedam secundum providentiam unius dei imparticipabilis datae creaturis ad participandum.

Licet enim deus, qui est harum virtutum principium, in se imparticipabilis maneat et per consequens non participetur, tamen dona ipsius dividuntur in creaturis et partialiter recipiuntur, unde et participari dicuntur a creaturis; et secundum quod participantur secundum proprietatem uniuscuiusque participantium, secundum hoc participantia et sunt et dicuntur ex natura existentia, inquantum participant esse; et viventia, inquantum participant vita; et divina inquantum participant deitate; et simile est de aliis. Et quia principium imparticipatum, causa est et participationum et participantium, ideo deus et participationum et participantium substantificator est.

Participationes autem ipsae tripliciter considerari possunt: uno modo secundum se, prout abstrahunt et ab universalitate et a particularitate, sicut signatur cum dicitur: per se vita; alio modo considerantur in universali, sicut dicitur vita totalis vel universalis; tertio modo in particulari, secundum quod vita dicitur huius vel illius rei.

Similiter et participantia dupliciter considerari possunt: uno modo in universali, ut si dicatur vivens universale vel totale; alio modo, in particulari, ut si dicatur hoc vel illud vivens.

Et horum omnium deus causa est; et hoc est quod dicit quod bonus, idest deus primo quidem dicitur esse substantificator ipsorum, scilicet per se vitae et per se esse et huiusmodi, prout per se et absolute consideratur; postea, totorum ipsorum, idem universalis esse et similium; postea particularium ipsorum, ut particularis esse vel particularis vitae; postea totaliter participantium ipsis, viventis universalis et existentis universalis; postea particulariter ipsis participantium, ut huius vel illius entis aut viventis.

Deinde cum dicit: et quid oportet... Confirmat solutionem propositam per dicta aliorum et dicit quod non oportet de praemissis dubitare, cum aliqui ex doctoribus divinae et christianae religionis, sicut Hierotheus et alii apostolorum discipuli, hoc ipsum dicant, scilicet quod bonitas et deitas omnibus supereminens, est causa ipsius per se deitatis et bonitatis, nominantes per se bonitatem quoddam donum ex deo proveniens per quod entia sunt bona; et per se deitatem quoddam dei donum, per quod aliqui fiunt participative dii; et similiter nominant per se pulchritudinem, ipsam effusionem pulchritudinis per quam causatur et universalis et particularis pulchritudo in rebus et per quam fiunt aliqua et universaliter et particulariter pulchra.

Et similiter est dicendum de omnibus aliis quaecumque dicuntur secundum eumdem modum, quibus demonstrantur dona divinitus provisa et bonitates participatae ab entibus creatis, quae procedunt copiosa effusione et supermanant a deo qui est imparticipabilis, cum ipse non fiat pars alicuius; ita quod ipse, qui est causa omnium, perfecte sit super omnia et ipse deus, qui est supersubstantialis et supernaturalis, excedat omnem substantiam et naturam, inquantum neque participat neque participatur, sed remanet in sua puritate simplex et indivisus.