Prooemium

Postquam dionysius exposuit divina nomina per quae significatur emanatio perfectionum a deo in creaturas, hic exponit nomina dei quae designant rerum gubernationem; in qua quidem gubernatione, sunt quatuor attendenda: primo quidem, divinae cognitionis providentia, ad quam pertinet nomen deitatis; secundo, potestas exequendi sapientiae divinae ordinationem, ad quam pertinet nomen dominationis; tertio, ipsa executio gubernationis, ad quam pertinet nomen regis; quarto, gubernationis effectus, qui est munditia ab omni inordinatione et ad hoc pertinet nomen sanctitatis; unde in hoc capitulo agit de sancto sanctorum; rege regum; domino dominorum; deo deorum, ut patet ex titulo. Similiter etiam ex ipso modo loquendi quo dicitur: sanctus sanctorum vel rex regum, quaedam gubernationis praesidentia designatur.

Circa hoc ergo duo facit: primo, dicit de quo est intentio; secundo, exequitur propositum, ibi: igitur sanctitas...p dicit ergo primo quod quia, secundum suum arbitrium, ad convenientem finem adducta sunt quae de praemissis dicere oportebat, conveniens est ut deum qui infinitis modis nominari potest in suis effectibus, laudemus nunc sicut sanctum sanctorum, secundum illud Daniel. 9, secundum aliam litteram: cum venerit sanctus sanctorum; et sicut regem regum, secundum illud apocal. 19: habet in vestimento et in femore suo scriptum: rex regum et dominus dominantium; et regnatorem saeculorum, secundum illud psalm. 144: regnum tuum, regnum omnium saeculorum; et in saecula et adhuc, secundum illud Exod. 15: dominus regnabit in aeternum et ultra; et sicut dominum dominorum, ut est ex Apocalypsi introductum; et deum deorum, secundum illud Psalmistae, psalm. 49: deus deorum dominus locutus est. Has enim laudes divinas in Scripturis positas, in hoc capitulo exponere intendit.

Circa horum autem expositionem sic procedere intendit, ut primo dicat quid sit per se sanctitas; et quid regnum; et quid dominatio; et quid deitas; deinde, quid intendunt Scripturae demonstrare per huiusmodi nominum duplicitatem, cum dicitur sanctus sanctorum vel deus deorum.

Deinde, cum dicit: igitur sanctitas... Exequitur intentum de praemissis; et primo, manifestat primum, scilicet per unumquodque praedictorum quid sit intelligendum; secundo, manifestat secundum, scilicet causam praedictae reduplicationis in Scripturis; ibi: quoniam autem...p circa primum, duo facit: primo, ostendit quid sit unumquodque praedictorum, secundum se consideratum; secundo, qualiter deo attribuantur; ibi: igitur haec...p circa primum, quatuor exponit: primo exponit quid sit sanctitas; et dicit quod, secundum nostram acceptionem, per sanctitatem intelligitur munditia quae est libera ab omni immunditia et perfecta et immaculata; in quibus verbis, tres gradus munditiae designantur qui ad sanctitatem requiruntur: quorum primus est libertas ab omni immunditia; servus autem immunditiae existit qui totaliter ab immunditia vincitur et ei subiicitur. Primus ergo gradus munditiae est ut aliquis ab huiusmodi servitute immunditiae liberetur.

Secundus autem gradus est ut sit munditia perfecta: perfectum enim est cui nihil deest; contingit autem quandoque quod aliquis immunditiae quidem non subiacet, deest tamen sibi aliquid ad munditiam, inquantum passionibus immunditiae inquietatur quae, cum tolluntur, fit perfecta munditia.

Tertius gradus munditiae est ut sit omnino immaculata; maculari enim dicitur quod non ab intrinseco, sed ab extrinseco inquinatur.

Erit ergo omnino immaculata munditia, cum non solum in seipso aliquis puritatem habet, sed etiam nihil est exterius, quod eum ad immunditiam trahere possit.

Et in his tribus munditiae gradibus, ratio sanctitatis perfecte consistit.

Deinde, cum dicit: regnum autem... Ostendit quid sit regnum; nomen autem regni a regendo est assumptum: in omni autem directione, primo, considerandus est finis ad quem dirigens perducere intendit; secundo, consideranda est facultas perveniendi ad finem; tertio, consideranda est regula per quam aliquid directe ad finem perducitur, quae quidem regula, in humanis actibus, lex vocatur; quarto vero, consideranda est proportio eius quod ad finem perducitur, ad finem ipsum: non enim quodlibet natum est consequi quemlibet finem.

Quia vero per nomen regni datur intelligi non unius tantum directio, sed totius multitudinis humanae, quae quidem non est uniformis, sed habens multas varietates secundum diversas hominum conditiones et diversa officia, quae ad bonum statum multitudinis pertinent, ideo, quamvis sit unus communis totius multitudinis finis, tamen sunt multi et differentes diversorum fines particulares; puta: medici, sanitas; militis, victoria; oeconomici, divitiae; et sic de aliis.

Ad consequendum autem diversos fines, necesse est homines diversas facultates habere ex diversis bonis quibus oriuntur et diversis legibus regulari: aliae enim leges imponendae sunt militi; aliae emptori; aliae venditori; et sic de aliis. Similiter ad diversos fines diversi ordines hominum instituendi sunt: non enim decet eosdem esse milites et negotiatores, ne per confusionem impediantur officia.

Quia igitur rex est qui regendae multitudinis curam habet, ad eum pertinet, primo quidem distribuere fines ut nihil necessariorum multitudini desit; ad eum etiam pertinet distribuere bonorum ornatus et distribuere leges ut scilicet singuli propriis legibus regulentur; ad eum etiam pertinet distribuere ordines officiorum; et hoc est quod dicit quod regnum est distributio finis et ornatus et legis et ordinis.

Deinde, cum dicit: dominatio autem... Ostendit quid sit dominatio, ad quam tria requiruntur: primo quidem, superioritas gradus. Esset autem indecens aliquem esse in superiori gradu, nisi et bonis potioribus abundaret; et ideo, secundo, requiritur bonorum abundantia. Quae etiam non sufficeret nisi, tertio, adesset potestas continendi et coercendi subditos, alioquin excessus secundum bonorum abundantiam faceret ditiorem vel meliorem, non autem dominum; et ideo, tertio, requiritur potestas regendi subditos.

Hoc est ergo quod dicit quod dominatio non tantum est excessus peiorum, idest inferiorum quod pertinet ad sublimitatis gradum, sed etiam est perfecta et omnimoda possessio et pulchrorum et bonorum; dicit autem: pulchrorum et bonorum: non solum enim oportet eum qui dominatur abundare in bonis, sed etiam, ad hoc quod in reverentia habeatur, oportet illa bona esse conspicua, quod ad rationem pulchritudinis pertinet. Dicit autem: omnis perfecta et omnimoda possessio, ut omnia bona habeat et unumquodque eorum quae habet sit perfectum et ut plene habeat et non debiliter.

Quantum vero ad tertium, dicit: et vera et cadere non valens fortitudo; quod potest exponi vel de fortitudine virtutis interioris, quae est vera fortitudo ad ea quae sunt hominis et non potest cadere, nisi gratia divina sublata; vel potest referri ad exteriorem fortitudinem quod sit vera et non ficta, sicut contingit in aliquibus qui se ostentant esse potentiores quam sint, et cadere non valens, scilicet de facili propter sufficientiam auxiliorum.

Et quod hoc sit de ratione dominationis probat per derivationem nominis, quia hoc quod signat dominium facere, in Graeco a quo denominatur et dominatio et dominus et dominans, signat praedicta.

Deinde, cum dicit: deitas autem... Ostendit quid sit deitas. Et quia, ut Damascenus dicit, hoc nomen theos quod in Graeco signat deum, a theasthe idest considerando omnia dicitur, ideo nomen deitatis hic dionysius secundum rationem providentiae exponit. In nomine autem providentiae intelligitur cognitio non per modum speculationis tantum, sed secundum quod est directiva et inclinativa ad rerum gubernationem.

Sic igitur in nomine deitatis, primo quidem intelligitur respectus divinus ad omnia; secundo, continentia qua omnia continentur sub deo certis quibusdam regulis et mensuris; tertio, communicatio divinae bonitatis in creaturis quae sub deo continentur.

Et hoc est quod dicit quod deitas est quae omnia videt: dicitur autem a theaste quod est videre, ut dictum est. Sed qualis sit ista visio omnium, quae in nomine deitatis intelligitur, exponitur per id quod subditur quod ipsa est etiam omnia circumspiciens et continens et seipsa implens, suam bonitatem communicando et hoc secundum providentiam et bonitatem perfectam.

Sed ne aliquis aestimaret divinam providentiam et bonitatem obligatam esse ad istum cursum et ordinem qui apparet in rebus ex gubernatione divina, ad hoc excludendum subdit: quod deitas excedit omnia quae eius providentia utuntur, quia scilicet sapientia et virtus et bonitas eius, non limitatur ad istum cursum rerum, sed in infinitum superabundat.

Deinde, cum dicit: igitur...

Ostendit qualiter praedicta deo attribuantur; et dicit quod in deo, qui est causa excedens omnia praedicta, laudari possunt absolute, ut dicatur quod in deo est sanctitas, regnum, dominatio et deitas. Sed adhuc addere nos possumus aliqua ad ipsius excessum pertinentia, sicut quod dicamus quod ipsa prima causa est sanctitas et dominatio excedens et etiam regnum supremum et simplicissima deitas, quia primae causae non convenit deitas per participationem, sed per essentiam.

Assignat autem consequenter rationem praemissorum: et primo quidem, quantum ad sanctitatem quam dixit esse munditiam quamdam; et dicit quod omnis munditia quorumcumque existentium praeexistit in uno quod est prima causa, non quidem divisim, sed collective prout scilicet ea quae sunt in effectibus multiplicata, in causa inveniuntur simplicia et ex ipsa prima causa distribuitur munditia et puritas ad omnia existentia, secundum quod cuilibet competit.

Sed notandum quod duo adiungit munditiae, scilicet diligentiam et claritatem; quorum unum, scilicet diligentia est munditiae operativa: diligenti enim studio, munditia conservari oportet; alterum, vero, scilicet claritas ex munditia consequitur: ea enim quae sunt depurata, sunt in seipsis magis evidentia et perfectius aliunde splendorem recipere possunt.

Deinde, quantum ad rationem regni, dicit quod similiter in prima causa subsistit et ab eo distribuitur ordinatio et ornatus quae in ratione regni includuntur, per quae exterminatur, idest tollitur inconvenientia et inaequalitas et incommensuratio quae opponuntur iustitiae, quae per regnum constitui debet: ut inconvenientia accipiatur per comparationem hominis ad suam actionem, dum facit quod non convenit; inaequalitas vero per comparationem unius hominis ad alium, dum non servatur iustitiae aequalitas inter homines; incommensuratio autem per comparationem hominis ad ea quae habet, dum scilicet alicui plura dantur aliquando, praeter suam mensuram.

Haec enim omnia per ordinationem regni excludi debent.

Nec sufficit excludere vitia, nisi qui gubernantur per regnum, dirigantur ad debitum finem; unde dicit quod ordinatio divini regni, ea quae habentur digna eius participatione exultat, idest cum quadam laetitia elevat et implendo circumagit ad quamdam identitatem bene ordinatam, idest ut conveniant in eodem optimo ordine; et directionem, idest ut debitam rectitudinem sortiantur: iste est enim finis regni, ut omnia sub uno, bono ordine, contineantur et dirigantur.

Deinde, quantum ad dominationem dicit quod in uno, quod est omnium causa, collective subsistit et distribuitur omnis perfecta possessio omnium pulchrorum, quae pertinent ad rationem dominationis, ut dictum est.

Quantum vero ad deitatem, subdit quod in eodem uno subsistit et in eodem distribuitur omnis bona providentia dei quae est considerativa et contentiva eorum quibus providet, quae sub eius ordine continentur, inquantum ex sua benignitate tribuit seipsam per quamdam participationem ad hoc quod deificet eos qui convertuntur ad ipsum; deificet, dico, idest deos faciat per participationem similitudinis, non per proprietatem naturae.

Deinde, cum dicit: quoniam autem... Respondet secundae quaestioni, scilicet quid volunt eloquia monstrare per nominum duplicationem; et primo, ostendit qualiter dicatur deus, sanctus sanctorum, rex regum, dominus dominorum, deus deorum; secundo, ostendit qui sint isti sancti et reges quorum deus dicitur esse sanctus, et rex, etc. Ibi: sanctos autem...p dicit ergo primo quod deus, qui est omnium causa, supereminenter omnibus, habet plenitudinem bonitatis super omnia alia. Ideo ad designandum hunc excessum quo excedit omnia, dicitur in Scripturis sanctus sanctorum et reliqua, idest rex regum, dominus dominantium et deus deorum: designatur enim, in isto modo locutionis, emanatio quaedam a causa superiori, ut intelligatur, cum dicitur sanctus sanctorum, quod ab ipso emanat sanctitas in omnes alios et sic de aliis.

Designatur etiam quidam excessus, secundum quem deus ab omnibus segregatur, quasi superior omnibus existens, ut sit sensus: sanctus sanctorum, idest sanctus excedens omnes sanctos: sic enim ea quae sunt sancta et divina et dominantia et regalia, excedunt ea quae non sunt talia; et rursus, sicut participationes excedunt participantia, ut sanctitas sanctum, ita collocatur super omnia existentia, ille qui est superior omnibus existentibus, eo quod est causa quaedam imparticipabilis omnium participantium et participationum: causa enim excedit causata.

Deinde, cum dicit: sanctos autem... Ostendit qui dicantur sancti et reges quibus deus comparatur; et dicit quod sancta eloquia nominant sanctos et reges et dominos et deos, principaliores ornatus in singulis, idest illos qui sortiuntur primos gradus in singulis ordinibus sicut, inter Angelos, supremi Angeli et, inter homines, supremi homines: et hoc ideo, quia supremi in singulis ordinibus, accipiunt dei dona in maiori simplicitate, quia magis assimilantur deo, in quo est simplex et uniformis deitas et bonitas. Et sic per principaliores ex sui simplicitate illis distribuit et huiusmodi dei dona multiplicantur in inferioribus, secundum eorum differentias; et rursus, secundum ordinationem finis, primi et superiores, varietatem provenientem in inferioribus congregant per quamdam reductionem ad similitudinem suae unitatis, per quamdam providentiam deiformem: sic enim et deus diffundendo sua dona et multiplicat et rursus per opus providentiae multiplicia reducit in ordinem unius finis.