CAPUT XV.

De solutione secundae quaestionis, quare scilicet in orbe uno sunt stellae multae, et in quolibet aliorum una tantum.

His expeditis, ad solutionem secundae quaestionis accedamus : est autem secunda quaestio fundata super opinionem Antiquorum dicentium, quod orbis primus est stellatus stellis fixis : et tunc quaerunt quare In orbe primo habente motum tantum sunt stellae multae, ita quod numerus earum incomprehensibilis est : in unoquoque autem reliquorum orbium inferiorum qui habent multos motus, est stella una tantum ? Haec autem quaestio si debeat reduci ad id quod secundum veritatem invenitur in orbe per observationes verissimas, tunc oportet eam ita fieri ut quaeramus, quare orbis primus cujus est motus diurnus est subtilis luminis, ita quod visu non subjicitur lumine ejus, et orbis secundus habet lumen distinctum non in stellis, ut dicunt astronomi, et orbis tertius stellatus multis stellis, et orbes inferiores illo sunt stellati, ita quod quilibet habet unam stellam: et in illis non est observatus ordo : quia a pluribus stellis non ordinate venitur ad. unum, nisi per multa quae sunt pauciora plurimis : et secundum hoc videtur quod orbis quartus deberet habere stellas plures una, et pauciores quam orbis tertius: et ita continue deberet descendere usque ad ultimum orbem, qui haberet stellam unam. Et si forte diceretur quod orbis habens stellam unam, haberet causa majoris quantitatis quam sunt stellae orbis habentis stellas plures, tunc deberet stella Saturni major esse quam stella Jovis, cum sit contrarium illius, et stella Jovis et Martis deberent esse majores quam Sol: quod omnis falsum est.

Aristoteles autem solvit primam quaestionem quae secundum opinionem Antiquorum est introducta triplici solutione sic dicens, quod mature dictum est, quod orbis primus habet stellas multas, et orbes inferiores non nisi una pro quolibet orbe : et oportet intelligi hoc ideo esse, quia primus orbis est cui a motore primo per motum infunditur causalitas universalis omni rei quae est et vivit secundum naturam, et ipsa est sicut causa prima universalis in illo. Alii autem orbes sunt causae magis determinatae : et ideo ha-

bent stellas determinatas, ita quod quaelibet habet unam. Et haec causa, ut videtur, non dicit quare quilibet orbium inferiorum habet stellam unicam, sed dicit quare habet stellas pauciores quam primus orbis.

Secunda autem sua solutio est, quae dicit vere ita factum esse, quod orbis primus habet multa corpora stellarum quae movent, et quilibet orbium inferiorum stellam tantum unam : hujus causam dicit esse, quia natura temperavit orbes : orbi enim cui dedit multas stellas, dedit motum unum : et orbibus quibus dedit stellas singulas, dedit multos motus ut id quod deest eis in virtute universali sumpta ex stellis, acquiratur eis ex motibus multis quos habent : et si natura ordinavit eas quando dedit motui uni corpora multa stellarum, et motibus multis adhibuit corpus unius stellae tantum. Et intellectus hujus est, quod orbes inferiores singulas stellas habentes, moventur multis motibus contra orbem primum : et cum conjungantur singulis stellis orbis primi, acquirunt hoc ex. multiplici conjunctione cum stellis orbis superioris, quod orbis superior habet ex multis stellis : et sic fit contemperatio virtutis : quia sicut orbis primus universalis est propter multitudinem stellarum, ita inferiores inveniuntur universales secundum motum causandi propter multitudinem virtutum quas accipiunt ex conjunctione et appositione et aliis accessibus et recessibus a stellis sphaerae superioris. Haec autem solutio fundatur super hoc quod per observationes veridicas falsum invenitur : quia nos invenimus verissime, quod sphaera octava aut tres habet motus, aut duos ad minus, et quod stellae quae sunt in ipsa, moventur ab Occidente in Orientem : sed quia motus ille indiget multi temporis experientia, propter hoc forte ab Antiquis non. fuit deprehensus, vel forte vocaverunt primum orbem : quoniam ad visum primus est, sicut supra diximus. Quidquid autem sit de hoc causa bona est quae ad hoc inducta est ad quaestionem solvendam : quia absque dubio contemperatio fit stellarum, quando inferioribus recompensantur ex diverso motu accessionis et recessionis ad superiores, quod est ex paucitate stellarum quasi videbantur amisisse.

Tertiam autem causam assignat dicens, quod non est alia causa, quod in unoquoque orbium inferiorum est stella unica, quae tamen habet motus plurimos diversos, nisi quod ille orbis superior qui quidem unicus est subjecto, et est quilibet inferiorum secundum virtutem spiritualem quam diffundunt per eos, movet plurima corpora stellarum : quia et movet stellas quae sunt in ipso primo orbo sicut in subjecto, et movet orbes omnes inferiores per potentiam spiritualem quam diffundit in eis, sicut quod est in subjecto unum et potentiam vitae suae per omnia membra diffundit in animalibus. Orbis autem est orbis stellarum, qui continet sicut ambiens totum motum planetarum, hoc est, totum quod est a Saturno usque ad Lunam, in quo sunt omnes stellae haesitantes sive errantes : orbis enim postremus qui longissimus est a nobis, et est primus inter orbes, et continet sub se ambigendo omnes stellas erraticas, movetur quidem id se, et est infixus per potentiam spiritualem in orbibus multis inferioribus, qui sunt quasi membra ejus quibus influit virtutes causantes naturalia et propagationem naturalium : haec autem potentia sua quam influit eis, non est corporalis : et ideo non movet etiam inferiores orbes tangendo eos sicut corpus movet corpus, sed movet eos sua bonitate et nobilitate influendo se eis, sicut desideratum optimum ingerit se desiderio extenso ad ipsum : propter quod sequuntur motum ejus plus

quando desiderium plus procedit ad ipsum, ut superius diximus. Et ideo etiam non indiget colligatione et continuatione sicut partes et membra animalis colligantur primo moventi quod est cor : quia in animalibus movet virtutem corporalem, quae movetur per accidens motu cordis membrorum: sed quia illo movet virtute spirituali, sive intellectuali, sicut inferius orbes distincti quidem secundum subjectum et locum, et uniti sunt orbi primo secundum desiderium et finem : quia idem intendunt, quod stellae in causando esse universi: et hoc modo omnes orbes assimilantur membris animalis unius, non quidem quia uniuntur subjecto vel loco, ut jam diximus, sed quia uniuntur subjecto in fine desiderato, Si enim unirentur in subjecto, sive illa unio continui, sive colligati, non possent habere motus per quos recederent ab invicem distantia perfecta, sicut nos videmus stellas errantes recedere ab invicem, et a stellis fixis per totam quantitatem diametri sphaerae. Et ideo errant intolerabili errore qui dicunt motum stellarum illarum esse in coelo sicut motum partium aequae vel aeris in inferioribus : quia tunc continuaretur quaelibet cum orbe cujuslibet, et non. esset rotunditas orbium perseverans : modo autem praedicto propter hoc quod quilibet orbis quasi cum membrum alterius respectu unius finis, est operatio omnium communis, in quantum quilibet est corpus per se separatum ab alio, habet operationem propriam singularem. Hoc ergo modo se habente primo orbe ad orbes inferiores, ut movente eos et tribuente eis virtutem omnium stellarum suarum, salvatur proportio motoris primi ad suum coelum et ad inferiores coelos : et ideo si essent inferioribus partibus stellae plures una, tunc oporteret quod non salvaretur proportio : quia inferior efficeretur bis habens virtutem superiorum, vel ter, vel quater, secundum numerum stellarum quas haberet : et tunc explicaret eas orbis inferior per motum sui bis vel pluries, et sic vin- ceret id quod movet motorem, cum motor non possit eas influere nisi dupliciter, scilicet secundum virtutem et esse, vel secundum virtutem tantum : quia mobili sibi conjuncto influit eas secundum esse et virtutem, et aliis inferioribus secundum virtutem tantum, quae sibi non immediate sunt conjuncta : et hoc induceret poenam et laborem motori, non quidem ex contrarietate ejus quod movetur ad motum suum, sed potius ex victoria proportionis mobilis super id quod movet : ultimus enim orbis qui movet omnes sphaeras, per hoc esset in poena et laboro : quia non nisi cum poena posset multiplicare virtutem et esse in mobili quod non conjungitur ei nisi per medium. Destrueretur etiam ex hoc ordinatio mundi, quia ad ordinationem mundi non exigitur nisi virtus multiplex in stellis: et quod per quasdam stellas hujus virtutis colligatur per motum, ut collecta quasi in una moveat materiam elementorum : propter quod etiam natura ordinavit stellam unam maximam in medio orbium, in qua colliguntur virtutes aliarum, quae est Sol : et illas collectas transmittit lunae per lumen suum, quae proxime movet cujus motum propter propinquitatem omnium inferiorum corpora maxime sequuntur : propter quod etiam ipsa Luna regina coeli a physicis vocatur. Si autem aliquis dicat, quod non potest esse poena in motore primo, eo quod ipse infinitae virtutis, convincitur per antedicta falsum dicere, quia multoties diximus quod omne corpus finitum habet finitam virtutem, licet non finita sit virtus motorum superiorum secundum quantitatem per se vel per accidens sumpta : eo quod non est virtus in corpore, sicut diximus in octavo Physicorum. Est tamen finita proportio ejus ad mobile secundum vigorem movendi : et ideo additio quae fieret in partibus mobilis, solveret proportionem et induceret poenam in eo quod movet, sicut diximus. Haec ergo est causa quare in unoquoque orbium errantium non est nisi stella unica.

Hae ergo sunt causae assignatae ab Aristotele a nobis sufficienter explanatae et fideliter secundum intellectum veritati congruentem.

Quaestio autem quam nos induximus secundum veritatem compertam in astris, subtiliter solvitur sic, quod dicatur quod cum orbes sunt causantes et ordinantes propagationem et esse mundi ut exigantur quatuor ad esse, quorum unum est instrumentum quo virtus coeli ad inferiora dirigetur : et haec est forma universaliter movens, quia coelum movet omne quod est. Secundum autem est distinctio in propria rei quidditate : et forma coeli movens ad hoc oportet quod habeat virtutem distinctam. Et tertium est figura quae debetur unicuique in primo esse constituto. Et quartum est qualitas activa et passiva, quae transmutat materiam. Et habent ista ordinem : quia primum est in secundo sicut causa primaria et universalis in causa secundaria et determinata, et secundum et primum sunt in tertio sicut esse distinctum est in continuo, et primum et secundum et tertium sunt in quarto, sicut esse divinum est in continuo temporali. Et prima quidem duo sunt divina, et tertium est quasi mathematicum secundum esse, et quartum est naturale, et prima duo accipiuntur per intellectum, tertium autem per imaginem, et quartum per sensum. Sed cum omnia sunt universaliter moventia, oportet quod omnia ista aut sint universaliter moventia in esse, aut in virtute. Et ideo dico quod coelum primum est universale in lumine movente ad esse : et secundum coelum habet lumen distinctum, sed non figuratum ad expressas figuras : et hujus virtutem potissimum quaerunt Auctores imaginum, et vocant ipsum Alacuc , hoc est, circulum effectivum : eo quod circulus ille principaliter res distinguit secundum esse differentiae essentialis quod est ante figuram. Tertius autem habet lumen multiplex ad figuram redactum, cujus subjecti secundum dicta sapientium est movere

terram ad multiplicem inferiorum vigorationem. Quartus autem ordo habet totum motum planetarum, ita quod quilibet circulus ejus habet unam stellam in una qualitate moventem : cujus causa est, quia qualitas est una universalis movens ad esse vigoratum : et ideo stella movens per qualitatem conjungitur per motum cujuslibet imaginum superiorum stellarum, et est motus ejus proprius secundum imagines coeli, et in se nullius est imaginis : quia aliter non moveret ad omnem imaginem : et ideo non potuit esse in orbe nisi una talis stella. Et ex hoc accipitur intellectus ejus quod periti astrorum dicunt, quod scilicet stellae errantes sunt principales in qualitatibus, licet accipiant eas magis coadunatas et multiplicatas ad imagines stellarum fixarum. Ex isto etiam habetur quod planetae moventur proprio motu contra motum primum. Hujus est causa, quia non informarentur qualitates eorum secundum imagines eorum omnes, sed mo- ventur sub una tantum : quod absque dubio contingeret si non haberet nisi motum orbis primi qui est diurnus. Qualiter autem hae qualitates activae et passivae stellis attribuantur,superius est expeditum. De stellis autem singulis tractatus pertinet ad scientiam astrorum.

Jam ergo nunc determinationem explanavimus et explevimus quantum spectat ad hoc negotium physicum : quia diximus quomodo motus earum quando diximus, quod sunt de natura essentiae quinti corporis : et diximus figuras ipsarum et loca in sphaeris suis, et qualis est compositio secundum ipsarum ordinem superioritatis et inferioritatis. De his enim omnibus induximus rationes sufficientes ad persuadendum, licet demonstratio in quibusdam haberi non possit.