CAPUT VI.

De errore qui provenit ex hoc quod termini sumuntur secundum obliquitatem alicujus casus.

In reductione propositionum in terminos etiam oportet tales terminos sumere sicut ea quae semper praedicantur de se invicem secundum rectum secundum unam et eamdem similitudinem, ita quod in recto praedicetur primum de medio, et medium de postremo secundum eumdem casum praedicetur : et hoc similiter observandum est in non esse quod significatur in negativa. Sed toties variare oportet hoc, quoties secundum casus aliquid esse dicitur sive praedicatur, et quoties sive quot modis verum est unum de alio dici vel significari. Cujus exemplum quod obliquus subjicitur et rectus praedicatur, sicut quando dicimus quoniam contrariorum una est disciplina : tunc enim cum obliquo subjecto syllogizatur. Sit enim a major extremitas unam esse disciplinam, B autem medium sit contraria sibi invicem, a ergo (facta tali positione) inest b non tali praedicatione facta in recto : sicut dici posset, quod contraria sunt una disciplina : sed ideo dicimus a inesse b, quoniam verum unam esse disciplinam de ipsis genitive subjectis.

Accidit enim quandoque in propositionibus syllogismi primum de medio dici sive praedicari secundum rectum, medium autem de tertio, minori scilicet extremo non dici secundum rectum, sed secundum aliquem obliquum : sicut cum dicimus, sophia sive sapientia est disciplina : boni autem sophia : conclusio ex his est, quoniam boni est disciplina : et praedicatur hic primum de medio secundum rectum, medium autem de postremo secundum obliquum, et concluditur pri- mum de postremo secundum obliquitatem postremi : et patet ulterius quod bonum non est disciplina secundum rectum: sophia autem est disciplina, ita quod utrumque refertur ad alterum. secundum rectum.

Quandoque autem medium de tertio sive minori extremo dicitur secundum rectum : primum autem de medio non praedicatur secundum rectum, ut si sic proponatur, quod qualis alicujus sit omnis disciplina, aut quod omnis disciplina est alicujus contrarii : bonum autem dicitur secundum rectum et contrarium, et quale secundum rectum : omne enim bonum est alicujus contrarium, et omne bonum est quale : conclusio ex his, quoniam boni est disciplina : et sic praedicatur primum de medio in prima propositione oblique : et similiter in conclusione praedicatur primum de tertio sive postremo secundum obliquitatem, non est bonum disciplina nec quale, sed qualis : nec contrarium, sed contrarii, in praedicta acceptione terminorum : sed omnium talium dicitur esse disciplina secundum obliquitatem genitivi : et non dicitur hoc, quod bonum sit disciplina in conclusione : quia nec conclusio est secundum praedicationem recti, sed secundum obliquitatem genitivi.

Est autem aliquando neque primum de medio praedicatum secundum rectum, neque medium de tertio, ita quod primum de tertio in conclusione quandoque quidem secundum rectum dicitur, quandoque aulem non dicitur de ipso secundum rectum : ut si taliter proponamus, quod cujus est disciplina, hujus est genus : boni autem est disciplina : conclusio, quoniam boni est genus : et facile est videre, quod primum de medio in prima propositione, neque medium de tertio in minori propositione secundum obliquitatem praedicatur, ita quod nullum trium de nullo trium in praemissis et in conclusione secundum rectum praedicatur. Si autem sic proponatur, quoniam id cujus est disciplina, hoc est genus secundum re-

ctum sive recti praedicationem : et assumatur, quod boni est disciplina : erit secundum recti praedicationem, quoniam bonum est genus quoddam. Patet ergo quod sic proponendo de extremo quidem secundum rectum praedicatum primum in conclusione, de se aulem invicem in praemissis non praedicanlurtermini secundum rectum.

Eodem autem modo fit variatio terminorum secundum casus in non esse quod significatur in negativa : non enim semper negative significant hoc non inesse huic secundum ohliquitatem dativi casus, vel non esse hoc secundum accusativum : sed significant aliquando hoc non essehujus secundum obliquitatem genitivi, aut hoc huic secundum obliquitatem dativi, sicut si sic proponamus, non est motionis motio, vel non est motus motus genitive, aut generationis generatio : voluptatis autem sive delectationis est motus sive motio sive generatio : et concludimus, non ergo voluptas est generatio vel motus, sicut dixit Plato, quod omnis voluptas est generatio. Aut rursus quando sic proponimus, quoniam omnis risus est signum secundum recti praedicationem : signi autem non est signum secundum genitivi obliquitatem : et concludimus, ergo risus non est signum secundum praedicationem recti. Similiter autem in aliis negativis, in quibus interimitur propositio sive negatur non secundum rectum : sed ideo quia genus sive aliud praedicatum aliquo modo secundum obliquitatem alicujus casus dicitur ad ipsum subjectum.

Rursum si sic proponimus in obliquitate dativi dicentes, quod Deo non est tempus opportunum : eo quod nihil Deo potest esse proficiens in tempore vel simpliciter : sed Deo est aestas : concludentes quod aestas non est tempus opportunum : sic enim proponendo terminos, ponendum est aestatem pro minori, tempus opportunum pro majori, et Deum pro medio :pro-. positio autem utraque est sumenda secundum nominis casus.

Simpliciter enim hoc et universaliter dicimus de omnibus : quoniam termini semper et ponendi sunt in propositionibus secundum debitos casus acceptos secundum declinationes nominum, ut in recto est homo, aut bonum, aut contrarium hominis, aut boni, aut contrariorum. Propositiones autem sumendae sunt secundum uniuscujusque nominis casus, et postea reducendae praedicationes secundum obliquum acceptae ad eas quae secundum rectum : aut enim in dativo sumitur, ut quoniam huic, vel aequale hoc huic : aut in genitivo, ut quoniam hoc hujus, ut disciplina contrariorum, et duplum dimidii duplum : aut in accusativo, ut quoniam hoc accusative, ut feriens sive percutiens vel videns hoc vel hunc : aut in recto, ut proponentes dicimus quoniam homo est animal : aut si quolibet modo aliter secundum alium casum idem nomen in diversos casus declinatum invenitur positum secundum propositionem alicujus syllogismi in subjecto positum vel in praedicato.

Inesse autem hoc praedicatum huic subjecto, et verum esse hoc praedicatum de hoc subjecto toties sive tot modis est sumendum, quoties in libro Praedicamentorum praedicamenta sive praedicata divisa sunt et distincta : et quodlibet illorum est accipiendum aut quo, hoc est, secundum quid inhaerens subjecto, aut simpliciter et universaliter. Amplius autem ista . praedicata sunt accipienda aut simplicia (hoc est, incomplexa) aut complexa. Similiter autem est faciendum etiam in negativis quae significant non esse. Haec autem omnia diligenter considerandum est, et in unoquoque istorum in resolutione . determinandum est id quod est melius, hoc est, utilius et conveniens ad syllogismorum reductionem, vel propositionum resolutionem in terminos.

Attendendum est hic, quod quamvis . obliquus non sit pars enuntiationis, tamen . est pars propositionis : quia licet nihil . enuntietur de re ipsa, tamen facit ad hoc quod subjectum sic vel sic subjiciatur praedicato, vel praedicatum sicvel sic insit sub-

jecto, ex hoc quod est determinatio alterius corum in enuntiatione quae ad rem refertur, non est ita : et hoc subtilius requirendum est in libro de Interpretatione : et quamvis hoc modo obliquus sit subjectum in propositione, non tamen subjicitur actui vel distributioni : quia determinatio est subjecti vel praedicati, sicut dictum est : et quia subjicitur respectu alterius praedicati, et dicit modum inhaerendi. Hic autem modus syllogizandi ex obliquis superius in generatione syllogismorum tradendus non erat : quia non facit diversitatem in forma ab eis qui in ante habitis traditi sunt in processu syllogistico, sed diversitatem facit in reductione.

Quod autem quidam objiciunt, quod talis syllogismus fallere debeat propter diversitatem medii quae causat deceptionem : ut cum dicitur, omnium oppositorum est disciplina : sanum et aegrum sunt opposita.

Adhuc autem quia dispositio primae figurae non tenet nisi accipiatur minor sub medio : sed si sic dicam, philosophia est disciplina : boni est philosophia : minor non videtur esse sub medio.

Dicendum est taliter objicienti, quod talis diversitas secundum rectum et obliquum non est nisi secundum accidentales materias : et haec non variat habitudinem essentialem medii ad extrema in prima figura : et ideo non impedit syllogismum. Ad aliud dicendum, quod non semper in prima figura accipitur minor sub medio sicut in linea praedicamentali subsistens eidem, sed ut quoquo modo vere se habeat ad ipsum : et ideo bene satis accipitur bonum sub sophia, sed in obliquo : et hoc modo bonus est syllogismus.

Notandum etiam quod licet conclusio in aliquo similis debeat esse utrique praemissarum, tamen in hoc non attenditur illa similitudo quantum ad obliquos : et ideo quamvis in utraque praemissarum termini sint in obliquo, possunt esse in reeto in conclusione. Attendendum etiam quod non est facta mentio de ablativo : et hoc ideo est, quia Graeci carent ablativo, ex quibus ista scientia derivata est : sed loco ablativi ponunt genitivum, et aliquando dativum secundum diversas exigentias constructionum. Per vocativum autem no fit indicativa oratio.

Sciendum etiam quod ista varietas syllogizandi non diversificatur per tres figuras secundum omnem varietatem modorum et figurarum : secundum exempla tamen inducta patet quod in omnibus figuris talis fit syllogismus : quia exemplum illud quod non est motionis motio, facit syllogismum secundae figurae. Ultimum autem exemplum, quod Deo non est tempus opportunum, facit syllogismum tertiae figurae : et alia exempla sunt secundum modum primae figurae.