CAPUT VII.

De quinta qualitate quae est signum jam generati habitus.

Signum autem oportet faceret habituum generatorum supervenientem voluptatem seu delectationem vel tristitiam in operibus. Qui enim recedit a corporalibus voluptatibus sive delectationibus, et hoc ipso recessu gaudet, est temperatus : qui tristatur in ipso recessu et absentia delectabilium, est intemperatus : quia voluntate delectabilibus fruitur, quamvis opere molestus recedat. Et qui quidem sustinet pericula, vel ipsa sustinentia gratia boni gaudet vel non tristatur, est fortis : qui autem tristatur, ita quod tristitia deducitur, ut bonum propter quod patitur, periclitari mallet q uam tristitias pati ex periculis, timidus est.

Circa voluptates autem quas habet quis fruendo praesentia delectabilium, et circa tristitias quas habet in delectabilium absentia, est moralis virtus. Propter voluptatem quidem enim qua frui desideramus, mala operamur, libidine voluptatis allecti. Per tristitias autem quas concupiscimus in absentia delectabilium, a bonis recedimus : eo quod bonum circa difficile sit : et quamvis bonum desideremus secundum rationem, tamen propter sensuum difficultatem recedimus ab ipso : propter quod oportet ad qualitatem virtutis duci confestim ex juvenibus, ut Plato ait. Habentium enim symbolum faciliter est transmutatio. Et ideo prima naturae habilitas facilius transponitur in bonum, ouam nat ura disposita per contrarium. Et ideo oporteret ab ineunte aetate et teneris unguibus et gaudere et tristari in quibus oportet. Recta enim disciplina haec est virtutis consuetudinalis : quemadmodum etiam. Poeta dicit ,''

Quod nova testa capit, inveterata saepit.

Habitus enim generatus, eo quod de potentia naturae eductus est, et ideo perfectus, connaturalis et propria perfectio est potentiae. Connaturalis autem est propria forma quae nullo modo impeditam habet generationem. Non enim impeditur nisi ex permixtione potentiae et privationis, quae privatio ex contrariis causatur admixtione : et si admisceatur adhuc contrarium, non est perfectus habitus et purus. Ponitur autem esse perfectus habitus et purus. Igitur nulli contrariorum immixtus. Cum ergo de se per substantiam sit habitus operativus, sine impedimento erit in omni operatione sua : et quia connaturalis est, natura congaudet ut convenienti et in tali delectatur operatione. Si vero tristatur, connaturalis non factus, sed potius habitus vitii vel passione in contrariam formam natura inclinata est. Et ideo in dissimili e contrario contristatur natura, sicut aegrota et corrupta. Morales enim virtutes secundum potentias sensibiles insunt. Et ideo oportet harmonicas esse virtutes et operationes ad medium harmoniae determinatas : et si excellant et deficiant, adhuc corrumpunt et naturam et virtutes.

Istae igitur qualitates in operationibus virtutum considerandae, quarum prima accipitur secundum operationem relatam ad formam primi generantis secundum actum. Ultima autem secundum compositionem operationis ad virtutem generatam. Tres autem mediae accipiuntur secundum ea quae considerantur in ipsa operatione. Si enim consideratur operatio in se secundum possibilitatem quam habet ad formam rationis, est qualitas secunda. Si autem consideratur secundum rationem medii, est qualitas tertia. Si vero eo isideratur secundum similitudinem quae est in ea secundum convenientiam formae primae generantis ad generatam et perfectam virtutem, est qualitas quarta. Cum enim similes formae similium sint operationum, et forma generata conveniens sit formae primi generantis, sequitur necessario, quod generata virtus ex eisdem operationibus sit secundum convenientiam formae, ex quibus generata est secundum formam et actum primi generantis.

Quaerit autem forte aliquis, si ex frequentibus operibus virtus generatur, et frequentia opera divisa sunt et tempore et substantia, utrum divisa sint qua in potentia relinquuntur, ex sic divisis operibus? Si enim divisa sit virtus, habitus videtur esse constitutus ex multis divisis et discretis. Si autem unum sunt et conjunctum : tunc unum et indivisum relinquitur ex multis divisis tempore et substantia, quod est contra omnem intellectum.

Adhuc autem cum operationes omnes unum sint in forma primi generantis, quod est recta ratio, et ejusdem formae erit dispositio quod relinquit operatio prima, cum eo quod relinquit operatio secunda et tertia, et sic deinceps, et omnes istae dispositiones erunt in eadem potentia animae. Secundum idem ergo in eodem secundum idem multae formae sunt ejusdem speciei, quod omnis abhorret intellectus.

Hoc autem secundum praeinducta non est difficile solvere. Sicut enim dicit Avicenna in Sufficientia, in omni eo quod exit de potentia ad actum in tempore continuo et non subito, est forma post formam secundum esse et esse, et non secundum essentiam et essentiam : et ideo sicut in naturis principia disponentia materiam, frequenter iterantur super naturam, et non divisa relinquunt secundum eamdem formam ad priorem, et dominationem actuum secundum esse et esse educunt, donec in ultimo sui educunt ad perfectum et purum : ita et frequentium operationum rationabile, quod diximus esse seminarium virtutum deductum ad perfectivum virtutum : et ideo non relinquunt in substantia diversa secundum essentias, sed secundum esse tantum : et quia etiam illud esse est imperfecti exsequentis aliquid ad actum, omnia illa esse uniuntur in ultimo et perfecto esse, quod esse est secundum actum purum, et determinatum non est esse existentis in potentia.

Quod ergo dicitur, quod operationes

tempore et substantia divisae sunt, hoc est verum de substantia materiae operationum, sed non est verum de substantia formae. Omnes enim agunt et generant in substantia et forma primi generantis : et id quod relinquunt in substantia, non est esse et esse quod divisum sit per formam, sed est esse et esse, ita quod ulterius secundo est in potentia ad sequens et perfectum et determinatum. In potestate autem simpliciter sunt unum et non multa nisi secundum potentiam.

Ex hoc patet solutio sequentis : et secundum hoc non idem secundum idem subjectum erit diversorum, sed potius unius et ejusdem, quod secundum continuum tractum de potentia ad actum potentialiter fuit in esse et esse. Et hoc nihil est inconveniens. Hoc enim secundum eumdem modum in omni natura est generabilium et corruptibilium.