QUAESTIONES SUBTILISSIMAE SUPER LIBROS METAPHYSICORUM

 PROLOGUS.

 Dignitatem Metaphysicae probat, quia ejus objecta sunt prima et certissima. Quoad primam partem, id intellige de primitate cognitionis actualis distin

 Ex praedictis possunt elici tres causae hujus scientiae, finalis scilicet, formalis et materialis. De causa efficiente instrumentali non est magna cur

 LIBER PRIMUS

 QUAESTIO I.

 Allatis optimis argumentis suadentibus nec ens, nec Deum esse objectum Metaphysices, aliisque oppositum probantibus, ponit sententiam Averrois, tenent

 Contra istam positionem secundum Philosophum 1. hujus in prooemio, sapientia est certissima scientia: certior autem est scientia propter quid quam sci

 Secunda sententia est Avicennae, ens ut ens esse subjectum Metaphysicae, quam tenet Doctor resolutive infra 1. 6. q. 1. et ult. et q. 3. prol, ad tert

 Arguit subtilissime contra solutionem datam in favorem Avicennae asserentis ens esse objectum Metaphysicae, num 23. probans non esse univocum ad decem

 Sed contra praedicta instatur, si enim substantia ponatur subjectum in Metaphysica, de qua passiones Metaphysicales demonstrantur, die ubi ostenditur

 Tenendo cum Averroe Deum esse subjectum Metaphysicae, ostendit primo ipsummet Averroem male dixisse, nullam scientiam probare suum subjectum esse. Sec

 Ponit modum defendendi Deum esse subjectum conclusionis scientificae propter quid et quia, ac etiam scientiae Metaphysicae sumptae pro aggregatione mu

 Movet aliquot dubia contra sententiam ponentem Deum objectum Metaphysicae, quam non improbat. Primum est quod videtur consideratio aliorum in se esse

 Ad dubium quintum ait, ideo ens, esto sit univocum, negari posse, quod sit objectum Metaphysicae, quia ejus cognitio non intenditur principaliter, nec

 QUAESTIO II.

 Resolvit, hominem naturaliter desiderare scientiam, et probatum est supra in prologo, quod sequitur, (secundum Mauritium est additio) continet nos hab

 Resolvit locum illum Philosophi omnes humilies naturaliter, etc. etiam intelligendum de desiderio seu appetitu naturali, non de elicito, quia quodlibe

 In solutione ad primum definit delectationem, de qua agit 3. d. 15. g. Aliter potest dici num. 8. et g. Ulterius de tristitia. Vide sobolium nostrum a

 Ad illud contra signum Aristotelis, dicendum quod fallit per instantiam, quia melius est bene vivere quam vivere, tamen magis odimus oppositum vivere

 QUAESTIO III.

 Prudentiam metaphorice, non proprie esse in brutis. Optima explicat qualiter m.ilta faciant eo Core modo, quo homines, non tamen propterea habere prud

 QUAESTIO IV.

 . Primum dictum hujus litterae : Scientia acquiritur nunc per inventionem, nunc per disciplinam, et exemplo sanationis declaratur utrumque. Secundum d

 Explicat pulcherrime quomodo ex multis experientiis generatur ars, seu cognitio universalis factiva, et quomodo inductio, et afi haec generat scientia

 Ad completiorem ergo et ampliorem solutionem istius quaestionis, sciendum est primo quod modum ponendi Aristotelis de generatione scientiae in nobis p

 Intellectum posse accipere notitiam a sensu errante, et formare inde propositiones certas, tam mediatas quam immediatas, v. g. si caeco in somno impri

 Occasione confirmationis secundi argumenti positae num. 9. tota sequens disputatio de scientia, atque de dependentia cognitionis intellectus a sensu,

 Ad quartum principale dicendum, quod Plato docuit puerum. Nihil enim potest docens facere quo ad assensum praebendum complexis, nisi debito ordine pro

 QUAESTIO V.

 Responsio, planum est quod expertus certius operatur artifice inexperto, quia cognitio experimentalis est per se singularis, circa quod est operatio p

 QUAESTIO VI.

 Dicendum quod propositio est vera de actibus transeuntibus in extrinsecum, et hoc de illis secundum quod existunt extra in rebus, non de illis secundu

 Explicat hic illud : Sensus est universalis, sentire singularis, et quomodo actus sensus est circa singulare, non ut circa primum objectum. Ad id quod

 QUAESTIO VII.

 Primum dictum hujus litterae : Praxis est omnis operatio, quae non est speculatio, de quo q. 4. prol. numero 3. ubi nota, quod actus intellectua quand

 Circa solutionem ad tertium difficile est ostendere, quare haec scientia non sit practica, sicut Theologia, quia (ut hic dicit in fine) Deus quatenus

 QUAESTIO VIII.

 Ad primum dico quod scientia ista, est ut boni simus non simpliciter, sed secundum virtutes, id est moderati in parte sensitiva, si ponitur quod sit s

 QUAESTIO IX.

 Respondetur communiter quod Metaphysico pertinet cognoscere quamlibet quidditatem, secundum quod quidditas, et secundum quod haec, non tamen secundum

 et si Doctor directe non resolvat, eum velle Metaphysicam non agere de quidditatibus rerum in specie, sed in universali, hoc est,in ratione entis, jux

 QUAESTIO X.

 Primum dictum, Universalius in causando, est nobis minus notum quia perfectius, et a sensibus remotius. Secundum, Singulare est notius notitia sensus

 Contra, illud.quod dicitur magis universale causalitate est minus notum nobis, quod sit falsum. Probatio 2. hujus, t. c. 1. dicitur, in foribus quis d

 LIBER SECUNDUS.

 QUAESTIO I.

 Dicendum quod non habet aliquam cognitionem naturalem, secundum naturam suam, neque simplicium, neque complexorum, quia omnis nostra cognitio ortum ha

 Hic ponuntur multa dubia. Primum, si ille assensus sit alius actus intellectus quam apprehensio? Avicenna enim in principio Logicae suae videtur sumer

 QUAESTIO II.

 Sicut enim nycticoracum oculi ad lucem diei sese habent, sic et animae nostrae intellectus ad ea quae sunt omnium naturae manifestissima. t. c. 1.

 QUAESTIO III.

 Respondetur ad quaestionem, quod anima conjuncta corpori non potest intelligere quidditates substantiarum separatarum propter duo. Primum est, quia si

 Contra ista, primo contra positionem in se per quinque rationes. Prima talis est : Omnes homines natura scire desiderant. 1. Met. ergo maximam scienti

 Respondetur ad argumenta facta in contrarium principalia, et ad ista quinque ad primum principale dicitur, quod in argumento Commentatoris est duplex

 De secunda propositione pro opinione quod quidditas substantiae materialis est per se objectum, patet quod hoc est falsum, si objectum sit illud primu

 Ad quaestionem dicendum, quod potest cognosci a nobis, quia 9. hujus cap. ult. text. com. ult. ignorantia de illis, non est in nobis, ut caecitas, sed

 Ad argumenta primae opinionis, patet quomodo intelliguntur omnia per abstractionem a phantasmatibus, quia nec in tertiam, nec in quartam, nec in quint

 Resolutio, de substantia separata (idem est de materiali) no? non habere pro nunc notitiam intuitivam, neque abstractivam per speciem propriam ab ipsa

 Ad aliam quaestionem respondetur, quod Commentator vult quod ex parte intellectus nostri est difficultas cognoscendi substantias separatas, non ex par

 QUAESTIO IV.

 

 QUAESTIO V.

 Intelligere vero non est non statuentem, text. com. 2. Sed si infinitae essent pluralitate species causarum, non esset ita cognoscere, text. com.

 QUAESTIO VI.

 Explicat quomodo infinitum tripliciter sumitur, ponitque ejus definitionem ex Philosopho. Primum dictum : Non potest dari numerus infinitus negative v

 Primum dictum : An in speciebus rerum detur ultima possibilia ? favet affirmativae parti 3. dist. 13. q. 4. ubi tenet dari gratiam summam, et idem est

 Resolutio 1. quaest, quas est 4. in ordine, ponendam esse primam causam, et impossibilem esse infinitatem in causis essentialiter ordinatis, de quo la

 Ad primum argumentum, quod secundum intentionem Philosophi causae accidentaliter ordinatae sunt infinitae successive, posita generatione perpetua sed

 Solvit argumenta 5. quaest, varias adducens et resolvens replicas. Circa solutionem ad tertium tangitur an detur maximum et minimum in naturalibus, de

 Ad tertiam quaestionem dicitur, quod infinitum non potest intelligi a nobis secundum intentionem Philosophi in littera, quod patet ratione. Proprium o

 Contra responsionem primi argumenti quod cognoscere possumus Deum secundum quod infinitus, quia secundum te per effectus sed aliquis est effectus, cu

 Resolutio et epilogus totius quaestionis. Tenet primo infinitum , sive sumatur pro ratione infinitatis, sive pro substrato, posse a nobis intelligi. S

 LIBER TERTIUS

 Contra, si sic,tunc unum animal esset multa animalia, quia si genus esset in intellectu differentiae, et animal ponitur in definitione cum differentia

 LIBER QUARTUS

 QUAESTIO I. Utrum ens dicatur univoce de omnibus ?

 In ista quaestione videtur opinio Avicennae 1. Metaph, suae c. 2. d. et c. 5. a. quod ens dicitur per unam rationem de omnibus, de quibus dicitur, sed

 Contra, tunc ens esset genus. Probatio consequentiae, quod proprie praedicatur de multis, praedicatur de eis secundum rationem alicujus universalis de

 QUAESTIO II.

 Opinio Avicennae 7. Metaphys. suae, dicit quod ens et unum praedicantur de omnibus, tamen non sunt idem secundum naturam, sed secundum subjectum, sicu

 Contra opinionem Avicennae contra primam rationem sequitur ex illa quod ens et unum non convertuntur. Hoc haberi potest ex prima ratione pro opinione,

 Solvit in favorem Avicennae tria argumenta contra ipsum facta, n. 7. Sed eumdem aliis duobus argumentis impugnat, et tandem pro eo resolvit, ens et un

 SCHOLIUM IV. .

 Quantum ad tertium articulum, relicta opinione hic prius improbata, notandum quod ejusdem non sunt duae unitates, Avicenna 3. Metaph. c. 3. ergo in qu

 Quantum autem ad quartum articulum, sive de uno transcendente, sive de uno unum verum bonum

 Contra allatam sententiam tria facit argumenta et solvit, notando illa falso ab Averroe tribui Avicennae, qui tantum voluit unum esse accidens, id est

 QUAESTIO III.

 Ad oppositum Philosophus text. comment. 8. propter tres conditio nes, quod non contingit dubitare, quod non est conditionale, necesse est venire ad ha

 QUAESTIO IV. Utrum inter contradictoria sit medium?

 Inter contradictoria nullum esse per se medium, de quo vide Doctor. 1. dist. 2. quaest. 2. n. 29. et 2. dist. 2. quaest. 9. g. ad rationem de contradi

 Item, quod contradictoria non distent in infinitum positive, sed tantum permissive. Vide eum 4. dist. 1. quaest. 1. n. 12. Explicat quomodo contraria

 QUAESTIO V.

 ANNOTATIONES.

 LIBER QUINTUS.

 QUAESTIO I.

 Respondeo quod sic, cujus probatio est: omne agens per se (quod dico propter casum et fortunam) agit propter finem, secundum Philosophum 2. Physicor.

 Ad quaestionem, distinguendum est sicut distinguit Avicenna 6. Metaph. 5. c. d. Res aliquando est causata in sua causalitate, aliquando in suo esse. P

 QUAESTIO II.

 Ad quaestionem dicitur pro primo membro, quod causa efficiens per motum, est causa unius effectus immediate, scilicet fieri et facti mediate: tunc ver

 Habet optimam doctrinam in solutione argumentorum. Ad quartum bene explicat quomodo Deus de novo potest aliquid producere sine sui mutatione, de quo v

 QUAESTIO III.

 hic tangitur error Philosophi, qui posuit multa alia a Deo necessaria, quia posuit Deum causare necessario neque voluit ista necessaria et Intellige

 Adducit argumenta suadentia in causatis aliqua dari simpliciter necessaria, ut voluerunt Philosophi, qui Deum naturaliter agere asseruerunt, et solvit

 QUAESTIO IV.

 Dicitur quod divisio est conveniens, quia illa est secundum intentiones Logicas, et prima divisio est secundum fundamenta realia, ista secundum intent

 Igitur omisso Averroe,dicit Thomas ad rationem, quod unitas numeralis causatur ex materia una, secundum quod substat dimensionibus terminatis. Et secu

 QUAESTIO V.

 

 QUAESTIO VI.

 Opinio Avicennae, non esse necessarium tenere famosum illum numerum decem generum entis, et quod posset dici motum esse unum genus. Ponit tamen Doctor

 . Ad secundam quaestionem respondetur, quod Praedicamenta non distinguuntur essentialiter, sed penes diversos modos praedicandi quod non essentialite

 Concedo ergo divisionem sufficientem , et quod distinguuntur realiter. Et potest probari in speciali de Quantitate. Primo quod quantitas a substantia

 Ad argumentum in oppositum primae quaestionis dicendum, sicut prius dictum est. Ad illud in contrarium 7. hujus, c. 10. text. com. 20. dicit Philosoph

 Habet exquisitam doctrinam sustinendo Praedicamenta distingui realiter. In solutione argumentorum q. 6. verum non dicit, distingui realiter tanquam re

 QUAESTIO VII.

 Dicitur quod non est possibile. Probatur, ab eodem est unitas rei et entitas. Sed subjectum est causa sui accidentis et entitatis ejus: ergo et unitat

 SCHOLIUM II. .

 Ad quaestionem ergo potest dici, quod non est ratio impossibilitatis, quin duo accidentia intentionalia, et respectiva realia, et realia non educta de

 QUAESTIO VIII.

 Dicitur quod notificatio est conveniens, tamen aliter convenit prioribus essentialiter et accidentaliter ordinatis, quia in essentialiter ordinatis ni

 QUAESTIO IX.

 Posset dici ad quaestionem sic :

 SCHOLIUM DI.

 Ad ista argumenta, num. 15. et g. Secunda responsio. num 19. ubi fuse ita tractat, de quibus etiam agit 6. Physic. quaest. 10. sed per haec non negat

 Ad ultimum resolvit, locum non esse de genere Quantitatis, et concordat Aristotelis loca circa hoc apparenter contraria. De ratione loci, in quo consi

 QUAESTIO X.

 Praemissis quinque opinionibus de unitate temporis et aevi, inclinare videtur in sextam opinionem quae est Gulielmi Varronis Magistri sui, quod unitas

 QUAESTIO XI.

 Propositis argumentis Simplicii, sustinet relationem esse ens reale, solvens tria argumenta in oppositum. Ex solutione ad primum et secundum, et ex oc

 Explicat tres modos relativorum, de quibus vide ipsum in text. 20. hic. Primus fundatur super unitate vel quantitate. Secundus in actione et passione,

 Explicat secunda conclusione quo sensu correlativa sint simul natura, de quo vide eum 1. d. 28. q. 4. de concl. 24. quomodo relatio non est id, quo ag

 Quantum ad modum secundum relativorum, nota, quod haec ibi inveniuntur circa actionem et passionem. Primo est potentia fundata super naturam absolutam

 In hac narratione videntur quaedam dubia. Primum quod sequitur Philosophum non sufficienter distinxisse modos relationum, quia relationes primi et sec

 QUAESTIO XII.

 Ad quaestionem in generali, dico quod distinctio conveniens est. Ubi notandum quod quamvis relationes, sicut alia, habent distinctiones specificas sec

 SCHOLIUM II,

 Optime explicat, quomodo identitas, similitudo et aequalitas fundantur, super eodem uno, quatenus dicit quid gradum perfectionis et formam, quod clari

 QUAESTIO XIII.

 Impugnata sententia D. Thomae, explicat differentiam trium modorum, quod primus fundatur super genere Quantitatis secundus super Actione et Passione

 QUAESTIO XIV.

 Dicendum, quod idem non potest referri ad diversa primo: potest tamen per se non primo, quia illud competit alicui primo, quod competit ei per speciem

 LIBER SEXTUS

 QUAESTIO I.

 Citatis Philosophi, et aliorum auctoritatibus, pro divisione scientiae in Physicam, Mathematicam et Theologiam, adducit primam opinionem tenentem, tot

 Dicunt alii, quod scientia una est secundum speciem specialissimam, quae est circa subjectum unum, ad quod plura attribuuntur, quae cum hoc habet unam

 Inter dictas ergo opiniones quodammodo mediando, potest dici, quod cum habitus intellectus sit qualitas quaedam generata et firmata ex frequenti consi

 His visis ad quaestionem dicendum est, quod scientia speculativa cum triplici determinatione praedicta sumpta, sufficienter ab Aristotele dividitur, e

 Ad primum argumentum de Logica, licet posset dici quod Logica est practica, quia non est tantum propter scire proprium, sed propter scire directivum i

 Explicat fusius quomodo scientia aliis duobus modis generalioribis posset dici una unitate generis magis remoti, propter quamdam convenientiam scibili

 Post ergo longam inquisitionem, non video hujus divisionis sufficientiam per aliquam rationem necessariam posse ostendi, sed placuit diversis auctorib

 QUAESTIO II.

 Praemittit triplicem distinctionem, pro resolutione quaestionis. Prima, ens per accidens sumitur uno modo, ut dicit aggregatum ex rebus diversorum gen

 Primum dictum, sumendo id de quo est scientia stricte, juxta secundam distinctionem, de ente per accidens primo modo, non est scientia una specie, qui

 nempe quia videt determinationem voluntatis divinae, quae nunquam potest velle oppositum ejus, quod semel voluit, nec impediri a ponendo volito, sed r

 QUAESTIO III.

 Ponit sententian, qua tenet verum esse objectum intellectus, quam tribus rationibus claris refutat. Prima, quia objectum est prius potentia et actu. S

 Explicat primo triplicem veritatem in rebus, et aliam triplicem in ordine ad intellectum ponens horum sex conceptuum exactam differentiam, de quo vide

 Explicat primo quid sit verum in re, et quid in signo. Secundo, quomodo differt objectum veri incomplexi ab objecto veri

 Sed quid est utraque veritas praedicta? Responsio, prima est relatio actus simplicis apprehensionis ad objectum, et est realis, scilicet mensurati ad

 Resolutio quaestionis, verum sumptum pro relatione vel passione actus intellectus, non spectare ad Metaphysicum , ted ad Logicum, vel ad scientiam de

 QUAESTIO IV.

 Tenet cum Avicenna ens esse objectum Metaphysicae, quamvis circa hoc dubius fere manserit, 1. 1. q. 1. Vide rationes ibi positas, et loca Aristot. a n

 LIBER SEPTIMUS.

 QUAESTIO I

 Praemissa triplici distinctione, scilicet accidentis in per se significatum et denominatum, inhaerentiae in actualem et aptitudinalem, et ejus quod es

 QUAESTIO II.

 Ideo aliter dicitur, quod est primum, quia substantia separata ab accidentibus est prior, sed prioritas non potest intelligi de qualibet substantia, n

 Ideo dicitur sic, et videndum est quid est, esse prius tempore, tempus non tantum accipitur hic, ut definitur in 4. Physic. t. c. 101. quia primitas t

 QUAESTIO III.

 Primum dictum : Substantia non est primum cognitione quoad generationem, quia foret imperfectius accidente, et quia non habetur pro nunc propria speci

 QUAESTIO IV.

 Contra, quod non sit intentio Philosophi negare omnem entitatem formaliter ab accidentibus praeter entitatem substantiae actu videtur Philos. 4. Phy

 QUAESTIO V.

 Contra, est principium per se, ex 1. Physicorum, text. com. 52. etper se causa ex secundo, t. c. 28. et inde, illud 5. hujus, t. c. 2. et 2. hujus, t.

 Ad argumenta, loquitur de dividentibus ens per se, unde sequitur, neque aliquod eorum, quibus ens est determinatum, sic etiam forma non est quid, etc.

 QUAESTIO VI.

 Dicendum, quod forma perquam materia et compositum est simpliciter in actu, est prior materia et composito. Quod probatur, quia forma est actus materi

 QUAESTIO VII.

 SCHOLIUM I

 QUAESTIO VIII. Utrum materia per se generetur ?

 QUAESTIO IX. Utrum forma generetur per se ?

 Oportebit enim divisibile esse semper quod fit, et esse hoc quidem hoc, et hoc hoc. Dico autem hoc quidem materiam, illud vero speciem. Text. c. 27.

 QUAESTIO X.

 Solum compositum per se generatur secundam Philosophum, et ratio est, quia id quod fit ex materia, ut ex parte, est solum compositum, et habet sic mat

 Ad tertiam quaestionem, quod omnes concedunt compositum in genere Substantiae per se generari, sed in genere accidentis generatur subjectum cum accide

 Dico ergo, quod quae sunt in genere per se, ut species , sunt sic composita. Similiter hoc patet in Sacramento, ubi per naturam accidentia moventur et

 QUAESTIO XI.

 Dicitur ideo ad quaestionem quod Philosophus probat ideas non esse necessarias ad generationem, non quin sint possibiles, et hoc sufficit Philosopho.

 QUAESTIO XII.

 Hic fuit opinio famosa, quod in materia est aliquid essentialiter distinctum ab ipsa, et est in ipsa a creante, non autem ab agente naturali ex quo al

 Ad quaestionem ergo dici potest, quod quia pluralitas non est ponenda sine necessitate, sicut universaliter negatur ratio seminalis coaeva materiae, i

 QUAESTIO XIII.

 Circa istam quaestionem quidam dicunt, naturam individuari per aliquid positivum , aliquo modo aliud a natura, quidam non. Prima pars habet quinque vi

 Singulae autem dictarum opinionum praeter haec, propriis viis improbantur. Prima, quia ex communibus nunquam fit ratio propria ex 7.contra Platonem t.

 Pars opposita, quod per nihil additum est individuatio, habet duas vias. Una est, quod natura quaelibet de se, et secundum se, formaliter, sicut est n

 Concludit naturam substantialem individuari per formam de genere Substantiae, qua ultimate ab omni alio distinguitur, de quo lato 2. d. 3. quaest. O.

 Ad aliam quaestionem, quod forma est principium distinctum. Unde 8. hujus text. com. 5. Philosophus dicit, quod toties dicitur esse vel ens,

 Ad aliam quaestionem, quod non quaerit quaestio, quo distinguuntur duo formaliter, quia distinctione distinguuntur: igitur distinguuntur relatione, si

 Notandum, quod individuum, sive unum numero, dicitur illud quod non est divisibile in multa, et distinguitur ab omni alio secundum numerum. Prima pars

 Ut melius praedicta omnia stabiliantur adducit contra ea sex selecta argumenta, in quorum solutionibus et solutionum replicationibus, maximas difficul

 Ex ista opinione patet, quod singulare est unum quid pro hoc, secundo de Trinit. 6. Danielitas et si singulare est unum quid, est per se intelligibil

 QUAESTIO XIV. Utrum singulare per se intelligatur ?

 Ad primum argumentum pro alia parte dicitur, quod ens est objectum intellectus, non tamen ut communissimum, sed ut extendit se ad quodlibet ens immate

 QUAESTIO XV.

 Primum dictum, singulare est per se intelligibile. Secundum, est per se primo, id est, adaequate, intelligibile. singulare abstrahens ab existentia no

 De secundo articulo principali, primo videndum est, quomodo intellectus noster in hoc statu non intelligit per se singulare, nec sensus sentit. Secund

 De secundo dicitur, quod intelligimus singulare reflectendo ad phantasmata, intelligitur enim per lineam reflexam secundum Aristotelem in 3. de Anima,

 QUAESTIO XVI.

 Dicitur secundum Commentatorem isto cap. commento 3. a. quod non pertinet ad definitionem: unde dicit, quod quaedam definitio est, ubi apparet materia

 Ad solutionem quaestionis, et etiam ad intellectum multarum auctoritatum hic in littera, oportet distinguere de materia considerata in universali et i

 Solvit optime argumenta principalia, vide easdem et alias solutiones 3. d. 22. num. 14. quomodo quod quid est sit idem ei cujus est, et quid circa hoc

 QUAESTIO XVII.

 Dicitur, quod superior includitur in inferiori, quia dicit Philosophus, quod ultima differentia est sub stantia rei, hoc non esset nisi includeret ali

 Inferiores differentias non includere superiores, quia daretur processus, de quo Doctor schol. praeced, citatus, et de praedicabit q. 9. et 13. ubi Ma

 QUAESTIO XVIII. Utrum universale sit aliquid in rebus ?

 Ista quaestio primo potest pertractari contra positionem Platonis, ponentis ideas, secundum quod Aristoteles imponit sibi: propter entitatem formalem

 Et sunt hic duae opiniones extremae, quarum prima est, quod universale est in re, propter tres rationes, quarum prima est: universale est, quod est ap

 Praemittit triplicem claram acceptionem universalis, et quo sensu prima opinio, et quo secunda quodammodo conciliari possint) explicat etiam quomodo a

 Ad quaestionem igitur, quoad hoc membrum, dico quod universale tertio modo dictum non est in intellectu secundo modo ex necessitate, ita quod quasi il

 Quoad secundum membrum quaestionis scilicet an sit in re? Respondeo, esse in intellectu primo modo vel secundo, non est nisi habere relationem rationi

 QUAESTIO XIX.

 Opinio quod non, propter tertiam rationem supra. Modus ponendi est, quod non sunt synonyma genus et differentia Pedes habens, bipes, rationale

 Pro resolutione quaestionis quatuor examinat. Primum conceptum generis esse unum in se, quod quadrupliciter probat, de quo vide eum i. d. 3. q. 2. a n

 Alia est opinio, quae propter praedicta motiva, ne ponat conceptus simpliciter diversos generis et differentiae esse fictitios. Sed cum utroque illoru

 de quo 2. d. 3. q. 6. n. 12. et genua de quo 1. d. 8. quaest. 3. num. 16.

 QUAESTIO XX.

 Opinio quod sic, quia pars animalis separatur ab animali sine generatione, et non manet in actu per formam totius post separationem: ergo per aliam, q

 Opinio alia, quod forma mixti praecedens animam si esset alia, ipsa esset una totius virtualiter in se continentis perfectiones multas, secundum quas

 Ad tertium, quod ait diversa specie conti. nuari, intelligi debet de quantitate, quae perinde se habet in uno et diversis modo non separentur ab invic

 LIBER OCTAVUS

 QUAESTIO I.

 Opinio, quod accidens est realiter compositum, propter tria. Primo, quia quod cum alio realiter convenit, et ab eo realiter differt, est compositum ex

 Accidens esse omnino simplex, physice loquendo, ita quod nullam habeat materiam ex qua, et ratio est, quia secundum Philosophum pluralitas est fugiend

 Ad argumenta pro prima opinione. Ad primum, patet ex quaestione de conceptu generis, qualis compositio sufficit ad differentiam et convenientiam reale

 QUAESTIO II.

 Aliter dicitur, quod non secundum essentiam suam, sed secundum esse in subjecto, et secundum quod subjectum est magis dispositum inhaeret perfectius v

 QUAESTIO III.

 Ad quaestionem dicitur quod non, quia omnis differentia in essentia est differentia specifica: differentia secundum magis si esset, esset in essentia

 Sustinendo formam substantialem suscipere magis et minus, notat auctoritates Philosophi in contrarium, exponi posse de quidditate formae, non de indiv

 In motu alterationis ostendit non posse assignari primam partem simul factam, idque exquisitissimis rationibus, de quo videri potest 2. d. 2. q laest.

 Sed primum argumentum contra utrumque membrum quaerit de prima substantia, ubi dicitur, quod nunquam est successio alterationis secundum partes mobili

 possit per se esse, quia prius tempore acquiritur, et post tempore deperditur. Secunda via ponens quemlibet gradum esse aliud individuum speciei, habe

 Ponit sex conclusiones de prioritate, posteriori tate, et simultate alterationis, valde subtiles etsi obscuras ubi nota quod ipse explicat quid inte

 Circa istas duas quaestiones de magis et minus sic procedendum est. Primo recitandae sunt opiniones, et improbandae. Secundo, veritas declaranda est.

 Circa solutionem sic procedendum. Primo in universali absolute, elibi5. Primo, quae sit intentio Aristotelis hic : quomodo scilicet negatur, uno modo

 SCHOLIUM XI.

 SCHOLIUM XII.

 QUAESTIO IV.

 SCHOLIUM I,

 Compositum esse unum per se, quia est in potentia ratione materiae vere praeexistentis, et in actu ex parte formae nec est quaerenda ratio, nisi quia

 Refutatis aliis modis, declarat compositum dici unum, etiamsi nihil absolutum contineat ab ipsis partibus unitis distinctum, et solvit optime argument

 LIBER NONUS

 QUAESTIO I. Utrum potentia et actus opponantur?

 

 QUAESTIO II.

 Ad solutiones illarum quaestionum, oportet distinguere de potentia. Uno modo potentia dicit quemdam modum entis. Alio modo specialiter importat ration

 Ad secundam quaestionem dicendum, quod relative aliqua opponi, potest dupliciter intelligi, vel mutuo scilicet quod utrumque habet habitudinem per se

 Aliter dicitur, quod ens in potentia, simpliciter est non ens, et per consequens relatio fundata in ipso' est tantum rationis et divisio entis per en

 Primum dictum hujus litterae : Objectioa potentia non manet cum actu, quia ei opponitur. Secundum : Idem est de subjectiva, eadem ratione. Tertium : S

 QUAESTIO III.

 Quaecumque autem ad eamdem speciem, omnes principia quaedam sunt, et ad primum unum dicuntur, quod est principium transmutationis in alio, inquantum a

 QUAESTIO IV.

 Explicat primo, quomodo quatuor genera causarum ad Metaphysicum spectant, et quomodo ad Physicum. Secundo, quomodo a relatione piincipiationis diversi

 Potentiam sufficienter dividi in activam et passivam, quod optime explicat, et hoc quoad tertium articulum. Quoad quartum, docet definiri hic text. 2.

 Ad primum argumentum primae quaestionis patet, quod principium quod et quo, contrarietatem agere agere pati, agere pati Ipsius bene potentiam sequitur

 Habet optimam doctrinam multis deservientem in solutione argumentorum secundae, id est, quartae quaestionis. Praemittit potentiam, ut opponitur actui,

 QUAESTIO V.

 Hic dicitur, quod forma naturalis non est principium actionis, secundum quod est perfectio ejus in quo est, sed solummodo secundum quod habet respectu

 Potentiam prout praecedit principiatum sumi tantum pro absoluto,ita quod nullus respectus in ea praecedat similem respectum in principiato, de quo Doc

 De tertiis potest simpliciter negari propositio, quia appetitiva videtur in idem tendere formaliter, quod apprehensum est. Quia si aliquis dicat omnem

 QUAESTIO VI.

 cum tamen istae non coincidant in idem numero.

 Itaque hac opinione, tanquam abutente terminis , praetermissa, simpliciter tenendum est, quod non solum non in quocumque ente, sed nec in quacumque fo

 QUAESTIO VII.

 Ad quaestionem, omissa, propter brevitatem, opinione contraria, cujus fundamenta tacta sunt in arguendo. Ad quaestionem dicendum est simpliciter, quod

 QUAESTIO VIII.

 Ideo aliter potest dici quod habitus, qui est in potentia activa est principium activum, et hoc expresse vult Aristoteles sicut adductus est in arguen

 QUAESTIO IX.

 Sumendo potentiam, ut abstrahit a mutatione, datur ad quodlibet producendum, praeter essentiam divinam et Patrem, quia omne aliud accipit esse ab his.

 QUAESTIO X.

 Ad quaestionem dicendum, quod aliquod ens propter summam perfectionem, non est aliquo modo perfectibile, et ideo nec habens potentiam passivam realite

 QUAESTIO XI.

 Ad quaestionem dicendum, quod secundum dicta in solutione tertiae quaestionis hujus noni, triplex relatio est potentiae, passivae scilicet ad principi

 Ex dictis patet divisio potentiae activae, nam ex responsione ad tertium argumentum quaestionis quartae patet, quod dividitur in factivam et activam p

 QUAESTIO XII.

 Ad quaestionem dicendum, quod secundum dicta supra saepe, in materia est triplex respectus, scilicet ad materiatum, ad formam, ad agens inquantum actu

 Nunc restat videre de utraque praedicta, comparando materiam, ut transmutabilis est a forma in formam. Et de hoc videtur dicendum, quod cum formae nat

 QUAESTIO XIII.

 Explicat bene potentiam in ordine ad compositum dicere respectum ex qua, et in ordine ad actum, in qua, et in ordine ad agens, in quam, potentiae

 QUAESTIO XIV. An aliquid possit moveri a seipso ?

 Hic dicitur universaliter, quod nihil movet se, nisi forte per partem, quia scilicet una pars movet aliam, et haec non est pars essentialis aliqua, se

 Hic sic est procedendum, sicut illa positio tenet universalem negativam, et ex hoc concedit quaecumque videntur sequi: ita primo ostendendum est gener

 Infert primo ex sententia sua jam probata et explicata, quod nihil agit in se formam substantialem. Ratio est clara. Secundo, quod nihil agit in se ac

 Gravia et levia a se moveri. Ad rationes Aristotelis 8. Physic. quae videntur esse in contrarium, remittit se ad expositionem textus, et hic patet eum

 Tertio de nutritione, quidquid sit, quia nutritio est quaedam generatio, ut habet determinari in primo de Generatione: et dictum est prius. quod nihil

 In fine generaliter dicitur, quod nulli naturae negandum est aliquid, quod positum perfectionis esset in tali natura, nisi ostendatur aliunde, quod ta

 Explicat optime dictum Aristotelis 7. Physicor. quomodo nihil movetur a se primo, id est, duplici primitate, scilicet totalitatis seu integritatis et

 Instat tripliciter et acutissime contra id quod dictum est, activum esse inctu virtualiter, et in potentia formali respectu ejusdem formae, ad quam es

 Solvit argumenta posita num. 3. ad loca Arist. quae videntur suadere gravia non moveri a se vide eum 2. d. quaest. 10. num. 45. et 10. ubi fusius tr

 QUAESTIO XV.

 Primam distinctionem potentiae activae esse in naturam et voluntatem, illa ex se est determinata ad agendum, ita ut nequeat non agere, nisi impediatur

 Sed quomodo faciunt praedicta ad intentum Aristotelis, qui differentiam dictam non ponit inter naturam et voluntatem, sed inter irrationalem potentiam

 Solvuntur argumenta posita n. 3. contra differentiam potentiae rationalis et irratiotalis assignatam a Philosopho. Ad primum, bene explicat quomodo po

 Ad primum bene explicat pro instanti, quo voluntas vult posse in oppositum, non simul ponendum, sed quia prius ratione poterat elegisse oppositum. Q

 QUAESTIO. I.

 Declarat bene rationem mensurae primo convenire uni principio numeri, et hinc ad alia derivari. Vide eum hic in 2. et 3. et lib.

 QUAESTIO II.

 QUAESTIO III. Utrum prima causa sit in genere ?

 Ad illud tamen dicunt quidam, quod materia est mensura omnium in genere substantiae, quia materia est quoddam principium, et secundum materiam substan

 QUAESTIO IV.

 Dicendum quod sensus et intellectus, saltem noster, non sunt mensura rerum universaliter, quia illud est mensura alterius quod est principium cognosce

 QUAESTIO V.

 Cum Philosopho tenet unum et multa, proprie et per se contrarie opponi improprie, vel per accidens privative et relative, et singula bene probat et ex

 QUAESTIO VI.

 QUAESTIO VII.

 Bene explicat cum Philosopho, quomodo omne ens est idem vel diversum omni enti, quia idem uno, diversum multo.

 QUAESTIO VIII.

 In hoc differunt diversa et differentia, quod quaecumque non sunt eadem, sunt diver a, sive conveniant in aliquo, sive non sed differentia

 QUAESTIO IX.

 Dicit enim, quod subjecta sunt diversa, quorum materia non est una, nec transmutatio eorum ad invicem.

 QUAESTIO X.

 Dicendum, quod contrarietas est maxima distantia, quia contrarietas est quaedam differentia, sed quaecumque differunt, genere aut specie differunt. Se

 QUAESTIO XI.

 Dicendum, quod contrarietas est quaedam privatio, non tamen omnis privatio est contrarietas, sed solum privatio perfecta. Ratio primae differentiae es

 QUAESTIO XII. Utrum tantum linum uni sit contrarium?

 Quia contrarietas est maxima distantia, ex quaest 10. est tantum una, et sic duo ultima habet, nempe extrema, ex quo habetur quod unum uni tantum cont

 QUAESTIO XIII. UtnimdeXJno dicatur quod sit

 Unum non est paucum, quia paucum est multitudo excessa. Vide expositionem Doctoris in textum hunc.

 QUAESTIO XIV.

 Multitudo est quasi genus ad numerum, quia invenitur in rebus quantis et aliis. Non est proprie genus, quia est transcendens. An vero sit numerus prop

 QUAESTIO XV.

 Dicendum, quod medium est in eodem genere cum extremis, quod patet ex ratione medii: Medium est in quod continue permutans prius pervenit quam in extr

 QUAESTIO XVI.

 Dicendum, quod medium proprie contrariorum est, cujus ratio est, nam medium solum est inter opposita, quod patet per definitionem medii. Medium enim e

 QUAESTIO XVII.

 Dicendum, quod omnia media tam species quam differentiae componuntur ex contrariis primis, quia illud, quod dicit magis et minus respectu duorum, habe

 QUAESTIO XVIII.

 Dicendum, quod differentiae dividentes Genus per se, vel diversitas diversificans genus in species, est contrarietas. Cujus ratio est, ad hoc quod ali

 QUAESTIO XIX. Utrum duae differentiae differant inter se ?

 Ad illud dicendum , quod nihil prohibet duas differentias esse differentes, hoc tamen non est necessarium, sed hoc accidit, proprie tamen differentes

 QUAESTIO XX.

 Dicendum, quod omnis contrarietas facit differre specie,sed contraria possunt dupliciter considerari, vel ad subjectum, vel ad genus, quod diversifica

 QUAESTIO XXI.

 Dicendum, quod duplex est genus, scilicet genus Logicum et Physicum: illa sunt in eodem genere Logico, quae sunt in eodem praedicamento illa sunt in

 LIBER DUODECIMUS

 Ad quaestionem dicendum, quod generatum non semper assimilatur secundum formam, ita scilicet quod forma generati sit similis formae generantis, sed ve

 QUAESTIO II.

 Anima rationalis est incorruptibilis, quia nec per se, nec per accidens corrumpi potest. Explicat utramque corruptionem. Hic et aliis locis ita sentit

 QUAESTIO III. Utrum principia omnium sint eadem ?

 Dicendum, quod principia sunt duplicia, intrinseca scilicet et extrinseca. Principia intrinseca diversorum sunt diversa realiter: alia enim est materi

 QUAESTIO IV.

 Oppositum : omne quod movetur, ab aliquo movetur, sed si motus sit aeternus, aliquid movetur aeterne ergo necesse est aliquid ponere sempiterne moven

 QUAESTIO V.

 Dicendum, quod sicut possibile uno modo opponitur necessario, impossibili,

 QUAESTIO VI. Utrum in substantia prima sit materia

 Dicendum, quod in substantia prima non est materia, quod patet ex tribus unumquodque enim agit per suam formam, in omni genere eo quod habet materia

 QUAESTIO VII.

 Dicendum, quod substantia prima est omnino immobilis. Cujus ratio est: omne quod movetur inquantum hujusmodi in potentia est, et quod movet inquantum

 QUAESTIO VIII.

 Dicendum, quod primum movens movet ut appetibile et finis, cujus declaratio est triplex, est motus scilicet, violentus, naturalis, et voluntarius. Sed

 QUAESTIO IX.

 Dicendum, quod primum movens et primum appetibile coincidunt in idem numero. Primum enim movens est substantia, quia accidenti non debetur ratio moven

 QUAESTIO X.

 Delectatio nostra (ut hic ait) est passio, quia posita conjunctione convenientis seu delectabilis non et in manu voluntatis eum impedire. Est tamen re

 QUAESTIO XI.

 Caelum et reliqua omnia d pendent a Deo ut a fine et efficiente. Probat optimis rationibus. Vide ipsum 1. dist. 8. q. 5. sig. D intentione, n . 8. et

 QUAESTIO XII.

 Dicendum est, quod antiqui, ut Leucippus et Pythagorici non attribuunt primo principio esse perfectum. Cujus ratio est, quia ipsi considerant principi

 QUAESTIO XIII.

 Deus habet potentiam infinitam, sed ratio Aristotelis ad hoc nempe, quia movet in tempore infinito, falsa est et erronea. Vide Doctorem de hoc t. dist

 QUAESTIO XIV.

 Dicendum, quod primum principium non habet magnitudinem, quia nulla magnitudo movet non mota sed primum principium movet non motum ut dictum est priu

 QUAESTIO XV.

 Dicendum, quod primum principium est simpliciter simplex. Cujus ratio mutiplex potest esse, quia omne compositum causam habet: partes enim compositi,

 QUAESTIO XVI.

 Ad quaestionem ergo dicendum est sic: quod aliquid appropriari alicui, est dupliciter vel ita quod nulli alii conveniat, vel ita quod prius et princi

 QUAESTIO XVII.

 Unde dicendum, quod potest poni rationabiliter, quod nihil movet aliud primum mobile effective praeter primum movens: et similiter potest poni, quod a

 QUAESTIO XVIII.

 Ideo dicendum, quod motus caeli etiam a voluntate intellectuali est, non tamen universali, sed particulari, et ideo esse potest alicujus singularis. E

 QUAESTIO XIX.

 Intelligentiarum numerum posuit Philosophus juxta numerum variorum motuum superiorum corporum probabiliter, quia vix capi potest, quomodo una movere p

 QUAESTIO XX. Utrum Intelligentiae differant specie

 Hic respondet non secundum propriam sententiam, sed ad mentem Commentatoris, plures Angelos non posse esse ejusdem speciei. Oppositum autem ipse habet

 QUAESTIO XXI.

 Dicendum, quod ordo est in substantiis separatis secundum ordinem in ipsis motibus. Corpus enim continens comparatur ad corpus contentum, sicut totum

 QUAESTIO XXII. Utrum primum principium intelligat se?

 Dicit enim quod in operatione manente in agente, ipsum objectum operationis est in operante, et hoc est opus in actu, quia objectum est in ipso. Unde

 QUAESTIO XXIII.

 Deus est suum intelligere, alioquin non esset actus purus, sed ens in potentia. Vide Scotum de hoc, tractatu de primo principio cap. 4. sig. 3. Conclu

 QUAESTIO XXIV.

 Dicendum est, quod omnia alia a se intelligit, cujus ratio est, primum principium est perfectissimum (ut supra ostensum est, quaestione 12. hujus,) es

 QUAESTIO XXV.

 Ideo dicendum est, quod omnia alia intelligit cognitione propria et distincta, sic enim aliqua intelligit sicut eorum est causa nunc autem non solum

 QUAESTIO XXVI. Ut rum intellectus primi sit discursivus

 Dicendum ergo quod in intellectu primi non est discursus aliquis, sed in intellectu nostro duplex est discursus. Unus cum multa apprehendimus secundum

 QUAESTIO XXVII. Ut rum entia sint ordinata ad se invicem?

 Omnia sunt inter se ordinata, ut disposuit voluntas Dei, qui non propter sui utilitatem, sed propter suam bonitatem multa produxit, quod manifestius a

 QUAESTIO XXVIII.

 Optime probat omnia ordinari in Deum, ut in ultimum et unicum finem, de quo vide ipsum 1. distinct. 2. quaestione 2. sig. Juxta tres, concl. numero 17

 QUAESTIO XXIX.

 . Scholium primum dictorum Theorematum 14. Quod hic tenet Docto, immaterialia non posse plurificari in eadem specie, correxit in Theologia 2. distinct

Scholium.

Optime explicat rationem prioris, juxta mentem Philosophi, de quo vide ipsum hic in text. Com. 16. et Alensem ibidem.

Dicitur quod notificatio est conveniens, tamen aliter convenit prioribus essentialiter et accidentaliter ordinatis, quia in essentialiter ordinatis nihil causat sine primo simpliciter, sed accidit hoc in ordinatis accidentaliter, quia accidit huic revolutioni caeli, quod alia praecessit, quia potuit fuisse, et si prior non fuisset per impossibile; unde entitas talium omnium non est ab aliquo uno simpliciter primo, sicut in essentialiter ordinatis sunt omnia ab uno primo, et a quo dependent omnia; unde prius in accidentaliter ordinatis dicitur per comparationem ad aliquod primum, non simpliciter, sed respectu illius, et hoc per accidens. In essentialiter ordinatis dicitur prius respectu primi simpliciter, quod est causa illius, et omnium posteriorum.

Ad primum dicitur, vel dici posset forte, quod in tempore est prius ex assignatione nostra, et similiter principium. Contra, tunc tempus non erit in genere Quantitatis, et tunc primus motus sine tempore, vel dependeret motus ejus ab anima, ideo dicitur aliter quod in tempore est principium sine anima, non simpliciter primum ; nec etiam esset cum anima, est tamen ibi principium respectu alicujus posterioris et prioris, quia ista dies incipit a mane, et hora prima propinquior est mane quam hora secunda. Contra istud, si in tempore secundum se non est principium, sed in aliqua parte ejus respectu alterius partis, tunc tempus secundum se nec habet prius nec posterius, sed solum respectu aliquarum partium; hoc inconveniens, quia definitio convenit toti per se, quae est, quod tempus est numerus motus secundum prius et posterius, et partibus per accidens. Item, tempus est continuum; ergo non est ibi aliquod nunc in actu de se quod sit prius, respectu cujus dicatur aliqua pars posterior, sed solum in potentia, quantum est ex parte temporis, quia si sic, esset de se discontinuum; ergo est ibi solum primum, et prius ex assignatione nostra, et solum in potentia de se.

Ad primum, quod si secundum se accipiatur pro toto tempore, verum est, et ideo totum tempus non est prius et posterius, sed ex hoc non sequitur quod in tempore non sit prius et posterius, quia secundum partes habet prius et posterius.

Ad aliud, quod tertio generantes habent quartum pro principio respectu ipsorum, respectu cujus dicuntur inter se priores et posteriores. Ad aliud, quod illa ratio ponitur de illis quae sunt post principium, non de principio proprie. Vel aliter, quod principium non est prius, sed primum; vel aliter, quod notificatio datur de illo in quo minimum reperitur de ratione prioris.

Ad aliud de numeris, quod si aliquid sit magis secundum formam oportet ponere maximum: non tamen oportet in his quae sunt majora et minora quantitate, quia ubi est magis et minus secundum perfectionem, entitas omnium est a maximo ; sed in numeris non, quia perfectio majorum numerorum est a minoribus ex eo quod pluries replicantur, sive ex hoc quod unitas, quae est minimum ibi frequenter replicatur, causatur perfectio aliorum. Ad aliud, quod hoc nunc, non est principium respectu cujus dicatur prius et posterius in praeterito, nisi mediate, quia est aliquod nunc prius respectu cujus dicantur illa in praeterito priora et posteriora.

ANNOTATIONES.

Sequitur quaestio octava de veritate definitionis prioris, text. comment. 16. quae satis clara est. ubi nulla correctio notabilis in littera occurrit; determinatio vero Doctoris asserliva et lucida existit. Pro ampliori autem materiae discussione videantur ea quae in Postpraedicamentis ad propositum babel, et ibi deliramenta quorumdam, et maxime Varr. Burlaei exterminentur. De gradibus etiam et modis prioris, et diversitate ordinum quaeratur in doctrina hujus et Franc. de Mayr. in plerisque locis ut alias saepe notavi.

Quantum vero dicitur quod est divisibile in ea quae insunt, quorum utrumque, aut singulum, unum aliquid, et hoc aliquid natum est esse, text. com. 18.