RESTITUTIONIS IN INTEGRUM E T C 125

Ex HIS COLLIGES: I. In quaestionibus, quae in facto consistunt, ut recte defi-

niantur, ponderandum in primis esse, iuxta tramites iuris, te- stium auctoritatem, ut eorum testimonia iuste aestimari pos- sint (1) .

I I . Religiosum, validitatem suae professionis oppugnantem causa vis et metus post quinquennium, non esse audiendum, nisi in promptu habeat argumenta, quae praevidere faciant bo- num causae suae exitum.

III . Hisce argumentis extantibus S. Sedem concedere benefi- cium restitutionis in integrum, quo scilicet facultas tribuitur, elapso licet quinquennio, pertractandi coram propriis iudicibus causam iuxta Benedictinam Constitutionem: Si datam, nisi S. Se- des, regulari processu in curia peracto, integrum negotium per- tractandum statim suscipiat (2).

(i) Cum agitur de aliquo puncto quaestionis a quo causae decisio pendere possit per applicationem iuris ad factum, ante omnia in tuto ponenda est facti existentia. Certitudo autem non oritur semper ex testimonio seu ex enarratione quam faciunt testes; sed saepe inspi- cienda est qualitas testium utrum fidem mereantur, praesertim quando ex dictis unius vel duorum tantum testium fa- ctum eruatur. Quamvis enim in ore duo- rum aut trium testium stet omne ver- bum : tamen de testibus id est intelli- gendum qui fidem mereantur , quique scilicet non sint alicui exceptioni obnoxii. Putamus autem in praesenti causa ideo S. Congregationem non respondisse ad secundum dubium affirmativo responso, quia testimonia ex quibus eruebatur, vim directe illatam fuisse Titio ad ex- torquendam professionem, non fuisse pro- lata a testibus plena fide dignis. Quam- vis enim Titii pater initio unice inten- dere videretur expulsionem praesentiae Titii e propriis oculis; nihilominus post- quam Titius, ut iram paternam declina- ret, Religionem sit ingressus, patris vo-

luntas in eo tota erat intenta, ut filius in novitiatu persisterei, ac Religiosus fieret; quae profecto est coactio directa. At vero facta, quae haec ostenderent, testabatur potissimum Titii patruus, qui ob suos mores non videbatur fide dignus.

(2) Haec praxis iam invaluerat penes romanam Sedem, antequam Benedi- ctus XIV. per Constitutionem: Si datam, id sanciret, ut idem Pontifex declarat, de qua re legi etiam possunt ea, quae enarrat Cardinalis De Luca de Regul. disc. 41. Enarrat scilicet, causas restitu- tionis in integrum, quam non concedit nisi S. Sedes, remitti consuevisse S. Con- gregationi Concilii, in qua fere ex pro- fesso de ipso puncto principali nullitatis, seu de merito causae in huiusmodi di- sputationibus ageretur, ita ut quando, praevia hac formali" cognitione, iudi- cium S. Congregationis prodiret, tunc apud Iudices causa principalis videretur frequentius decisa, eorumque processus quodammodo caeremoniales : aliquando autem, sed raro, contigisse enarrat, ut diversus esset causae eventus, quando scilicet S. Congregatio, processu formali