CAPUT VII.

Qualiter diffinitio data secundum singula aptatur.

Oportet autem id quod dictum est de diffinitione virtutis, non solum universaliter dici de virtute secundum quod virtus est, sed etiam id quod universaliter dictum est, oportet aptare his quae secundum singularia sunt. In his enim sermonibus qui circa operationes sunt, universales quidem sermones et diffinitiones communiores sunt, et in decursu syllogistico principia sunt particularium, ex quibus ipsa particularia cognoscuntur. In operabilibus autem particulares sunt veriores. Volentes enim purgare choleram, certitudinem purgandi accipientes non accipimus ex universali, ut dicamus quod omne calidum liquefactivum humidi et motivum : scamonea autem calida, et cholera est humida : hoc enim essetper philosophiam curare corpus : sed dicimus quod scamonea purgavit choleram in Callia et in Socrate ex eadem laborantibus causa. Et in hoc accipimus certitudinem quod et in Platone purgabit. Operationes enim sunt circa singularia : et ideo optimum est principia operationum concordare in his quae particularia sunt. Sumendo ergo hic quae dicta sunt de diffinitione virtutis ex descriptione singulorum summatim accepta per ordinem enumerationis potius quam per ordinem exsecutionis : et quia virtus po- tentia, ut dicit Boetius, est fortitudo, et passiones illatae circa quas est fortitudo, magis habent rationem passionum quam aliae passiones, illud primo de fortitudine isto modo ostendamus.

De fortitudine.

Circa timores quidem igitur et audacias fortitudo medietas est duarum passionum, quarum una est audacia, altera autem timiditas vocatur : et utraque propriam habet superabundantiam et proprium defectum. Eorum autem qui superabundant, qui quidem in timiditate superabundat Graece innominatus est, (multa enim sunt innominata in mediis et in. extremitatibus),Latine autem formidolosus, qui formidat etiam ad sonum folii volantis. Qui autem in audere superabundat, et in sermone dicitur audax, proprie autem dicitur praeceps. Qui vero in timere quidem superabundat, in audere autem deficit, timidus vocatur. Ut autem haec melius intelligantur, notandum quod audacia et timor passiones sunt animae : et timor quidem fuga est aestimati terribilis, et audacia est progressio ad terribile sustinendum vel ad operandum quod factum magnum est et difficile. Passioni autem quae timor vocatur, privative opponitur ea quae Latine dicitur intimiditas, et Graece AdminBookmark ab AdminBookmark

quod est sine, et AdminBookmark quod est timiditas.

Audacia autem timori opponitur contrarie, quamvis et ipsa audacia quid habeat quod sibi opponitur privative, sed est innominatum, licet communi nomine inaudacia vocetur. Manifestum autem est quod intimiditas sequitur audaciam : sed non convertitur consequentia ex necessitate consequentiae : et hoc est propter hoc, quia inter timorem et audaciam est medium. Ubi autem medium est, non sequitur consequentia de contrario ad contrarium respectu ejusdem subjecti : et ideo non sequitur ad intimiditatem audacia : quia fortis qui in medio est, intimidus est, et tamen audax non est. Similiter ad privative oppositum audaciae quod est inaudacia, non sequitur necessario timor, Non enim sequitur, est inaudax, ergo est timidus : sed e converso, ad timorem scilicet sequitur quod non sit audax. Ex quo patet, quod superabundantia in privative opposito est defectus ejus cui opponitur privative. Verbi gratia, superabundantia in timiditate defectio et privatio est in timore. Nimis est intimidus qui minus timet quam oportet. Fortitudo autem medium est in timore et audacia : fortis enim est qui fugit quae fugienda sunt, quando oportet, et ubi, quomodo, etc. Et fortis qui non fugit quae non fugienda sunt, quando oportet, et ubi, et similiter in caeteris circumstantiis. Similiter autem fortis, qui in audendo progreditur ad terribilia quando, et ubi, etc. Et fortis qui non progreditur ad quae non progrediendum est quando, et ubi, etc. Omnibus optimis circumstantiis observatis ipse est vere fortis, et medium observat in duabus passionibus contrariis, scilicet inter extrema duarum passionum, quae sunt timor et audacia, ille enim medius inter plus timentem, et minus timentem quam oportet, et quando oportet, et ubi, etc. Medius etiam est inter plus audentem et minus audentem quando oportet, et quomodo, etc. Tamen sciendum est quod audacia et audax, et timor et timidus, dupliciter dicuntur. Communiter enim loquendo significant passiones timores et audaciae secundum generales intentiones suas et dispositiones ipsas quibus disponitur homo ad audendum et timendum. Stricte autem accipiendo significant superabundantias in dictis passionibus et dispositiones quae sunt secundum ab undanti as. Similiter privative dicta, sicut intimidus, et inaudax, dupliciter dicuntur : privative enim dicta generaliter significant privatum passione timoris generaliter dicta, ut est illo qui non timet quae non oportet timere, sicut fortis. Specialiter autem

dicta significant privationes superabundantiae timoris : et secundum hunc modum intelligendum in passionibus et dispositionibus, sive privative et contrarie oppositis et ad se invicem et ad medium.

De temperantia.

Circa delectationes autem innatas et tristitias innatas non omnes medietates et excellentiae sunt nominatae : circa tristitias tamen minus nominatae sunt, quam circa delectationes. Medietas autem in his est temperantia, superabundantia autem est intemperantia. Deficientes autem circa delectationes non multum inveniuntur. Propter quod et isti nomen proprium non sunt sortiti : tamen dicuntur insensibiles, quia sensum delectationis non habent. Cum. enim nomina imponantur a rerum proprietatibus quae afficiunt nomen imponentem, ea quae raro vel non fiunt, impositorcm nominum non afficiunt : et ideo nomine carent. Delectatio enim circa quam est temperantia, secundum tactum est : et ideo omnia afficit animalia, et superabundantiae nomina habet, quae ad commune nomen tantum luxuriae reducuntur. Defectio autem in delectationibus tactus innaturalis est : et ideo nomen non habet : quia non provenit nisi ex nimia perversitate complexionis. Tristitia autem in talibus provenit ut maxime ex absentia delectabilium : et ideo etiam abundantia tristitiae in talibus, et defectio in abundantia quidem nomen non habet. In defectione autem nomina habet, sicut gastrimargus, de quibus inferius pertractantur. Medius autem in his passionibus temperatus vel castus vel sobrius vocatur.

De liberalitate.

Quoniam vero virtus moralis non tantum est circa passiones, sed etiam circa operationes quae sunt circa res exteriores ad usum hominis relatas, ideo circa dationem pecuniarum et acceptionem sive lucrum medietas est quidem liberalitas, superabundantia autem prodigalitas, et defectus illiberalitas : quamvis vere loquendo in utroque istorum superabundantia sit et defectus. Contrario autem modo etiam hic, superabundant et deficiunt : prodigus enim quidem in tribuendo superabundat, in accipiendo autem sive lucrando et retinendo deficit. Illiberalis autem e contra in accipiendo sive retinendo abundat, in tribuendo autem deficit : et hoc dicimus capitulariter : quia nunc nisi tantum istas medietates enumeramus, ut virtutem in omnibus esse ostendamus, quod nobis typo et capitulariter, hoc est, summatim dicere sufficit : et tali sermone hic contenti sumus. Posterius autem in quarto libro certius et subtilius sigillatim de his determinabitur.

De magnificentia.

Circa pecunias autem sunt et aliae dispositiones et habitus et operationes, quam circa quas est liberalitas. Magnificentia enim quaedam medietas est, qua dispositus magnificus dicitur. Magnificus autem differt a liberali. Magnificus enim est circa magnas donationes. Liberalis autem est circa parvas et communes vel indifferentes. In his autem superabundantia Graece vocatur apyrocalia ab a quod est sine, et nup quod est ignis, et xaX6? quod est pulchrum vel bonum, quasi sine pulchro igne. Ignis enim omnia devastans non est pulcher. Et alio no- mine Graece vocatur banausia, quod interpretatur incendium : et banausus dicitur qui omnia quae tangit, consumit, sicut tacta sint incendio. Defectus vero in his parvificentia, Graece autem increpeia. Hae autem dispositiones differunt a dispositionibus quae sunt circa liberalitatem. In quo autem differant, in quarto libro hujus voluminis determinabitur.

Videtur quod liberalitas et magnificentia non nisi per accidens differant, sicut magna donatio et parva. Sed ad hoc patet responsum per antedicta. Haec enim accipiuntur ut fines voluntatum : et quia in voluntate alius finis est magnum quam commune, ideo aliam facit speciem virtutis. Delectatur enim magnificus in magna donatione ut magna est, et non ut donatio est: quinimo contemnit donationem nisi magna sit.

De magnanimitate.

Partis autem irascibilis in anima objectum quidem est altum, actus autem ira. Objectum igitur ejus est circa honorem, et circa inhonorationem honori oppositam. Medietas autem in his vocatur magnanimitas, qua seipsum quilibet dignificat dignis sibi et congruis honoribus. Superabundantia autem excedens, quae est appetitus honorum non congruentium Graece vocatur caymotes, et Latine vocatur ambitio. Deficientia autem sive defectio qua aliquis etiam sibi dignos honores negligit, vocatur pusillanimitas.De Philotimia.

Sicut autem diximus, quod magnificentia se habet ad liberalitatem in eo quod magnificentia est circa magnas donationes, liberalitas autem circa parvas : ita se habet etiam circa magnanimifa- tem. Aliquid enim ejus est circa honorem magnum, et aliquid circa parvum vel communem vel indifferentem : et qui circa magnum est, proprie magnanimus vocatur. Magnanimus enim est, ut dicit Aristoteles qui seipsum magnis dignificat dignus existens. Honestus autem qui seipsum communi honore dignificat. Est enim ut oportet appetere honorem, et est magis quam oportet appetere, et est appetere minus quam oportet. Ergo qui superabundat desideriis honorum, aliquando dicitur philotimus a AdminBookmark quod est amor, et AdminBookmark quod est honor,

quasi abundans amore honorum. Qui autem deficit, vocatur aphilotimus ab a quod. est sine, et amore honorum, quia non curat honores sibi congruos. Medius autem inter hos innominatus est proprio nomine, et dispositiones quibus disponimur in ista passione, etiam innominatae sunt propriis nominibus. Verumtamen communiter loquendo dispositio philotimi dicitur philotimia : et propter convenientiam medii cum extremis, extrema contendunt de nomine medii : sicut in duabus terris circa terminum communem habitantes contendunt de media regione, eo quod affinis est utriusque. Et ideo nos medium in appetendo honores, aliquando vocamus philotimum, quia appetit honores congruos : aliquando autem eumdem vocamus aphilotimum, quia despicit honores non congruos. Et aliquando laudamus philotimum quasi medium : et aliquando laudamus eum ut aphilotimum, quia despicit honores non congruos. Propter quam autem causam hoc facimus, in his quae deinceps sunt in hac scientia in quarto libro dicetur. Nunc autem de reliquis habitibus moralium virtutum enumerando dicamus secundum jam a nobis enarratum modum.

De mansuetudine.

Est autem et circa iram quae est appetitus irascibilis in vindictam, et superabundantia, et defectus, et medietas. Cum autem fere omnia innominata sint, medium in ira mansuetum dicimus. Medietatem autem qua disponitur mansuetus, mansuetudinem vocamus. Extremorum autem qui quidem superabundat in ira, iracundus vocatur communiter, proprie autem furiosus. Malitia autem qua disponitur, vel iracundia vel furor vocatur. Qui autem deficit in ira, vocatur innascibilis, et proprie impr ovo cubilis. Defectio autem a qua disponitur, vocatur inirascibilitas, sive improvocabilitas : de quo est proverbium, qnod " si capite ejus nuces confunderentur, non provocaretur. " De veritate, eutrapelia, et amicitia sive gratia.

Sunt autem et aliae tres medietates homini competentes secundum quod est civile animal per naturam in convictu et societate hominum conversatus : et hae tres medietates habent quarndem similitudinem ad invicem: cum tamen differant formis et in differentiis propriis. Omnes quidem enim conveniunt in hoc, quod sunt circa verborum et operationum rationem qua scilicet convivimus et communicamus communi hominum societate. Differunt autem, quoniam una quidem est circa verum quod est in tali hominum communicatione verborum et operum. Alia autem est circa delectabile quod est in verborum et operum communicatione. Et ejus quae est circa delectabile, una quidem pars est circa delectabile lusu : alia autem pars est in omnibus verbis et operibus quae sunt se- cundum vitae et convivatus rationem.

Verum autem hic appellamus, non adaequationem sermonum et rerum, Hoc enim non directe in potestate nostra. Sed veritatem vocamus, sicut dicit Aristoteles, adaequationem intellectuum et sermonum et operum secundum quod opera sunt signa intentionum, secundum quod verax dicitur, qui hoc quod habet in corde, sine figmento ostendit verbis et operationibus. Ludum autem vocamus jocum liberalem in operibus et verbis. Delectabile autem in verbis et operibus vocamus, quod unusquique gratus accepit et acceptat. Dicendum igitur est de his ut magis cognoscamus, quoniam in omnibus medietas est laudanda et recta : extrema autem neque laudabilia neque recta, sed vituperabilia. Tamen etiam in his multa sunt innominata. Tentabimus autem nomina lingere, sicut et in aliis ut manifestiora fiant, et ut manifestius fiat bonum quod consequimur ex ipsis.

Circa verum quidem igitur ille qui medius est, verus vocatur vel verax : et medietas qua disponitur, veritus dicitur. Ille enim nihil fingit, sed sicut habet in corde, ita loquitur et facit. Fictio autem, qua quis loquitur aliter et facit quam intendit. Illa quidem quae ad majus est et superabundantia, vocatur jactantia : et qui. disponitur per eam, vocatur jactator, attribuens sibi verbo vel opere cujus non habet conscientiam. Fictio autem quae ad minus et deficientia est, vocatur Graece ironia : et qui disponitur secundum eam, vocatur iron, qui etiam supprimit ne verbis vel factis ostendat quae secundum veritatem habet in conscientia.

Circa autem delectabile quod quidem in ludo est, medius quidem vocatur Graece AdminBookmark : et dispositio qua dispo-

nitur AdminBookmark ab AdminBookmark quod est bene, et ,quod est verto, vertis, qua-

AdminBookmark AdminBookmark

si bene vertens sermonem et opera ad placentia et ad jucunditatem conviventium. Superabundantia autem in omnibus sermonibus et operibus lusiva, etiam ad conviventium fastidium, vocatur bomolochia : et qui habet eam, vocatur bomolochos a Graeco AdminBookmark quod est

triplum, et AdminBookmark quod est custos : et dicebantur milvi qui garrientes in triplis sedebant, observantes intestina et exta sacrificiorum immundissima, in quibus delectarentur : ita et isti in tantum delectantur in ludis verborum et operam, quod etiam immundos tamquam delectabiles rapiunt ludos. Qui autem in ludis deficit verborum et operum, vocatur agroicus : et habitus quo disponitur, vocatur agrochia, quasi agrestis quidem in nulla jucunditate cum conviventibus conveniens.

Circa reliquum autem delectabile quod est in vita conviventium, quorum sine ludis aliquis dulcis et graius eonviventibus est in verbis et operibus, ille quidem qui ut oportet et quando condelectantis est conviventibus, Graece quidem vocatur amicus, Latine autem melius vocatur graius : et medietas qua disponitur, vocatur vel amicitia vel gratia. Qui autem superabundat in his, siquidem nullius utilitatis gratia placere quaerit, vocatur placidus : si. autem utilitatis alicujus sui hoc fecit gratia, vocatur blanditor. Qui deficit et in omnibus indelectabilis est verbis et factis, vocatur litigiosus et discolus, quasi incultus et contra omnes decertans.

De verecundia.

Non tantum autem in habitibus sunt medietates et superabundantiae et defectus, sed et in passionibus quibusdam, et in his quae circa passiones sunt, medietates quaedam sunt, Verecundia enim virtus quidem non est, sed passio. Laudatur tamen verecundus : verecundia enim fuga turpitudinis est. In his enim quae circa verecundiam sunt, est quidem medius qui communi nomine verecundus vocatur. Qui autem superabundat et ad omnia verecundatur, vocatur cataplex a cata quod est videre, et plico,cas : qui ad omnia apparentia plicatur fugiens in seipsum et abscondens se. Qui autem deficit vel nequaquam verecundatur in aliquo, communiter quidem vocatur impudens, proprie autem vocatur frontosus : medius autem inter hos communiter verecundus vocatur.

Cum autem verecundia passio sit, et superius probatum sit quod passiones nec laudabiles nec vituperabiles sint, hic autem dicatur quod verecundia laudabilis sit, videmur contradicere nobisipsis : nisi quod duo hic addimus. Unum quidem quod diximus, quod medium et extrema ista circa verecundiam sunt, circa passionem autem bene esse virtus et vitium et laudabile et vituperabile. Adhuc autem diximus hic quod est verecundari ut oportet et quando : et hoc est passionem mensurare et ordinare. Quamvis ergo passio in. eo quod passio, nec laudabilis, nec vituperabilis sit : tamen mensura et ordo passionis, et ex opposito immoderatio et inordinatio, laudabilia vel vituperabilia sunt.

De nemesi.

Nemesis autem Graece vocata, medietas est invidiae et epichairecachiae : dicta ab AdminBookmark quod est supra, et AdminBookmark quod est gaudeo, et AdminBookmark quod est malum, quasi supergaudens in malis hominum. Sunt autem ista circa tristitiam et delectationem, quae fiunt in his quae accidunt proximis quibus convivimus. Nemesiticus quidem enim tristatur quando indignis bene succedit in operibus. Invidus autem superexcedens hunc, in omnibus tristatur cuicumque bene succedit. Epichairecachus autem tantum deficit a tristando, quod etiam supergaudet quando mala adveniunt proximis. Sed et de his quidem alias in Rhetoricis tempus erit dicendi.

Circa ea quae dicta sunt, notandum

est, quod sicut dicit Aristoteles in Topicis, reprehensor est qui in malorum tristatur prosperitatibus : et ita nemesiticus de quo dictum est, quod tristatur de indignis bene operantibus vel prosperantibus, proculdubio reprehensor est. Cum autem tristari in aliquorum prosperitatibus ejusdem moris sit cum eo quod est gaudere de adversitatibus eorum, ut dicit Socrates: invidia autem est tristitia in bonorum prosperitatibus, ut dicit Aristoteles in Topicis et in Rhetoricis,vpiclmi- recachia vero sit gaudium de bonorum adversitatibus : relinquitur quod unius moris sint haec duo : ergo non possunt esse extremitates oppositae secundum superabundantiam et defectum : et non potest nemesis quae est tristitia in malorum prosperitatibus, esse medium inter invidiam et epichairecachiam: et quia inter se non possunt habere medium, eo quod ad unum et eumdem referuntur in more.

Ad quod solvendum scire oportet, quod non intendimus dicere quod nemesis vera medietas sit inter invidiam et epichairecachiam : sed intendimus quod nemesis est medietas ipsius invidiae : et necessario sequitur ex hoc quod est medietas invidiae, quod sit etiam medietas ipsius epichairecachiae : eo quod hae sunt ejusdem moris. Dicitur tamen utraque istarum dupliciter : communiter scilicet, et proprie. Communiter invidia dicitur tristitia de prosperitatibus omnium. Proprie autem dicitur invidia tristitia de prosperitatibus bonorum. Inter quas duas tristitias media est tristitia de prosperitatibus malorum quae est nemesis, quae est etiam media inter gaudere de malis omnium, et gaudere de malis bonorum, ad quae duo gaudia communiter et proprie significanda inventum est hoc nomen quod est epichairecachia. Unde nemesis duarum malitiarum media est,quarum utraque habet abundantiam et defectum. In quacumque enim harum medium esse ponatur, sequitur etiam quod sit medium in altera. Potest tamen etiam dicit, quod invidia dicatur superexcellens tristitia in prosperitatibus omnium et epichairecachia superexcellens laetitia in adversitatibus omnium. Et si haec duo considerentur ex parte passionum quae sunt in. eis, laetitiae scilicet et tristitiae, tunc sunt contraria, et non ejusdem moris : et tunc nemesis directe per positionem medium est illorum. Cum vero nemesis reprehensio sit, et dispositio vel passio reprehensoris: reprehensore a autem pertinent ad judicium demonstrativum, tractare de nemesi pertinet magis ad rhetorem quam ad moralem. Et ideo de aliis medietatibus supra praeinductis sigillatim determinabimus in consequentibus. J)e nemesi autem in hac scientia de caetero non faciemus mentionem. De justitia autem quia non simpliciter et uno modo dicitur, post hoc in libro quinto dividentes et distinguentes justitiam in duo, scilicet commutativam, et distributivam, de utraque dicemus qualiter sunt medietates. Similiter autem in consequentibus in sexto libro de rationalibus sive intellectualibus virtutibus erit tractatus.