QUAESTIONES SUBTILISSIMAE SUPER LIBROS METAPHYSICORUM

 PROLOGUS.

 Dignitatem Metaphysicae probat, quia ejus objecta sunt prima et certissima. Quoad primam partem, id intellige de primitate cognitionis actualis distin

 Ex praedictis possunt elici tres causae hujus scientiae, finalis scilicet, formalis et materialis. De causa efficiente instrumentali non est magna cur

 LIBER PRIMUS

 QUAESTIO I.

 Allatis optimis argumentis suadentibus nec ens, nec Deum esse objectum Metaphysices, aliisque oppositum probantibus, ponit sententiam Averrois, tenent

 Contra istam positionem secundum Philosophum 1. hujus in prooemio, sapientia est certissima scientia: certior autem est scientia propter quid quam sci

 Secunda sententia est Avicennae, ens ut ens esse subjectum Metaphysicae, quam tenet Doctor resolutive infra 1. 6. q. 1. et ult. et q. 3. prol, ad tert

 Arguit subtilissime contra solutionem datam in favorem Avicennae asserentis ens esse objectum Metaphysicae, num 23. probans non esse univocum ad decem

 Sed contra praedicta instatur, si enim substantia ponatur subjectum in Metaphysica, de qua passiones Metaphysicales demonstrantur, die ubi ostenditur

 Tenendo cum Averroe Deum esse subjectum Metaphysicae, ostendit primo ipsummet Averroem male dixisse, nullam scientiam probare suum subjectum esse. Sec

 Ponit modum defendendi Deum esse subjectum conclusionis scientificae propter quid et quia, ac etiam scientiae Metaphysicae sumptae pro aggregatione mu

 Movet aliquot dubia contra sententiam ponentem Deum objectum Metaphysicae, quam non improbat. Primum est quod videtur consideratio aliorum in se esse

 Ad dubium quintum ait, ideo ens, esto sit univocum, negari posse, quod sit objectum Metaphysicae, quia ejus cognitio non intenditur principaliter, nec

 QUAESTIO II.

 Resolvit, hominem naturaliter desiderare scientiam, et probatum est supra in prologo, quod sequitur, (secundum Mauritium est additio) continet nos hab

 Resolvit locum illum Philosophi omnes humilies naturaliter, etc. etiam intelligendum de desiderio seu appetitu naturali, non de elicito, quia quodlibe

 In solutione ad primum definit delectationem, de qua agit 3. d. 15. g. Aliter potest dici num. 8. et g. Ulterius de tristitia. Vide sobolium nostrum a

 Ad illud contra signum Aristotelis, dicendum quod fallit per instantiam, quia melius est bene vivere quam vivere, tamen magis odimus oppositum vivere

 QUAESTIO III.

 Prudentiam metaphorice, non proprie esse in brutis. Optima explicat qualiter m.ilta faciant eo Core modo, quo homines, non tamen propterea habere prud

 QUAESTIO IV.

 . Primum dictum hujus litterae : Scientia acquiritur nunc per inventionem, nunc per disciplinam, et exemplo sanationis declaratur utrumque. Secundum d

 Explicat pulcherrime quomodo ex multis experientiis generatur ars, seu cognitio universalis factiva, et quomodo inductio, et afi haec generat scientia

 Ad completiorem ergo et ampliorem solutionem istius quaestionis, sciendum est primo quod modum ponendi Aristotelis de generatione scientiae in nobis p

 Intellectum posse accipere notitiam a sensu errante, et formare inde propositiones certas, tam mediatas quam immediatas, v. g. si caeco in somno impri

 Occasione confirmationis secundi argumenti positae num. 9. tota sequens disputatio de scientia, atque de dependentia cognitionis intellectus a sensu,

 Ad quartum principale dicendum, quod Plato docuit puerum. Nihil enim potest docens facere quo ad assensum praebendum complexis, nisi debito ordine pro

 QUAESTIO V.

 Responsio, planum est quod expertus certius operatur artifice inexperto, quia cognitio experimentalis est per se singularis, circa quod est operatio p

 QUAESTIO VI.

 Dicendum quod propositio est vera de actibus transeuntibus in extrinsecum, et hoc de illis secundum quod existunt extra in rebus, non de illis secundu

 Explicat hic illud : Sensus est universalis, sentire singularis, et quomodo actus sensus est circa singulare, non ut circa primum objectum. Ad id quod

 QUAESTIO VII.

 Primum dictum hujus litterae : Praxis est omnis operatio, quae non est speculatio, de quo q. 4. prol. numero 3. ubi nota, quod actus intellectua quand

 Circa solutionem ad tertium difficile est ostendere, quare haec scientia non sit practica, sicut Theologia, quia (ut hic dicit in fine) Deus quatenus

 QUAESTIO VIII.

 Ad primum dico quod scientia ista, est ut boni simus non simpliciter, sed secundum virtutes, id est moderati in parte sensitiva, si ponitur quod sit s

 QUAESTIO IX.

 Respondetur communiter quod Metaphysico pertinet cognoscere quamlibet quidditatem, secundum quod quidditas, et secundum quod haec, non tamen secundum

 et si Doctor directe non resolvat, eum velle Metaphysicam non agere de quidditatibus rerum in specie, sed in universali, hoc est,in ratione entis, jux

 QUAESTIO X.

 Primum dictum, Universalius in causando, est nobis minus notum quia perfectius, et a sensibus remotius. Secundum, Singulare est notius notitia sensus

 Contra, illud.quod dicitur magis universale causalitate est minus notum nobis, quod sit falsum. Probatio 2. hujus, t. c. 1. dicitur, in foribus quis d

 LIBER SECUNDUS.

 QUAESTIO I.

 Dicendum quod non habet aliquam cognitionem naturalem, secundum naturam suam, neque simplicium, neque complexorum, quia omnis nostra cognitio ortum ha

 Hic ponuntur multa dubia. Primum, si ille assensus sit alius actus intellectus quam apprehensio? Avicenna enim in principio Logicae suae videtur sumer

 QUAESTIO II.

 Sicut enim nycticoracum oculi ad lucem diei sese habent, sic et animae nostrae intellectus ad ea quae sunt omnium naturae manifestissima. t. c. 1.

 QUAESTIO III.

 Respondetur ad quaestionem, quod anima conjuncta corpori non potest intelligere quidditates substantiarum separatarum propter duo. Primum est, quia si

 Contra ista, primo contra positionem in se per quinque rationes. Prima talis est : Omnes homines natura scire desiderant. 1. Met. ergo maximam scienti

 Respondetur ad argumenta facta in contrarium principalia, et ad ista quinque ad primum principale dicitur, quod in argumento Commentatoris est duplex

 De secunda propositione pro opinione quod quidditas substantiae materialis est per se objectum, patet quod hoc est falsum, si objectum sit illud primu

 Ad quaestionem dicendum, quod potest cognosci a nobis, quia 9. hujus cap. ult. text. com. ult. ignorantia de illis, non est in nobis, ut caecitas, sed

 Ad argumenta primae opinionis, patet quomodo intelliguntur omnia per abstractionem a phantasmatibus, quia nec in tertiam, nec in quartam, nec in quint

 Resolutio, de substantia separata (idem est de materiali) no? non habere pro nunc notitiam intuitivam, neque abstractivam per speciem propriam ab ipsa

 Ad aliam quaestionem respondetur, quod Commentator vult quod ex parte intellectus nostri est difficultas cognoscendi substantias separatas, non ex par

 QUAESTIO IV.

 

 QUAESTIO V.

 Intelligere vero non est non statuentem, text. com. 2. Sed si infinitae essent pluralitate species causarum, non esset ita cognoscere, text. com.

 QUAESTIO VI.

 Explicat quomodo infinitum tripliciter sumitur, ponitque ejus definitionem ex Philosopho. Primum dictum : Non potest dari numerus infinitus negative v

 Primum dictum : An in speciebus rerum detur ultima possibilia ? favet affirmativae parti 3. dist. 13. q. 4. ubi tenet dari gratiam summam, et idem est

 Resolutio 1. quaest, quas est 4. in ordine, ponendam esse primam causam, et impossibilem esse infinitatem in causis essentialiter ordinatis, de quo la

 Ad primum argumentum, quod secundum intentionem Philosophi causae accidentaliter ordinatae sunt infinitae successive, posita generatione perpetua sed

 Solvit argumenta 5. quaest, varias adducens et resolvens replicas. Circa solutionem ad tertium tangitur an detur maximum et minimum in naturalibus, de

 Ad tertiam quaestionem dicitur, quod infinitum non potest intelligi a nobis secundum intentionem Philosophi in littera, quod patet ratione. Proprium o

 Contra responsionem primi argumenti quod cognoscere possumus Deum secundum quod infinitus, quia secundum te per effectus sed aliquis est effectus, cu

 Resolutio et epilogus totius quaestionis. Tenet primo infinitum , sive sumatur pro ratione infinitatis, sive pro substrato, posse a nobis intelligi. S

 LIBER TERTIUS

 Contra, si sic,tunc unum animal esset multa animalia, quia si genus esset in intellectu differentiae, et animal ponitur in definitione cum differentia

 LIBER QUARTUS

 QUAESTIO I. Utrum ens dicatur univoce de omnibus ?

 In ista quaestione videtur opinio Avicennae 1. Metaph, suae c. 2. d. et c. 5. a. quod ens dicitur per unam rationem de omnibus, de quibus dicitur, sed

 Contra, tunc ens esset genus. Probatio consequentiae, quod proprie praedicatur de multis, praedicatur de eis secundum rationem alicujus universalis de

 QUAESTIO II.

 Opinio Avicennae 7. Metaphys. suae, dicit quod ens et unum praedicantur de omnibus, tamen non sunt idem secundum naturam, sed secundum subjectum, sicu

 Contra opinionem Avicennae contra primam rationem sequitur ex illa quod ens et unum non convertuntur. Hoc haberi potest ex prima ratione pro opinione,

 Solvit in favorem Avicennae tria argumenta contra ipsum facta, n. 7. Sed eumdem aliis duobus argumentis impugnat, et tandem pro eo resolvit, ens et un

 SCHOLIUM IV. .

 Quantum ad tertium articulum, relicta opinione hic prius improbata, notandum quod ejusdem non sunt duae unitates, Avicenna 3. Metaph. c. 3. ergo in qu

 Quantum autem ad quartum articulum, sive de uno transcendente, sive de uno unum verum bonum

 Contra allatam sententiam tria facit argumenta et solvit, notando illa falso ab Averroe tribui Avicennae, qui tantum voluit unum esse accidens, id est

 QUAESTIO III.

 Ad oppositum Philosophus text. comment. 8. propter tres conditio nes, quod non contingit dubitare, quod non est conditionale, necesse est venire ad ha

 QUAESTIO IV. Utrum inter contradictoria sit medium?

 Inter contradictoria nullum esse per se medium, de quo vide Doctor. 1. dist. 2. quaest. 2. n. 29. et 2. dist. 2. quaest. 9. g. ad rationem de contradi

 Item, quod contradictoria non distent in infinitum positive, sed tantum permissive. Vide eum 4. dist. 1. quaest. 1. n. 12. Explicat quomodo contraria

 QUAESTIO V.

 ANNOTATIONES.

 LIBER QUINTUS.

 QUAESTIO I.

 Respondeo quod sic, cujus probatio est: omne agens per se (quod dico propter casum et fortunam) agit propter finem, secundum Philosophum 2. Physicor.

 Ad quaestionem, distinguendum est sicut distinguit Avicenna 6. Metaph. 5. c. d. Res aliquando est causata in sua causalitate, aliquando in suo esse. P

 QUAESTIO II.

 Ad quaestionem dicitur pro primo membro, quod causa efficiens per motum, est causa unius effectus immediate, scilicet fieri et facti mediate: tunc ver

 Habet optimam doctrinam in solutione argumentorum. Ad quartum bene explicat quomodo Deus de novo potest aliquid producere sine sui mutatione, de quo v

 QUAESTIO III.

 hic tangitur error Philosophi, qui posuit multa alia a Deo necessaria, quia posuit Deum causare necessario neque voluit ista necessaria et Intellige

 Adducit argumenta suadentia in causatis aliqua dari simpliciter necessaria, ut voluerunt Philosophi, qui Deum naturaliter agere asseruerunt, et solvit

 QUAESTIO IV.

 Dicitur quod divisio est conveniens, quia illa est secundum intentiones Logicas, et prima divisio est secundum fundamenta realia, ista secundum intent

 Igitur omisso Averroe,dicit Thomas ad rationem, quod unitas numeralis causatur ex materia una, secundum quod substat dimensionibus terminatis. Et secu

 QUAESTIO V.

 

 QUAESTIO VI.

 Opinio Avicennae, non esse necessarium tenere famosum illum numerum decem generum entis, et quod posset dici motum esse unum genus. Ponit tamen Doctor

 . Ad secundam quaestionem respondetur, quod Praedicamenta non distinguuntur essentialiter, sed penes diversos modos praedicandi quod non essentialite

 Concedo ergo divisionem sufficientem , et quod distinguuntur realiter. Et potest probari in speciali de Quantitate. Primo quod quantitas a substantia

 Ad argumentum in oppositum primae quaestionis dicendum, sicut prius dictum est. Ad illud in contrarium 7. hujus, c. 10. text. com. 20. dicit Philosoph

 Habet exquisitam doctrinam sustinendo Praedicamenta distingui realiter. In solutione argumentorum q. 6. verum non dicit, distingui realiter tanquam re

 QUAESTIO VII.

 Dicitur quod non est possibile. Probatur, ab eodem est unitas rei et entitas. Sed subjectum est causa sui accidentis et entitatis ejus: ergo et unitat

 SCHOLIUM II. .

 Ad quaestionem ergo potest dici, quod non est ratio impossibilitatis, quin duo accidentia intentionalia, et respectiva realia, et realia non educta de

 QUAESTIO VIII.

 Dicitur quod notificatio est conveniens, tamen aliter convenit prioribus essentialiter et accidentaliter ordinatis, quia in essentialiter ordinatis ni

 QUAESTIO IX.

 Posset dici ad quaestionem sic :

 SCHOLIUM DI.

 Ad ista argumenta, num. 15. et g. Secunda responsio. num 19. ubi fuse ita tractat, de quibus etiam agit 6. Physic. quaest. 10. sed per haec non negat

 Ad ultimum resolvit, locum non esse de genere Quantitatis, et concordat Aristotelis loca circa hoc apparenter contraria. De ratione loci, in quo consi

 QUAESTIO X.

 Praemissis quinque opinionibus de unitate temporis et aevi, inclinare videtur in sextam opinionem quae est Gulielmi Varronis Magistri sui, quod unitas

 QUAESTIO XI.

 Propositis argumentis Simplicii, sustinet relationem esse ens reale, solvens tria argumenta in oppositum. Ex solutione ad primum et secundum, et ex oc

 Explicat tres modos relativorum, de quibus vide ipsum in text. 20. hic. Primus fundatur super unitate vel quantitate. Secundus in actione et passione,

 Explicat secunda conclusione quo sensu correlativa sint simul natura, de quo vide eum 1. d. 28. q. 4. de concl. 24. quomodo relatio non est id, quo ag

 Quantum ad modum secundum relativorum, nota, quod haec ibi inveniuntur circa actionem et passionem. Primo est potentia fundata super naturam absolutam

 In hac narratione videntur quaedam dubia. Primum quod sequitur Philosophum non sufficienter distinxisse modos relationum, quia relationes primi et sec

 QUAESTIO XII.

 Ad quaestionem in generali, dico quod distinctio conveniens est. Ubi notandum quod quamvis relationes, sicut alia, habent distinctiones specificas sec

 SCHOLIUM II,

 Optime explicat, quomodo identitas, similitudo et aequalitas fundantur, super eodem uno, quatenus dicit quid gradum perfectionis et formam, quod clari

 QUAESTIO XIII.

 Impugnata sententia D. Thomae, explicat differentiam trium modorum, quod primus fundatur super genere Quantitatis secundus super Actione et Passione

 QUAESTIO XIV.

 Dicendum, quod idem non potest referri ad diversa primo: potest tamen per se non primo, quia illud competit alicui primo, quod competit ei per speciem

 LIBER SEXTUS

 QUAESTIO I.

 Citatis Philosophi, et aliorum auctoritatibus, pro divisione scientiae in Physicam, Mathematicam et Theologiam, adducit primam opinionem tenentem, tot

 Dicunt alii, quod scientia una est secundum speciem specialissimam, quae est circa subjectum unum, ad quod plura attribuuntur, quae cum hoc habet unam

 Inter dictas ergo opiniones quodammodo mediando, potest dici, quod cum habitus intellectus sit qualitas quaedam generata et firmata ex frequenti consi

 His visis ad quaestionem dicendum est, quod scientia speculativa cum triplici determinatione praedicta sumpta, sufficienter ab Aristotele dividitur, e

 Ad primum argumentum de Logica, licet posset dici quod Logica est practica, quia non est tantum propter scire proprium, sed propter scire directivum i

 Explicat fusius quomodo scientia aliis duobus modis generalioribis posset dici una unitate generis magis remoti, propter quamdam convenientiam scibili

 Post ergo longam inquisitionem, non video hujus divisionis sufficientiam per aliquam rationem necessariam posse ostendi, sed placuit diversis auctorib

 QUAESTIO II.

 Praemittit triplicem distinctionem, pro resolutione quaestionis. Prima, ens per accidens sumitur uno modo, ut dicit aggregatum ex rebus diversorum gen

 Primum dictum, sumendo id de quo est scientia stricte, juxta secundam distinctionem, de ente per accidens primo modo, non est scientia una specie, qui

 nempe quia videt determinationem voluntatis divinae, quae nunquam potest velle oppositum ejus, quod semel voluit, nec impediri a ponendo volito, sed r

 QUAESTIO III.

 Ponit sententian, qua tenet verum esse objectum intellectus, quam tribus rationibus claris refutat. Prima, quia objectum est prius potentia et actu. S

 Explicat primo triplicem veritatem in rebus, et aliam triplicem in ordine ad intellectum ponens horum sex conceptuum exactam differentiam, de quo vide

 Explicat primo quid sit verum in re, et quid in signo. Secundo, quomodo differt objectum veri incomplexi ab objecto veri

 Sed quid est utraque veritas praedicta? Responsio, prima est relatio actus simplicis apprehensionis ad objectum, et est realis, scilicet mensurati ad

 Resolutio quaestionis, verum sumptum pro relatione vel passione actus intellectus, non spectare ad Metaphysicum , ted ad Logicum, vel ad scientiam de

 QUAESTIO IV.

 Tenet cum Avicenna ens esse objectum Metaphysicae, quamvis circa hoc dubius fere manserit, 1. 1. q. 1. Vide rationes ibi positas, et loca Aristot. a n

 LIBER SEPTIMUS.

 QUAESTIO I

 Praemissa triplici distinctione, scilicet accidentis in per se significatum et denominatum, inhaerentiae in actualem et aptitudinalem, et ejus quod es

 QUAESTIO II.

 Ideo aliter dicitur, quod est primum, quia substantia separata ab accidentibus est prior, sed prioritas non potest intelligi de qualibet substantia, n

 Ideo dicitur sic, et videndum est quid est, esse prius tempore, tempus non tantum accipitur hic, ut definitur in 4. Physic. t. c. 101. quia primitas t

 QUAESTIO III.

 Primum dictum : Substantia non est primum cognitione quoad generationem, quia foret imperfectius accidente, et quia non habetur pro nunc propria speci

 QUAESTIO IV.

 Contra, quod non sit intentio Philosophi negare omnem entitatem formaliter ab accidentibus praeter entitatem substantiae actu videtur Philos. 4. Phy

 QUAESTIO V.

 Contra, est principium per se, ex 1. Physicorum, text. com. 52. etper se causa ex secundo, t. c. 28. et inde, illud 5. hujus, t. c. 2. et 2. hujus, t.

 Ad argumenta, loquitur de dividentibus ens per se, unde sequitur, neque aliquod eorum, quibus ens est determinatum, sic etiam forma non est quid, etc.

 QUAESTIO VI.

 Dicendum, quod forma perquam materia et compositum est simpliciter in actu, est prior materia et composito. Quod probatur, quia forma est actus materi

 QUAESTIO VII.

 SCHOLIUM I

 QUAESTIO VIII. Utrum materia per se generetur ?

 QUAESTIO IX. Utrum forma generetur per se ?

 Oportebit enim divisibile esse semper quod fit, et esse hoc quidem hoc, et hoc hoc. Dico autem hoc quidem materiam, illud vero speciem. Text. c. 27.

 QUAESTIO X.

 Solum compositum per se generatur secundam Philosophum, et ratio est, quia id quod fit ex materia, ut ex parte, est solum compositum, et habet sic mat

 Ad tertiam quaestionem, quod omnes concedunt compositum in genere Substantiae per se generari, sed in genere accidentis generatur subjectum cum accide

 Dico ergo, quod quae sunt in genere per se, ut species , sunt sic composita. Similiter hoc patet in Sacramento, ubi per naturam accidentia moventur et

 QUAESTIO XI.

 Dicitur ideo ad quaestionem quod Philosophus probat ideas non esse necessarias ad generationem, non quin sint possibiles, et hoc sufficit Philosopho.

 QUAESTIO XII.

 Hic fuit opinio famosa, quod in materia est aliquid essentialiter distinctum ab ipsa, et est in ipsa a creante, non autem ab agente naturali ex quo al

 Ad quaestionem ergo dici potest, quod quia pluralitas non est ponenda sine necessitate, sicut universaliter negatur ratio seminalis coaeva materiae, i

 QUAESTIO XIII.

 Circa istam quaestionem quidam dicunt, naturam individuari per aliquid positivum , aliquo modo aliud a natura, quidam non. Prima pars habet quinque vi

 Singulae autem dictarum opinionum praeter haec, propriis viis improbantur. Prima, quia ex communibus nunquam fit ratio propria ex 7.contra Platonem t.

 Pars opposita, quod per nihil additum est individuatio, habet duas vias. Una est, quod natura quaelibet de se, et secundum se, formaliter, sicut est n

 Concludit naturam substantialem individuari per formam de genere Substantiae, qua ultimate ab omni alio distinguitur, de quo lato 2. d. 3. quaest. O.

 Ad aliam quaestionem, quod forma est principium distinctum. Unde 8. hujus text. com. 5. Philosophus dicit, quod toties dicitur esse vel ens,

 Ad aliam quaestionem, quod non quaerit quaestio, quo distinguuntur duo formaliter, quia distinctione distinguuntur: igitur distinguuntur relatione, si

 Notandum, quod individuum, sive unum numero, dicitur illud quod non est divisibile in multa, et distinguitur ab omni alio secundum numerum. Prima pars

 Ut melius praedicta omnia stabiliantur adducit contra ea sex selecta argumenta, in quorum solutionibus et solutionum replicationibus, maximas difficul

 Ex ista opinione patet, quod singulare est unum quid pro hoc, secundo de Trinit. 6. Danielitas et si singulare est unum quid, est per se intelligibil

 QUAESTIO XIV. Utrum singulare per se intelligatur ?

 Ad primum argumentum pro alia parte dicitur, quod ens est objectum intellectus, non tamen ut communissimum, sed ut extendit se ad quodlibet ens immate

 QUAESTIO XV.

 Primum dictum, singulare est per se intelligibile. Secundum, est per se primo, id est, adaequate, intelligibile. singulare abstrahens ab existentia no

 De secundo articulo principali, primo videndum est, quomodo intellectus noster in hoc statu non intelligit per se singulare, nec sensus sentit. Secund

 De secundo dicitur, quod intelligimus singulare reflectendo ad phantasmata, intelligitur enim per lineam reflexam secundum Aristotelem in 3. de Anima,

 QUAESTIO XVI.

 Dicitur secundum Commentatorem isto cap. commento 3. a. quod non pertinet ad definitionem: unde dicit, quod quaedam definitio est, ubi apparet materia

 Ad solutionem quaestionis, et etiam ad intellectum multarum auctoritatum hic in littera, oportet distinguere de materia considerata in universali et i

 Solvit optime argumenta principalia, vide easdem et alias solutiones 3. d. 22. num. 14. quomodo quod quid est sit idem ei cujus est, et quid circa hoc

 QUAESTIO XVII.

 Dicitur, quod superior includitur in inferiori, quia dicit Philosophus, quod ultima differentia est sub stantia rei, hoc non esset nisi includeret ali

 Inferiores differentias non includere superiores, quia daretur processus, de quo Doctor schol. praeced, citatus, et de praedicabit q. 9. et 13. ubi Ma

 QUAESTIO XVIII. Utrum universale sit aliquid in rebus ?

 Ista quaestio primo potest pertractari contra positionem Platonis, ponentis ideas, secundum quod Aristoteles imponit sibi: propter entitatem formalem

 Et sunt hic duae opiniones extremae, quarum prima est, quod universale est in re, propter tres rationes, quarum prima est: universale est, quod est ap

 Praemittit triplicem claram acceptionem universalis, et quo sensu prima opinio, et quo secunda quodammodo conciliari possint) explicat etiam quomodo a

 Ad quaestionem igitur, quoad hoc membrum, dico quod universale tertio modo dictum non est in intellectu secundo modo ex necessitate, ita quod quasi il

 Quoad secundum membrum quaestionis scilicet an sit in re? Respondeo, esse in intellectu primo modo vel secundo, non est nisi habere relationem rationi

 QUAESTIO XIX.

 Opinio quod non, propter tertiam rationem supra. Modus ponendi est, quod non sunt synonyma genus et differentia Pedes habens, bipes, rationale

 Pro resolutione quaestionis quatuor examinat. Primum conceptum generis esse unum in se, quod quadrupliciter probat, de quo vide eum i. d. 3. q. 2. a n

 Alia est opinio, quae propter praedicta motiva, ne ponat conceptus simpliciter diversos generis et differentiae esse fictitios. Sed cum utroque illoru

 de quo 2. d. 3. q. 6. n. 12. et genua de quo 1. d. 8. quaest. 3. num. 16.

 QUAESTIO XX.

 Opinio quod sic, quia pars animalis separatur ab animali sine generatione, et non manet in actu per formam totius post separationem: ergo per aliam, q

 Opinio alia, quod forma mixti praecedens animam si esset alia, ipsa esset una totius virtualiter in se continentis perfectiones multas, secundum quas

 Ad tertium, quod ait diversa specie conti. nuari, intelligi debet de quantitate, quae perinde se habet in uno et diversis modo non separentur ab invic

 LIBER OCTAVUS

 QUAESTIO I.

 Opinio, quod accidens est realiter compositum, propter tria. Primo, quia quod cum alio realiter convenit, et ab eo realiter differt, est compositum ex

 Accidens esse omnino simplex, physice loquendo, ita quod nullam habeat materiam ex qua, et ratio est, quia secundum Philosophum pluralitas est fugiend

 Ad argumenta pro prima opinione. Ad primum, patet ex quaestione de conceptu generis, qualis compositio sufficit ad differentiam et convenientiam reale

 QUAESTIO II.

 Aliter dicitur, quod non secundum essentiam suam, sed secundum esse in subjecto, et secundum quod subjectum est magis dispositum inhaeret perfectius v

 QUAESTIO III.

 Ad quaestionem dicitur quod non, quia omnis differentia in essentia est differentia specifica: differentia secundum magis si esset, esset in essentia

 Sustinendo formam substantialem suscipere magis et minus, notat auctoritates Philosophi in contrarium, exponi posse de quidditate formae, non de indiv

 In motu alterationis ostendit non posse assignari primam partem simul factam, idque exquisitissimis rationibus, de quo videri potest 2. d. 2. q laest.

 Sed primum argumentum contra utrumque membrum quaerit de prima substantia, ubi dicitur, quod nunquam est successio alterationis secundum partes mobili

 possit per se esse, quia prius tempore acquiritur, et post tempore deperditur. Secunda via ponens quemlibet gradum esse aliud individuum speciei, habe

 Ponit sex conclusiones de prioritate, posteriori tate, et simultate alterationis, valde subtiles etsi obscuras ubi nota quod ipse explicat quid inte

 Circa istas duas quaestiones de magis et minus sic procedendum est. Primo recitandae sunt opiniones, et improbandae. Secundo, veritas declaranda est.

 Circa solutionem sic procedendum. Primo in universali absolute, elibi5. Primo, quae sit intentio Aristotelis hic : quomodo scilicet negatur, uno modo

 SCHOLIUM XI.

 SCHOLIUM XII.

 QUAESTIO IV.

 SCHOLIUM I,

 Compositum esse unum per se, quia est in potentia ratione materiae vere praeexistentis, et in actu ex parte formae nec est quaerenda ratio, nisi quia

 Refutatis aliis modis, declarat compositum dici unum, etiamsi nihil absolutum contineat ab ipsis partibus unitis distinctum, et solvit optime argument

 LIBER NONUS

 QUAESTIO I. Utrum potentia et actus opponantur?

 

 QUAESTIO II.

 Ad solutiones illarum quaestionum, oportet distinguere de potentia. Uno modo potentia dicit quemdam modum entis. Alio modo specialiter importat ration

 Ad secundam quaestionem dicendum, quod relative aliqua opponi, potest dupliciter intelligi, vel mutuo scilicet quod utrumque habet habitudinem per se

 Aliter dicitur, quod ens in potentia, simpliciter est non ens, et per consequens relatio fundata in ipso' est tantum rationis et divisio entis per en

 Primum dictum hujus litterae : Objectioa potentia non manet cum actu, quia ei opponitur. Secundum : Idem est de subjectiva, eadem ratione. Tertium : S

 QUAESTIO III.

 Quaecumque autem ad eamdem speciem, omnes principia quaedam sunt, et ad primum unum dicuntur, quod est principium transmutationis in alio, inquantum a

 QUAESTIO IV.

 Explicat primo, quomodo quatuor genera causarum ad Metaphysicum spectant, et quomodo ad Physicum. Secundo, quomodo a relatione piincipiationis diversi

 Potentiam sufficienter dividi in activam et passivam, quod optime explicat, et hoc quoad tertium articulum. Quoad quartum, docet definiri hic text. 2.

 Ad primum argumentum primae quaestionis patet, quod principium quod et quo, contrarietatem agere agere pati, agere pati Ipsius bene potentiam sequitur

 Habet optimam doctrinam multis deservientem in solutione argumentorum secundae, id est, quartae quaestionis. Praemittit potentiam, ut opponitur actui,

 QUAESTIO V.

 Hic dicitur, quod forma naturalis non est principium actionis, secundum quod est perfectio ejus in quo est, sed solummodo secundum quod habet respectu

 Potentiam prout praecedit principiatum sumi tantum pro absoluto,ita quod nullus respectus in ea praecedat similem respectum in principiato, de quo Doc

 De tertiis potest simpliciter negari propositio, quia appetitiva videtur in idem tendere formaliter, quod apprehensum est. Quia si aliquis dicat omnem

 QUAESTIO VI.

 cum tamen istae non coincidant in idem numero.

 Itaque hac opinione, tanquam abutente terminis , praetermissa, simpliciter tenendum est, quod non solum non in quocumque ente, sed nec in quacumque fo

 QUAESTIO VII.

 Ad quaestionem, omissa, propter brevitatem, opinione contraria, cujus fundamenta tacta sunt in arguendo. Ad quaestionem dicendum est simpliciter, quod

 QUAESTIO VIII.

 Ideo aliter potest dici quod habitus, qui est in potentia activa est principium activum, et hoc expresse vult Aristoteles sicut adductus est in arguen

 QUAESTIO IX.

 Sumendo potentiam, ut abstrahit a mutatione, datur ad quodlibet producendum, praeter essentiam divinam et Patrem, quia omne aliud accipit esse ab his.

 QUAESTIO X.

 Ad quaestionem dicendum, quod aliquod ens propter summam perfectionem, non est aliquo modo perfectibile, et ideo nec habens potentiam passivam realite

 QUAESTIO XI.

 Ad quaestionem dicendum, quod secundum dicta in solutione tertiae quaestionis hujus noni, triplex relatio est potentiae, passivae scilicet ad principi

 Ex dictis patet divisio potentiae activae, nam ex responsione ad tertium argumentum quaestionis quartae patet, quod dividitur in factivam et activam p

 QUAESTIO XII.

 Ad quaestionem dicendum, quod secundum dicta supra saepe, in materia est triplex respectus, scilicet ad materiatum, ad formam, ad agens inquantum actu

 Nunc restat videre de utraque praedicta, comparando materiam, ut transmutabilis est a forma in formam. Et de hoc videtur dicendum, quod cum formae nat

 QUAESTIO XIII.

 Explicat bene potentiam in ordine ad compositum dicere respectum ex qua, et in ordine ad actum, in qua, et in ordine ad agens, in quam, potentiae

 QUAESTIO XIV. An aliquid possit moveri a seipso ?

 Hic dicitur universaliter, quod nihil movet se, nisi forte per partem, quia scilicet una pars movet aliam, et haec non est pars essentialis aliqua, se

 Hic sic est procedendum, sicut illa positio tenet universalem negativam, et ex hoc concedit quaecumque videntur sequi: ita primo ostendendum est gener

 Infert primo ex sententia sua jam probata et explicata, quod nihil agit in se formam substantialem. Ratio est clara. Secundo, quod nihil agit in se ac

 Gravia et levia a se moveri. Ad rationes Aristotelis 8. Physic. quae videntur esse in contrarium, remittit se ad expositionem textus, et hic patet eum

 Tertio de nutritione, quidquid sit, quia nutritio est quaedam generatio, ut habet determinari in primo de Generatione: et dictum est prius. quod nihil

 In fine generaliter dicitur, quod nulli naturae negandum est aliquid, quod positum perfectionis esset in tali natura, nisi ostendatur aliunde, quod ta

 Explicat optime dictum Aristotelis 7. Physicor. quomodo nihil movetur a se primo, id est, duplici primitate, scilicet totalitatis seu integritatis et

 Instat tripliciter et acutissime contra id quod dictum est, activum esse inctu virtualiter, et in potentia formali respectu ejusdem formae, ad quam es

 Solvit argumenta posita num. 3. ad loca Arist. quae videntur suadere gravia non moveri a se vide eum 2. d. quaest. 10. num. 45. et 10. ubi fusius tr

 QUAESTIO XV.

 Primam distinctionem potentiae activae esse in naturam et voluntatem, illa ex se est determinata ad agendum, ita ut nequeat non agere, nisi impediatur

 Sed quomodo faciunt praedicta ad intentum Aristotelis, qui differentiam dictam non ponit inter naturam et voluntatem, sed inter irrationalem potentiam

 Solvuntur argumenta posita n. 3. contra differentiam potentiae rationalis et irratiotalis assignatam a Philosopho. Ad primum, bene explicat quomodo po

 Ad primum bene explicat pro instanti, quo voluntas vult posse in oppositum, non simul ponendum, sed quia prius ratione poterat elegisse oppositum. Q

 QUAESTIO. I.

 Declarat bene rationem mensurae primo convenire uni principio numeri, et hinc ad alia derivari. Vide eum hic in 2. et 3. et lib.

 QUAESTIO II.

 QUAESTIO III. Utrum prima causa sit in genere ?

 Ad illud tamen dicunt quidam, quod materia est mensura omnium in genere substantiae, quia materia est quoddam principium, et secundum materiam substan

 QUAESTIO IV.

 Dicendum quod sensus et intellectus, saltem noster, non sunt mensura rerum universaliter, quia illud est mensura alterius quod est principium cognosce

 QUAESTIO V.

 Cum Philosopho tenet unum et multa, proprie et per se contrarie opponi improprie, vel per accidens privative et relative, et singula bene probat et ex

 QUAESTIO VI.

 QUAESTIO VII.

 Bene explicat cum Philosopho, quomodo omne ens est idem vel diversum omni enti, quia idem uno, diversum multo.

 QUAESTIO VIII.

 In hoc differunt diversa et differentia, quod quaecumque non sunt eadem, sunt diver a, sive conveniant in aliquo, sive non sed differentia

 QUAESTIO IX.

 Dicit enim, quod subjecta sunt diversa, quorum materia non est una, nec transmutatio eorum ad invicem.

 QUAESTIO X.

 Dicendum, quod contrarietas est maxima distantia, quia contrarietas est quaedam differentia, sed quaecumque differunt, genere aut specie differunt. Se

 QUAESTIO XI.

 Dicendum, quod contrarietas est quaedam privatio, non tamen omnis privatio est contrarietas, sed solum privatio perfecta. Ratio primae differentiae es

 QUAESTIO XII. Utrum tantum linum uni sit contrarium?

 Quia contrarietas est maxima distantia, ex quaest 10. est tantum una, et sic duo ultima habet, nempe extrema, ex quo habetur quod unum uni tantum cont

 QUAESTIO XIII. UtnimdeXJno dicatur quod sit

 Unum non est paucum, quia paucum est multitudo excessa. Vide expositionem Doctoris in textum hunc.

 QUAESTIO XIV.

 Multitudo est quasi genus ad numerum, quia invenitur in rebus quantis et aliis. Non est proprie genus, quia est transcendens. An vero sit numerus prop

 QUAESTIO XV.

 Dicendum, quod medium est in eodem genere cum extremis, quod patet ex ratione medii: Medium est in quod continue permutans prius pervenit quam in extr

 QUAESTIO XVI.

 Dicendum, quod medium proprie contrariorum est, cujus ratio est, nam medium solum est inter opposita, quod patet per definitionem medii. Medium enim e

 QUAESTIO XVII.

 Dicendum, quod omnia media tam species quam differentiae componuntur ex contrariis primis, quia illud, quod dicit magis et minus respectu duorum, habe

 QUAESTIO XVIII.

 Dicendum, quod differentiae dividentes Genus per se, vel diversitas diversificans genus in species, est contrarietas. Cujus ratio est, ad hoc quod ali

 QUAESTIO XIX. Utrum duae differentiae differant inter se ?

 Ad illud dicendum , quod nihil prohibet duas differentias esse differentes, hoc tamen non est necessarium, sed hoc accidit, proprie tamen differentes

 QUAESTIO XX.

 Dicendum, quod omnis contrarietas facit differre specie,sed contraria possunt dupliciter considerari, vel ad subjectum, vel ad genus, quod diversifica

 QUAESTIO XXI.

 Dicendum, quod duplex est genus, scilicet genus Logicum et Physicum: illa sunt in eodem genere Logico, quae sunt in eodem praedicamento illa sunt in

 LIBER DUODECIMUS

 Ad quaestionem dicendum, quod generatum non semper assimilatur secundum formam, ita scilicet quod forma generati sit similis formae generantis, sed ve

 QUAESTIO II.

 Anima rationalis est incorruptibilis, quia nec per se, nec per accidens corrumpi potest. Explicat utramque corruptionem. Hic et aliis locis ita sentit

 QUAESTIO III. Utrum principia omnium sint eadem ?

 Dicendum, quod principia sunt duplicia, intrinseca scilicet et extrinseca. Principia intrinseca diversorum sunt diversa realiter: alia enim est materi

 QUAESTIO IV.

 Oppositum : omne quod movetur, ab aliquo movetur, sed si motus sit aeternus, aliquid movetur aeterne ergo necesse est aliquid ponere sempiterne moven

 QUAESTIO V.

 Dicendum, quod sicut possibile uno modo opponitur necessario, impossibili,

 QUAESTIO VI. Utrum in substantia prima sit materia

 Dicendum, quod in substantia prima non est materia, quod patet ex tribus unumquodque enim agit per suam formam, in omni genere eo quod habet materia

 QUAESTIO VII.

 Dicendum, quod substantia prima est omnino immobilis. Cujus ratio est: omne quod movetur inquantum hujusmodi in potentia est, et quod movet inquantum

 QUAESTIO VIII.

 Dicendum, quod primum movens movet ut appetibile et finis, cujus declaratio est triplex, est motus scilicet, violentus, naturalis, et voluntarius. Sed

 QUAESTIO IX.

 Dicendum, quod primum movens et primum appetibile coincidunt in idem numero. Primum enim movens est substantia, quia accidenti non debetur ratio moven

 QUAESTIO X.

 Delectatio nostra (ut hic ait) est passio, quia posita conjunctione convenientis seu delectabilis non et in manu voluntatis eum impedire. Est tamen re

 QUAESTIO XI.

 Caelum et reliqua omnia d pendent a Deo ut a fine et efficiente. Probat optimis rationibus. Vide ipsum 1. dist. 8. q. 5. sig. D intentione, n . 8. et

 QUAESTIO XII.

 Dicendum est, quod antiqui, ut Leucippus et Pythagorici non attribuunt primo principio esse perfectum. Cujus ratio est, quia ipsi considerant principi

 QUAESTIO XIII.

 Deus habet potentiam infinitam, sed ratio Aristotelis ad hoc nempe, quia movet in tempore infinito, falsa est et erronea. Vide Doctorem de hoc t. dist

 QUAESTIO XIV.

 Dicendum, quod primum principium non habet magnitudinem, quia nulla magnitudo movet non mota sed primum principium movet non motum ut dictum est priu

 QUAESTIO XV.

 Dicendum, quod primum principium est simpliciter simplex. Cujus ratio mutiplex potest esse, quia omne compositum causam habet: partes enim compositi,

 QUAESTIO XVI.

 Ad quaestionem ergo dicendum est sic: quod aliquid appropriari alicui, est dupliciter vel ita quod nulli alii conveniat, vel ita quod prius et princi

 QUAESTIO XVII.

 Unde dicendum, quod potest poni rationabiliter, quod nihil movet aliud primum mobile effective praeter primum movens: et similiter potest poni, quod a

 QUAESTIO XVIII.

 Ideo dicendum, quod motus caeli etiam a voluntate intellectuali est, non tamen universali, sed particulari, et ideo esse potest alicujus singularis. E

 QUAESTIO XIX.

 Intelligentiarum numerum posuit Philosophus juxta numerum variorum motuum superiorum corporum probabiliter, quia vix capi potest, quomodo una movere p

 QUAESTIO XX. Utrum Intelligentiae differant specie

 Hic respondet non secundum propriam sententiam, sed ad mentem Commentatoris, plures Angelos non posse esse ejusdem speciei. Oppositum autem ipse habet

 QUAESTIO XXI.

 Dicendum, quod ordo est in substantiis separatis secundum ordinem in ipsis motibus. Corpus enim continens comparatur ad corpus contentum, sicut totum

 QUAESTIO XXII. Utrum primum principium intelligat se?

 Dicit enim quod in operatione manente in agente, ipsum objectum operationis est in operante, et hoc est opus in actu, quia objectum est in ipso. Unde

 QUAESTIO XXIII.

 Deus est suum intelligere, alioquin non esset actus purus, sed ens in potentia. Vide Scotum de hoc, tractatu de primo principio cap. 4. sig. 3. Conclu

 QUAESTIO XXIV.

 Dicendum est, quod omnia alia a se intelligit, cujus ratio est, primum principium est perfectissimum (ut supra ostensum est, quaestione 12. hujus,) es

 QUAESTIO XXV.

 Ideo dicendum est, quod omnia alia intelligit cognitione propria et distincta, sic enim aliqua intelligit sicut eorum est causa nunc autem non solum

 QUAESTIO XXVI. Ut rum intellectus primi sit discursivus

 Dicendum ergo quod in intellectu primi non est discursus aliquis, sed in intellectu nostro duplex est discursus. Unus cum multa apprehendimus secundum

 QUAESTIO XXVII. Ut rum entia sint ordinata ad se invicem?

 Omnia sunt inter se ordinata, ut disposuit voluntas Dei, qui non propter sui utilitatem, sed propter suam bonitatem multa produxit, quod manifestius a

 QUAESTIO XXVIII.

 Optime probat omnia ordinari in Deum, ut in ultimum et unicum finem, de quo vide ipsum 1. distinct. 2. quaestione 2. sig. Juxta tres, concl. numero 17

 QUAESTIO XXIX.

 . Scholium primum dictorum Theorematum 14. Quod hic tenet Docto, immaterialia non posse plurificari in eadem specie, correxit in Theologia 2. distinct

Scholium.

Ponit 12. dubia acutissima contra resolutiones suas in hac quaest, et solvit breviter, sed subtilissime. et vix quidquam cum brevitate de eis dici pote t, quia singula exigunt longam examinationem. Ad septimum et nonum quibus non respondet, vide notationem Mauritii hic et loca Doctoris ab ipso citata qui non sine causa asserit Doctorem in hac quaestione videri ultra humanum ingenium speculari.

In hac narratione videntur quaedam dubia. Primum quod sequitur Philosophum non sufficienter distinxisse modos relationum, quia relationes primi et secundi ordinis ad nullum illorum pertinent secundum te. Secundum quod sequitur, quod omnis potentia terminetur immediate tantum ad actionem vel passionem, quod videtur falsum, cum ens dividatur in communi per actum et potentiam, et ita quodlibet genus sic dividatur. Tertium, quod relatio causae efficientis vel materialis, non fundetur nisi super rem de genere Actionis et Passionis, et non super formam absolutam, cum illa videatur principium, vel causa actionis. Similiter causa efficiens videtur perfectior effectu, quandoque est substantia ; ergo formalis ratio in causa non est actio, quia etiam materia, ideo videtur recipere non e converso. Quartum quod relatio super receptionem, est ad receptum, illud non est aliquid compositum. Item, compositum est productum, et ita terminat secundam relationem actionis; non ergo primam. Quintum, quod idem produci potest per generationem et creationem' ergo easdem relationes fundabit, alioquin illud productum per se refertur ad duo, contra Aristotelem hic, idem etiam producetur duabus productionibus. Item, si agens formaliter denominatur a relatione causae efficientis; igitur fundamentum est in ipso, sed actio non; igitur non univoce dicitur Deus calefactivus et ignis, quia Deus inquantum calefactivus, non dicitur ad calefactibile, ignis dicetur, quod videtur inconveniens, cum diversitas subjectorum non variet relationes. Item, ad idem specie actio eadem specie ; ergo fundat relationes easdem. Sextum, quia si creatio est in creante, ergo est aeterna, et ita non terminat potentiam. Septimum, quare non dicitur tunc Deus realiter ad creaturam, sicut efficiens causatum ad creaturam effectam? Octavum, quia volitio est passio inquantum recipitur in voluntate, similiter intellectio. Nonum, quia cum actio possit esse sine termino alio a se, quare non similiter aliqua passio ? et hoc habetur de prima intellectione quod est passio, sive aliqua forma alia impressa. Decimum, quare in creatione non potest praeintelligi naturaliter potentiale, sive actuabile, et in illo priori naturae transmutari ad actum, et illam transmutationem esse productionem compositi? sicut si Deus solum crearet materiam summe dispositam, et approximatam agenti naturali, quod agens in eodem instanti, licet posterius naturaliter, induceret formam in materiam; sic si Deus nihil creet nisi materiam, et de illa simul duratione producat compositum non creando. Undecimum, quia cum passio sit effectus actionis in sex principiis actu, actu, et potentia, potentia: quare ille modus relativorum in tertio ordine non est causae efficientis ad effectum. Duodecimum, quia activum importat potens agere, passivum potens pati, ratione potentiae hinc inde, dicuntur non mutuo, quia illa utrinque tantum dicitur ad actum: ergo tantum ratione actionis et passionis terminantium potentiam ; sed actio terminans potentiam, est actio in actu: ergo eadem relatio est actio et passio secundum actum et secundum potentiam, quia eadem relata. Confirmatur, terminus non specificatur per relationem: ergo nec actio per potentiam quae ad ipsam. Vel sic, non similiter referuntur quae immediate referuntur, et, quae non: agens immediate refertur ad patiens potens agere, non ad passivum inquantum hujusmodi, quia potens agere primo refertur ad agere, sic ut passivum ad pati, ultra actionem et passionem.

Ad primum conceditur conclusio, quia non de transcendentibus, sed tantum certum genus recipientibus pro fundamento, quomodo sit glossandum, quaere. Ad secundum, potentia et actus, ut sunt differentiae entis, dividunt quodlibet ens, hic est sic, albedo in potentia objective, id est objectum, sive terminus potentiae, terminus, inquam, ut correlativum, albedo in actu, id est, terminus evacuans potentiam, sicut albedo in fieri est, ad quam sequitur relatio factionis passivae ad factum esse. Contra, fieri in facto esse, evacuat fieri in potentia ut per se terminus. Ad tertium dicendum, illud concedendo actu, actu, et potentia, potentia: forma vero et finis non super actionem et passionem tantum fundantur, quia efficiens et materia praecedunt rem, et ejus forma et finis productionem, et concomitantur, et sequuntur ordine naturae productionem, ideo magis sunt, ut termini actionis et passionis quam fundentur super ipsa: actio autem et passio possunt terminari ad absoluta diversorum generum. Quod additur, quod absolutum est principium actionis, videtur falsum, quaere processum in infinitum inter conclusiones de actione de hoc ; unde hoc probat argumentum, quod oportet ponere quartam relationem, quae est media inter primam et secundam. Quod additur de perfectione efficientis intelligitur quantum ad remotum fundamentum relationis. Ad quartum passio est actus et productio, et receptio et motus: receptio intelligitur in motu, sicut in parte actionis: impressio activa intelligitur in motione, unde convenienter secundo loco ponitur productio, tertio loco motus. Contra, prior est receptio formae quam productio compositi. Ad aliud concedatur, idem est productum productione actionis et passionis, et ad utrumque dicitur alia ratione. Ad quintum, quando absolutum est effectus mediatus, actio et passio immediatus, juxta 6. Principia, tunc absolutum dependet a pluribus, ideo plures relationes fundat, quam quando immediate terminat actionem. Concedatur illud non univoce, quia ignis est potens facere aliquid calidum, Deus potest facere calorem calefactivum; utrumque potest significare aequivoce. Aliud de identitate actionis falsum est, non a termino, sed a principio elicitivo 5. Physic. c. 38. Ad sextum, sicut nulla actio coaeva agenti terminat, sed nata est terminare, sic haec. Ad septimum quaere.

Ad octavum, volitio si per se esset passio, esset et actus et productio, sed in aliquo est sicut forma ejus, non ut passio, sed sicut passio esset receptio albedinis, sic receptio volitionis. Contra hoc, receptio est immediatus effectus alicujus actionis, non nisi volitionis ; et destruitur quod dictum est in primo modo actionum, quod non habent terminum alium a se. Item, volitio est prior seipsa, quia ejus esse est in subjecto, et ante illud est receptio, ut via, et ante illam volitio, ut ejus causa.

Ad nonum quaeritur quare. Ad decimum, non arguit quin creatio materiae habeat duas primas relationes actionis, et non tertiam, quidquid sit de composito. Similiter licet probet non esse necessarium compositum terminari, sed tantum materiam, tamen non probat quod non sit possibile: potest enim forma produci a Deo, non quasi de materia naturaliter praesupposita.

Ad undecimum, concedatur quod relatio actionis et passionis est relatio efficientis talis, per motum scilicet vel mutationem ad effectum talis causae proximum; causans autem sine illo effectu proximo, producit effectum ultimum, qui semper tam hic, quam ibi est intentus principaliter, licet efficiens diminutum non possit illum immediate producere, quia non de nihilo, et ita producit aliquid transmutando ; passio tamen illa non est causa efficiens media, sed magis est causa materialis producti, ita quod efficiens non tantum efficit principale productum, sed etiam materiam ejus, vel simpliciter sicut creans, vel inquantum materia hujus, sicut generans, et ita efficit aliquo modo omnes alias tres causas, de hoc supra. De forma et fine, etiam extrinseco inquantum finis satis patet in 2. libro.

Ad duodecimum, probat quod ratione determinationis hinc et inde, non dicuntur mutuo, quod concedo, sed ratione determinatorum; si enim determinantia essent rationes referendi, cum illae sint diversae, actus, potentia, praeteritio, futuritio, privatio, sequeretur quod non; similiter haec omnia dicerentur, quia non ratione illius quod ratione est in eis, sed unum diversorum. Exemplum, sicut major in scientia ad minorem in scientia, sic major in similitudine ad minorem in similitudine: hoc verum est ratione specificatorum utrobique scilicet majoris et minoris, non ratione specificantium, quae utrinque dicuntur ad alia ut scientia, non ad minus, sed ad sci bile: et haec adhuc diversimode, quia scientia ut mensurata, non sic simile ad simile. Exalia parte potentia et potentia, actus et actus duo correlativa sub uno extremo relationis, ut sub potentia, deinde ambo sub alio, ut sub actu. Ad formam, ratio referendi utrobique est actio et passio, sed non sine diversitate specificantis, et ideo est similitudo. Quod accipitur in confirmatione, negatur, quia sicut per aliam relationem, ita per illam quae est ad ipsam potest aliquid determinari. Ad aliud respiciendo ad determinata, quaelibet relatio est immediata, quantum ad determinantia, non. Nec etiam mediata, quia nihil faciunt ad illam mutuam relationem.

ANNOTATIONES.

Sequitur quaestio undecima de entitate et conditionibus relationis, t. c. 20. in qua est sermo difficilis de objecto difficili scilicet relatione, nam minimae entitatis teste Averr. 11. Metaphysicae, comm. 19. et per consequens cognitionis, ut patet 2. Metaphysic. comm. 4. primo brevius videtur respondere ad quaesitum, sed licet subtiliter et singularissime, tamen potius sequendo dicta Simplicii et Henrici quam propria, ut in sequentibus patet ; videatur Henr. quodlibeto 5. q. 6. et et quodlibet q. 1. et quodlibeto 9. q. 3. et Occham quodlibeto 6. diffuse, et alibi saepe.

Consequenter procedit longo digressu proponendo conclusiones et corollaria in hac materia, ultra fere humanum ingenium investigando entitatem, conditiones, modos, et proprietates relationum et relativorum, in originalibus antiquis solent assignari conclusiones ordinatae numerando, vel 30. vel plures, vel pauciores, et quia variae quotationes in originalibus inveniebantur, omisimus eas ad judicium lectoris suo modo computandas. Aliqui incipiunt primam conclusionem ibi: Relatio comparatio, etc. aliqui parum post ibi: Relatio aliqua est res naturae, etc. quod lector distinguere habet ; ibi etiam per totum loquitur narrative,ut infra profitetur, sed lector eligat eligenda, et omittat quae ad rem non faciunt bene examinando fundamenta hujus alibi, nam ut a principio notavi universali indagine hic plerumque incedit.

Infra ibi: Contra, passio necessaria inest, etc. posset dici Extra, usque ibi ; Item scientiae Mathematicae, etc, sed posito quod sit de littera, faciliter dicetur recurrendo ad aptitudinem et actum; non enim dicit Philosophus quod aequale, sed quod secundum ipsam dici aequale est proprium quantitatis, et similiter de simili respectu qualitatis. Aliqui etiam assignant totam illam litteram ibi: Hanc quaestionem circa hanc conclusionem, etc. usque ibi: Relatio aliqua est res rationis, et extra, sed satis notabilis, et sequens etsubtibilis, ideo legatur. Ubi adverte ad illam responsionem infra: Respondeo, ens verum quod est in compositione, etc. quae littera posset dici extra ; sed quia optima et subtilis, et argumentum apparenter evadens, impugnetur consequenter, ut infra in 6. habet. Nam licet ad ens verum reale reducantur entia rationis, non tamen sub ipso continentur, ut partes subjectivae, sicut relatio continetur, ideo, etc. plura alia ibi adde curiose.

Consequenter infra ibi: Nola circa secundam conclusionem, etc. usque illuc: Relatio non videtur linius rationis, etc. assignatur Extra, sed singularis speculatio est de causatione, entitate, et fundatione ; relationis rationis, et multiplicitate ejus vide in Logicalib us hujusmodi, et infra hujus q. de Universali et singulari, et in Quodlib. q. 13.

Deinde ponit quamdam objectionem, quam non solvit ibi: Contra ita illa rationis videtur habitudo, etc. Ad quam dici potest, quod habitudo aequivoce convenit utrique, quia unum ex natura rei et simpliciter est tale, aliud secundum quid et per positionem collativam: vide hunc in Praedicamentis, cap. de Relatione, et 19. atque 29. dist. primi, et alibi saepe.

Parum post ponit duas alias quas non solvit ibi: Contra, relatio ad subjectum non videtur aliud in albedine, etc. et licet omnia talia possent assignari additiones vel Extra, tamen quia currunt subtiliter, omnia sunt ponenda et solvenda, si sunt objectiones ; vel impugnanda, si responsiones. Ad primum, negetur quod assumitur ibi: Prius enim, natura saltem, est aliquid album, quam insurgat relatio inhaerentiae in albsdine, de diversis etiam dicuntur, et diversis insunt. Ad aliud de sex Principiis dicendum, quod sunt respectus extrinsecus advenientes, et non relationes propriae, vel saltem appropriatae, ut hic lo luitur Doctor,

Similiter parum post, ibi: Contra in Deo, etc. ubi objicit quod in divinis sunt relatione, non tamen in subjecto alio a fundimento, nec eodem; similiter propria passio, quae importat relationem, vel est relatio, non videtur esse in subjecto, quia tunc esset posterior, et per consequens non idem, sed separabilis. Ad primum dicatur, quod in divinis praevenitur informatio, et accidentalitas, et subjectio propter infinitatem et simplicitatem divinam. Ad aliud concedo, quod est posterior passio subjecto, non tamen proprie receptio, nec informatio, sed transumptive et famose. Vide 8. d. 1. et prima d. 2.

aliter tamen ibi quam in divinis, ut nosti.

Ulterius adverte diligenter qualiter paucis plura amplectitur ibi: Relatio realis non est eadem res, etc. et vide copiose 1. dist. 2. q. 4. et 5. et alibi.

Nota, quod in quibusdam antiquis originalibus in margine hic habentur haec verba: Relatio aut est res vera, aut tantum rationis; si res vera, aut eadem a fundamento, aut alia a fundamento; si alia a : fundamento, aut coaeva fundamento, aut non coaeva fundamento, secundum Syrwodum, A patet ex prima conclusione, et ita B. falsum C. improbatur ex 8. et ita etiam potest improbari D. et ita relinquitur E ; ergo mutatio et compositio. Responsio, sicut respectus terminat mutationem, sic componit. Item infinitae res. Quaere argumentum et responsionem inferius contra 9. et quia non ponuntur supra suo loco, ideo hic omnia notabis.

Ulterius adverte infra ibi: Contra, Dei ad creaturas, quod in originalibus habetur ibi, quotatio vario modo: unde sicut a principio notavi, recurrit semper ad antiquos in materia Theologica ; clarum enim est ubi habentur illa in opere suo, q. 30. d. 1. ex intentione, et alibi saepe incidentaliter ; remittit ergo se hic ad Thomam et Henr. et Alexan. etVarr. quaere, ut nosti, Summas et alia scripta eorum. Similiter intellige de aliis quotalionibus parum post notatis, unde infra habet 9. q. 1. intellige de quodlibetis Henr. 9. scilicet Quodlibeto q. 1. sed omnia talia omitti possunt faciliter, quia veritas litterae habetur sine eis. Ubi etiam dicit parum infra: quare, etc, potest referri ad sequentia in libro computando columnas ejus, quia quaestione sequente de hoc habetur, vel aliorum librorum.

Objectio parum infra, quam non solvit ibi : Contra relatio quandoque, etc. faciliter solvitur, nec multum repugnat bene intelligendo.

Consequenter adverte ad objectiones post illam conclusionem : Limitatum, imperfectum, mutabile, etc.qualiter currunt, et an velit eas concludere, vel qualiter solvi possent sustinendo illud quod impugnat, et brevitatis gratia pertractare singula hic omitto. Vide cuncta dist. 30. 1. egregie 19. et 29. et 31. 1. et maxime in Francisco : quaere plura ad haec, hic enim fundamenta omnia tetigit, sed alibi declaravit.

Infra ibi : Relatio non est quo agens agit, etc. ponit quatuor conclusiones simul, et valde notanter pertractat, ubi ab illo loco : Pro quarta conclusione, etc. usque illuc: Omnia haec membra, etc. assignatur Extra in aliquibus originalibus. Ubi adverte quod post illa verba, de primo et secundo nota antequam addantur illa : de tertio probatur, etc. habetur spat. um vacuum in aliquibus originalibus, quia videtur ibi littera deficere, sed satis completa est ; nam ibi tria tangit cum dicit parum ante, de istis relationibus tertii modi, etc. videlicet esse mutuas, esse per se, et esse rationis. Duo prima satis nota, tertium vero probat, si autem ibi addere volueris aliquid, considera plura quae addi possent.

Nota valde ea quae sequuntur de fundamento et relationibus secundi modi,et opiniones, et quaere in 4. d. 13. copiose, et in Quodlibeto q. 13. et in primo Reportationum, d. 27. et 1. d. 2. q. 5. et alibi saepe in doctrina ejus. Pro ampliori declaratione dictorum, vide Albertum et Thomam hic et alibi, ut nosti, et imitare semper aquilam.

In originalibus habetur quaedam remissio, seu allegatio infra ibi: Quia forte materia magis dicitur materia compositi

quam formae, et ponitur T. et sequitur secunda conclusione de forma, et debet intelligi per T. Theorematum, quia ibi habctur quod dicit, sed posset loco T, poni supra si prius Theoremata scripsit ; dubium autem est quod horum prius scripserit, an Theoremata, an certe his quaestiones, quia ibi etiam remittit sead quaestiones, istas ; sed si volueris tenere quod has primo, dic quod haec littera erat additio quantum ad haec verba. Si vero e contra, quia illa videntur alphabetum quoddam Metaphysicale, die consequenter ; primum tamen satis probabile est propter plura quae non oportet hic addere, sed infra in 9. q. 11. ad finem, videtur alia pars verior. Solebant enim Doctores nunc addere, nunc deponere, nunc limitare sua dicta, antequam ad manus aliorum traderentur, ideo de prius scriptis, posterioribus, et e contra aliqua jungebant, non ut hujus temporis scriptores festinantes agere solent, qui suos quinternos impressioni citius quam correctioni subjiciunt, ut infra saepe facit: nam quaestiones librorum sequentium allegat in praecedentibus, forte tamen non tenuit ordinem scribendi continuum in omnibus, nec ordine textus scripsit.

Consequenter solvendo primum dubium de numero 12. adverte ad illud, quaere ; nam ubi supra in primo, dist. videlicet 30. tangitur hoc, et ubi quotantur alii ibidem, infra etiam quaest, sequente, satis copiose habetur de hoc et in Theorematibus henr. ubique praesupponit, quia tempore suo famosus erat.

Solvendo etiam secundum dubium, ponitur quoddam Extra longum in aliquibus originalibus quod sic incipit : Contra fieri in facto esse, etc. usque ibi: Ad tertium dicendum, etc. et quia non videbatur littera multum utilis, omisimus eam praeter primam objectionem tantum,

quam etiam omitte, vel dic consequenter ; raro enim ponitur, sed subtilis argumentatio est, et nihil omittere decrevi ex tanti ingenii discursu, licet videantur verba aliorum, quare hic totum notabo, sequitur littera sic : Item ens in actu, et ens in potentia non immediate dividunt ens, quia secundum expositionem istam, sed est in facto esse sub neutro membro coaequali. Contra dictum ad c. cum potentia et actus sufficienter dividant ens, cuilibet praedicato secundum genus et speciem correspondet propria potentia et proprius actus, si proprius actus est fieri per te ; igitur relatio fundata in receptione habet terminum fieri, in quo etiam fundabatur alia relatio ad factum esse relationis primae; si in altera, relatio oportet habere potentiam, illa autem per se ad proprium fieri terminabitur, et in primo relatio ad factum esse secundae, et sic in infinitum;ergo, etc. Contra dictum ad d. si passio sit actus productio, receptio et motus, cum prius naturaliter recipiatur quam actus ejus, sequitur quod relatio fundata in illa, ut receptio, sit prior relatione fundata in ipsa, ut actus: similiter sicut ipse instas prior est productio; ergo, etc. Responsio, verum est; sed prior est productio formae quam sua receptio. Contra, relatio quam ponis in passione, id est ad lotum compositum, ut per se terminum, quem non praecedit, relatio: receptio autem formae ipsum praecedit; ergo et relatio fundata in passione, ut receptio ad receptum, praecedit relationem productionis, ut tu ponis ipsam ad. productum. Contra aliud additum ibi, si productum inquantum tale, alia et alia ratione dicatur ad actionem et passionem, quomodo ergo idem bis non dicitur? Contradictum ad 8. si volilio non sit per se passio, sed receptio volitionis; ergo receptio volilionis primo terminat relationem potentiae non ipsa volitio. Item si volitio non sit ipsa receptio, nec activa productio, sed forma producta sicut volilio, sicut enim volitio non est productiva alterius, ita nec albedo vel quantitas: et sicut albedo et quantitas requirunt actionem et passionem per se terminus sicut formae producitur, ita et volitio. Haec etiam videntur contra dictum ad 9. Ad primum quod fieri volitionis, quae est qualitas informans, et est receptio illius qualitatis, et productio et passio, in quo fundatur relatio productionis ad productum, ideo nec modo potest volilio, quae est qualitas producta, producere ipsam productionem passivam, sicut non activam: est ergo productio, sive receptio passiva, immediatus effectus actionis, quae est elicilio, non quae est qualitas elicita. Per hoc patet ad secundum quod idem non praecedit se, sed elicilio actio praecedit utrumque. Aliquis forte diceret consequenter quod sicut passio de genere Passionis non est sine termino, similiter nec actio sibi correspondens: sed iuraque fundat illas tres relationes, volilio tamen, quae non est per se passio, sed pro tanto, quia recepta in alio non habet terminum ulteriorem. Tota ergo littera omnino est Extra, et tangit solutiones 2. 3. 4. et 8. dubiorum. Unde per c. intelligit 3. et per d. 4. etc. sicut sibi mos est in bis Metaphysicalibus et Theorematibus et alibi ; et an sit littera propria vel alterius, dubium est, sed propriam esse probabiliter apparet, satis tamen fracta et impertinens.

Ex his patet ad illam objectionem, quam non solvit contra solutionem quarti dubii. Similiter ad duas alias contra solutionem octavi dubii, quas non solvit, sed omnia examinabis.

Deinde cum dicit : Ad 7. quaere, vide valde signanter ad haec, in primo d. 30. q.

2. solvendo argumenta principalia, quaere in Varr. et aliis antiquis ibidem idem.

Similiter parum infra cum dicit : Ad 9. quaere, et quaerit, seu quaeritur quare. Vide ad hoc infra in 9. lib. et in 4. d. 13. et in Quodlibeto q. 13. et in primo Reportationum, d. 27. et in primo Anglico. d. 3. quaest, ultima, nam aequivocum est hoc nomen actio, et similiter hoc nomen passio; non ergo impugnat dicta, sed quaerit quare, et ex illis locis declarat quare; plura alia notabit diligens lector hic, quia materia valde copiosa et ardua ; nil mirum ergo si ut plurimum problematice procedit hic Doctor, sed quis in arduis certior aquila? quaere antiquos hic et alibi.

Alia per se ut duplum ad dimidium, et triplum ad tertiam partem, et totaliter multiplicatum ad multiplicati partem, et continens ad contentum. Alia ut calefactivum ad calefactibile, et sectivum ad secabile, et omnino activum ad passivum: alia vero ut mensurabile ad mensuram, et scibile ad scientiam, et sensibile ad sensum. Text com. 20.