CAPUT XI.

De lactuca, et asini lactuca, et lingua avis, et bovis, et arietis, et lilio, lente, lief, lupino, lappa, ei lappatio.

Lactuca est herba lata habens folia, et est nota, et est frigida et humida : et humiditas sua est quasi media inter caules et atriplices et blitas : et non est in ea abstersio, neque stipticitas, neque solutio : ,eo quod non est salsa, sed quasi insipidatem habet commixtam parva dulcedine : et sanguis generatus ex ea, melior est eo qui generatur ex aliis oleribus : et quae nutribilior est, est quae est elixata : et illa quae non est abluta, melior est, quia omnibus oleribus frigidis ablutio addit inflationem : et est velocis digestionis : et quando datur inter bibendum, prohibet aegritudines ebrietatis : et illa quidem quae est.silvestris, in virtute est papaveris nigri : domestica affert somnum, et removet vigilias, et valet alienationo Sed Galenus praecipit eam circa noctem sumi, et cum aromatibus temperari : sed multum comesta obtenebrat visum propter frigiditatem sanguinis ex ea generati. Semen ejus exsiccat sperma : et succus ejus stringit libidinem quae oritur sumpto cibo, et prohibet pollutionem, et alia multa operatur.

Lactuga asini similis est lactucae verae in foliis, sed folia ejus radici adhaerent: et est plus pilosa, et aliquantulum plus ad nigredinem declinans, et color radicis ejus declinat ad rubedinem, et tingit terram et manum tangentis colore rubeo, et oritur in terra bona et pingui, et est ex substantia aquea et terrea, et est calida et sicca, aperitiva, abstersiva. Dixit etiam Plinius, quod in ipsa est virtus attractiva in tantum quod extrahit surculos carni infixos : mundificativa est capitis et palpebrarum et hepatis, et provocat menstrua et interficit embryonem vivum, et extrahit mortuum foetum, et confert apostematibus duris matricis supposita, vel sedendo in aqua ejus : et est res magis convenienter provocans menstrua quam alia.

Lingua avis herba est folia longa habens, et ante acuta sicut lingua avis, et est calida et humida, et est constrictiva in foliis et consolidativa, et confert tremori cordis, sed addil in coitu.

Lingua bovis est herba lata habens folia, et canna ejus plana est, et rami cannae ejus habent figuram pedum locustarum : et color ejus est commixtus ex viridi et citrino : et super folia ejus sunt puncta in quibus fundantur spinae quaedam, quae sunt sicut pili exeuntes ab eis : est autem proxima aequalitati in calore,

sed humida est aliquantulum supra temperamentum : tamen quidam dixerunt esse frigidam et humidam. Bona autem est melancholiae et tremori cordis, et confortativa est ipsius, et laetifieativa in vino ministrata.

Lingua arietis (ut dicit Dioscorides) est duorum modorum, major, et minor : et folia majoris sunt latiora foliis minoris : et est composita ex duabus substantiis aquae et terrae : et ex aqueitate infrigidat, et ex terreitate constringit. Fructus autem ejus est semen, et hoc est sicuius quam folia ejus, et minus infrigidat. Radix autem ejus siccior est, et frigus ejus minus quam sit stupefactio ipsius, et siccitas ejus est infra mordicationem ipsius, et ideo optima est ad ulcera, et est subtilis, et tunc proprie quando siccatur et frigida est et sicca, ut dicit Galenus, et folia ejus sunt constrictiva et repercussiva cum aqueitate frigida, et ideo juvant cursum sanguinis : et siccitas ejus (ut diximus) non est modificativa : ideo consolidat optime ulcera: et ad haec nihil est melius ea, et est aperitiva propter abstersionem quae est in ea. Incantator etiam dicit, quod radix ejus collo pueri appensa, impedit scrophulas : emplastrata etiam super clephantiam, prohibet augmentum ipsius, et facit eam detumescere : et decoctio ejus ore coliuto ex ea confert dolori dentium, et hoc idem facit masticata radix ejus : et quod mirabile videtur, si bibantur tres radices ejus, hoc est, succus radicum ejus cum quatuor unciis viiii, aliquando curat tertianam : et si quatuor radicum succus cum quatuor unciis viiii bibatur, aliquando curat quartanam. Posita etiam super morsum canis rabidi, valere dicitur multum.

Limum est herba multa et longa habens folia ex radice sua, ex qua egreditur crus longum altitudine duorum cubitorum, vel parum minus, vel plus : et est foliis vestitum quae subtus extenduntur in corticem ejus : et ideo maculosum est abs- tractis illis ab eo : superius autem in crure illo producit flores multos, forte decem, et ad minus tres, qui coctilidoni-

bus longis infiguntur cruri ejus, ac si sint ramuli quidam in quos crus in supremo dividitur : nec est siliquaviride et theca in qua Hos generatur, sicut in papavere: sed ipsa floris folia a viridi transeunt in album colorem : et tunc flos aperitur ex parte anteriori. Flos autem habet folia sex, et in medio profert virgulam sicut clavus aut terminus : et illa stat in medio lilii, et est crocea : et circa eam stant breviores quaedam et debiliores virgulae omnes habentes croceos nodos molles : cum. tamen folia lilii sint alba.

Componitur autem ex terreitate subtili, et ex illa habet aliquid amaritudinis : et ex aqueitate quae est aequalis complexionis. Est autem calidum et siccum, et radix ejus est abstersiva : et oleum ejus est vehementius subtile et lenificativum, eo quod flos ejus est subtilior sua radice. Radix eliam mundat faciem abluendo, et reddit eam, et removet contractionem rugarum. Folia autem et semen contrita, et cum vino emplastrata super herisipilam, multum conferunt. Radix etiam confert exustioni quae fit per aquam calidam : eo quod est exsiccativa et lenitiva et abstersiva cum aequalitate, et similiter folia decocta consolidant. Fit etiam ex radice ejus decoctio ad dolorem dentium : et quando decoquitur radix ejus cum oleo rosarum, non. est ei. aliquod par medicamentum ad dolores matricis : aperit radix ejus orificia haemorrhoidarum : et oleum ejus confert contra morsum venenosorum, et est tyriaca contra coriandrum et fungos, et extrahit foetum mortuum de matrice.

Lens est genus leguminis quod assumitur communiter pro cibo. Est autem herba ejus habens folia parvula ad modum orobi : et flos ejus est rubeus declinans ad albedinem aliquantulum, et profert costam unam brevem, in qua sunt

aliqua grana seminis ejus, et sugunt ex ipsa casea, sicut et facit cicer et ipsa.

Est praeter domesticam lens silvestris, et haec est mala usibus hominum. Est autem herba longa parva plurium stipitum : optima autem est quae velociter maturatur, et est alba lata sicut sphaera fortiter compressa : quae cum cadit in aquam, non denigrat eam. : et oportet ut bene maturetur in decoctione.

Est autem in complexione aut aequalis caliditatis et siccitatis, aut parum declinans ad calorem : et ideo non infrigidat corpus. Est autem inflativa et composita ex virtute abstersiva et constrictiva, et facit videre somnia mala, et stipticitas corticis ejus est plurima et inspissat sanguinem, ita quod non permittit eum currere in venis : et ideo minorat urinam et menstrua, et generatur ex ea humor melancholicus, et aegritudines melancholicae : et forte generat cancrum, et est mala venis : et multa comestio ejus facit lepram, et obtenebrat visum, et est difficilis digestionis, et mala stomacho : et quando miscentur ei dulcia, tunc mirabiles et magnas generat oppilationes, et ideo dulcibus non est miscenda, sed temperatur ita quod faciat bonum nutrimentum per ea quae aequalia sunt, et tamen contrariarum dispositionum ad ipsam : et aqua prima in qua decoquitur, solvit ventrem : secunda autem aqua ipsius stringit eum. Lens autem silvestris est amara et provocat urinam et menstrua : quae ambo stringit lens domestica. Plurima etiam alia praeparata et mixta cum diversis medicinis facit.

Lief (ut dicit Dioscorides) est duorum modorum herba, plana videlicet, et crispa. Plana autem habet folia draganteae similia et parum minora : et habent in se diversa vestigia venarum : et radix ejus est unius palmi similis pistillo . mortarii, et grana fructus ejus sunt citrina, et sicut uva. Crispa autem est in foliis sicut oliva. Plana autem propter similitudinem scrpentariae vocatur Lief ser-

pontis. Ambae autem herbae sunt calidae et siccae. Fortius autem quod est in hoc genere herbae, est semen ejus : magis autem adjuvans in medicina radix ipsius. Est autem aperitiva oppilationum, et incisiva humorum grossorum viscosorum : et in ipsa est abstersio : sed tamen in his crispum est fortius plano : facit autem spuere, et convenit asmati, et confert ulceribus et cancro : ex ejus tamen comestione generatur humor grossus. Crispa autem commovet coitum cum vino, et mundificat renes, et confert haemorrhoidibus : et dicitur quod cum ex viis crispae sumentur triginta grana cum aceto mixta aut vino, ejicit foetum : et si sit ad modum glandis et supponitur, facit abortum : et forsitam arefactus flos ejus per solum odoratum facit abortum. Confricatum autem corpus per radicem ejus vipera non mordet : et multa alia operatur.

Lupinus est genus leguminis compressae figurae sicut lens, et est amarum : et silvestre quidem est fortius in omni operatione sua quam domesticum, sed minus est in quantitate, et est granum calidum et siccum : est etiam stipticum fortiter : et lupinus amarus est abstersivus et resolutivus sine inordinatione : et si abluatur amaritudo ejus, est grossus. Universaliter autem est malus, et difficicilis digestionis. Generat humorem crudum ex eo quod non bene digeritur : quando autem cum bonis rectificantibus ipsum est conditus, tunc est plurimi juvamenta. Infunditur autem primo ut removeatur amaritudo ejus : deinde decoquitur : et pro certo medicinae vicinior est quam cibo : subtiliat autem capillos, et abstergit pannos et morpheam et faciem : et tunc maxime quando decoquitur cum aqua pluviali donec dissolvatur. Farina autem ejus cum farina hordei sedat dolorem vulnerum, et confert igni Persico, aperit oppilationes hepatis et splenis quando decoquitur cum aceto et melle : confert etiam doloribus mulie- rum, quia provocat menstrua, et extrahit foetum cum ruta et pipere tam suppositus quam bibitus, et multa alia facit.

Lappa est herba latissimorum foliorum

in humidis crescens : et inferiora ejus folia sunt latiora quam superiora, et in stipite brevi quem habet, profert nodum totum spinosum mollibus spinis quae curvae sunt aliquantulum, propter quod adhaeret vestibus tangentium : et in illo nodo globoso est granum parvum et nigrum : et cibus est parvarum avium. Est autem frigida et humida valens secundum diversas praeparationes medicorum.

Lappatium autem acutum longa habet folia stricta, longiori stipite erectum, et est calidum et siccum, acutum habens saporem et mordificativum.

CAPUP XII.

De malva, mandragora, marmacara, marmorea, meliloto, menta, mentastro, et marubio.

Malva est herba habens folia sicut luna quae anfitireos est, et sicut superficies quae est portio major semicirculo, et circumferentia deficit ad coctilidonem folii : et habet crura sua longa super terram expansa. Florem etiam habet albidum in modum pyramidis formatum, qui hoc habet proprium, quod inclinatur ad solem ubicumque fuerit, in mane quidem ad Orientem, et in sero ad Occidentem, et in meridie stat erectus : et hujus causa est, quod est subtilis substantiae humidae humore subtili, qui cum extrahitur, et inclinatur ad eam, et alia pars inflectitur super partem contractam : et hoc est idem in pluribus floribus. Est autem frigida humida mollificans et laxans, et supposita (ut dicunt) statim ejicit foetum.

Mandragora est herba cujus radix labro vocatur : et est radix magna habens similitudinem cum forma hominis, ut dicit Avicenna : et ideo etiam mandrago vocatur, quod sonat imago hominis. Est autem radix lignea cineritia, et invenitur aliquando nigra. Est autem frigida et sicca : et radix ejus est fortior desiccativa, et cortex radicis est debilis. Est autem narcoticam habens virtutem, et habet lacrymam et succum : sed succus ejus est fortior succo ipsius. Est autem in mandragora masculus et foemina : et mas quidem habet folia similia foliis Miti : sed foemina habet folia sicut lactuca, sed asperiora aliquantulum, et habet virtutem constringendi et mortificandi. Hanc enim cum pueri invenissent, aliquando comederunt, et plures eorum mortui sunt : quibusdam autem eorum cito succursum fuit cum butyro et melle et vomitu : qui autem secandus est et membris mutilandus, bibat ex ea cum vino, et tunc dormiens secabitur sine sensu.

Dens autem elephantis coctus cum ea per sex horas mollescit, et obedit tangenti sicut molle. Maculae etiam fricatae de foliis ejus delentur : et de lacte ejus delentur ientigines , et pannus sine mordicatione. Radix etiam ejus trita cum aceto, et posita cum aceto super herisipilam sanat eam. Statim autem somnum inducit, et posita in vino inebriat vehementius : et hoc facit praecipue masculus : et illa habet folia albida, et non habet crus.

Multus autem usus mandragorae : et odoramentum ejus facit apoplexiam, praecipue musculae. Supponitur etiam aliquid de lacryma ejus, et educit foetum, et semen mandragorae mundificat matricem quando bibitur : et si misceatur cum sulphure quod ignis non tetigit, et sedeat super ipsum mulier, abscidit fluxum matricis. Lac autem mandragorae solvendo educit phlegma et choleram : et cum puer parvus errando mandragoram assumit, accidit ei vomitus et solutio ventris, et fortasse moritur. Quae autem perniciosa est quando sumpta est, antecedit mortem quam inducit praefocatio matricis in foemina, et rubedo faciei, et exitus oculorum in omnibus, et tumor faciei sicut esset ebrius. Cura autem est cum butyro et melle et vomitu, sicut diximus. Habet autem mandragora poma quaedam quae trita et oleo communi mixta decoquuntur : et quod postea inde colatur, est oleum mandragoratum, et multa operatur alia a dictis secundum diversas medicorum praeparationes,

Marmacara est herba communium foliorum : et flos ejus declinat ad viriditatem, sicut facit flos lilii antequam aperitur, et est boni odoris aromaticus. Est autem secundum Damascenum calidior quam majorana, et est sicca et in effectu est subtilis resolutiva, sedativa ventositatum, aperitiva oppilationum phlegmaticorum, et inebriat velociter cum ponitur in vino, et multum gravat caput, confortat autem stomachum, et aperit oppilationes viscerum, exsiccat humiditatem stomachi, et confortat viscera.

Marmorea autem herba est, cujus succus si bibatur ab aqua secundum quod testantur magorum praestigia, idem illud faciet et dicet, quod fecit et dixit : sicut basilicon ramus, et habet odorem acutiorem et sicciorem : et tamen profert folia de radice sua, sed stipitem parvum sicut basilicon. Mures autem insidiantur radicibus ejus, quasi quaerant in ipsis aliquid juvamenti.

Est autem herba calida et sicca : in operatione autem subtilis et apor.tiva et resolutiva cum fortitudine : et oleum ejus est calefactivum et subtiliativum et acutum. Aqua etiam ejus linita post ventosas super locum ventosarum prohibet albedinem ipsius : confert oleum ejus paralysi declinanti per collum ad dorsum, et decoctio ejus confert in principio hydropisis, et alia multa operatur bona studio medicorum praeparata.

Mellilotum est herba, et flos ejus proprie mellilotum vocatur, in quo est figura lunaris : et ipsa herba habet folia fere sicut folia trifolii : sed sunt parva, et

crura ejus sunt longa, et habet duritiem, tamen cum quadam raritate substantiae suae : et est ali quantulum flos ejus declinans ad. albedinem, cum tamen sit croceus.Invenitur tamen ejus quaedam species albi floris, et sapor ejus est amarus, et odor ejus, licet a principio sentiatur debilis, tamen confortatur, et est aromaticus. Est autem calidum et siccum et pro certo compositum est ex substantia frigida, et ex substantia calida, sed caliditas est dominatior frigiditate sua : et propter hoc dixit Dioscorides, quod esset aequalis in calido et frigido : in effectu autem est parum stipticum cum resolutione : et ideo bene digerit : et sicut dicit Dioscorides, est liquefactivurn superfluitatum, et subtiliativum, et confortativum membrorum. Confert etiam multis infirmitatibus secundum praeparationem medicinalem.

Menta est herba nota ad. rubedinem declinans sicut origanum in stipite, et aliquando est viridis : sed quae in aquis nascitur, rubet in foliis et stipite. Est autem calida et sicca, et propter locum suae generationis est in ea humiditas superflua, et est subtilioris substantiae inter omnia olera quae comeduntur. Florem autem suum incurvat ad latera : et hoc habet proprium menta, quod sata infer olera, et praecipue inter caules, prohibet generari ab oleribus animalia noxia.

Est autem in ipsa virtus calefactiva et stiptica. Et hoc habet, quod si frusta ipsius ponuntur et dimittuntur in lacte, non caseatur lac : et cum succus ejus bibitur cum aceto, abscindit cursum sanguinis ab interioribus.

Mentastrum autem non est simile mentae, nisi in figura foliorum, sed est multo magis ea : et stipes ejus est quadratus : nec est in eo aliquid ponticitatis sicut in menta.

Et in mentastro quidem est calefactio et resolutio et desiccatio impediens operationes corporis naturalis : succus au-

tom mentae cum melle instillatus anri, fugat dolorem ipsius, et prohibet sputum sanguinis et fluxum, et coagulationem lactis in mamillis modo emplastri superposita, et sedat mamillarum apostemata, confortat stomachum, et calefacit eum, et sedat singultum et digerit, et prohibet vomitum phlegmaticum et sanguineum : ajuvat autem ad coitum propter inflationem et humiditatem hortulanam quae est in ipso, et hoc non est in mentastro : et oppilat vasa spermatis : et quando menta cum succo suo supponitur ante horam coitus, impedit impraegnationem : et confert morsui canis rabidi, et propriam ad hoc habet virtutem : sedat etiam passionem cholericam quando frusta ejus bibuntur cum granis granati.

Marubium est herba quae alio nomine prossium vocatur, et habet folia hispida rugosa fero sicut urtica mortua, et est duorum modorum, marubium album videlicet et nigrum. Album est in foliis quasi respersum tenuissimo pulvere albo sicut atriplex : nigrum autem fuscum sine tali respersione. Est autem calidum et siccum clarificans voces, et mundans pectus, et habet virtutem contra haemorrhoidas inflatas, et ad alia multa praeparatur a medicis.