CAPUT VI.

De cautela respondentis qualiter caveat ne propter suam hypothesim videatur sequi falsum, et qualiter opponenti cavendum est contra respondentem.

Ut autem non syllogizet (hoc est, per syllogismum concludere non possit opponens contra hypothesim respondentis) observandum est respondenti, et hoc dupliciter : aut praescit, aut praesentit vel praeconcipit conclusionem quam contra hypothesim intendit concludere opponens, aut non. Et si quidem non praecognoscit quod concludere intendit opponens, tunc quando sine tali praecognitione conclusionis interrogat sive consensum respondentis interrogando proponit opponens, cavendum est respondenti ne detur ab eo aliquid in duabus propositionibus bis, hoc est, ne dentur duae propositiones communicantes in uno termino qui bis sit in eis : quia ille terminus statim posset esse medium in syllogismo. Et hoc ideo cavendum est, quia jam scimus ex praemissis, quod sine medio non fit syllogismus, et quod medium est quod plerumque (hoc est bis) dicitur in propositionibus : non habens autem medium non potest facere syllogismum. Si autem praescit respondens quid contra hypothesim concludendum sit, tunc advertendum est respondenti quomodo oporteat eum observare, ne det propositionem quae possit esse medium ad unamquamque conclusionem, quam contra hypothesim potest facere opponens. Quae autem tales sint propositiones, manifestum est ex ante habitis, ex quibus scitur quid sive quae conclusio in unaquaque figura ostenditur, universalis scilicet vel particularis, vel affirmativa vel negativa. Hoc autem nos respondentes non latet: eo quod jam ex arte tradita viderimus quomodo, hoc est, ex quantis et qualibus propositionibus habemus concludere orationem quamlibet concludendam. Uni- versalis enim affirmativa non concluditur nisi ex duabus universalibus affirmativis in primo modo primae, et negativa non concluditur nisi ex altera negativa : et ideo si respondens praesentit quod opponens vult concludere universalem affirmativam, caveat ne det universalem affirmativam. Et si vult concludere negativam, caveat ne det negativam. Et tunc opponens non potest venire ad conclusionem intentam.

Similiter autem e contra opponenti (qui aliquid concludere intendit contra hypothesim) cavendum est: quia sicut annuntiamus debere cavere respondentes, ne opponens aliquid concludere possit contra suam hypothesim, sic etiam dicimus quod opportet opponentes caventes esse et tentare latere respondentes, ne perpendant ad quid nititur opponens. Inter omnia talia per quae latere possunt et celare, primum et principale est hoc,..quod scilicet conclusiones intentas prius non manifestent per hoc quod eas syllogizant. Sed etiam jam sumptis necessariis propositionibus praemissis ad conclusionem, conclusiones adhuc respondenti non manifestae sunt : tunc enim concessis praemissis, respondens cogetur concedere conclusionem, quam non praevidens videre non potuit.

Si autem respondens praecognoscat conclusionem quam opponens intendit: tunc opponenti alia cautela est utendum: aut enim interrogat per multa media, sicut in prosyllogismis : aut per unum, sicut in syllogismo principali. Si quidem per multa, maxime latebit respondentem intentio ejus, si non proponat propinqua primo, ex quibus statim sequitur propositum, sed proponat quam maxime longe distantia : quia de illis minus cavebit respondens. Hujus exemplum est, ut si concludere velit in conclusione principaliter intenta a de f, scilicet quod f sit a, et sit hoc concludere per media multa quae sint b c d E: tunc non oportet opponentem inquirere sive interrogare si a est B, quia B est immediatum medium ad a ;

nec iterum si b est c, quia c immediatum est ad B ; sed interrogare oportet longinqua, ut si D est E, et deinde venire ad propinquiora, quaerendo si b est c, et sic semper approximando reliqua oportet interrogare. Si autem per medium fit syllogismus secundum intentionem opponentis : tunc oportet incipere a medio secundum quod est in minori propositione, et non a majori in qua est tota virtus consequentiae syllogismi. Maxime sic interrogando apparens latebit respondentem. Hanc autem respondendi et opponendi artem et cautelam in octavo Topicorum ex intentione subtiliter determinabimus. Haec autem quae diximus, ex incidenti dicta sunt ad hypothesim defendendam vel impugnandam.