Dicit igitur:

" Panem. "

Quamvis enim multa sint sustentamenta, tamen praecipuum est id quod de granis labore hominum acquiritur, et non vagis et clamosis agitationibus agitatur vel venatur. Genes. III, 19 : In sudore vultus tui vesceris pane. Panis etiam cor hominis confirmat : quia nutrimentum acceptum de pane citius reficit, et magis confortat, et fortius adhaeret membris. Hic autem est panis de frumento, et qui solus panis simpliciter vocatur. Quia alia grana non faciunt panem simpliciter, sed faciunt panem quemdam per quamdam similitudinem ad istum dictam.

Nec facit peti potum : quia potus non sumitur a natura, neque desideratur nisi propter cibum : ut scilicet fluxu suo det cibo motum ad membra. Et id quod de potu incorporatur, continuationem praestat ei quod de cibo incorporatur. Et ideo sicut qui equum petit ab aliquo, in equo petit omnia quae ad equitandum sunt necessaria : sic qui petit panem, petit omnia quae necessaria sunt ad vitae necessitatem. Petit enim potum qui fluxum dat cibo, et continuationem cibo incorporato. Et cibati corporis petit fomentum in veste et domo, ut digestio possit celebrari. Unde, I ad Timoth. VI, 8 : Habentes alimenta et quibus tegamur, his contenti sumus. Eccli. XXIX, 28 : Initium vitae hominis aqua et panis, et vestimentum et domus protegens turpitudinem. Quod enim petitur a Patre coelesti, petitur secundum intentionem utilitatis : et secundum utilitatem nostram Pater concedit petita.

Sine autem his quae dicta sunt, panis non est utilis nobis. Unde in pane intelligitur conveniens infirmitati hominis et statui suo nutrimentum : et in aqua intelligitur conveniens fluxui nutrimenti, et continuationi membrorum potus et humor, et foventia in corpore acceptum nutrimentum. Et hoc totum petitur in pane. Eccli. XXXIX, 31 : Initium necessariae rei vitae hominum, aqua, ignis, et ferrum, sal, lac, et panis similagineus, et mel, et botrus vuae, et oleum, et vesti-

mentum. Haec omnia Sanctis in bona, sic et impiis et peccatoribus in mala convertentur. Si enim haec necessaria non essent, non ea Dominus judicio sibi in pauperibus suis facta vel non facta computaret.

Haec igitur intelliguntur in pane cum cum dicitur: " Panem nostrum. " Proverb. xxx, 8 et 9 : Mendicitatem, et divitias ne dederis mihi: tribue tantum. victui meo necessaria, ne forte satiatus illiciar ad negandum, et dicam : Quis est Dominus ? aut egestate cotnpulsim furer, et pejerem nomen Dei mei.

Dicit autem:

" Nostrum. "

In quo tria intelliguntur. Noster enim est, quem labor meritorius, vel pretium emens, vel praedium reditus exsolvens nostrum effecit : et ille est nobis debitus a Patre coelesti. Noster etiam est, quem necessitas personae, vel status congruitas, vel infirmitatis indigentia expostulat. Quod enim sufficit uni et congruit, alii non sufficit nec congruit. Et quod unus propter infirmitatem vel pristinam consuetudinem requirit, alteri non est opus, qui nec infirmus est, nec delectabilibus assuetus. Sic ergo congruens personae vel infirmitati iterum dicitur noster panis : non nobis debitus, sed nobis congruus. Tertio noster dicitur, quo digni sumus apud Patrem : aut in re, si boni sumus: aut in spe, si dignos nos facere proponimus.

Sic igitur dicitur : " Panem nostrum. " De primo dicitur, Isa. IV, 1 : Panem nostrum comedemus, et vestimentis nostris operiemur : tantummodo invocetur nomen tuum super nos, aufer opprobrium nostrum. De secundo dicitur, Isa. XXXIII,9 16 : Panis ei dalus est, aquae ejus fideles sunt. De tertio dicitur, Matth. x, 10 : Dignus est operarius cibo suo. Genes. XXVIII, 20 et 21 : Si fuerit Deus mecum, etcustodierit me in via per quam ego ambulo, et dederit mihi panem ad vescendum, et vestimentum ad induendum,... erit mihi Dominus in Deum.

Sic igitur materialis panis, quo vescimur, noster vocatur.

Panis vero raptus, vel per usuras et illicita acquisitus, vel voluptati et non necessitati quaesitus, vel quo per peccatum indignos nos fecimus, sicut Ecclesiarum quibus non deservimus, non est noster sed alienus. Eccli. XXXIV, 25 : Panis egentium vita pauperum est: qui defraudat illum, homo sanguinis est. Et quia sic difficile est nostrum panem facere, ideo cum magno timore Sancti leguntur panem manducasse. Job, iii, 24: Antequatn comedam suspiro : et tamquam mundantes aquae sic rugitus meus. Tob. II, 5 : Manducavit panem cum luctu et tremore. Daniel. x, 2 et 3 : Trium hebdomadarum lemporibus panem desiderabilem comedi. Psal. lxxix, 6: Cibabis nos pane lacrymarum.4 Quotidianum. "

Quem sicut quotidiana exigit necessitas, ita quotidianum meritum nostrum facit. II ad Thessal. iii, 10 : Si quis non vult operari, nec manducet.

Hic etiam interdicitur nimia, et in annos plurimus sollicitudo, talis quae pietatem in co rde exstinguit. Luc. XII, 19 et 20, de illo qui bona se dixit habere plurima, reposita in annos plurimos, quem Deus stultum vocavit: quia ipsa nocte repetenda erat anima sua: et ideo dixit ei Deus : Quae parasti, cujus erunt ? Ideo igitur dicit: " Quotidianum. "

Hoc est etiam quod dicit Dominus, Matth.VI, 31 et 32 : Nolite so I liciti esse dicentes: Quid manducabimus, aut quid bibemus, scilicetin futurum?...Scitenim Pater vesler caelestis quia his omnibusindigetis. Ubi autem Lucas dicit quotidianum, Matthaeus, VI, 11, dicit supersubslanlialem. Et in Hebraeo habetur segella ", quod interpretatur egregium. Et sicut ibi diximus , supersubstantialis dicitur, quia super substantiam nostram est ordinatus. Egregius autem, quia quidquid a Patre coelesti datur est egregium. Quotidianus autem dicitur, quia quotidianae indigentiae est a Patre ccelesti: ut semper sit in ore nostro. Quod dicit Psalmistai Psal. CX, 4 et 5 : Memoriam fecit mirabilium suorum:...escam dedit timentibus se.

Ad liberalitatem autem ejus adspicientes dicimus:

" Da. "

Quia non habetur nisi de benignitate liberalitate sua. Luc. XI, 5: Vommoda mihi tres panes, panem scilicet refectionis, panem congruentiae infirmitatis, et panem confortationis ad robur operis. Ad ista enimtria requirimus panem. Thren. IV, 4 : Parvuli petierunt panem, et non erat qui frangeret eis. Hic autem speratur a liberalitate Patris, qui de paucis seminibus, multiplicatis segetibus, omnes pascit, sicut dicit Augustinus. Psal. cxliv, 15 et 16: Oculi omnium in te sperant, Domine, et tu das escam illorum in tempore opportuno : aperis tu manum tuam, et imples omne animal benedictione. Psal. cxlvi, 9 : Qui dat jumentis escam ipsorum : et pullis corvorum invocanlibus.

Non negligit hominem qui providet jumentis et corvis.

" Nobis."

Non enim petimus aliis ad propriae indigentiae revelationem. Praesumptuosum enim est petere pro aliis, qui vix sufiicit petere pro seipso. Nec petere per se quis auderet, nisi Pater affectu paterno daret rogandi fiduciam. Gregorius: " Praecep-" tis salutaribus moniti, et divina insti-" tutione formati, audemus dicere : Pater " noster." Unde, Joan. VI,27 : Operamini non cibum qui peril,sed qui permanet in vitam aeternam, quem Filius hominis dabit vobis. Exod.XVI,15 : Iste est panis quem dedit Dominus vobis ad vescendum.

" Hodie, "

Hac mortalitatis die. Exod. XVI, 16: Colligat unusquisque ex eo quantum sufficit ad vescendum. Unde ibi dicitur, quod manna (quod fuit panis viatorum) in mane reservatum computruit. Ita etiam nutrimentum ultra quam sufficit necessitati mortalitatis praesentis, et repositum ex avaritia in abundantias futuras putrescit : et putredo in vermes conversa, manducabit corpora et animas avare reservantium. Matth. VI, 34: Crastinus enim dies sollicitus erit sibi ipsi : sufficit diei malitia sua. Crastinus enim dies dicitur, qui non pertinet ad praesentem necessitatem, sed reservatur futuris abundantius in deliciis consumendus.

Sic ergo dicitur : " Panem nostrum quotidianum da nobis hodie. "

Quando autem licet petere delicias, vel vestium claritatem : qui etiam panem in futurum petere non docet, et abundantiam panis Sodomae improperat, quem labore suum non effecerat, sed otio tepebat?Spiritualiler autem hunc locum exponendo, sunt quidem tres panes quotidie necessarii, et quotidie requirendi : panis scilicet intellectus, qui est veritatis verbum: panis affectus, qui est virtutis firmamentum : et panis sacramcnti, qui est animae famelica verum vialicum.

De primo dicitur, Deuter.VIII, 3 : Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo, quod egreditur de ore Dei. Eccli.

xv, 3 : Cibabit illum pane vitaeet intellectus, et aqua sapientiae salutaris potabit illum.

De secundo dicitur in Psalmo lxxvii, 25 : Panem Angelorum manducavit homo. De quo dicitur, Act. IX, 19: Cum accepisset cibum, confortatus est.

Hic enim cibus maxime confortat, qui est panis virtutis. Eccli.XXXI, 28: Splendidum in panibus benedicent labia. Hoc enim maxime verum est de splendido in panibus virtutum.

De tertio pane dicitur, Sapient. XVI, 20 et 21 : Paratum panem de caelo praestitisti illis sine labore, omne delectamentum in se habentem, et omnis saporis suavitatem. Substantia enim tua dulcedinem quam in filios habes ostendebat,et deserviens uniuscujusque voluntati, ad quod quisque volebat convertebatur. Plenus enim delectatione et refectione est hic panis, habens in se vas gratiae, animam Christi quasi gomor mannatis.Habens in se substantiam corporis Christi, qui vere cibus est, sicut dicitur, Joan. VI, 56 : Caro mea vere est cibus. Habens humorem in se sanguinis Christi, qui dat saporem cibo, Cantic. ii, 3 : Fructus ejus dulcis gutturi meo. Hic autem sanguis est in specie vini : de quo dicitur, Cantic. VII, 9 : Dignum dilecto meo ad potandum, labiisque et dentibus illius ad ruminandum. Quia quo frequentius per memoriam revocatur et per meditationem teritur, eo dulcius invenitur, et jucundius, et suavius. Unde habet deitatem ad condimentum. Psal. cxlvii, 14 : Adipe frumenti satiat te. Isa. xxv, 6 : Faciei Dominus exercituum omnibus populis in monte hoc, hoc est, in elevatione Ecclesiae, convivium pinguium, convivium vindemiae, pinguium medullatorum, vindemiae defaecatae. Omnibus enim populis est praeparatum hujus gratiae convivium, quod est medullatorum pinguium, quod est corporis et animae Christi : quae me- duliam pinguissimarum habent gratiarum, et vindemiam defaecatam, quia in gaudiis gratiarum ejus nihil umquam fuit de faece peccati immixtum.

Hi sunt ergo tres panes quos accommodari petimus ab amico Deo Patre , quando noster amicus (animus noster) per conversionem venit ad nos : et revertitur de labore saeculi famelicus, et exesus de labore mundi, in quo nihil invenitur refectionis, et non habemus ut ponamus ante illum reficiens aliquid, nisi a Deo Patre efflagitemus.

Sunt adhuc alii panes spirituales : panis scilicet paenitentiae, panis obedientiae, panis doctrinae, panis eleemosynae, panis consolationis divinae, et panis devotionis in oratione.

De pane paenitentiae dicitur in Psalmo lxxix, 6 : Cibabis nos pane lacrymarum, et potum dabis nobis in lacrymis in mensura. III Reg. XXII, 17 : Mittite virum istum in carcerem, et sustentate eum pane tribulationis, et aqua angustiae. Isa. xxx, 20 : Dabit vobis Dominus panem arctum, et aquam brevem : et non faciet avolare a te ultra doctorem tuum. In angustia enim reficit panis iste. De pane obedientiae dicitur, Joan. IV, 34 : Meus cibus est ut faciam voluntatem ejus qui misit me, scilicet Patris mei, ut perficiam opus ejus. Cibus autem simpliciter non vocatur nisi panis. Genes. XVIII, 6 : Accelera, tria sata similae commisce, et fac subcinericios panes, scilicet azymos. Tria sata similae sunt praecepta, consilia, et exempla divina. Panis autem subcinericius est obedientiae humilis refectio. Azyrai autem sunt, quando sunt sine remurmuratione. In fortitudine istius panis ambulabat Elias quadraginta diebus et quadraginta noctibus usque ad montem Dei Horeb. Quadragenarius enim partibus suis quinquaginta perficit, qui est numerus jubilei : et signat tempus praesens in obe-

dientia ambulandum usque ad remissionem futuram : quando, sicut dicitur, Job, iii, 19 : Servus erit liber a domino suo.

De pane doctrinae, qui sunt duodecim juxta numerum doctrinae Apostolorum, et numerum doctrinae Patriarcharum, et numerum duodecim Prophetarum, et numerum quinque librorum Moysi et quinque Prophetarum majorum, David, Isaiae, Jeremiae, Ezechielis, Danielis, et Job, et Salomonis. De his, inquam, dicitur, Levit. XXIV, 5. Et significantur per duodecim panes propositionis. Significantur etiam per duodecim cophinos, quos sustulerunt de his qui manducaverunt .

De pane eleemosynae dicitur, Isa. lviii, 7 : Frange esurienti panem tuum, et egenos vagosque induc in domum tuam. Job, XXXI, 17 : Si comedi buccellam meam solus, et non comedit pupillus ex ea. Eccle. XI, 1 : Mitte panem tuum super transeuntes aquas, quia post tempora multa invenies illum. Aquae dicuntur hic transeuntes pauperes : quia transeunt accipiendo, et redeunt centuplum retribuendo.

De pane consolationis divinae dicitur, Matth. xv, 26 : Non est bonum sumere panem filiorum, et mittere canibus. Isa. XXI, 14: Qui habitatis terram Austri, cum panibus occurrite fugienti. Habitantes enim terram Austri (quae est terra luminis et caloris) sunt Angelis et Sancti, qui abundant illuminationibus et consolationibus Spiritus sancti.

De pane devotionis in oratione dicitur, Genes. xlix, 20 : Aser, pinguis panis ejus, et praebebit delicias regibus. Hoc est manna quod habet saporem panis oleati: sicut dicitur, Exod,XVI, 31, et Numer.XI, 8. Hi sunt quinque panes, ex quibus satiavit Dominus quinque millia hominum .

" Et dimitte nobis peccata nostra. "

Haec est prima petitio de amotione mali, quae proprie deprecatio vocatur.

Multiplicantur autem istae petitiones secundum multiplicationem mali quod impugnat. Aut enim hoc jam contractum est, et inest secundum seipsum : aut jam quidem inest secundum causam, et timetur fieri in futurum. Et de primo quidem petitio prima. De secundo autem est petitio secunda.

Prima autem harum petitionum duas habet partes, in quarum prima talis mali petit remissionem : in secunda autem illius remissionis proprium ponit remissivum.

Dicit ergo : " Dimitte nobis debita nostra. "

In quo quatuor notantur : paterna invocata pietas, invocantis hominis supplicitas, orantis debita recognoscentis humilitas, et sui ante Dominum accusabilitas in hoc quod sua dicit esse debita.

Pietas paterna innuitur cum dicitur :

" Dimitte. "

Non enim in parte dimittendum petit, vel exspectandum donec reddi possit : sed tanlum speratur de bonitate sua quod simpliciter dimittat. Unde et ipse liberaliter dicit de se, Luc. VII, 41 et 42 : Duo debitores erant cuidam faeneratori: units debebat denarios quingentos, et alius quinquaginta. Non habentibus illis unde redderent, donavit ulrisque. Et ideo pietas ejus et bonitas notatur in tribus, quorum unum est quod gratis dimittit, secundum quod totum dimittit, tertium quod non improperando dimittit.

De primo dicit, Psal. XXXI, 1 : Beati quorum remissae sunt iniquitates, et quorum lecta sunt peccata. Hoc enim Apo-8tolus, ad Roman. VI,17 etseq., exponit de eo cui Deus fert justitiam, quem etiam et gratis de impio facit justum. Et hoc facit per gratiam praevenientem.

Isa. LII, 3 : Gratis venumdati estis, et sine argento redimemini, hoc est, gratis absque commutatione. Hoc enim est vera gratia Patris nostri, ut gratis faciat. Ad Titum, iii, 5 : Non ex operibus justitiae quae fecimus nos, sed secundum suam misericordiam salvos nos fecit. Ad Ephes. ii, 8 et 9 : Gratia enim salvati estis per fidem : et hoc non ex vobis : Dei enim donum est, non ex operibus, ut ne quis glorietur.

De secundo, scilicet quod totum dimittit, Matth. XVIII, 27 : Miserius dominus servi illius, dimisit eum, et debitum dimisit ei. Et, ibidem, v. 32 : Omne debitum dimisi Ubi, quoniam rogasti me. Ideo dicit Ambrosius, quod " impium est a Deo dimidiam spera-" re veniam. " Ezechiel. XVIII, 22 : Omnium iniquitatum ejus,... non recordabor amplius. Psal. l, 11 : Averte faciem tuam a peccatis meis, et omnes iniquitates meas dele, hoc est, delebis.

De tertio, scilicet quod non improperat, Jacob. I, 5 : Dat omnibus affluenter, et non improperat. Luc. xv, 20 et seq., non tantum filio prodigo non improperavit, sed etiam stolam primam protulit, et decorem multum dedit, et convivium instruxit, quia salvum illum recepit. Et, ibidem, v. 10 : Gaudium erit coram Angelis Dei super uno peccatore paenitentiam agente. Qui autem gaudet, non improperat.

Sic ergo facilis est ad dimittendum Pater noster. Et sic docet nos orare : " Dimitte. "

" Nobis. "

In hoc notatur orantis supplicitas. Nobis enim dimitti petimus, attendentes quod supplicandum est pro nostris excessibus. Sic suppliciter oravit Manasses, in Oratione, ad finem, ubi dixit : Et nunc flecto genu cordis mei, precans a te bonitatem. Peccavi, Domine, peccavi, et iniquitates meas agnosco. Quare peto rogans te, remitte mihi, Domine,remitte mihi, et ne simul perdas me cum iniquitatibus meis, neque in aelernum iratus, reserves mala mihi. Hoc est enim suppliciter petere.

" Debita. "

In hoc notatur debita recognoscentis humilitas. Psal. l, 5 : Quoniam iniquitatem meam ego cognosco, et peccatum meum contra me est semper I Joan. I, 8 : Si dixerimus quoniam peccatum non habemus, ipsi nos seducimus, et veritas in nobis non est. Qui enim petit sibi remitti debita, recognoscit se esse debitorem. Josue, VII, 19 : Filimi, da gloriam Domino Deo Israel, et confitere, alque indica mihi quid feceris, ne abscondas. Recognoscens debitum, stat in veritate. Negans debitum, a veritate declinat, et mendax est. Debita aulem dicuntur peccata : quia pro ipsis debitores Deo efficimur.

Debitores autem sumus ex omisso, et ex commisso. Ex omisso quidem, quia quod debuimus facere omisimus : et hoc est tripliciter, omissum obedientiae, omissum concessi tcmporis, et omissum lucrum gratiae concessae.

Omissum obedientiae est contra praecepta affirmaliva, quae implere omisimus. Et in hoc notatur debitum delicti quasi derelicti. Unde Dominus de praeceptis negativis et affirmalivis dicit, Matth. XXIII, 23 : Haec oportuit facere (praecepta scilicet negativa) et illa non omittere, praecepta affirmativa. Omissio autem hujus maxime fit autper negligentiam, aut ignorantiam : sicut dicit Psalmista, Psal. XXIV, 7 : Delicia juventutis meae et ignorantias meas ne memineris.

Omissio autem sive delictum tcmporis est, quod perditur tcmpus quod concessum est ad paenitentiam et servicndum Deo. Unde, Apostolus loquens ad litteram de gratia concessi temporis dicit, II ad Corinth. VI, 2 : Exhortamur ne in vacuum gratiam Dei recipiatis, Aitenim : Tempore accepto exaudivi te, et in die salulis adjuvi te. Multum est enim debitum temporis, ut dicit Anselmus, quando de toto tempore non praeteribit unicum momentum, quod non exigatur qualiter sit expensum. Job, XXIV, 23 : Dedit ei Deus locum paenitentiae : et ille abutilur eo in superbiam.

Omissum autem lucri gratiae concessae secundum omnem gratiam nobis dadatam multiplicatur : quia in divitiis, quando non elargiuntur : in scientia, quando non docetur, vel praedicatur, vel consulitur : in virtute, quando in opere non exercetur. Et sic de aliarum gratiarum omissionibus. Sicut enim dicit Gregorius : " Cum crescunt dona, rationes " etiam crescunt donorum. " Matth. xxv, 26 et 27 : Serve male et piger, sciebas quia meto ubi non semino, et congrego ubi non sparsi : oportuit ergo te commiU tere pecuniam meam nummulariis, et ego veniens recepissem utique quod meum est cum usura.

Debitum autem commissi est, quod committendo nos debitores efficit. Et hoc est peccatum transgressionis. Hoc enim est, cujus debitores sumus Deo ad satisfaciendum. Unde, Psal. l, 6 : Tibi Tili peccavi, et malum coram te feci. Genes. xlii, 36 : In me haec omnia mala reciderunt. Et ideo sibi debitores efficimur, et ex omisso sicut diximus, et ex commisso.

Est autem aliud debitum per quod efficimur debitores proximo, quem si fraudamus, Deus non dimittit nobis debita, nisi prius quantum possumus solvamus proximo sua debita. Ad Roman. XIII, 7 et 8 : Reddite ergo omnibus debita : cui tributum, tributum: cui vectigal, vectigal: cui timorem, timorem : cui honorem, honorem. Nemini quidquam debeatis, nisi ut invicem diligatis. Aliquod etiam debitum debemus spiritui. Ad Roman. VIII, 12 et 13 : Debitores sumus non carni, ut secundum carnern vivamus : Glossa, " sed spiritui. " Si enim secundum carnem vixerilis, moriemini:si autem spiritu facta carnis mortificaveritis, vivetis.

Omnia haec debita Patri coelesti debentur : quia etiam ea quae proximo vel spiritui debentur, ipse reposcit quando non solvuntur : sicut causam suscipiens et proximi, et spiritus. fit quoad omnia haec dicimus : " Dimitte nobis debita. "

" Nostra

Autem dicit, docens nos accusare in oratione : quia nostra sunt debita peccatorum, et nihil aliud habemus de nostro. Proverb. XVIII, 17 : Justus prior est accusalor sui. Psal. cxl, 4 : Non declines cor meum in verba malitiae, ad excusandas excusationes in peccatis.

Sic ergo dicimus : " Dimitte nobis debita nostra. "

" Si quidem et.ipsi dimittimus omni debenti nobis. "

Hic ponit proprium remissivum, in quo fit remissio peccatorum : et haec est charitas fraterna remittens debita fratrum.

fit notantur tria : scilicet, remissionis contimatio, propria dimissio, et generalitas dimissionis.

Primum notatur per hoc quod dicit: " Si quidem, " quod tantum valet sicut certe. Hoc enim coram Deo debet esse confirmatum, qui. Deuter.XXXIII, 35, secundum translationem Septuaginta dicit: " Da mihi vindictam, et ego retribuam . " I Petr. III, 9 : Non reddentes malum pro malo, nec maledictum pro maledicto, sed e contrario benedicentes. Confirmatio enim sermonis confirmationem notat charitatis. Ideo enim, Matth. v, 44 : Diligite inimicos vestros : ut non tantum inimicis dimittantur debita, sed etiam e contra effectus dilectionis impendantur, et effectus operis. Ad Roman.

XII, 20 : Si esurierit inimicus tuus, ciba illum : si sitit, polum da illi : hoc enim faciens, carbones ignis congeres super caput ejus Levit. XIX, 18 : Non quaeras ultionem, nec memor eris injuriae civium tuorum.

Certitudinem ergo charitatis adversus eos qui in nos delinquunt notans, assertionem sermonis interponit cum dicit: " Si quidem. "

" Et ipsi. "

Propriam tangit hic dimissionem : quia quidam sunt adeo felliti cordis, quod injurias non per ipsos, sed per alios dimittunt. Dominus autem vult quod bonitas et dulcedo cordis praeveniat eum qui veniam petit, scilicet quilibet non ab alio inductus, sed ipse per se dimittat.

Et hoc est quod dicit: " Si quidem ei ipsi "

" Dimittimus. "

Eccli.XXVIII, 2 : Relinque proximo tuo nocenti te: et iunc deprecanti tibi peccata solventur. Luc. VI, 37, et Matth. VIII, 1: Dimittite, et dimittemini. fit, ibidem, Luc. VI, 38: Eadem quippe mensura qua mensi fueritis, remetietur vobis. Eccli. XXVIII, 3: Homo homini reservat iram, et a Deo quaerit medelam. Quasi dicat: Non inveniet. Matth. XVIII, 32 et 33 : Serve nequam, omne debitum dimisi tibi quoniam rogasti me: nonne ergo oportuit et te misereri conservi tui, sicut et ego tui misertus sum ? Eccli. XXVIII, 4 : In hominem similem sibi non habet misericordiam, et de peccatis suis deprecatur. Act. VII, 60 : Ne statuas illis hoc peccatum : quia nesciunt quid faciunt. Luc. XXIII, 34 : Pater, dimitte illis, non enim sciuni quid faciunt. Ecce ipsi sic dimittimus, nullo nos inducente vel cogente, vel per emendationem et humiliationem praeveniente : sed nosipsi ex nobis dimittimus

" Omni debenti nobis. "

Ecce dimissionis generalitas. Eccli. XXVIII, 1 : Qui vindicari vult, a Domino inveniet vindiclam, et peccata illius servans servabil: hoc est, qui ex ira appetit vindicari de malo illato sibi a proximo, ille nihil aliud inveniet a Domino, nisi quod vindicabit in eum omnia peccata quae commisit in Deum. Et omnia peccata illius servans servat, ut demum convolutis in unum peccatis suis, condomnet eum. Omnibus ergo dimittendum est, et omnia dimittenda sunt : quia sicut vult omnia sibi dimitti a Domino, ita omnia dimittere debet: quia ira et inimicitia in nullo est retinenda. Eccli, XXVIII, 5 : Homo cum caro sil, reservat iram, et propitiationem petit a Deo : quis exorabit pro delictis illius ? Quasi dicat: Nullus. Sicut autem dimittere debemus debita debentibus nobis, ita cum nos sumus debitores alicui, veniam petere debemus et reconciliari sibi. Matth. v, 23 et 24 : Si offers munus tuum ante altare, et ibi recordatus fueris quia frater licus habet aliquid adversum te, relinque ibi munus ante altare, et vade prius reconciliari fratri tuo: et tunc veniens offeres munus tuum. Unde sicut charitate paratus debet esse animus offensi ut dimittat debitum: ita per paenitentiam et charitatem paratus debet esse animus offendentis, ut placet per satisfactionem eum, quem offendisse se recognoscit. Qui autem sic non facit, offensus et offendens, sive laesus et laedens, in peccato remanet apud Deum. Psal. XXXVI, 21: Mutuabitur peccator, et non solvel. Quia per peccatum quo laedit proximum, debitor fit proximo : et non solvit per satisfactionem et emendae exhibitionem.

Similiter improperatur ei qui non est facilisad dimittendum proximo,Isa. lviii, 3 : Omnes debitores vesiros repetitis.

Boni ergo cordis est debita dimittere : et ei cui debet, per humilitatem satisfacere.

Est tamen unum debitum quod numquam est dimittendum, sed semper exigendum : et ita reddendum quod semper est et manet adhuc debitum : et hoc est debitum charitatis. Ad Roman. XIII, 8: Nemini quidquam debeatis, ?nisi ut invicem diligatis. Hoc enim debitum dulciter obligat, et benigne solvit, et solvendo se magis ad debendum astringit. De hoc dicit Apostolus ad Philemonem, v. 19 : Et teipsum mihi debes.

Sic ergo dicitur: " Dimitte nobis debita nostra, si quidem et ipsi dimittimus omni debenti nobis. Qui autem non dimittit, frustra hanc orationem praesumit dicere, nisi in persona Ecclesiae dicat, et cum fiducia quod Deus per orationem cor suum illuminet, et in futuro gratiam charitatis accipiat, qua debitoribus omnia debita dimittat.

" Et ne nos inducas in legationem. "

Haec est deprecatio quae est de malo futuro, quod jam imminet per causam. Tentatio enim (quae est impulsus hostis ad illicitum) est causa peccati secundum intentionem tentatoris: quia non induceret in tentationem, nisi intenderet peccatum : quia aliter per tentationem prodesset homini : quia tentatio cui per peccatum non consentitur, materia est exercendae virtutis. Unde etiam aliqui fortiores et experti vires suas, in gratia Dei sancti tentari oraverunt. Psal. xxv, 2 : Proba me. Domine, et lenta me: ure renes meos et cor meum. Et, Psal. cxxxv, 23 et 24: Proba me, Deus, et scito cor meum: interroga me et cognosce semitas meas. Et vide si via iniquitatis in me est: et deduc me in via aeterna.

Tanguntur autem tria in petitione ista, quorum primum est in Deo, et .est id quod petitur : et est praeservatio a casu in tentatione. Secundum est in quo est casus ille: quoniam ille in ipso inductu ingreditur per gradus in tentationem, Tertium autem est in quo est ille inductus et ingressus qui casus est, ille enim est in tentationem.

Dicit ergo primo : " Et ne nos inducas. " Quasi dicat: A malo imminente libera per debiti dimissionem, et a malo futuro cave et praeserva.

Per hoc quod: " Ne nos inducas, " hoc est, induci permittas vel dissimules: quia quicumque ductor sit hominis in appetitibus et consiliis et operibus suis, seducit hominem praeter te solum.

Attendendum enim quod quatuor ducunt et inducunt hominem quamdiu est in via. Opinio enim sua ducit in dubiis, et haec errat : quia dicit Augustinus, " Quod opinamur, debemus errori." Ductor in appetitibus frequenter est concupiscentia, et haec praecipitat. Ductor in perversis operibus ut frequenter est Diabolus, et decipiendo seducit. Ductor in bonis gratiae est solus Deus : sicut ipse dicit, Joan. XIV, 6 : Ego sum via, et veritas, et vita.

Si autem aliquando ducit ratio naturalis et natura, valde ista sunt seducibilia : et ideo non sequenda nisi cum gratia, et ductore gratiae. Et hoc est quod intendit Moyses, Exod.XXXIV, 15 : Si non tu ipse praecedas, non educas nos de loco isto. Deuter. XXII, 12: Dominus solus dux ejus fuit: et non erat cum eo deus alienus. Isa. lxiv, 14: Sic adduxisti populum tuum, ut faceres tibi nomen gloriae. Sic igitur ducendo et tenendo manum itinerantis in via hujus vitae, praeservat a tentationis casu. Psal. lxxii, 24 : Tenuisli manum dexteram meam: et in voluntate tua deduxisti me: et cum gloria suscepisti me. Sic, Matth. IV, 1, et Luc. IV, 1 et 2: Jesus ductus est in desertum a Spiritu, ut tentaretur a Diabolo. Et omnes qui sic ducuntur, vincunt tentatorem et alii cadunt. Ad

Roman. VIII, 14 : Quicumque spiritu Dei aguntur, ii sunt filii Dei. Sapient. x, 12: Custodivit illum ab inimicis, et a seductoribus tutavit illum, et certamen forte dedit illi ut vinceret, et sciret quoniam omnium potentior est sapientia. Sic ego praeservat a casu in tentatione. Secundum autem quod valde attendendum est, in quo est ille casus : quia est in ductu " in tentationem. "

Et attende quod non dicit, ne nos tentatio tangat: quia omnes, qui pie volunt vivere in Christo, tentatio tangit

Tangit autem aliquando tantum exterius in oblatione illiciti facta ab hoste : sicut, Matth. IV, 3 : Accedens tenlalor, scilicet ad Christum, dixit ei: Si Filius Dei es, die ut lapides isti panes fiant. Et sic etiam tetigit primos parentes primo, antequam per peccatum corrumperentur. Genes. III, 1: Serpens dixit ad mu-Herem: Cur praecepit vobis Deus ut non comederetis de omni ligno paradisi.

Aliquando etiam tangit tantum interius : sicut quando non hostis, sed concupiscentia causa est principii tentationis. Jacob. I, 14 : Unusquisque leniatur, a concupiscentia sua abstraclus et illectus. Aliquando est ab exteriori et interiori, quando quidem exterius offertur illicitum, et inferius incipit trahi desiderium. Genes. III,15 : Ipsa conteret caput tuum, et tu insidiaberis calcaneo ejus. Caput enim serpentis conterere, est primum motum ejus in principio tentationis excludere, ne venenum infundat, vel ne infusum ad exslinctionem vitalis spiritus serpere valeat.

Hic autem non oratur ut non tangat tentatio : quia hoc est impossibile in hac vita. Omnes enim tangit aliquo dictorum modorum tentatio. Sapient. XVIII,I 20 : Tetigit autem et justos tentatio mortis, et commolio in eremo facta est multitudinis : sed non diu permansit ira tua. Quamdiu enim sumus in hac vasta eremo, in qua tot instrumenta Diaboli impugnant, non potest esse quin tentatio tangat nos.

Hoc enim est utile ad sex : quorum unum est, ut nostrae fragilitatis memores humiliemur, II ad Corinth. XII, 7 : Ne magnitudo revelalionum extollat me? datus est mihi slimulus carnis meae, angelus Satanae, qui me colaphizel.

Secundum, ut a peccato purgemur, Psal. XVI, 3 : Probasti cor meum, Domine, et visilasti nocte: igne me examinasti, et non est inventa in me iniquitas, hoc est, ita depurasti, usquedum consumatur iniquitas.

Tertium est, ut virtus exerceatur, Tob. XII, 13 : Quia acceplus eras Deo, necesse fuit ut tentatio probaret te, hoc est, probatum ostenderet: et sic in exemplum aliorum virtus tua poneretur. Hoc etiam modo tentatus fuit beatus Job, sicut in libro Job dicitur.

Quarta causa est, ut seipsum homo in infirmitate et virtute et fidelitate, quam ad Deum habet, experiatur. Quia sic vel cautus, vel audacior efficitur. Eccli. XXXIV, 11: Qui ,v, 9: Qui non est tentatus, quid scit ? Vir in multis expertus, cogitabit multa.

Quinta causa est, quia per constantiam tentationis digni Deo efficimur, Sapient. iii, 5 et 6: Deus tentavit eos, et invenit illos dignos se. Tamquam aurum in fornace probavit illos, et quasi holocausti hostiam occepit illos. In omnibus enim aliis sacrificium facit homo de suis: in tentatione autem offert seipsum Deo, sicut se Christus in cruce obtulit Patri.

Sexta causa est, ut per victoriam miles Christi gloriosus fiat. Et hoc est quod dicit Psalmus v, 13 : Domine, ut sculo bonae volunlatis tuae coronasti nos. V ictoribus enim, secundum leges antiquas, scuta rotunda quibus pugnaverunt retro capitibus alligabantur : et sic in conspectu regum et civium, pro quorum libertate pugnaverant, in gloriam et hono- rem adducebantur. Psal. VIII, 6 : Gloria et honore coronasti eum, Domine.

Attende autem, quod tactus tentationis vocatur et non inductio, totum tcmpus in quo manet aliquis in tentatione forti animo : ita quod in tentatione animus nec mollescit, nec frangitur. Diu enim fuit Job in tentatione, et diu Tobias, et nullum in eis habuit tentatio progressum : sed semper stabat animup sicut in tentationis principio. Et ideo dicit Jacobus, I, 12 : Beatus vir qui suffert lenlationem : quoniam cum probatus fuerit, accipiet coronam vitae, quam repromisit Deus diligentibus se.

Alii autem in tentationem inducuntur. Et illi sunt qui per gradus tentationum usque ad interiora procedunt, hoc est, de primo motu procedunt ad delectationem : de delectatione usque ad delectationis moram: de mora usque ad rationis deliberationem: et de deliberatione usque ad consensum : et de consensu usque ad volunlatis impetum : de impetu usque ad opus: de opere usque ad iterationem operis : de iteratione usque ad consuetudinem: de consuetudine usque ad defensionem : de defensione usque ad profundum desperationis, vel praesumptionis. Sic procedere et induci in tentationem in quolibet gradu, est cadere vel parvo, vel majori, vel maximo casu. Et ideo orandum est ne sic inducamur. Quamvis enim tentatione tangi sit proficuum, tamen quia spiritus promptus est, caro autem infirma, Dominus dicit, Matth. XXVI, 41: Orate ut non iniretis in tentationem. Sic igitur ad interiora tentationis passibus animae devenire, est induci in tentationem. Et quia sic in principio tentationis vel a tentatione tangendo, vel aliquantulum delectando multi tentantur, ideo dicitur, Proverb. XXIV, 16: Seplies cadel justus, et resurgel: impii autem corruent in malum. Et quia Dominus de ultimis portis tentationis et peccatorum reducit aliquando peccatorem in tentationem et peccatum inductum, ideo dicitur, Job, XXXVIII, 17 :

Numquid opertae sunt tibi portae mortis, et ostia tenebrosa vidisti ? Quasi dicat: Non tu fecisti hoc, sed ego. I Regum,II, 6 : Dominus mortificat et vivificat, deducit ad inferos et reducit. Sic enim de ostiis tenebrosis inferorum reduxit Magdalenam. Hoc est ergo induci " intentationem. " Jam supra dictum est, quod tentatio est impulsus ad illicitum. Super Matthaeum autem diximus de tentatione quaedam . Hic autem ad hoc quod hic sufficit dicimus, quod hic non intendit Dominus de tentatione qua Deus tentat, ut tentatum virtutem suam cognoscere faciat : sicut tentalus fuit Abraham . Nec de tentatione qua homo hominem tentat, ut experimentum sui capiat. Nec de tentatione qua homo Deum tentat, ut utrum Deus pro eo signum faciat experiatur : sicut in Psalmo XCIV, 9: Tenlaverunt me patres vestri, probaverunt me, et viderunt opera mea. Exod. XVII, 7 : Tentaverunt Dominum dicentes : Estne Dominus in nobis an non ?Sed hic loquitur Dominus tantum de tentatione Diaboli, quae fit aliquando per hostem, aliquando per carnem, aliquando per mundum, hoc est, mundi oblectamenta, quae sunt concupiscentia carnis, concupiscentia oculorum, et superbia vitae : sicut dicitur, I Joan. ii, 16. Haec enim tentatio est ex apprehenso illicito motus, propellens hominem ad illicitum per gradus sensualitatis in delectando, et inferioris partis rationis in apprehendendo, delectando, et immorando : et gradus superioris partis rationis in videndo, dissimulando, vel consentiendo : et gradus voluntatis in impetum faciendo, et membra in opus exhibendo ad illicitum peragendum.Et quamdiu quidem est in sensualitate, peccatum quidem est, sed veniale. Ulterius autem vel est mortale, vel periculum mortalis. Et ideo dicitur, I ad Corinth. x, 13 : Tentatio vos non apprehendat nisi humana. Fidelis autem Deus est, qui non patietur vos tentari supra id quod potestis : sed faciet cum tentatione provenlum, ut possitis sustinere.

Hoc igitur est quod oramus dicentes : " Et ne nos inducas in tentationem. " Hoc autem quod additur, Matth. VI, 13 : Sed libera nos a malo, continetur sub ista eadem petitione. Cujus signum est, ut dicit Glossa, quia non copulatur isti per conjunctionem copulativam, sed adversativam. Quasi dicat : Non permittas induci in malum tentationis, sed libera nos a malo eodem. Quia a malo paenae liberari possumus, nec oramusI nos omnino liberari ab illo : quia oratio non est de hoc quod impossibile est fieri. Malum autem culpae aut jam contractum et factum est, aut per tentationem timetur futurum. Et hoc sufficienter oratur aut remitti aut caveri per duas obsecrationes praecedentes. Et ideo in his duabus deprecationibus finitur oratio Dominica secundum Lucam. Matthaeus autem non tantum docet petere sufficientia, sed etiam explicans implicita, plura ponit in oratione Dominica. Et hoc jam super Matthaeum explanatum est. Ubi etiam ostendimus qualiter septem dona, et septem beatitudines in septem illis petitionibus intelliguntur. Et qualiter septem vitia excluduntur per easdem .

" Et ait ad illos : Quis vestrum habebit amicum. "

Hic per similitudinem inducit ad orationis instantiam.

Dividitur autem haec pars in duo : in quorum primo inducit ad instanter orandum : in secundo vero docet quid est petendum.

Adhuc autem, primum horum habet duas partes : in quarum prima proponit similitudinem : in secunda, similitudinis propositae concludit intentioncm.

Similitudo p reposita duo continet : primo enim ostendit petendi necessitatem : secundo, construit instandi importunitatem.

In petendi necessitate tria continentur, scilicet, ad eum pro quo petitur vinculum obligationis, expressio petitionis, et causa necessitatis.

De primo dicit : " Quis veslrum, " secundum Glossam remissive est legendum, hoc est, aliquis : vel, si quis vestrum. Et in hoc notatur amicitiae raritas. In hoc autem quod dicit : " Habebit ii notatur amici fidelitas. In hoc autem quod dicit : " Amicum, " notatur amicitiae necessitudo et honestas.

Dicit ergo :

" Quis vestrum,

IIoc est, aliquis vestrum : quia non omnium est habere veros amicos, sed paucorum, ut dicit Philosophus in Ethicis. Eccli. VI, 14 : Amicus fidelis,... qui invenit illum, invenit thesaurum. Iste autem amicus allegorice Christus est. Joan. XV, 13 : Vos dixi amicos, quia omnia quaecumque audivi a Patre meo, nota feci vobis. Et ante, Ibidem, v. 13 : Majorem hac dilectionem nemo habet, ul animam suam ponat quis pro amicis suis. Moraliter autem amicus noster est noster animus, vel nostri cordis inlellectus. Proverb. VII, 4 : Die sapientiae : Soror mea es, et prudentiam voca amicam tuam. Cantic. ii, 16 : Dilectus meus mihi, et ego illi, qui pascitur inter lilia, hoc est, virtutum odoribus, in quibus pascitur animus.

" Habebit."

Ecce amici fidelitas quae notatur in perseverantia dilectionis in futurum. Proverb. XVII, 17 : Omni tempore diligit qui amicus est. Proverb. XVIII, 24 : Vir amabilis ad societatem magis amicus erit quam frater." Amicum. "

Amicus dicitur quasi animi custos. Et in hoc notatur necessitudo amicitiae et honestas. Duae enim sunt falsae amicitiae et una vera.

Falsa enim est ea quae fundatur super temporalem utilitatem, tantum diligens quanta est utilitas : non diligens hominem, sed utilitatem ab homine provenientem. Eccli.VI, 10 : Est amicus socius mensae, et non permanebit in die necessitatis.

Falsior autem amicitia est quae non fundatur nisi super delectationem : sicut fuit amicitia Samsonis ad Dalilam f, per quam tonsus est a virtute, ligatus funibus concupiscentiae, excaecatus obtenebratione intellectus. Ezechiel. XXIII, 25 : Nasum tuum et aures tuas praecident ornatores tui. fortia est amicitia vera, quae fundatur super honestum. Hieronymus : " Vera "enim illa necessitudo est, quam non " utilitas rei familiaris, non subdola et "palpans adulatio, sed Christi nectit " amor, et studia sacrarum Scripturarum " conciliant. " Eccli. VI, 17 : Qui timet Deum, aeque habebit amicitiam bonam, quoniam secundum illum erit amicus illius.

Hoc igitur modo aliquis " habebit amicum, " sive litteraliter, sive mortaliter, sive allegorice : quoniam in amicis nihil est diligendum nisi honestum.

" Et ibit ad illum media nocte, et dicet illi : Amice, commoda mihi tres panes. "

Ecce hic continetur petitionis expressio.

Tangit autem tria : motum confidentiae, tempus indigentiae, et petitionem sufficien tiae.

Motum confidentiae tangit cum dicit : "Ibit ad illum, " ad quem habet impetrandi confidentiam. Proverb. VI, 3 : Discurre, festina, suscita amicum tuum. Talis autem est amicus : est unius cum amico cordis, et magis quam frater. Eccli. VI, 11 : Amicus si permanserit fixus, erit tibi quasi coaequalis : et in domesticis tuis fiducialiter aget.

" Media nocte, " praesentis indigentiae, vel adversitatis. Sapient. XVIII, 14 et 15 : Cum quietum silentium contineret omnia, et nox in suo cursu medium iter haberet,omnipotens sermo tuus... prosilivit. Psal. cxviii, 62 : Media nocte surgebam ad confitendum tibi, super judicia justificationis luas. Isa. XXVI, 9 : Anima mea desideravit te in nocte, sed et spiritu meo in praecordiis meis de mane vigilabo ad te.

" Et dicet illi. " Ecce confidentia amicitiae. Eccli. VI, 7 : Si possides amicum, in tentatione posside eum.

." Amice, " qui es animi mei custos. Eccli. VI, 15 : Amico fideli nulla est comparatio, et non est digna ponderatio auri et argenti contra bonitatem fidei illius.

" Commoda, " hoc est, ad commodum meum praesta. Ea enim quae sunt amicorum, communia sunt quantum ad commodum utriusque. Act. IV, 32 : Multitudinis credentium erat cor unum et anima una : nec quisquam, eorum quae possidebat, aliquid suum esse dicebat : sed erant illis omnia communia. Eccli. VI, 16 : Amicus fidelis, medicamentum vitae et immortalitatis : et qui metuunt Dominum invenient illum. Talis enim facilis est ad accommodandum.

" Tres panes. "

Hoc est, tres refectiones. Qui, secundum Glossam, sunt fides sanctae Trinitatis : ut lides Patris nostram reficiat infirmitatem ex omnipotentia, fides Filii nostram reficiat ignorantiam ex sua sapientia, fides Spiritus sancti nostram reficiat et reparet malitiam ex sua bonitate, fides autem unitalis essentiae nostram reficiat animam ex suae gratiae unione et consolatione. Genes. XVIII., 6 : Accelera, tria sata similae commisce, et fac subcinericios panes, scilicet azymos.

Primus panis dat virlulern, Psal. CIII, 13 : Panis cor hominis confirmat.

Secundus dat oculorum illuminationem, qui attenuati sunt et obtenebrati per inediam, I Reg. XIV, 29 : Illuminati sunt oculi mei, eo quod gustaverint paululum de melle isto. Yerbum enim veritalis dicitur. panis propter solidilatem veritatis, et dicitur mel propter dulcedinem suae puritatis. Psal. cxviii, 14 : Quam dulcia faucibus meis eloquia tua, super mel ori meo!. De attenualione autem oculorum ex fame, Isa. XXXIII, 14: Attenuati sunt oculi mei, suspicienles in excelsum. Naturale enim est ex longa fame obscurari visum. Eccli. xv, 3 : Cibabit illum pane vitae et iiilellectus.

Tertius panis dat sanitatem per Dei bonitatem : et ideo dicitur panis vitae. 1 Matth. xv, 22 et seq., cum mulier Syrophoenissa peteret filiae sanitatem, quae male a daemonio vexabatur, respondit Dominus, quod non est bonum sumere panem filiorum, et mittere canibus. Et intellexit de gratia bonitatis contra malitiam daemonis. Proverb. XXXI, 27 : Panem otiosa non comedit.

Fides autem unitatis non est panis quartus, sed est idem in tribus uniens affectiones et intentiones animae, quae in multa divisa est secundum multa vanitatis concupiscibilia. Genes. XLIX, 20 : Aser, pinguis panis ejus, et praebebit delicias regibus.

Potest etiam dici, quod ex quo is qui venit de via amicus, est noster animus : quod tres panes sunt intellectus veritatis, et affectus bonitatis, et divinae dulcedo consolationis. Primus crescit in spica verbi, secundus germinat in culmo virlutis, tertius floret in deliciis contemplationis. Primus panis est azymus absque fermento haereticae pravitatis. Exod. XII, 15 et 19 : Azyma comedetis, et sepiem diebus fermentum non invenielur in domibus vestris. Secundus panis est calidus calore charilatis, sine cujus calore informes sunt virtutes. Josue, IX, 12 : Panes, quando egressi sumus de domibus nostris ut veniremus ad vos, calidos sumpsimus. Hoc est, quando nostra relinquentes, sociari quaesivimus Sanctorum virtutibus. Tertius panis est oleatus pinguedine spiritualis consolationis. Exod. XVI, 31, et Numer. XI, 8, Manna saporem habebat panis oleat i.

Isti sunt ergo tres panes.

Vel, Tres panes sunt discretio morum, discretio eligibilium, et perfectio amoris sive desideriorum. Discretio morum est ad adipiscendum honestum virlutis. Discretio eligibilium est ad cautelam vanitatis, et adeptionem veritatis. Perfectio amoris est ad evitationem libidinis, et amplexum summae dulcedinis. De primo dicitur, Genes. iii, 19 : In sudore vullus tui vesceris pane : quia panis morum cum labore excolitur. De secundo dicitur, III Reg. XIX, 6 : Respexit Elias, et ecce ad caput ejus subcinericius panis, et vas aquse : quia panis discretae veritatis saepe tegitur similitudinibus vanitatis. De tertio dicitur, Luc.XIV, 15 : Beatus qui manducabit panem in regno Dei. Primus horum docetur in Proverbiis : secundus autem in Ecclesiaste : tertius vero in Cantrcis Canticoruin.

" Quoniam amicus meus venit de via ad me, et non habeo quod ponam ante illum. "

Alleealio est causae indigentiae.

Et tangit duo, quorum unum est opportunitas indigentiae : alterum autem ipsa indigentia.

Opportunitas est ex hospitalitate : illa enim facit opportunam petitionem.

Et circa hanc tangit tria : idoneitatem hospitis venientis, lassitudinem recreatione indigentis, et declinationem ad se cui inconveniens est pati repulsam.

De primo dicit : " Quoniam amicus meus, " qui recipi est idoneus : quia ab illo nihil habeo divisum. Proverb. XII, 26 : Qui negligit damnum propter amicum, justus est.

" Amicus " ergo " meus, " cujus occasione libenter damnum subeo expensarum, " venit, " de via lassus et fractus labore. Isa. XXVIII, 12 : Haec est requies mea, reficite lassum, et hoc est meum refrigerium." Ad me: " et ideo denegare hospitalitatem est turpe. Ad Hebr. XIII, 2 : Hospitalitatem nolite oblivisci : per hanc enim latuerunt quidam, Angelis hospitio receptis.

" Et non habeo. "

Allegatio est indigentiae.

Dicit : " Non habeo. " Isa. III, 17 : In domo mea non est panis, neque vestimenlum. Est autem nimis indigens domus, panes supradictos non habens : et ideo compellitur ad amicum divitem recurrere, qui est Deus : de cujus domo dicit Psalmus xxxv, 9 : Inebriabuntur ab ubertale domus tuae, et torrenle voluptalis tuae potabis eos.

" Quod, " cum honestate, " ponam ante illum, " ut ad libitum accipiat quantum vult, vel indiget. Act.IV, 35 : Dividebatur singulis proul cuique opus erat. Et hic ostenditur, quod hospiti pauperi apponendus est cibus potius quam frangendus : maxime si in Deo sit amicus et honestus. Unde, Luc.XXIV, 30, Lucas et Cleophas qui collegerant Dominum in specie peregrini, non Domino dederunt fragmentum panis, sed potius commen- salem sibi fecerunt, et sibi panem apposuerunt frangendum. Unde,ibidem, v.35, dicitur, quod cognoverunt eum in fractione panis : ut dicit Gregorius, " merito tantae hospitalitatis. " Pauperi autem transeunti, qui sola fortuna pauper est, et non spiritu pauper, frangendus est panis : sicut dicitur, Isa. lviii, 7 : Frange esurienti panem tuum, et egenos vagosque induc in domum tuam.

" Et ille deintus respondens dicat: Noli mihi molestus esse. "

Hic tangit similitudinem ad orationis instantiam.

Tangit autem tria : scilicet, amici ad quem tempore necessitatis recurritur excusationem, petentis perseverantem importuninatem, et importune instantis victoriam.

Circa primum tria tangit : primum quidem amici ad amicum difficilem aditum, quia unus est intus, et alter est foris : secundum autem petitionis propositae contrarietatem : tertium vero accusationis causam multiplicem.

De primo dicit: " Et ille, " scilicet, amicus dives. Ad Roman. x, 12 : Dives in omnes qui invocant illum.

" Deintus, " quia ipse est iulus in secreto et gaudio contemplationis beatorum. Joan. XIV, 2 : In domo Patris mei mansiones multae suut. Ad hoc intus vocat, Matth. xx, 21 et 23 : Intra in gaudium domini tui. Ad Hebr. IV, 11 : Festinemus ingredi in illam requiem. Et non obduretur quis ex nobis fallacia peccati. Psal. XCIX, 1 : Jntroite in conspectu ejus in exsultatione. Inlus enim esse, est in infimis secreli faciei Dei manere. Psal. xxx, 21 : Abscondes eos in abscondilo faciei tuae, a conturbatione hominum. Sic ergo Deus noster amicus, nullo indigens, omnibus bonis abundans est intus : et nos stantes ad ostium misericordiae ejus pulsantes foris. Matth.

xxv, 10 : Venit sponsus : et quae paratae erant, intraverunt cum eo ad nuptias, et clausa est janua.

" Respondens, dicat. "

Non enim sic recluditur ut pulsans non audialur : sed auditur, et responsa dantur petentibus. Isa. lviii, 9 : Tunc invocabis, et Dominus exaudiet: clomabis, et dicet: Ecce adsum : quia misericors sum Dominus Deus tuus. Erit autem tempus cum nec exaudiet, neque respondebit. Thren. m,8 : Cum clamavero, etrogavero, exclusit orationem meam.Psal.lxxiv, 3 : Cum accepero tempus, ego justitias judii cabo. Modo autem clamanles aliquando audil et respondet, sed non exaudit: sicut audivit divitem purpuratum in inferno et respondit, sed non exaudivit sig. Aliquando audit et respondet, sed exauditionem differt, ut ad instantiam orationis provocet, Jacob. v, 16 : Multum valel deprecatio justi assidua. Aliquando statim orantem exaudit, Jerem. XXXIII, 3 : Clama ad me, et ego exaudiam te, et annuntiabo tibi grandia et firma quae nescis. Aliquando exaudit desiderium ante clamorem, Psal. x, 17 : Praeparationem cordis eorum audivit auris tua. Exodi XIV, 15 : Quid clamas ad me ? Hoc enim ad Moysem dixit Dominus, cum non ore, sed corde clamarel.

Sic igitur clamanti et pulsanti amico deintus respondens, dixit:

" Noli mihi molestus esse. "

Ecce petitionis dispensatoria contra-. rielas, ut avidius et instantius petatur. Job, xxx, 20 et 21 : Clamo ad te, et non exaudis me : sto, et non respicis me. Mutatus es mihi in crudelem, et in duritia manus tuae adversaris mihi. Habacuc, I, 2 : Usquequo, Domine, clamabo, et non exaudies ? vociferabor ad te vim patiens, et non salvabis ? Sic enim se habet aliquando Dominus, ac si sibi molestus sit orans et pulsans : et hoc dispensatorie facit, ut instantius requiratur.

Attendendum autem quod molestum dicitur, quasi mole est lassum : et hoc est idem quod supergravans : et ideo molesta est petilio tripliciter.

Aliquando enim molesta est petitio propter ingratitudinem petentis, quia molestus est Domino. II Machab. IX, 13 : Orabat autem hic sceleslus Dominum, a quo non erat misericordiam consecuturus.

Aliquando molesta est propter petitionem, quia mala, et male petuntur. Jacob. IV, 3 : Petitis et noti accipitis, eo quod male petatis.

Aliquando molesta est propter proportionem petentis ad rem petitam, quia non expedit petenli neque decet : cum oratio sit petilio decentium a Deo, ut dicit Damascenus. II ad Corinth. XII, 8 et 9 : Ter Dominum rogavi ut discederet a me : et dixit mihi, scilicet Dominus : Sufficil libi gratia mea. Et hoc est quando homo petit pro seipso. Uno autem modo est molesta quando petitur pro alio, scilicet, propter finalem objectionem ipsius. I Reg. XVI, 1 : Usquequo tu luges Saul, cum ego projecerim eum ?

Hic autem ista petitio dispensatorie dicitur esse molesta, ut instantius petatur, ut avidius requiratur. Psal. CIV, 4 : Quaerite Dominum, et confirmamini : quaerite faciem ejus semper.

" Jam ostium clausum est, et pueri mei mecum sunt in cubili : non possum surgere, et dare tibi. "

Ecce multimoda excusatio exaudiendi.

Praemittit autem hic duas causas difficultatis exaudiendi: et secundo,subjungit surgendi impotentiam.

Una quidem causa est quod intempestiva est petitio,quia ostium est clausum : secunda autem. est quies familiae, quam non est conveniens inquietare.

De prima dicit: " Jam enim, " tempore quietis, " ostium meum clausum est. " Est enim tempus laboris dum vivimus, et sani et fortes sumus : et tunc patet nobis ostium divinae misericordiae et largitatis. Ad Galat. VI, 10 : Dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes. Isa. lv, 6 : Quaerite Dominum dum inveniri potest : invocate eum dum prope est. Et, Isa. XLIX, 8 : In tempore placito exaudivi te, et in die salulis auxilialus sum tui. Tunc enim ostium patet, aditus divinae misericordiae. Quando autem jam defessa est virtus, vel vita functus est homo, ostium est clausum : et tunc magis difficulter impetratur quod petitur. Psal. cxvii, 19 et 20 : Aperite mihi portas justitiae. ingressus in eas confilebor Domino : haec porta Domini, justi intrabunt in eam.

Ostium etiam misericordiae aliquando est clausum. Aliquando etiam est repagulis perpetuis obfirmatum. Modo enim dum vivitur ex aliqua causa dissimulationis misericordiae divinae et dilationis es clausum. Post mortem autem erit obfirmatum. De primo dicitur, Genes. VII, 16: Inclusit deforis eum, scilicet Noe et alios in arcam, Dominus. Quod tamen postea ad misericordiam conversus aperuit. De firmatura perpetua dicitur, Matth. XXV, 10-12 : Clausa est janua. Et ideo ibi pulsantibus respondetur : Nescio vos.

Hoc est ergo quod dicit primo modo loquens : " Jam ostium meum clausum est. "

" Et pueri mei mecum sunt in cubili.

Secunda causa est excusationis.

Dicuntur autem pueri a puritate, qui sunt cum Domino. Isa. VIII, 18 : Ecce ego et pueri mei, quos dedit mihi Dominus. 1 Reg. XXIi, 5 : Sunt vasa puerorum sancta, hoc est, corda pura sunt puerorum. Ili sunt cum Dominio vel praesentialiter in beatitudine. Deuter.XXXIII, 3 : Omnes Sancti in manu illius sunt. Vel sunt cum ipso per intenlionem piae con- versationis. Ad Philip. iii, 20 : Nostra conversatio in costis est. Et est ac si dicat : Si purus esses, et de puris, et tu mecum esses. Et quia purus non es, non dignus es ut statim tibi detur : sed stude puritati, et insla petitioni. Oportet enim semper orare, et non deficere 1 .

Dicit autem : " In cubili, " cubile vocans vel secretum beatitudiuis, ve secretum contemplationis. Matth. VI, 6 : Infra in cubiculum tuum, elclauso ostio, ora Patrem tuum. Isa. XXVI, 20 : Vade, populus meus,intra in cubicula tua : claude ostia tua super te, abscondere modicum ad momentum,donec pertranseat indignatio.

" Non possum surgere. "

Quasi conclusio est ex praemissis. Et dicit se non posse, quod non commode potest vel congruit fieri propter tempus neglectum, in quo facilius poterat inveniri misericordia. Sicut quando aliquis usque ad ultimam aetatem, vel usque ad ultimam aegritudinem differt conversionem. Illius enim amicus, animus scilicet, vel spiritus, semper est in via de qua dicitur, Sapient. v, 7 : Lassati sumus in via iniquitatis et perditionis, et ambulavimus vias difficiles. Tarde igitur iste revertitur ad cor. Contra quod dicitur, Eccli. v, 8 et 9 : Non tardes converti ad Dominum, et ne differas de die in diem. Subilo enim veniet ira illius, et in tempore vindictae disperdet te. Dicit enim Gregorius, quod " qui non vult converti " ad Dominum cum potest, justum est " ut infligatur ei non posse cum volue-" rit. "

Et quantum ad hoc hic dicit: " Non possum, " quia quoad hoc non congruit, quod horam in qua ostium apertum fuit neglexit, " surgere. " Hoc dicit per effectum : quia, sicut dicit Psalmus cxx, 4 : Ecce non dormitabit neque dormiet qui custodit Israel. Sed quia exterius opera- tur circa nos, et nos donis suis et devotione surgere facit, ideo surgere dicitur. Et dicitur non surgere, quando hoc non facit. Cantic. v, 5 et 6 : Surrexi ut aperirem dilecto meo :... at ille declinaverat, alquetransierat.

" Et dare tibi. "

Attende quod amicus petit accommodari panes. Deus autem amicus tacet de accommodatione, et dicit de datione : quia gratis sunt dona, etvocatio Dei: sicut dicit Apostolus, ad Romanos, XI, 1 et seq.

Et sensus est: " Non possum, " de congruentia ex culpa negligentiae tuae, statira " surgere et dare tibi. " Sed in paenam negligentiae tuae donum differtur: ut instantia devotionis recuperes, quod negligentia temporis neglexisti. Jerem. XLVIII, 10 : Maledictus qui facit opus Domini fraudulenter. Matth. xx, 6 : Quid hic statis iota die otiosi ? Ideo dicitur, Eccle. IX, 10 : Quodcumque facere potest manus tua, inslanter operare : quia nec opus, nec ratio, nec sapientia, nec scientia erunt apud inferos, quo tu properas.

" Et si ille perseveraverit pulsans, dico vobis, etsi non dabit illi surgens eo quod amicus ejus sit, propter improbitatem tamen ejus surget, et dabit illi quotquot habet necessarios. "

Tangit alteram partem similitudinis.

Et dicit tria : perseverantiam pulsationis, causam donationis,et sufficientiam collatorum.

De primo dicit : " Et ille, " scilicet pulsans, et indigens, "si \ perseveraverit, " cum instantia et devotione et humilitate, " pulsans " ad ostium misericordiae. Matlh. x, 22 : Qui perseveraverit usquein finem, hic salvus erit. Ideo dicitur, ad Hebr. XII, 7 : In disciplina perseverate. Tamquam filiis vobis offert se Deus. Ideo etiam docet, Cantic. v, 2, cum perseverantia pulsare misericordiam,dicens : Aperi mihi, soror mea, amica mea, columba mea, immaculata mea : quia caput meum plenum est rore, et cincimi mei guttis noctium. Si enim contingat nos rigari rore tribulationum, et infundi guttis adversitatis in saeculo tenebroso : tamen non remittere debemus de instantia orationum.

" Dico vobis. "

Continuatio est, humana utens similitudine. Matth. XXIV, 35,et Luc. XXI, 33 : Verba mea non transibunt.

" Etsi non dabit ei. " Non quia liberalis non sit, sed quia differt ex causa donationem. Psal. lxxvii, 21 : Audivit Dominus, et distulit. Ideo dicit Psalmus XXXIX. 2 : Exspectans exspectavi Dominum. Et iterum, Psal. XXV, 14 : Exspecta Dominum, viriliter age, et confortetur cor tuum, et susfine Dominum.

" Surgens. "

Circa nos in exterioribus agens, et non ulterius pulsationem dissimulans. Psal. xliii,23 et 24: Exsurge, quare obdormis, Domine ? exsurge, et ne repellas in finem. Quare faciem tuam avertis ?

" Eo quod amicus ejus sit. "

Quia pulsans tempus negligendo amicitias non meruit. Proverb. XVII, 9 : Qui celal delictum, quaerit amicitias : qui altero sermone repetit, separat foederatos. Gelare delictum, est post reconciliationem ad Deum factam delicium non repetere. Altero autem sermone repetere, est post reconciliationem factam per ingratitudinis vitium iterum peccatum innovare. Et ille separat amicitias, et non meretur quod Deus ei aliquid faciat, " eo quod amicus ejus sit, " nisi evincat per instantiam devotionis. Psal. LIV, 13, 15 et seq. : Quoniam si inimicus meus maledixisset mihi, sustinuissem ut ique... Tu vero, homo, unanimis, dux meus et notus meus, qui simul mecum dulces cupiebas cibos : in domo Dei ambulavimus cum consensu. Venint mors super illos, et descendant in infernum viventes. Et ideo non merentur cilo exaudiri.