PARTICULA II.

Si non omnia eadem bonitate sunt bona, in quibus consistat bonitas naturae ?

Secundo quaeritur, Si non omnia eadem bonitate bona sunt, In quibus consistat bonitas naturae ?

Et dicitur communiter per Augustinum, quod in modo, specie, et ordine: Ita quod modus omni rei sit modum praefigens, species omni rei speciem praebens sive formam, ordo omnem rem ordinans et ad quietem deducens, et ut dicit Augustinus, ad stabilitatem trahens. Quae in libro Sapientiae, xi, 21, dicuntur numerus, pondus, et mensura .

Dicit enim Augustinus in libro IV super Genesim ad litteram, quod " numerus est omni rei speciem praebens, pondus omnem rem ad quietem et stabilitatem trahens, mensura omni rei modum et quantitatem praefigens, " secundum quod etiam dicit Aristoteles In II de Anima, quod " omnium natura constantium terminus est et ratio magnitudinis et augmenti. "

Quaeritur ergo, Si haec sint in omni re creata et increata ?

Et videtur, quod non.

1. Modus enim quaedam res creata est: et si In omni re creata esset, esset modus modi: et hoc abiret in infinitum.

Eadem est objectio de specie, et ordine.

2. Adhuc, Haec non videntur convenire nisi corporalibus, secundum quod eadem cum illis sint quae Sapientiae, xi, 21, di- cuntur: quia mensura non est nisi corporalium. Similiter dicit Aristoteles, quod " quaecumque differunt numero, differunt materia. " Cum igitur sint multa spiritualia, non videntur haec tria esse in omnibus rebus.

Ulterius quaeritur, Si haec tria differentiam habeant, quod unum non incidat rationem alterius ?

Et videtur quod non.

1. Dicit enim Boetius, quod " bonum est quod est a bono: " et sic videtur, quod solum per ordinem determinetur bonum. Oportet ergo, quod alia vel non dicant conditiones boni, vel ordinis accipiant rationem.

2. Adhuc, In praehabitis determinatum est, quod bonum determinatur per causam finalem, et respectu illius est ordo. Alia ergo duo videntur esse superflua.

3. Adhuc, Augustinus in libro LXXXIII Quaestionum : " Totum nomen mali de speciei privatione repertum est. " Sed malum et bonum sunt circa idem sicut privatio et habitus. Ergo videtur, quod totum nomen boni circa positionem speciei repertum est. Alia ergo duo videntur superfluere, vel accipiens rationem speciei.

Ulterius quaeritur, Utrum ista insint omni rei creatae secundum esse substantiale ?

1. Dicit enim Boetius, quod " omne quod est, in quantum est, bonum est. " Ergo videtur quod nihil existentium sit vel possit esse sine illis: et sic secundum esse substantiale videntur haec esse in omnibus.

2. Adhuc, Omne quod vere est, per sua substantialia est: et bonum convertitur cum ente: ergo videtur, quod per sua substantialia sit bonum. Si enim daretur, quod per accidentalia: cum possit intelligi sine accidentalibus, eo quod accidentalia sunt consequentia esse sub-

stantiale, posset intelligi perfectum ens in esse quod intelligetur non esse bonum, et sic esset haec falsa, quod omne quod est, in quantum est, bonum est. In contrarium hujus est, quod 1. Quaelibet res prius est in se quam sit in ordine ad alterum. Et sic videtur, quod res in quantum est, non continentiae habet ordinem. Ex ordine autem habet quod est bonum. Videtur ergo, quod ex hoc quod consequitur esse, rationem boni habet. Quod autem consequitur esse, accidentale est. Ex accidentalibus ergo habet quod bonum est, et non ex essentialibus.

2. Adhuc, Dionysius in libro de Divinis nominibus: " Non corrumpitur quid existentium, sed circa existens modi, commensurationes, et harmoniae . " Modi autem, commensurationes, et harmoniae, consequentia sunt esse existentis. Ergo corruptio, quae malum est, est circa id quod consequitur esse existentis. Sed circa idem sunt bonum et malum. Ergo circa id quod consequitur esse existentis, est bonum: non ergo est circa essentialia, sed circa accidentalia.

Ulterius quaeritur, Si haec sint circa totum esse rei tantum, vel etiam circa partes tam in spiritualibus quam in corporalibus, ut aliud sit bonum hominis, aliud bonum pedis hominis, et aliud bonum animae, et aliud voluntatis?

Et videtur, quod sint tantum circa bonum totius: quia si sint circa partes, tunc eadem ratione erunt circa partes partium: et hoc in divisione Continui abiret in infinitum: et non mathematice tantum, sed in corpore etiam naturali: quia corpus mobile secundum quod mobile est, dividitur in infinitum, sicut probat Aristoteles in VI Physicorum. Infinitum autem secundum quod hujusmodi, nec habet modum, nec speciem, nec ordinem: nec est dispositum in numero, pondere, et mensura.

Ulterius quaeritur, SI haec sunt conditiones boni tantum, vel etiam mali?

Et videtur, quod etiam mali. Est enim malus modus, et mala species, et malus ordo, ut dicit Augustinus, et per se patet, et ab illis dicitur malum. Et sicut dicit Dionysius, malum dicitur immodificatum, eo quod malum modum habeat. Videtur ergo, quod haec tria sint conditiones mali sicut noni.

Ulterius quaeritur, Si haec tria conveniant materiae primae ?

Et videtur, quod non.

1. Haec enim nec modum habet, nec speciem, nec ordinem. Omne enim quod ordinatur, aliquo modo et aliqua specie ordinatum est: eo quod omnis ordo penes modum et speciem attenditur: quia in illis ratio ordinis consistit.

2. Adhuc, In quibusdam idem videtur esse modus et species, sicut in figuratis, in quibus mensura quantitatis sive modus est ad terminum figurae: et idem videtur esse species eorum.

Solutio. Dicendum, quod si attendantur praedicta, ad haec et hujusmodi non erit difficile solvere.

Ad primum ergo quod quaeritur, dicendum, quod haec tria quae a sanctis diversimode assignantur, In omni re sunt diversimode considerata, sicut supra in antehabitis in quaestione de vestigio determinatum est . Ibi enim dictum est, quod haec tria, modus, species, et ordo, conveniunt rei secundum quod in esse perfecto est. Et ideo nulla objectio est inferens, quod modi modus est. Modus enim non est creatura quae in se sit, sed semper alicujus est. Et similiter est de specie et ordine.

Ad aliud dicendum, quod haec tria proportionaliter sunt in omnibus rebus, tam corporalibus, quam spiritualibus.

Quod enim In corporalibus quantitas est vel mensura molis, hoc est in spiritualibus quantitas vel mensura virtutis. Et modus principiorum constituentium totum in corporalibus, respondet modo partium potestativarum constituentium totum potestativum in spiritualibus. Et pondus quod in corporalibus inclinatio est ad locum, In spiritualibus vel respondet affectui, vel Inclinationi in debitum finem, in quo stat et quiescit omnis res: ita quod non Inclinat ulterius ad tendendum in aliud. Et ordo qui In corporalibus est positio partium in loco, In spiritualibus respondet ordini potentiarum In debito actu ad totum potestativum perficiendum, sicut vult Boetius in libro Divisionum. Et sic haec tria in omnibus sunt tam spiritualibus, quam corporalibus, sicut praehabitum est In quaestione de vestigio. Unde id circa quod sunt, unitati divinae essentiae respondet: tria autem quae circa quodlibet sunt, trinitati respondent personarum.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum quod sicut bonum ipsum determinatur per causam finalem et per alias causas in quantum intendunt rationem finis, ita conditiones boni per ordinem determinantur qui est pondus locans in fine, et per modum et speciem In quantum respectum habent ad finem. Modus enim rei non praefigitur, nisi quo ad finem deveniat, nec pondus nisi quo ad finem inclinetur, nec species nisi quae terminus est et finis efficientis, et quae habitus est connaturalis et proprius non impedite perficiens ad ultimum et finalem actum sive operationem. Et Ideo istorum nihil superfluit: sed (sicut in praehabitis dictum est) ordinem habent partium totius potestativi, et perfectionem habent in ultimo. Modus enim est in specie, et modus et species in ordine: quamvis differentes habeant rationes secundum differentiam poten- tiarum ad proprios actus relatarum. Ad id quod dicit Augustinus, quod totum malum circa privationem speciei repertum est, dicendum quod hoc non dicit Augustinus de specie simpliciter considerata, sed de specie secundum quod praesupponit modum et induit rationem finis: sic enim corrupta specie corrumpitur modus, et ordo corrumpitur.

Ad id quod ulterius quaeritur, utrum conveniant haec omni rei per essentialia vel accidentalia ?

Dicendum, quod haec manant de essentialibus. Et in hoc sunt accidentalia vel modum accidentis habent, quod sunt sequentia esse uniuscujusque quod est, sicut dicunt Avicenna et Boetius de propria passione, quae (ut dicit Aristoteles) per se et secundum ipsum inest subjecto, et est de omni et semper. Et ideo id quod est, secundum quod est et semper et omne, est bonum modo, specie, et ordine. Sicut triangulus rectilineus secundum id quod est omnis et semper, habet tres angulos aequos duobus rectis, per hoc quod constituitur ex lineis oblique tractis inter duas parallelas, quae de necessitate faciunt angulos altrinsecos aequales, et quoslibet duos super alteram parallelam descriptos aequales duobus rectis. Similiter id quod est in esse constitutum, de ipsis principiis esse in modo qui est mensura principiorum ad finem, et specie dante esse, et ordine in finem ponente, habet boni esse et rationem. Sic enim cum Deus disposuit mundum, vidit cuncta quae fecerat, et erant valde bona . Et hoc modo bonum consequitur ens, et omne et semper.

Ad id autem quod objicitur, quod secundum hoc esse essentiale potest intelligi sine bono, dicendum, quod intellectus esse duplex est. Potest enim intelligi esse secundum quod est actus essentialium principiorum esse illud constituentium. Et sic numquam potest in-

telligi esse, nisi cointelligatur bonum. Non enim potest intelligi, quod a principiis esse constituatur, nisi in modo, specie, et ordine: sicut non potest intelligi esse trianguli secundum quod constituitur a principiis esse, nisi cointelligatur habere tres aequales duobus rectis. Potest etiam intelligi esse secundum quod est simplex conceptus et primus et prima rerum creatarum, ut dicit Philosophus in libro de Causis. Et sic esse potest intelligi non intellecto bono. Sic enim dicit Boetius in libro de Hebdomadibus, quod " intellecto paulisper primo ente et non bono, quae sunt ab eo, entia erunt, et non bona. " Et ideo in praehabitis dictum est, quod ista tria, species, modus, et ordo, sunt in re secundum quod in esse est constituta.

Ad hoc quod objicitur, quod res prius est in esse quam in ordine vel in modo, dicendum quod duplex est ordo: scilicet rei constitutae ad alterum: et de hoc verum est quod objicitur. Et est ordo principiorum constituentium esse ad esse constituendum: et de hoc falsum est: quia prius est res in ordine, quam in esse constituta.

Ad ultimum quod objicitur de Dionysio, dicendum quod modi et commensurationes et harmoniae quaedam sunt ante rem, quaedam in ipsa rei constitutione, et quaedam post rem. Ante rem sunt rationes, modi, commensurationes, et harmoniae, quae sunt in ipsa sapientia Dei, sicut dicit Augustinus super Genesim ad litteram, " cum Deus omnia disposuit in pondere, numero, et mensura, quod disposuit in seipso qui est numerus sine numero, et pondus sine pondere, et mensura sine mensura. " In ipsa autem re constituta sunt modi, quibus conveniunt principia ad esse constituendum, et commensurantur potentiis ut constituere possint, et proportionis habent harmoniam in esse constituto. Et haec sunt quae corrumpuntur. Existentia autem principiorum absolute considerata non corrumpitur: quia illa simplex est et incorruptibilis, nisi per accidens. Et sic corruptis modo, commensuratione, et harmonia, corrumpitur bonum quod est in re: quia hoc totum consistit in modo, commensuratione, et harmonia, sicut dictum est. Modi autem, commensurationes, et harmoniae, quae sunt post esse rei, sunt modi, commensurationes, et harmoniae, quibus se habet res ad alterum: et bonum quod est in illis, non sequitur ens in quantum ens in esse constitutum, sed sequitur bene esse rei in esse ad alterum.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum quod haec proprie sunt in toto. Est enim uniuscujusque rei, ut dicitur in primo Ethicorum, aliquod bonum proprium, et virtus, et ultimum in bono illo, ut aliud bonum hominis, aliud bonum asini, et aliud bonum Angeli, et aliud bonum terrae, et aliud aquae, et sic de aliis. Refertur tamen per posterius hoc bonum ad partes non materiales, sed organicas sive officiales. Sicut dicit Aristoteles, quod aliud est bonum hominis, et aliud bonum civis, et aliud bonum militis, et aliud bonum manus, et aliud pedis, et sic de aliis. In omni enim bono cujuscumque sit, secundum principia illius boni modus est veniendi ad ultimum, et species qua terminatur ad ultimum, et ordo sive pondus quo locatur et tenetur in ultimo. Et sic aliud est bonum voluntatis ut voluntas est, et aliud hominis ut homo est. Et ideo diversa haec bona habent diversos modos et ordines. Et sic non procedit objectio ducens ad infinitum: divisio enim in infinitum non procedit nisi secundum partes materiales tantum.

Ad id quod ulterius quaeritur, Utrum haec sint conditiones mali sicut et boni ?

Dicendum, quod hoc non est nisi per accidens: quia haec praesentia in re sunt

conditiones boni: absentia autem vel corrupta, conditiones mali. Sic enim dicit Aristoteles in II Physicorum, quod " praesentia gubernatoris navis est causa salutis navis, et ejusdem absentia est causa periculi. " Et ideo dicit Augustinus in libro de Natura boni, quod " ubi haec tria magna sunt, magnum bonum est: et ubi parva, parvum bonum: et ubi nulla, nullum bonum . "

Ad id quod objicitur in contrarium de malo modo, et mala specie, et malo ordine, dicendum quod nullus est malus modus per se, sed dicitur malus, ut dicit Augustinus, quia indebite attribuitur ei cui attribuitur, vel tempore indebito, vel loco indebito: et sic per accidens est malus, et non per se. Et similiter dicendum est de specie et ordine. Et sic etiam efficitur modus non proprius ejus cujus dicitur esse modus: et sic efficitur potius corruptio modi, quam modus. Et sic intendit Dionysius, quod " malum immodificatum est, nec habet speciem, nec ordinem. " Et cum dicitur malus modus, oppositio est in adjecto. Et hoc intendit Horatius in Arte poetica dicens:

Est modus in rebus, sunt certi denique fines, Quos ultra citraque nequit consistere rectum.

Ad id quod ulterius quaeritur de materia, dicendum quod materia non perfecte est bona bonitate naturae: et ideo haec tria in illa perfecte non sunt: habet tamen ordinabilitatem ad bonum per appetitum, et ad speciem per inchoationem speciei in ipsa, et aliquid ponderis sive ordinis per hoc quod intendit ad bonum, licet omnia haec habeat imperfecte. Et ideo modum habet sine modo, et speciem sine specie, et ordinem sine ordine. Aliquid ergo bonum habet, licet non habeat bonum determinatum,

Ad aliud dicendum, quod licet idem sint in quibusdam per subjectum species et modus, sive numerus et mensura:

numquam tamen idem sunt per essentiam et rationem. Licet enim mensura sive modus sint quantitas molis vel virtutis terminata ad ultimum, tamen modus talis terminationis vel talis, non est idem quod quantitas sic vel sit terminata. Et ideo Aristoteles in Praedicamentis figuram ponit in genere qualitatis, quantitatem autem sic vel sic terminatam in genere quantitatis. Et sic etiam ad diversa entis praedicamenta referantur figura et quantitas: figura enim prout est quantitas terminata, in quantitate est: prout autem est determinatio quantitatis, in qualitate est: et sic differunt modus et species et numerus et mensura.

ARTICULI TERTII