PARTICULA IV.

Utrum aliquid possit intelligi bonum non intellecta prima bonitate ?

Quarto quaeritur, Utrum aliquid possit intelligi bonum non intellecta prima bonitate ?

Et videtur, quod non.

1. Determinatum enim sive definitum sine distinctione non intelligitur, nec effectus sine causa. Bonum autem determinatur, quia est a bono et ad bonum et in bono plantatum, ut dicit Dionysius. Ergo cum hoc sit divinum bonum a quo est et ad quod et in quo, non potest in- telligi bonum creatum non intellecto bono divino.

2. Adhuc, Non potest intelligi lumen sine luce: quia lumen est reflexio lucis et diffusio, ut dicit Avicenna. Taliter autem se habent, ut dicit Dionysius, divinum bonum et creatum, ut lux et lumen. Ergo videtur, quod bonum creatum non possit intelligi sine bono increato: cum bonum creatum non sit nisi diffusio quaedam et reflexio boni increati.

In contrarium est, quod

1. Unumquodque absolutum potest intelligi sine altero: eo quod absolutum habet intellectum. Bonum autem creatum absolute dicitur de creatura. Ergo videtur, quod possit intelligi non intellecta prima bonitate.

2. Adhuc, Ens creatum potest intelligi sine ente increato, et verum creatum sine vero increato, et unum creatum sine uno increato: ergo et bonum creatum sine bono increato.

Ulterius quaeritur de hac propositione quam ponit Boetius in libro de Hebdomadibus, quod " unumquodque in quantum est, bonum est, " utrum vera sit vel non?

Videtur enim non vera esse.

1. Si enim unumquodque in quantum est, bonum est: tunc unumquodque per essentiam bonum est: et sic nulla est divisio quam dant Boetius et Dionysius, quod bonum aliud est per essentiam, aliud est per participationem: et quod per essentiam bonum non est nisi primum bonum quod est Deus, per participationem autem creatum bonum bonum est.

Si quis dicere velit, ut Porretanus in commento super Boetium dicit, quod sicut humanum dicitur dupliciter: per essentialia, et per habitudinem causae ad effectum, vel e converso: sicut dicitur animal humanum rationali differentia formatum, eo quod hoc per essentialia hominis et esse humanum est: et sicut dicitur opus humanum domus vel palatium, eo quod hoc non indicat nisi hominis opus, per hoc quod artis opus est: nullum autem animal particeps artis est nisi homo. In contrarium est, quod secundum hoc bonitas creata nullam formam poneret in creatura, sed tantum poneret aliquid quod indicium esset divinae bonitatis. Et si hoc esset verum, male assimilaret Dionysius bonum increatum lumini sive luci. Lumen enim sive lux formam suam ponit in illuminato. Igitur taliter dici non potest.

Si forte adhuc aliquis dicat, quod causa prima increata magis essentialis est suo causato, quam causa creata: et ideo sui aliquid relinquit in effectu, quod non facit causa creata. Hoc penitus contra rationem est. Cum enim conjuncta magis est essentialis, quam causa separata: et causa univoca magis essentialis est, quam aequivoca: et causa convertibilis magis essentialis, quam causa non convertibilis: causa vero increata et separata et aequivoca et non convertibilis est cum effectu, conjuncta vero et univoca et convertibilis: et ideo pius ponit conjuncta in effectu, quam separata. Et ideo dicit Aristoteles in primo Metaphysicae, quod cum artifex facit domum, domus est ex domo, et delatio ex dolationem et contignatio ex configuratione, et sic de aliis. Cum autem Deus facit aliquid, non possumus dicere, quod Deus sit ex Deo sicut homo ex homine: quamvis dicamus, quod Deus facit omne quod facit per naturalem et essentialem potentiam, et non per accidentalem.

2. Adhuc, Si unumquoque in quantum est, bonum est: et omne quod in quantum est, per speciem est: tunc illud quod nulla specie determinatur, videtur non esse bonum in quantum est. Hyle autem sive materia prima (quam Augustinus vocat primam informitatem in libro super Genesim ad litteram : ) nulla

specie determinatur, ut dicit Augustinus in libro de Natura boni. Ergo videtur, quod hyle in quantum est, non bonum sit. Quia, ut dicit Augustinus in libro LXXXIII Quaestionum : " Malum ex speciei privatione determinatur, sicut et bonum ex speciei adeptione. " Hyle autem nullam habet speciem.

3. Adhuc, Sunt antiquorum objectiones. Si enim unumquodque in quantum est, bonum est: sed fornicatio in fornicante est, et homicidium in occidente, et sic de aliis peccatis, peccatum enim in peccante est: ergo videtur, quod peccatum in peccante bonum est: quod falsum est: quia in peccante malum est et culpa est.

Solutio. Ad primum quaesitum dicendum, quod bonum creatum dupliciter potest intelligi, scilicet ut creatum, vel simpliciter ut bonum. Si intelligitur ut creatum: tunc intelligitur ut bonum per participationem. Sic enim voluit Plato et Aristoteles, et probatur in libro de Causis, quod nihil habet nisi participationem bonitatis quae fluit a primo. Et in hoc sensu dicit Aristoteles, quod domus est a domo, et sanitas a sanitate, et quaelibet forma quae est in materia, a forma quae est extra materiam, quas Plato vocavit separatas et vere formas: eas autem quae sunt in materia, vocavit imagines. Unde sicut non contingit intelligi imaginem sine eo cujus est imago, et exemplum sine exemplari: ita non contingit intelligi bonum per participationem dictum secundum quod est per participationem bonum, non intellecta prima bonitate: eo quod omnis talis causa sicut est prima causa, causatum suum efficit et plantat in imagine suae formae, et convertit ad seipsam. Et propter hoc ex triplici causa Dionysius determinat bonum. Sicut enim artificiata sunt in intellectu artificis, sic omnia secunda causata sunt in prima causa. Et ideo sicut in artificiatis domus est ex domo plantata in forma domus quae est.

in mente artificis, et relata ad ipsum sive conversa per imitationem, et perfecte bona, quando perfecte imitatur: sic in omnibus secundis bonum est ex bono plantatum in forma ipsius, et relatum et conversum ad imitationem ipsius, et perfecte bonum, quando perfecte imitatur. Et haec est vera causa propter quam vera determinatio boni est, quando per participationem dicitur, quod bonum est quod est a bono et in bono et ad bonum.

Quando autem per essentiam dicitur bonum, a boaww derivatum, tunc recta determinatio ipsius est, quod est diffusivum esse et boni. Sic enim, ut dicit Dionysius, bonum exstasim facit etiam in prima causa, et non sinit ipsam solam sine germine permanere, et facit ipsam diffusivam esse et boni.

Si. vero accipiatur intellectus boni ex principiis proximis, quae sunt modus, species, et ordo in ipsa re accepta: tunc nihil prohibet intellectum boni esse absolutum, et intelligi bonum non intellecta prima bonitate.

Et per haec patet solutio ad duo prima. Haec enim procedunt de bono secundo, ut dictum est, et ut per participationem dictum est.

Similiter patet solutio ad duo sequentia in contrarium adducta. Haec enim procedunt secundum quod intellectus boni est ex principiis proprie acceptis: sic enim intellectus boni absolutus est.

Ad id quod ulterius quaeritur, Utrum hoc sit verum, quod unumquodque in quantum est, bonum est?

Dicendum, quod duplex est propositio illa, in eo quod haec dictio, in quantum, syncategorematice sumpta, potest notare conditionem entis: et sic propositio falsa est. Alia est enim conditio entis, et alia boni: sicut alia est intentio entis, et alia intentio boni. Vel potest notare conditionem suppositi entis: et sic est vera: quia per idem quod est suppositum entis, est etiam bonum. Suppositum enim entis est per hoc, quod primum ens participat secundum hoc quod est ex ipso et in ipso et ad ipsum, et secundum idem est bonum. Nec sequitur, si in quantum sic est ens, est bonum, quod essentia sua est bonitas sua, et nihil aliud: et ita non sequitur, quod sit bonum primum per essentiam dictum.

Responsiones autem Porretani et aliorum meo judicio non sunt convenientes, sicut probatum est.

Si autem quaeratur, Si hoc modo bonum ex bono est, quare non justum quod est ex justo (et est quaestio Boetii) et rectum quod est ex recto ?

Egregie respondet Boetius dicens, quod " bonum ad naturam pertinet, justum vero ad actum. " Sicut enim dictum est, diffusio esse et boni proprius est actus boni prout exstasim facit in prima causa. Justum autem ad determinatae potentiae pertinet actum. Pertinet enim ad actum rationis mensurantis opera sua ad circumstantias et finem, et non ad naturae alicujus diffusionem. Unde sicut omnis potentia determinata per habitum naturae, formam illius habitus diffundit in opus, ut statuarius In statuas, domificator in domos, medicus in medicantes: ita bonum quod est propria forma diffundentis esse et naturas, formam sui facit in diffusis et naturis. Sic enim ea quae diffunduntur, plantat in bono, et est bonum ex bono, in bono, et ad bonum: et forma bonitatis primae est in bono secundo, sicut forma domificatoris est in domo facta: eo quod forma domificatoris diffusiva est domorum, quia propria causa domus domificator est in quantum dominificator, ut dicit Aristoteles in II Physicorum,

Ad id quod objicitur de hyle, in antehabitis responsum est. Hyle enim sicut se habet ad formam, ita se habet ad bonum. In hyle enim, sicut dicit Augustinus in libro de Natura boni, ipsa capacitas formarum nonnulla forma est, et modus se habendi ad formas nonnullus modus et ordo, et ita nonnullum bonum. Sed in quantum sic est, non est nonum determinati mod determi-

natae speciei, nec perfecti ordinis: tamen in quantum est sic, aliquod bonum est, quod est participatio primae bonitatis.

Ad id quod ulterius objicitur de peccatis, responderi consuevit, quod quaedam nomina dicunt ens completum, vel ad minus in ipso nomine non important privationem entitatis, sicut materia secundum quod est altera pars compositi, nihil privationis ad suam entitatem importat: et haec omnia in quantum sunt, bona sunt. Sunt etiam quaedam, quae mox nominata, conjuncta sunt malo, ut dicit Aristoteles in III Ethicorum : eo quod in ipso nomine sui proprii esse et perfectionis important privationem, sicut fornicatio, homicidium, et furtum, quae dicunt actum voluntatis cum privatione speciei et finis debiti, et in ipso nomine important malum. Et ideo illa in quantum sunt, mala sunt et non bona: quia illorum esse non simpliciter est esse, sed esse privationis quod simpliciter est non esse: et secundum quid est esse, scilicet secundum quod ponit subjectum. Et talia secundum hujusmodi esse non sunt a causa efficiente aliqua quae perfecta sit ad efficiendum, sed sunt a causa deficiente, ut dicit Augustinus in libro II de Libero arbitrio. Sunt enim a libero arbitrio avertente se et deficiente a regula recti habitus regulantis liberum arbitrium in actibus suis: sicut etiam peccatum in arte contingit intellectu practico deficiente et avertente se a regula artis. Et haec solutio satis bona est. Sic etiam peccata contingunt in natura, quando formativa deficit propter aliquam causam a regimine concepti ad formam qua formandum est.