Et hoc est quod sequitur :

" Omnes operarii iniquitatis,

Hoc est, qui adhuc in corde operantur iniquitatem. Psal. lxxiii, 23 : Superbia eorum qui te oderunt, ascendit sem-per. Psal. VI, 9 : Discedite a me, omnes qui operamini iniquitatem. Ezechiel. XXXII, 27 : Iniquitates eorum in ossibus eorum. Ita quod iniqua voluntas eorum converti non poterit. Psal. xxxv, 5 : Iniquitatem meditatus est in cubili suo, adstitit omni viae non bonae, malitiam autem non odivit. Psal. li, 7 : Propterea Deus destruet te in finem, evellet te, et emigrabit te de tabernaculo tuo, et radicem tuam de terra viventium. Sic enim juxta dictum sapientis, Eccli. XXVII, 5 : Conteretur cum delinquente delicium.

" Ibi erit fletus, et stridor dentium."

Ecce praesentia mali, quod inveniunt a summo bono recedentes. Dicitur autem fletus, propter fumum ignis. Stridor autem dentium, propter algorem frigoris congelantis. Et (quod miserabile est) numquam erunt in medio temperamenti frigoris et caloris. Sed de extremo caloris urentis, transeunt ad extremum frigoris congelantis. Job, XXIV, 19 : Ad nimium calorem transeat ab aquis nivium. Et secundum quamdam Glossam, fletus paena erit oculorum, propter evagationem in concupiscentia saeculi, ad divitiarum jactantiam et ad vanitates pertinentem. Stridor autem dentium paena erit dentium, propter voracitatem, et eam quae voracitati conjuncta est, venereorum delectationem. Matth. XXII, 13 : Ligatis manibus et pedibus ejus, mittite eum in tenebras exteriores : ibi erit fletus, et stridor dentium. Vel, quia fletus est ex causa interiori, stridor autem dentium ex causa exteriori : ut notetur dolor esse intus in anima, et afflictio extra in corpore.

Ideo dicit : " Fletus et stridor dentium, " quia et in libidine et cupiditate illicito igne arserunt, et in charitate algidi ad omne bonum fuerunt : et ideo flebunt, quia hoc non paenituerunt. Et stridebunt sibi indignantes, quia talia sustinere meruerunt. Sapient. v, 3 : Dicentes intra se, paenitentiam agentes, et prae angustia spiritus gementes. Bis dicit gementes , propter duo quae dicta sunt, Isa. lxvi, 24 : Vermis eorum non morietur, et ignis eorum non exstinguetur.''

Sic ergo et his de causis, " ibi erit fletus, et stridor dentium. " Per quae duo, etiam in malis, vera corporum resurrectio probatur. Amos, IV, 2 et 3 : Levabunt vos in contis, et reliquias vestras in ollis ferventibus. Et per aperturas exibitis, altera contra alteram, et projiciemini in Armon. Contus est instrumentum, quo carnifices levant interfectorum et excoriatorum animalium corpora. Sic enim damnati levantur a daemonibus. Reliquiae autem sunt animae in parte una, et corpus in parte altera in ollis adurenda, hoc est, in inferni mansionibus, et paenarum receptaculis. Per aperturas autem exire alteram contra alteram, est animam in judicio de inferno exire contra corpus, et corpus de sepulcro exire contra animam, et unita per sententiam Domini in Armon projici, quod interpretatur anathema maeroris, quod est infernus. " Ibi erit fletus, et stridor dentium. "

" Cum videritis Abraham, et Isaac, et Jacob, et omnes Prophetas in regno Dei, vos autem expelli foras. "

Ratio est quarta : quia tunc videbunt successionem carnalium (carnalem a Sanclis habitam nobilitatem) nihil prodesse penitus.

Dicit ergo : " Cum videritis, " et in effectu et in causa, " Abraham, " patrem potius fidei quam carnis, " et Isaac, " castitatis amatorem. Et, sicut dicitur, Sapient. IV, 3, multigenam im- piorum multitudinem in carnis successione reputare inutilem. " Et Jacob, " Patriarcham justitiae luctatorem, filios autem impios detestantem. Isa. lxiii, 16 : Abraham nescivit nos, et Israel ignoravit nos.

" Et omnes Prophetas " bonos qui pro vobis intercedere consueverunt, qui tunc testes erunt contra vos. Isa. lxiv, 7 : Non est qui invocet nomen tuum, qui consurgat, et teneat te. Jerem. xv, 1 et 2 : Si steterit Moyses et Samuel coram me, non est anima mea ad populum istum : ejice illos a facie mea, et egrediantur. Quod si dixerint ad te : Quo egrediemur ? dices ad eos : Haec dicit Dominus : Qui ad mortem, ad mortem : et qui ad gladium ad gladium. Sic ergo pro se non intercedentes videbunt omnes Prophetas.

" In regno Dei, " quod est consummata potestas in justitia gratiae, et secundum justitiam gloriae : ubi Patriarchae et Prophetae sicut senatores erunt. Psal. cxlix, 9 : Ut faciant in eis judicium conscriptum : gloria haec est omnibus Sanctis ejus.

" Vos autem, " qui carnalem originem traxistis ab eis, sed electionis et promissionum non estis haeredes. Ad Roman. IX, 8 : Non qui filii carnis, hi filii Dei, sed qui filii sunt promissionis, aestimantur in semine.

" Expelli foras, ", violentia incredulitatis et iniquitatis vestrarum. Psal. v, 11: Secundum multitudinem impietatum eorum expelle eos, quoniam irritaverunt te. Domine. Isa. lxiv, 6 : Occidimus quasi folium universi et iniquitates nostrae quasi ventus abstulerunt nos. Psal. XXXIV, 5 : Fiant tamquam pulvis ante faciem venti.

Sic ergo expellentur " foras, " ab infima Dei contemplatione, quae est omnis felicitas et beatitudo Sanctorum : ubi non saturatur oculus visu, nec curis auditu impletur, sicut dicitur, Eccle.I,8.

" Et venientab Oriente, et Occidente, et Aquilone, et Austro, et accumbent in regno Dei.

Et ecce sunt novissimi qui erunt primi, et sunt primi qui erunt novissimi. "

Quinta est ratio, quod verecundum est valde, quod vocati per legem et Prophetas, et vocatione Christi et Apostolorum, excludentur. Et non vocati in regno optime disponentur.

Dicit autem in hac ratione duo : unum quidem quo confunditur caecitas perfidiae Judaeorum : secundum autem quo aliquanlulum consolatur paenitentia in fine convertendorum.

De primo autem circa vocationem Gentium dicit duo : latitudinem vidclicet venientium, et dispositionem optimam recumbentium.

De primo dicit : " Et venient. " devotione fidei appropinquantes. Isa. lxv, 1 : Quaesierunt me qui ante non interrogabant, invenerunt qui non quaesierunt me. Ad Roman. IX, 25 (et 26 : Vocabo non plebem meam, plebem meam : et non dilectam, dilectam : et non misericordiam consecutam, misericordiam consecutam. Et erit: in loco ubi dictum est eis : Non plebs mea vos, ibi vocabuntur filii Dei vivi . Sic ergo veniunt ad me invitati. Matth. XI, 28 : Venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos. Psal. XXXIII, 6 : Accedite ad eum, et illuminamini, qui in tenebris ignorantiae sedistis : et facies vestrae non confundentur.

" Ab Oriente, et Occidente, et Aquilone, et Austro, "

Hoc est, quatuor plagis coeli a toto mundo. Isa. xliii, 4 et 6 : Ab Oriente adducam semen tuum, et ab Occidente congregabo te. Dicam Aquiloni, Da : etAustro, Noli prohibere : affer filios meos de longinquo, et filias meas ab extremis terrae. Malach. I, 11: Ab ortu solis iisque ad occasum, magnum est nomen meum in Gentibus : et in omni loco sacrificatur et offertur nomini meo oblatio munda. Psal. cxii, 3 : A solis ortu iisque ad occasum, laudabile nomen Domini. Et ideo Pater dicit ad Filium, quod parvus esset fructus in Judaeis futurus : quia ipsi suut faex mundi facti per infidelitatem. Sed magnus est fructus in multitudine Gentium ad fidem conversorum. Isa. xlix, 6 : Parum est ut sis mihi servus ad suscitandas tribus Jacob, et faeces Israel convertendas : ecce dedi te in lucem Gentium, ut sis salus mea usque ad extremum terrae.

Tamen ab Oriente ingrediuntur qui ab ipsa nativitate Domino serviunt, qui jugum Domini ab adolescentia portant. Thren. III, 27 : Bonum est viro cum portaverit jugum ab adolescentia sua. Zachar. VI, 12 : Ecce vir Oriens nomen ejus, subter eum orietur. Job, I, 3 : Erat vir ille magnus inler omnes Orientales. Potest etiam dici, quod ab Oriente veniunt nobiles, quos ipsa nobilitas ad bonum inducit, nec vituperium per peccatum suis natalibus inferunt. Proverb. XXXI, 23 : Nobilis in portis vir ejus, quando sederit cum senatoribus terrae. Luc. I, 78 : Per viscera misericordiae Dei nostri, in quibus visitavit nos oriens ex alto.

Ab Occidente autem veniunt in aegritudine, vel senio finali conversi. Sic enim Dominus per effectum dicitur ascendere super occasum. Psal. lxvii,5 : Iter facite ei qui ascendil super occasum. Dominus nomen illi. Ascendere enim fecit multos ab occasu, quos in finali aegritudine, vel senio convertit ultimo, hoc est, quod terrae sanctae finalis terminus ad Occidentem,est ad mare Magnum : quia ibi non subvenit, nisi magna amaritudo poenitentiae et compunctionis. Psal. lxvii, 23 : Dixit Dominus : Ex Basan convertam : convertam in profundum maris.

Ab Aquilone autem veniunt, qui veniunt a frigore, et a tenebris peccatorum. Jerem. I, 14 : Ab Aquilone pandetur malum super omnes habitatores terrae. Eccli. XLIII, 22 : Frigidus ventus Aquilo flavit, et gelavit crystallus ab aqua. Multi enim sunt frigidi, et gelidi, et tenebrosi qui ad Dominum convertuntur : sicut Manasses , et Maria Magdalena .

Quidam autem veniunt ab Austro, calore Spiritus sancti calefacti, et inspirati, et illuminati : sicut dicitur, Cantic. IV, 16 : Surge, Aquilo, et veni, Auster, perfla hortum meum, et fluant aromata illius.

Sic ergo ab omnibus occasionibus peccatorum veniunt ad conversionem, Spiritu sancto perflati et conversi. Ezechiel. XXXVII, 9 : A quatuor ventis veni, spiritus, et insuffla super interfectos istos, et reviviscant. Isa. XI, 12 : Dispersos Juda, colliget a quatuor plagis terrae. Hoc est, Deo confitentes, et Dominum glorificantes.

" Et accumbent in regno Dei. "

Ecce qualiter bene disponentur. Accubitus enim fit, quando quidem commodum quoddam ex duobus sitibus componitur, sessione scilicet, et jacere. Sapient. III, 5 : In multis bene disponentur. Sicut enim dicitur, Isa. XXXII, 18, populus Domini sedebit in multitudine pacis, quoad securitatem : in tabernaculis fiduciae, quoad societatis jucunditatem : et in requie opulenta, quoad voluptatis abundantiam indeficientem. Sic ergo accumbent in regno Dei. Luc. XXII, 29 et 30 : Ego dispono vobis, sicut disposuit mihi Pater meusregnum : ut edatis et bibatis super mentam meam in regno meo.

" Et ecce sunt novissimi. "

Hoc est, Judaei novissimi sunt in introitu, " qui erunt primi, " in vocatione. " Et sunt primi, " in introitu Gentiles, " qui erunt novissimi, " in vocatione. Matth. xx, 16 : Sic erunt novissimi primi, et primi novissimi. Luc. XIII, 30, Idem. Et hoc est, in gratia, et in gloria. Matth. XXI, 31 : Publicani et meretrices praecedent vos in regnum Dei. Deuter. XXVIII, 43 : Advena qui tecum versaliir in terra, ascendet super te, eritque sublimior: tu autem descendes,et eris inferior. Sic etiam multi sunt, qui in principio suae conversionis sunt ferventes, et in fine. remittuntur : et alii slatim venientes, fervore illos transcendunt : et tunc iterum novissimi erunt primi, et primi novissimi. Matth. xx, 12 : Hi novissimi una hora fecerunt, et pares illos nobis fecisti. Adhuc autem, novissimi in mundo, primi erunt in judicio : et primi in mundo, novissimi erunt in judicio. Jacob. II, 5 : Nonne Deus (legit pauperes in hoc mundo, divites in fide,et haeredes regni quod repromisit Deus diligentibus se. Matth. XIX, 29 : Omnis qui reliquerit domum, centuplum accipiet, et vitam aeternani possidebit, etc. Et, ibidem, v. 28, dixit Jesus Apostolis : Vos qui secuti estis me,... sedebitis super scdes duodecim, judicantes duodecim tribus Israel .

" In ipsa die accesserunt quidam Pharisaeorum, dicentes illi : Exi, et vade hinc, quia Herodes vult te occidere. "

Haec est ultima pars capiluli, in qua ostendit, quod propter metum corporis ab opere divino non est abstinendum.

Et dividitur in partes duas : in quarum prima ostendit hoc quod dictum est suo exemplo : in secunda autem, plangit eos sub typo Jerusalem, qui veritatem odientes Prophetas occidunt.

In prima harum duo sunt: praenuntiatio eorum qui Christum praemuniunt, et responsio Christi, ostendens, quoniam propter metum corporis non oportet relinquere veritatem doctrinae et vitae.

In prima harum duo dicit : unum quidem, quia describit illos qui haec Christo nuntiant, et secundo ponit nuntium illorum.

Dicit ergo : " In ipsa die, " quando in Galilaea haec praedicavit Dominus, " accesserunt, " quasi compatientes, et ex amicitia sibi appropinquantes, " quidam Pharisaeorum, " vel ex veritate compassionis : vel forte tentantes, utrum ex timore veritatem doctrinae postponeret. Job, IV, 5 : Nunc autem venit super te plaga, et defecisti : tetigit te, et conturbatus es. Hoc enim explorare intendebant in eo. Unde etiam, Matth. XXII, 18, dicit : Quid me tentatis, hypocritae. " Dicentes illi, " quasi ex compassione eum praemunientes :

" Exi, et vade hinc. "

In Galilaea tunc praedicavit Dominus, ubi fuit tetrachia Herodis, qui a progenitoribus suis habuit, quod Christum persequeretur : quia pater suus pueros Christum quaerendo occiderat, et ipse Joannem Christo testimonium perhibentem decollaverat, et Christum ad perdendum quaerebat : sicut adhuc faciunt quidam, omne quod Christum confitetur quaerentes occidere : et in hoc sunt Herodianae participes malitiae. Job. XXI, 14 : Dixerunt Deo : Recede a nobis, et scienliam viarum tuarum nolumus. Vel, si ex devotione Christum praemuniunt, tunc simile est. II ad Corinth. XI, 33 : Per fenestram in sporta dimissus sum per murum, et sic effugi manus ejus.

Dicunt autem : " Vade hinc, " hoc est, exeas de Herodis potestate. Apocal. XVIII, 4 : Exite de illa, populus meus. Zachar. II, 6 : O, o fugite de terra Aquilonis.

" Quia Herodes vult te occidere. "

Quasi dicat : Jam in hoc habet malitiam conifirmatam : quia (sicut Athalia) confirmatam habet malitiam, ut occidat omne semen regium .''

" Et ait illis : Ite, et dicite vulpi illi : Ecce ejicio daemonia, et sanitates perficio hodie et cras, et tertia die consummor. "

Haec est responsio Christi ad illos.

Dividitur autem in duas partes : in quarum prima ponit Herodis increpationem : et in secunda, ponit tentationis responsionem.

De primo dicit : " Ite, et dicite vulpi illi. "

Et dicit duo : quorum unum est, quod tales a se discedere praecipit, cum dicit : "Ite, " hoc est, quia tentatores, vel timidi estis, a me discedite, et illi appropinquate. Psal. CXVIII, 115 : Declinate a me. maligni, et scrutabor mandata Dei mei.

" Dicite vulpi illi. "

Ecce increpatio. Dicitur maute vulpes Herodes propter dolum, propter nomen, propter occultas insidias, propter latebras, et propter nocumenta quae infert.

De dolis dicitur, Nehemiae seu II Es- drae, IV, 3 : Si ascenderit vulpes, transiliet murum eorum. Dolosus enim semper machinationibus suis omnia transgreditur, quae alii ad muniendum se paraverunt. Isa. XXXII, 7 : Fraudulenti vasa pessima sunt : ipse enim cogilationes concinnavit ad perdendos mites in sermone mendacii, cum loqueretur pauper judicium.

De nomine, quia interpretatur versipellis, hoc est, astutus dictus. Cantic. II, 15 : Capite nobis vulpes parvulas, quae demoliuntur vineas. Astutiis suis Herodiana malitia in haereticis et tyrannis semper demolitur Ecclesias.

De tertio, hoc est, de latebris insidiarum dicit Psalmus lxii, 10 et 11 : Introibunt in inferiora terrae, tradentur in manus gladii, partes vulpium erunt. Psal. IX, 8 : Sedet in insidiis cum divitibus in occultis, ut inter ficiat innocentem.

De nocumentis aulem, quae quando potest infert, dicitur, Thren. v, 18 : Propter montem Sion quia disperiit, vulpes ambulaverunt in eo, plurima nocumenta inferentes. Est enim animal sua calliditate partes corporis incendens, et lepram inducens. Et ita faciunt dolosi astuti, hypocritae, tyranni, et haeretici : quia licet capita habeant diversa, tamen caudis nocumentorum sunt colligati, sicut dicitur, Judicum, xv, 5, de vulpibus Samsonis, quae incenderunt segetes arearum.

" Ecce ejicio daemonia, etc. "

In hac responsione Dominus dicit duo : in quorum primo determinat opus quod intendit, quod Herodes non intellexit : in secundo, respondet quaestioni.

Dicit ergo primo : " Dicite illi " opus propter quod veni, quod impedire non potest.

" Ecce. " Quasi dicat : In evidenti est, quod " ego ejicio daemonia " ab anima, et a corpore. Luc. IV, 41 : Exibant autem daemonia a multis, clamantia et dicentia : Quia tu es Filius Dei. Luc. VIII, 2, inter quas erat Maria Magdalena, de qua septem daemonia exierant. Matth. VIII, 28, et Marc. 5, 9 : Legio mihi nomen est : quia multi sumus.

" Et sanitates perficio. " Perfectae sanitates sunt in corpore et anima. Joan. VII, 23 : Totum hominem sanum feci in sabbato. Psal. CII, 3 : Qui propitiatur omnibus iniquitatibus tuis, qui sanat omnes infirmitates luas. Haec est enim perfecta sanitas.

" Hodie et cras, " hoc est, modo et postea. Hodie enim cognominatur tempus praesens : cras autem vocatur tempus futurum. Psal. XCIV, 8 : Hodie si vocem ejus audieritis, nolite obdurare corda veslra. De futuro autem dicitur, Genes. xxx, 33 : Respondebit mihi cras justitia mea, quando placiti tempus adveneril coram te.

Hoc est ergo quod dicit. Ac si diceret : Tempus mortis meae non est in potestate Herodis. Quia, sicut dicitur, Joan. x, 18 : Nemo tollit eam, scilicet animam meam, a me : sed ego pono eam a meipso, et potestatem habeo ponendi eam, et potestatem habeo iterum sumendi eam. Joan. VII, 6 : Tempus meum nondum advenit." Et tertia die consummor, "

Hoc est, consummabor. Haec autem tertia dies, est dies glorificationis, quando consummatus est Dominus.

Prima enim dies fuit lux suae praesentiae in carne et praedicationis : quando, sicut dicitur, Malach. IV, 2 : Et orietur vobis timentibus nomen meum sol justitiae, et sanitas in pennis ejus. Quia tunc ortus est sol oriens ex alto, illumi-nare his qui in tenebris et in unibra mortis sedent, ad dirigendos pedes nostros in viam pacis . Isa. IX, 2 : Populus qui ambulabat in tenebris, vidit lucem magnam : habitantibus in regione umbrae mortis, lux orta est eis.

Secunda autem dies, fuit dies Passionis et mortis : quando sol ad occasum tendens, illuminavit inferiores partes terrae Eccli. xxiv, 45 : Penetrabo omnes inferiores partes terrae, et inspiciam... omnes sperantes in Domino. Et sicut in prima die luxit lux veritatis in praedicatione, ita secunda die luxit lux gratiae in sacramentorum perfectione. Joan. I, 5 : Lux in tenebris lucet, et tenebrae eam non comprehenderunt. Mich. VII, 18 : Cum sedero in tenebris. Dominus lux mea est.

Tertia autem dies, est lux surgentis aurorae in luce Resurrectionis ad lucem gloriae. Psal. CXVII, 24 : Haec est dies quam fecit Dominus : exsultemus, et laetemur in ea. Omnes enim quos Christus luce veritatis per fidem illuminat, hos sacramentis ad justitiam regenerat, et regeneratos in gloria Resurrectionis beatificat. Osee, VI, 3 : Vivificabil nos post duos dies. In die tertia suscitabit nos,... sequemurque, ut cognoscamus Dominum. Sic dictum est de Christo, Sapient. IV, 13 : Consummatus in brevi explevit tempora multa.

" Verumtamen oportet me hodie et cras et sequenti die ambulare: quia non capit prophetam perire extra Jerusalem. "

Hic respondet eis quod illi dixerunt.

Et nota quod ad litteram, de Galilaea tres dictae sunt in Jerusalem.

Et hoc est quod secundum litteram dicit : " Verumtamen " sciat Herodes, quod " oportet me, " hoc est, opportu- num est me, " hodie et cras et sequenti die, " hoc est, per tres dies, " ambulare " usque ad locum Passionis. Et non dicit hoc, ideo quod triduum fuerit numerus temporis ad patiendum : sed quia triduo distabat locus Passionis.