ARTICULUS I.

An divinae essentiae sit generare, vel

generari ?''

Primo ergo quaeritur, An essentiae divinae sit generare, vel generari?

Et videtur, quod non:

1. Per probationes Augustini, quas ponit Magister in libro I Sententiarum, distinctione V. Et est una probatio: quia si divina essentia generaret vel generaretur, divina essentia relative diceretur: et quod relative dicitur, non significat substantiam, ut in quinto libro de Trinitate dicit . Et ex hoc ulterius concludit, quod secundum hoc divina essentia sive natura nec esset, nec Deus esset, sed ad alterum tantum esset. Secundum quod concludit, est quod si natura divina generaret, vel generaretur, cum divina natura sibi causa sit secundum rationem intelligendi quod est, ab eo quod generaretur ab ipsa, causaliter esset: et hoc non capit intellectus, quod aliquid causaliter sit ab eo quod generatur ab ipso: natura ergo divina nec generare nec generari potest.

2. Adhuc, Omne generans et generatum in divinis distinctum est relatione originis: natura divina penitus indistincta est, sed semper tribus communis: natura ergo divina nullo modo generatur.

3. Adhuc, Omne generans et generatum tam in divinis quam in creatis, est existens per se solum secundum singularis existentiae modum: natura numquam est existens per se solum, sed semper in communicatione alterius accepta, et ab illo nec divisa, nec separata, ut existentiae simpliciter modum habere possit: ergo impossibile est essentiam divinam sive naturam vel generare vel generari.

4. Adhuc, Communi secundum quod commune est, non convenit determinari proprio: aliter enim opposita essent in eodem, scilicet communicabile esse, et incommunicabile esse. Natura sive essentia divina semper communis manet: igitur nulla proprietate determinabilis est. Omne generans et generatum singulari proprietate determinatum est: ergo natura divina numquam potest esse generans vel generata.

5. Adhuc, In omni generatione, sicut vult Aristoteles in V Physicorum, hic generat hunc per se: et quia hic generat, est pater: et quia hic generatur, est filius. Si ergo essentia divina vel natura generaretur vel generaret, primo sequeretur, quod essentia divina esset hic vel hoc singulare, et non commune. Secundo sequeretur, quod esset pater vel filius. Et ex hoc ulterius per divisionem sequeretur, quod esset pater vel filius suiipsius vel alterius. Si suiipsius: idem sibi esset pater vel filius, quod nullus capit intellectus: nec exemplum hujus vel simile invenire potest aliquis in tota natura secundum omnem modum generationis naturae, sive corporalis sive spiritualis, sive materialis sive immaterialis. Si autem alterius esset pater vel filius: aut alte- rius in natura, aut alterius in persona. Non alterius in natura: quia pater et filius semper sunt unius naturae in omnibus. Nec alterius in persona: quia tunc sequeretur, quod natura divina esset persona, et communicabile et incommunicabile, et distinctum et indistinctum, et multa alia inconvenientia.

6. Adhuc, Actus in omnibus particularium sunt: generare autem et generari actus sunt: ergo particularium, Nulla persona particularis est in quantum natura est: nullius ergo naturae in quantum est natura, generare vel generari est: divina ergo natura nec generat, nec generatur.

In contrarium hujus videtur esse,

1. Quod dicit Augustinus in libro VII de Trinitate, quod " Pater et Filius simul sunt una sapientia: quia una essentia, et sigillatim sapientia de sapientia, sicut essentia de essentia. " Sed cum dicitur, essentia de essentia, praepositio de notionalis est: ergo notat habitudinem generantis ad genitum: essentia est ergo generans et essentia genita.

2. Adhuc, Augustinus in libro de Fide ad Petrum : " Sic Christum Dei Filium unam in Trinitate personam Deum verum crede, ut divinitatem ejus de natura Patris naturam esse non dubites . " Ex hoc accipitur expresse, quod divinitas est generans, et divinitas nata: ergo natura est generans, et natura genita.

3. Adhuc, Augustinus in libro XV de Trinitate : " Dicitur Filius consilium de consilio, et voluntas de voluntate: sicut dicitur substantia de substantia, et sapientia de sapientia . " Si autem substantia de substantia, et praepositio de notat habitudinem generantis ad genitum, tunc substantia est generans, et substantia genita.

4. Adhuc, Hilarius in libro IV de Trinitate: " Nihil nisi natum habet Filius. " Sed habet naturam divinam. Ergo habet eam natam sive genitam: natura ergo divina genita est.

5. Adhuc, Hilarius in libro IX de Trinitate : or Ex Patre ejusdem generis genitam naturam in Filio naturaliter in se gignentem habuisse naturam praedicamus. " Hic expresse dicit Hilarius naturam gignentem et naturam genitam.

6. Adhuc, Hilarius, ibidem, " Ex innascibili Deo nativitas unigenita in naturam unigenitam subsistit. " Hic expresse dicit naturam esse unigenitam: ex quo sequitur genitam: quia omne unigenitum, genitum est.

7. Per rationem probatur idem: Generatio inferiorum et perfectorum animalium, sicut hominum, exemplata est a generatione divina: sed in hominibus generatis generatur natura, et quidquid est naturalium in ipsis: ergo in divinis similiter est, quod generato filio, natura div ma generatur in ipso.

8. Adhuc, Constat, quod potentia generandi naturalis potentia est tam in divinis quam in humanis. Potentia autem naturalis id natura radicata est. Ergo potentia generandi naturae est divinae. Et generaliter verum est quod dicit Philosophus, quod cujus est potentia, ejus est actus. Ergo et actus generandi naturae est: et sic natura generat.

9. Adhuc, Natura divina est Pater, et e converso Pater natura divina est, et non est praedicatio per accidens: et Pater generat, nec haec praedicatio per accidens est: videtur ergo sequi, quod natura divina generat.

10. Adhuc, Videtur sequi inconveniens, si dicatur, quod divina natura nec est gignens, nec genita. Secundum hoc enim in Trinitate res est gignens non genita, quia Pater: et est ibi res genita, quia Filius: et est ibi res procedens, nec gignens, nec genita, quia Spiritus sanctus: et est ibi res nec gignens, nec genita, nec spirans, nec spirata, quia essentia sive natura divina: ergo in Trinitate

sunt quatuor res: et sic quaternitas debet dici, non Trinitas.

11. Adhuc, Est objectio abbatis Joachim: Conceditur enim haec, Deus Deum genuit: et tamen Deus nomen essentiae est sive naturae. Quaeratur ergo, aut se Deum genuit, aut alium Deum. Si se: tunc aliquid dicitur generare se: et sic essentia potest dici generare essentiam. Si alium Deum: tunc generans et genitus non sunt unus Deus, sed duo essentialiter differentes, quod est haeresis Arii.

Solutio. Prima pars hujus disputationis concedenda est: quia haec est Catholica fides, quod natura divina, nec generans, nec genita est, nec spirans, nec spirata.

Et rationes ad illam partem inductae, procedunt.

Ad intelligentiam autem eorum quae sequuntur et in contrarium adducuntur, intelligendum regulariter, quod essentia divina secundum modum significandi per nomen tripliciter designari solet. Aliquando enim abstracte et absolute designatur et simpliciter prout est in seipsa, sicut cum dicitur, essentia. Aliquando autem quasi per modum concretionis designatur, sive per modum ejus quod est. Et hoc dupliciter, scilicet secundum intellectum et inclinationem ad actum substantialem, qui proprie est suppositi et non essentiae, sive naturae per se, sicut cum dicitur, substantia. Aliquando autem per ipsum actum suppositi substantis, quod sicut id quod est, substat naturae communi, sicut cum dicitur, hic Deus, sicut, Deuter, xxxii, 4, secundum translationem. Septuaginta dicitur: " Hic Deus noster, in quo non est iniquitas . " Et, Barach, iii, 36: Hic est Deus noster, ei non aestimabitur alius adversus eum. Hic enim de essentia communi non satis convenienter dicetur. Non enim demonstrabile est per hoc nisi suppositum. Hoc enim secundum modum significandi de- monstrat aliquid formatum et suppositum sub natura communi. Aliquando significatur ut relata ad actum, ut cum dicitur, natura, vel virtus, vel vita, vel lumen, vel sapientia. Et quando istorum modorum aliquo significatur, praeter per primum, per notionalem praepositionem designantem ordinem naturae, secundum originem trahitur ad standum per persona. Et hoc est ideo, quia nihil in divinis, nec etiam in aliis supponibile est, vel etiam substans actu, nisi hypostasis, vel persona: et nihil proprie agit sive actum habet, nisi particulare vel personale. Et ideo in dictis Sanctorum frequenter invenitur, substantia de substantia, Deus de Deo, lumen de lumine, vita de vita, natura de natura, virtus de virtute, sapientia de sapientia, et hujusmodi: eo quod haec naturae non primo secundum se conveniunt, sed naturae secundum quod est in hypostasi. Rarissime autem invenitur, essentia de essentia: eo quod essentia absolute significat commune quo est, et non per modum hypostasis sive subsistentis, nec significat naturam ordinatam ad actum, sed absolute in simplicitate consistens. Et quando invenitur a Sanctis, essentia de essentia, ex causa dictum est, et sub figura locutionis quae dicitur emphasis, hoc est, expressio. Ex causa quidem, quia propter haereticos, praecipue Arianos et Nestorianos, qui dixerunt Patrem et Filium esse diversae essentiae. Et tunc Sancti occurrentes illi haeresi, in oppositum extendendo locutionem dixerunt essentiam de essentia, ut unam essentiam Patris et Filii significarent: quia sicut una est essentia in omni generatione univoca genitoris et geniti, una (dico) et communis secundum rationem et esse in una re, si tanta esset simplicitas, quod in natura illa non esset universale et particulare: ita in divinis, ubi maxima simplicitas est, ne-

cesse est unam re et numero esse essentiam genitoris et geniti, sive Patris et Filii. Et ad hoc respicientes dixerunt essentiam de essentia. Emphatice autem dico, quia sic propter expressionem aliquando dicimus et ponimus abstractum pro concreto, et in bono et in malo. In malo, sicut, II ad Thessal, ii, 3, Antichristus dicitur filius perditionis: eo quod nihil in eo apparet nisi perditio: et Judas etiam dicitur filius perditionis . Et dicitur adhuc diabolus , non quod perditio habeat filium vel diabolus, sed quod perditio et diabolus eum totum. traxerunt in formam suam. In bono, sicut usitate dicimus, Rogo paternitatem tuam, vel bonitatem, vel clementiam, hoc est, rogo te patrem, bonum et clementem, quem paternitas, bonitas, et clementia, totum in formas suas traxerunt. Et in hoc Sancti, ut dicit Aristoteles in III Ethicorum, aliquid simile fecerunt his qui tortuosa lignorum dirigunt. Illi enim non tantum tortuosum lignum dirigunt ad rectum, sed incurvant ad oppositum, ut amissa curvitate indebita, per naturam in rectum redeat. Unde tales locutiones non sunt extendendae per exemplum, sed (sicut dictum est) excusandae. Unde cum dicitur essentia de essentia, sensus est, Filius qui est essentia, est de Patre qui est eadem essentia. Et sic excusatur illud dictum Augustini in libro de Fide ad Petrum : " Deus Pater qui verissime se indicare animis cognituris et voluit et potuit, hoc ad seipsum indicandum genuit, quod est ipse qui genuit . "

Si objicitur de dicto Augustini qui dicit in libro IV de Trinitate, quod " Pater est principium totius divinitatis: non autem potest esse principium nisi generando vel spirando: et sic divinitatem vel genuit, vel spiravit , " Dicimus, quod loquitur contra Arianos et Nesto- rianos. Ariani enim dixerunt: Filium non esse in divinitate Patris, Nestoriani autem negaverunt hoc de Spiritu sancto. Volens autem Augustinus elidere hunc errorem, dixit quod est principium totius divinitatis in Filio, prout dicit Philosophus in III Physicorum, " Totum et perfectum idem dico. " Et est sensus, Pater est principium, quod divinitas perfecte sit in Filio, et quod divinitas perfecte sit in Spiritus sancto: ita quod principium sit respectu Filii per generationem, et respectu Spiritus sancti per spirationem, et non respectu essentiae vel divinitatis, a qua non distinguitur Pater. Sed divinitas in obliquo ponitur ibi, ut notetur ibi communicatio naturae divinae, in qua perfecte communicant Pater et Filius et Spiritus sanctus: quamvis enim respectu creaturarum essentia sit principium et causa agendi sicut persona, eo quod essentia divina agit et creat: tamen respectu actuum personalium non potest esse principium: unde nec generandi, nec spirandi potest esse principium. Et hujus causa est, quia generare et spirare proprietates personales dicunt ut actus: proprietates autem personales per oppositionem relationis distinguunt personas et determinant: essentia autem divina vel natura nec ad seipsam, nec ad personam aliquam distinguitur vel determinatur: et ideo talium proprietatum nullo modo potest esse causa susceptibilis. Causa autem et causatum licet dicant relationem, tamen in intellectu suo non ponunt tales proprietates: et ideo non distinguunt. Et haec eadem est causa, quod quamvis oppositio contradictionis major sit quam relationis, tamen in divinis non facit distinctionem sicut oppositio relationis. Est enim persona ens distinctum proprietate, et essentia ens non distinctum: et tamen essentia est persona, et persona essentia: et Pater est persona proprietate distincta, scilicet paternitate: et Filius persona distincta opposita proprietate, filiatione scilicet: et ideo

Pater non est Filius, nec Filius Pater. His itaque suppositis, facillimum est respondere ad objecta.

Ad primum ergo dicendum, quod sapientia dicitur de sapientia, et essentia de essentia propter indifferentiam et indistinctionem sapientiae et essentiae in Patre et Filio. Et sensus est: Filius qui est sapientia et essentia, est de Patre qui est sapientia et essentia: ita quod notio quam importat praepositio, notat habitudinem personae ad personam, et habitudo inter nominativum et ablativum notat consubstantialitatem.

Sic etiam ad secundum respondendum est: quia Filius qui est divinitas, natus est.

Ad tertium jam patet solutio. In omnibus enim substantialibus substantiale trahitur ad personam virtute praepositionis, et habitudo ablativi ad nominativum notat consubstantialitatem, quam negabant haeretici. Consilium enim et sapientia relationem dicunt ad actum, qui personae est proprie: nomen autem substantiae ab actu substandi imponitur, quod proprie convenit hypostasi.

Ad primum quod objicitur de Hilario, antiqui satis bene responderunt. Cum enim dicitur, " Nihil nisi natum habet Filius, " sensus est, nihil habet Filius nisi quod nascendo accepit: licet enim divinitas non distinguatur proprietate generationis, tamen Filius proprietate generationis distinctus, habet eam a Patre ut communem Patri et Filio, sicut dicitur, Joan, x, 29: Pater meus, quod dedit mihi, majus omnibus est. Ad Philip. ii, 9: Donavit illi nomen quod est super omne nomen. Glossa: " aeterna generatione dedit illi, ut verus Deus sit et nominetur. "

Ad secundum dicendum, quod natura dicitur genita esse modo qui prius dictus est, scilicet quia per generationem Filii est accepta.

Sic etiam ad tertium dicendum: dicitur enim nativitas sive natura unigenita, quia ab Unigenito accepta.

, Ad primum quod per rationem objicitur, dicendum est, quod aliter est in humanis, et aliter in divinis. In humanis enim natura non repugnat distinctioni et divisioni: quinimo in generante et genito realiter et secundum esse distinguitur et dividitur. Quod nullo modo potest esse in divinis, propter hoc quod natura divina est in fine simplicitatis.

Et quod objicitur, quod generatio humana exemplata est a divina. Dicendum, quod verum est: sed exemplar totum exemplatum implere non potest, sed imitatur quantum potest, in hoc scilicet potissime, quod est ad similitudinem speciei et formae. Sed in hoc quod est eadem natura in generante et genito, non potest imitari: quia in humanis quiddam est per se generans et quiddam genitum per se, et quiddam generans et genitum per accidens, et quiddam generans et genitum per consequens. Per se enim hic generat hunc. Per accidens autem, quia generans est homo, et genitus est homo, generans est pater, et genitus est filius: et sic pater generat filium. Per consequens autem, quia hic generans est homo, et hic genitus est homo: ideo generat homo hominem. In divinis autem non sic: ibi enim totum est per se et substantiale. Pater enim non per accidens est Pater, quia paternitas sua est essentia sua: et paternitas non differt a generatione: quinimo paternitas eamdem proprietatem dicit quam generatio: sed dicit eam ut actum, paternitas autem ut proprietatem: et haec duo non faciunt rem differre a re, sed faciunt differentiam in modo significandi vel dicendi eamdem rem. Et similiter est in Filio de filiatione et generatione passiva, quod quia in tanta simplicitate non est particulare et universale, nihil generatur ibi per consequens: quia cum dicitur, Pater est Deus, idem penitus est in praedicato et subjecto sub alio modo significandi: quem diversum modum significandi antiqui vocabant diversum modum attribuendi, et diversum modum supponen- di: quia scilicet supposito uno non supponitur alterum: et aliquid attribuitur uni quod non attribuitur alteri: Deus enim significat aliquid indistincte, Pater autem distinctum proprietate paternitatis.

Ad aliud dicendum, quod cum dicitur, potentia generandi, triplex est locutio, ex hoc quod gerundivum generandi potest sumi a verbo personali activo, vel a verbo personali passivo, vel potest sumi a verbo impersonali. Si sumatur a verbo personali activo: tunc potentia generandi est potentia qua quis generat: et hoc non radicatur in natura, sed in Patre. Si autem sumatur a verbo personali passivo: tunc potentia generandi est potentia qua quis generatur: et hoc nec in Patre nec in natura radicatur, sed in Filio. Si sumatur a verbo impersonali: tunc potentia generandi est, qua potentia ab aliquo fiat generatio: et hoc solo modo radicatur in natura, quantum ad hoc, quod natura communicabilis est per generationem. Et tunc eadem potentia generandi est in Patre et in Filio. Et quod dicit Philosophus, quod " cujus est potentia, ejus est actus, " verum est de primo et secundo modo dicta potentia generandi: sed de tertio modo non est verum: quia verbum impersonale a quo sumitur, non determinat potentiam cujus sit actus, cum tamen omnis actus certae personae sit.

Ad aliud dicendum, quod licet In divinis non sit praedicatio per accidens, ut dictum est, tamen modus supponendi diversus est, et attribuendi et significandi. Unde cum dicitur, Pater generat: Pater est natura divina: ergo natura divina generat: Incidit fallacia figurae dictionis: mutatur enim quis in quid, ac si idem attribuatur ei quod est quid, quod attribuitur ei qui est Deus.

Ad aliud dicendum, quod ab insufficienti procedit: deberet enim addere, quod res nec gignens nec genita, nec spirans nec spirata, non est eadem: sed in numerum ponit cum re gignente non

genita, et cum re genita non gignente, et cum re spirata nec gignente nec genita. Et hoc falsum est: eadem enim est essentia cum personis. Unde in argumento incidit fallacia consequentis.

Ad hoc autem quod ulterius objicitur, satis respondet Magister in I Sententiarum, distinctione IV. Cum enim dicit, aut se Deum genuit, aut alium Deum, relativum diversitatis quod est, alium, potest esse substantivum, vel adjectivum. Si substantivum: tunc non notat diversitatem nisi inter duo supposita generantis et geniti: et tunc concedendum est, quod alium Deum, hoc est alium qui est Deus. Si autem sit adjectivum: tunc ponit formam diversitatis quam significat circa substantivum quod est Deus: et tunc locutio falsa est: quia idem Deus, neutraliter accipiendo idem, non masculine, ut dicit Augustinus, sunt Pater et Filius. Et sub hoc sensu dicit Augustinus, quod Deus Pater de se genuit alium se, hoc est, alium qui est idem sibi.

Et sic patet solutio ad totum.