QUAESTIO XXXVIII.

An in divinis sit relatio .

Primo ergo quaeritur, An in divinis sit relatio ?

Quam quaestionem tractat Magister in I Sententiarum, distinct. XXVI.

Et videtur, quod non.

1. Dicit enim Augustinus in libro V de Trinitate , quod nihil in Deo secundum accidens dicitur: quia nihil ei accidit: omnis autem relatio accidens est: et negato consequente negatur antecedens: ergo in Deo non est relatio, nec aliquid dicitur secundum relationem.

2. Adhuc, Boetius in libro de Trinitate sic dicit: " Praedicamenta quae sunt secundum accidens, cum quis in divinum praedicationem verterit, cuncta mutantur quae praedicari possunt. " Sed relatio praedicamentum accidentis est. Ergo in divinam praedicationem versum mutatur. Mutatum autem non remanet relatio: quia nulla substantia relatio est, et nulla relatio substantia. Videtur ergo, quod relatio non maneat relatio sumpta in divina praedicatione.

3. Adhuc, Augustinus dicit: " Quod dicitur ad alteram, non substantiam significat. " Sed immediata divisio est, quod omne quod de altero dicitur, aut secundum substantiam dicitur, aut secundum accidens. Omne enim quod est, aut est ens per se nullo indigens ut ens sit, aut ens non per se, sed per aliud et in alio et alio indigens ut sit, et nitens alii, cum non possit esse in seipso. Et si est ens per se, substantia est et substantiam praedicat. Si autem est in alio et per aliud, alio indigens et alii nitens, de necessitate accidens est et praedicat accidens quando dicitur de aliquo. " Cum ergo ad aliquid non praedicet substantiam, " ut dicit Augustinus, videtur sequi de necessitate, quod praedicet accidens: et sic ut prius arguitur, cum accidens non sit in Deo, relatio non erit in Deo.

4. Si quis ad hoc solvere velit, sicut solvit Augustinus in libro V de Trinitate, sic dicens: " Nihil in Deo secundum accidens dicitur, quia nihil ei accidit. Nec tamen omne quod dicitur, secundum substantiam dicitur. In rebus enim creatis atque mutabilibus, quod non secun-

dum substantiam dicitur, restat ut secundum accidens dicatur. In Deo autem nihil quidem secundum accidens dicitur, quia nihil in eo mutabile est aut amissibile. Nec tamen omne quod dicitur, secundum substantiam dicitur: dicitur enim ad aliquid, sicut pater ad filium, et filius ad patrem: quod non est accidens: quia ille semper pater est, et ille semper filius . " Et ad hoc redit dictum Augustini, quod relatio in divinis ideo non dicitur accidens, quia semper adest et immutabiliter. Et videtur non solvere: accidens enim naturam accidentis non habet ex hoc quod mutabile est, vel separabile, sed ex hoc quod inest. Ergo relatio ex hoc quod inest, licet inseparabiliter et ab aeterno, nihilominus tamen accidens est. Et inde objicitur ut prius, quod scilicet in Deo non sit relatio: quia accidens in Deo non est.

5. Adhuc, Inter genera accidentis relatio imperfectius est: eo quod id quod est, ad alterum est, et nihil est absolute. Quod autem imperfectum est, maxime removendum est a divinis. Relatio ergo maxime erit removenda a divinis.

6. Adhuc, Omne quod secundum veritatem est in aliquo, si ipsum est et inest, addit aliquid ei cui inest, et subtractum minuit aliquid ab eo: et si aliquando insit et aliquando non, mutat, vel mutationem quae secundum ipsum est, inducit. Relatio ei in quo est, nihil addit, et subtracta nihil minuit, et existens aliquando et aliquando non, nullam inducit mutationem in eo in quo est. Aristoteles enim in V Physicorum, dicit, quod in ad aliquid non est motus. Ad aliquid ergo entis alicujus non habet veritatem. Nihil autem in Deo est nisi secundum essentiae veritatem. Ergo relatio in Deo secundum veritatem esse non videtur. Prima pars patet per se. Secundam scribit Boetius in libro de Trinitate: dicit enim, quod " relatio nec addit, nec minuit, nec mutat id in quo est. "

7. Adhuc, Omne quod simplicissimo nullam affert compositionem, quantumcumque multiplicetur in ipso, nullam habet entitatis veritatem. Relatio simplicissimo addita et in eo multiplicata, nullam affert compositionem. Ergo nullam entitatis habet veritatem. Prima probatur ex hoc, quod si haberet veram entitatem, haec addita simplicissimo induceret compositionem. Secunda scribitur ab Avicenna in prima sua philosophia, ubi loquitur de relatione. Dicit enim, quod " quanto aliquid simplicius est, tanto pluribus relationibus ad plura refertur. Et quod simplicissimum, omnimodis relationibus refertur ad omnia. " Et sic patet, quod relatio nullam veram habet entitatem secundum veritatem. Ergo in divinis esse non videtur: ens enim et verum convertuntur. Et sicut dicit Aristoteles in V primae philosophiae, " sicut se habet res ad esse, ita se habet ad verum. "

In contrarium hujus est,

1. Quod dicit Boetius in libro de Trinitate, quod " substantia continet unitatem in divinis, relatio vero multiplicat Trinitatem. " Constat autem, quod Trinitas vere multiplicatur in tres personas. Ergo id quod multiplicat eam, relatio scilicet, vere est in divinis, et secundum veram entitatem.

2. Adhuc, Damascenus dicit, quod " Pater et Filius et Spiritus sanctus non sunt nomina significantia substantiam, sed nomina habitudinis, qua personae se habent ad invicem secundum existentiae modum. " Sed existentiae modus verissime est in Trinitate, quo quaelibet persona secundum seipsam existit. Ergo et relativum et relatio verissime significant modum illum: et ita secundum veritatem sunt in divinis.

3, Adhuc, Quod assumptum in divinam praedicationem omnino non mutatur a modo praedicandi quod praedicat, verissime manet in divinis. Relatio assumpta in divinam praedicationem, omnino non mutatur a modo praedicandi quod praedicat. Ergo verissime manet in divinis. Prima patet per se. Secunda scribitur a Boetio in libro de Trinitate. 4. Adhuc, In praeinducta Augustini auctoritate habetur, quod " id quod dicitur ad aliquid, non dicitur secundum substantiam. " Aut ergo vere dicitur, aut non. Si non: tunc false diceretur: quod inconveniens est: tunc, enim haec esset falsa, pater est filii pater. Si autem vere dicitur, sequitur quod vere est in divinis ad aliquid et relatio.

Ulterius quaeritur, Si ea quae dicuntur in divinis, secundum substantiam possint dici?

Et videtur, quod non.

1. Substantia enim, ut dicit Aristoteles in Praedicamentis, a substare dicitur: eo quod substat accidentibus et fundat ea in esse per hoc quod sunt in ipsa et de ipsa. Dicit autem Augustinus in libro VII de Trinitate, quod " nefas est dicere ut substet Deus et subsit bonitati suae, tamquam illa bonitas non substantia sit, sed in illa sit tamquam in subjecto. " Ergo videtur, quod nihil in Deo secundum substantiam dicatur.

2. Adhuc, Substantia quae maxime substat, est prima substantia, quae sic subjectum est, ut dicit Aristoteles, quod ab ipsa nulla exit praedicatio, et rationem praedicati nullo modo suscipere potest, ut in Logicis determinatum est. Unde illa dicitur, quae primo et principaliter et maxime substat: eo quod omne quod substat, compositum est ex eo quod substat et cui substat. In divinis ergo nihil secundum substantiam potest praedicari.

3. Adhuc, Omne quod praedicatur de aliquo, praedicatur ut de subjecto, sive praedicetur modo substantiae, sive modo accidentis. In divinis nihil est subjectum, vel in ratione subjecti: eo quod simplicissimum est omne quod est in divinis. Ergo videtur, quod in Deo nihil praedicetur secundum substantiam, vel secundum accidens.

Solutio. Ad primam partem quaestionis praenotandum est, quod multi philosophi propter rationes superius inductas relationem dixerunt non esse entis praedicamentum, sed aliquid per rationem in omnibus existens, ex, hoc scilicet, quod ratio comparat unum ad alterum sicut superius ad inferius, vel sicut partem ad totum, vel sicut partem ad compartem: vel par ad compar vel dispar: rationem accipientes ex hoc, quod dicunt Alexander et Boetius in commento libri Praedicamentorum, quod si accipiantur ea quae secundum dici et esse ad aliquid sunt, ut duplum et dimidium, quae secundum eumdem casum, genitivum scilicet, ad convertentiam dicuntur, per hoc quod dicitur dimidium, nihil additur ei quod entitatis sit, sed sola divisione per medium efficitur dimidium: divisio autem nihil addit, nec minuit ab utroque divisorum, nec mutationem inducit quae sit in ipsis dividentibus: et ideo dimidium super id quod est dimidium, nihil videtur addere quod veram habeat entitatem.

Hi tamen decepti sunt secundum Aristotelem. Constat enim, quod modus comparationis in ipsis comparatis est aliquid, ut proportio et habitudo, etiamsi numquam comparentur ad invicem secundum actum: et ille modus aliquid entitatis est, et sic cadit in modum praedicandi specialem divisum ab omnibus aliis modis praedicamentorum, qui praedicant ens absolutum: et tales modi secundum coordinationem taliter praedicabilium sub uno communi coordinati, unum speciale faciunt praedicamentum. In hoc tamen quod nihil apponunt, vel minuunt entitatis absolutae, maxime competit summae simplicitati distingui per relationes, ut dicit Boetius in libro de Trinitate, et si quis diligenter, advertat, secundum rationem procedit omne praedicamentum, tam substantiae, quam accidentis. Principia enim praedicamenti prima sunt potentia et actus. Statim autem nominata potentia, in nomine

concipitur et cointelligitur comparatio potentiae ad actum, et in ipso nomine actus cointelligitur comparatio actus ad potentiam, et comparatio utriusque ad totum: et sic relatio. Unde intellectus relationis est ante intellectum substantiae, eo modo quo substantia praedicamentum est et genus: quia sic composita est ex esse et determinante esse ad substantiam et ad id quod est: et sunt isti tres intellectus primi consequentes se, esse scilicet, et esse hoc, et determinatum ad genus. Et ante hunc secundum intellectum est esse: ad hoc enim cointelligitur in habitudine principiorum facientium hoc esse hoc et distinctum in esse. Et post istos tres intellectus non consequitur, sed accidit intellectus ejus quod est inesse, qui est intellectus accidentis: accidentis enim esse est inesse. Unde intellectus ejus quod est esse ad aliquid, antecedit intellectum accidentis. Et propter hoc dicit Augustinus, quod " aliquid potest esse praedicamentum ad aliquid, quod non est praedicamentum secundum accidens. " Prius enim natura est esse ad, quam esse in. Et ideo non sequitur, quod praedicatum secundum aliquid praedicetur secundum accidens: prius enim natura non infert posterius natura, sed posterius natura infert prius natura.

His ita quam praenotatis, facile est respondere ad objecta.

Duo enim prima nihil concludunt: eo quod intellectus ejus quod est esse ad aliquid, est ante intellectum accidentis: et ideo ablato accidente, non aufertur intellectus ejus quod est esse ad aliquid.

Ad aliud dicendum, quod in creaturis bene sequitur, quod non praedicatur secundum substantiam, praedicatur secundum accidens, dummodo accidens large sumatur, ita quod commune sit ad proprium. Sed in creatore non valet, etiam secundum Philosophos: quia illi, propter nimiam simplicitatem nihil accidit: et sicut non est in genere substantiae per hoc quod substantia est, ita non est in genere accidentis per hoc quod ad aliquid est. Est enim per hoc quod substantia est, ante omnem substantiam: et per hoc quod relativum est, ante omne accidens. Nec prima divisio entis est in substantiam et accidens, sed secunda: sed prima divisio est in ens ab alio, et ens non ab alio: et postea entis ab alio divisio est in substantiam et accidens. Substantia enim quae dividit ens cum accidente, est substantiae subjectum. Ens autem non ab alio nullius potest esse subjectum: est enim per intellectum ante substantiale, et ante accidendale. Et ideo non sequitur in illo, quod non praedicatur ut substantia, quod praedicetur ut accidens.

Et ex isto patet intellectus verbi Augustini.

Et ad objectum contra, dicendum est, quod hoc verum est, quod accidens est: et sive mobiliter sive immobiliter insit, semper accidens est. Sed in divinis relatio non inest ut accidens, sed inest ut idem, non differens ab eo cui insit, nisi secundum modum intelligendi vel significandi. Sicut enim habitum est in superioribus, ex illa parte praedicandi modus relativi mutatur in modum praedicandi substantiae: paternitas enim in Patre idem est quod Pater.

Ad aliud dicendum, quod ad aliquid suo modo perfectum est, sicut et alia praedicamenta. Est enim forma respectiva, quae si absolute significaretur, jam ad aliquid non esset. Unde suo modo prout perfectionem habet, in divinam refertur praedicationem. Et quod dicit Boetius, quod non addit, nec minuit, vel mutat, hoc facit relationem magis convenire maximae simplicitati, ut in principio solutionis istius dictum est.

Et per hoc patet solutio ad sequens.

Ad aliud dicendum, quod ad aliquid, nullam habet absolutam entitatem: et ideo simplicissimo nihil addit vel minuit: et propter hoc maxime competit distinctioni quae est in divinis.

Ad id quod in contrarium adducitur,

dicendum est, quod relatio in divinis verissimo modo est, sed modo relationis, hoc est, quod non praedicat aliquid quod insit modo formae substantialis vel accidentalis, universalis vel particularis, ut dicit Boetius: sed totum quod est, dicit et praedicat ad id quod extra est, hoc est, ad oppositum correlativum: quia ad ipsum se habet sicut terminus et finis ad quem determinatur respectus oppositionis ejus. Et ideo dicit Philosophus, quod relativum est hoc ipsum quidquid est, ad alterum, et alterius est. Et secundum hanc veritatem verissime est in divinis. Secundum hunc enim modum nihil addit, vel minuit, vel mutat: quia hoc ipsum quod est, totum ad alterum est, et nihil sui est ad id in quo est. Propter quod etiam Porretanus dicit, quod forma relationis potius est forma assistens quam inhaerens, sicut in Logicis in libro qui dicitur Sex principiorum, determinatum est. Et haec est causa propter quam nulla ei in quo est, affert compositionem secundum esse: quia cujus esse totum ad alterum est, nihil addit ei in quo est.

Ad dictum Damasceni dicendum, quod Pater et Filius et Spiritus sanctus sunt nomina habitudinis: sed habitudinis illius esse in hoc est, quod ad alterum est, et non in hoc quod inest alicui: hoc enim est esse accidentis, quod in divinis non est. Habitum enim est, quod intellectus relationis separatus est ab intellectu, accidentis in omnibus in quibus non fundatur relatio super aliquod aliud accidens, sicut in creaturis. Unde cum dico, similis, similitudo fundatur super unam qualitatem. Cum dico, pater, paternitas fundatur super actum generationis, qui est accidens generantis: et ita est in omnibus creaturis. Et ideo relatio in creaturis in suo intellectu ponit accidens. Sed in divinis substantia, virtus, et operatio, idem sunt sub diverso modo significandi et ideo relatio fundata in his et causata in ipsis, nullum ponit intellectum accidentis.

Ad aliud dicendum, quod cum dicit Boetius, quod " ad aliquid omnino non mutatur, " intelligit, quod negatio formaliter signum distributivum respiciat, ut sit sensus, non omnino mutatur. Cum enim in creaturis duos habeat modos praedicandi, scilicet accidentis quod in intellectu suo ponit, et eo quod id quod causatur ab accidente, non potest esse nisi accidens: alterum autem quem habet in quantum relatio est: qui est ad extra, assumptum in divina praedicatione, mutat primum, et retinet secundum, eo quod in divinis ex accidente non causatur: et ideo dicit, " non omnino mutatur. "

Ad aliud dicendum, quod vere dicitur in divinis ad aliquid, et verissime. Et bene conceditur, quod in divinis verissime est relatio veritate relationis, non veritate accidentis: quia in divinis non potuit esse accidens: eo quod non causatur ab accidente: non enim habet esse accidentis relatio nisi secundum, quod ab accidente causatur, ut dictum est.

Ad id quod ulterius quaeritur, scilicet utrum aliquid secundum substantiam praedicetur in divinis?

Dicendum, quod substantia dupliciter dicitur, scilicet secundum rationem no- minis quod ab actu substandi imponitur: et sic solum substantia est, quod omnium et primum subjectum est: et sic in Deo substantia non est: nec aliquid praedicatur secundum substantiam. Alio modo dicitur per se ens, quod est causa et occasio omnibus subsistendi in ipso: et sic substantia dicitur de Deo maxime, et de aliis posterius. Ab ipso enim sicut a confidente, et in ipso sicut in continente, subsistit omne quod est. Et hoc modo aliquid secundum substantiam dicitur de Deo, sicut id quod dicitur absolute, et non ad aliquid.

Ad aliud dicendum est, quod omne quod praedicatur per inhaerentiam, praedicatur ut de subjecto, et omne tale compositum est: et hoc modo nihil praedicatur in divinis. Sed id quod praedicatur per identitatem, non praedicatur per inhaerentiam: quia inhaerens non est id cui inhaeret. Et ideo in divinis ubi est praedicatio per identitatem, non praedicatur aliquid per inhaerentiam: et quod praedicatur in divinis, non praedicatur per inhaerentiam, sed ut idem: et ideo non praedicatur ut de subjecto secundum rationem subjecti, sed praedicatur ut de eo quod per se existimet ut idem illi: et ideo praedicatur secundum substantiam, sed non ut de subjecto.