MEMBRUM I.

Quae et quot sint specie et numero relationes distinguentes personas in divinis ?

Primo enim videtur, quod innascibili-tas, quae in libro I Sententiarum, Distinct. XXVIII, dicitur esse relatio, non ponat aliquam personam in ordine naturae.

1. Non enim dicit quem a quo esse, vel a quo alium esse. Per haec enim solum determinatur ordo naturae, scilicet quod quis a quo sit, vel quod quis sit a quo alius sit. Innascibilitas enim nihil horum dicit, sed dicit quis a quo non sit per generationem.

2. Adhuc, Quis a quo non sit, non dicit singularem existentiae modum: quia per negationem modus singularis existentiae non determinatur, sed potius per affirmationem aliquam. Videtur ergo, quod innascibilitas non sit proprietas vel relatio ad personam Patris pertinens.

3. Adhuc, De verbo Hilarii quaeritur, qui dicit, quod " innascibilem esse, est non ab alio esse: " cum hoc non importetur per nomen, sed tantum non ab alio esse per generationem. Et hoc modo innascibilem esse etiam convenit Spiritui sancto: Spiritus enim sanctus non ab alio est per generationem: et sic non esset proprium Patri innascibilem esse.

4. Adhuc, Videtur quod potius deberet ei attribui improcessibilem esse: per hoc enim notaretur, quod ab alio non esset per generationem, nec per spirationem.

5. Adhuc, Si Patri attribuitur proprium, quod innascibilis sit, quaeratur, Utrum innascibilis dicatur privative, vel negative ? Si negative, videtur inconveniens: quia per negationem simplicem nulla proprietas determinari potest. Omnis enim proprietas aliquid est de aliquo, ut vult Aristoteles in ''Topicis , qui proprium ponit inter praedicata quae subjecto probantur inesse. Si privative: cum nihil sit susceptibile privationis, nisi quod susceptibile est habitus: nihil enim dicitur injustum, nisi quod susceptibile est justitiae, sicut nihil caecum, nisi quod est susceptibile visus: nihil erit susceptibile innascibilitatis, nisi quod nascibile est: Pater autem nascibilis non est: ergo proprium ejus non potest esse, innascibile esse.

6. Si dicatur, ut quidam dixerunt, quod innascibilis dicitur Pater, eo quod nullo modo referatur ad aliquid consequens generationem, sive genitum: et quod ingenitum esse, per se antecedat lilium sive genitum: et quod per spirationem ab alio esse, referatur ad genitum et per medium genitum ad generationem, eo quod procedit a genito: et ideo innascibilis dicitur solus Pater, et non Spiritus sanctus. Hoc non videtur esse

conveniens. Plus enim et vicinius se habet ad generationem cujus proprius actus est generare, quam, ille cui nullo modo convenit, nec active, nec passive. Generatio, Patris proprius actus est: generare, Spiritui sancto nullo modo convenit, nec active, nec passive. Ergo Spiritus sanctus plus est innascibilis quam Pater.

7. Adhuc, Quaeritur de verbis Magistri. in libro I Sententiarum, distinct. XXVIII, qui dicit quod " ingenitus sive innascibilis sit relatio. " Hoc enim videtur falsum. Si enim relatio est, per ipsam Pater refertur ad aliquem, et non nisi ad nascibilem: et hoc stare non potest: per oppositum enim refertur ad nascibilem, scilicet per generativum esse: et sic videtur, quod innascibilitas non sit in praedicamento relationis.

Ulterius quaeritur de ''paternitate

1. Haec enim abstracte significatur: abstractio autem non fit nisi a composito. In divinis autem compositio nulla est. Videtur ergo, quod paternitas in divinis non sit. Et eadem objectio est de filiatione, et de communi spiratione.

2. Adhuc, Videtur quod quaelibet duae correlationes oppositae sint una. Dicit enim Philosophus , quod eadem est via de Thebis ad Athenas, et de Athenis ad Thebas. A simili ergo idem est respectus Patris, in Filium, et Filii in Patrem. Sed respectus Patris in Filium significatur paternitate, respectus autem Filii in Patrem significatur filiatione. Idem est ergo quod significatur paternitate et filiatione: non ergo duae relationes sunt paternitas et filiatio.

Eadem objectio est de spiratione passiva, et de spiratione activa in Patre et Filio,

Ulterius videtur, quod relationum nullus sit numerus .

Quaecumque enim uni et eidem, sunt eadem, ipsa sunt eadem: eo quod dicit Philosophus in I primae philosophiae, " Unum in substantia facit idem. " In divinis autem paternitas est Deus et essentia divina: similiter filiatio et communis spiratio. Istae ergo tres relationes idem sunt cum essentia divina: ergo ad invicem sunt idem. Idem autem cum eodem non facit numerum: ergo videtur, quod in Deo non sit numerus relationum.

In contrarium hujus videtur, quod infinitae sunt relationes in Deo.

Dicit enim Avicenna, quod quanto aliquid simplicius est, tanto multiplicius est in relatione. Primum autem simplicissimum est: quia ad omnia refertur quae sunt, vel esse possunt: haec autem infinita sunt, non enim est accipere aliquid quod a Deo sit, quin possint esse plura. Infinitae ergo relationes sunt in Deo.

Solutio. Ad primum quaesitum dicendum est, quod innascibilitas sive ingenitum esse sic convenit Patri, quod nulli alii, et convertitur cum ipso, ita quod in praedicatione et subjectione antecedit Patrem et sequitur ipsum. Est enim Pater innascibilis, et innascibilis est Pater. Et ideo proprium sive proprietas ejus dicitur, fluens de his quae essentialia sunt paternitati ejus, sive personalitati. Non enim Pater dicitur communi ratione paternitatis: sed, ut dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus, " patriarchia, ex qua omnis paternitas in caelo et in terra nominatur . " Et haec non potest esse nisi prima paternitas, ante quam nec est, nec esse potest, nec intelligi potest alia paternitas. Et ex hoc sequitur, quod sit innascibilis. Si enim detur, quod nascibilis sit, sequitur ante primum patrem esse patrem, quod impossibile est etiam secundum intellectum. Unde innascibilitas proprietas est primi patris, qui (sicut dicit Augustinus in libro IV de Trinitate ) est principium non de principio totius divinitatis, non tantum Filii, in quo est tota divinitas, nec tantum Spiritus sancti, in quo est tota divinitas, sed etiam totius processionis sive emanationis Filii a Patre, et Spiritus sancti a Patre et Filio. Quia quod Spiritus sanctus procedit a Filio, hoc Filius habet a Patre, et habet illud per aeternam generationem. Et hoc modo oportet, quod innascibilis sit Pater. Et per hoc quod innascibilis est, oportet quod sit non ab alio. Amor enim aequalis amanti, si rationalis sit, ut dicit Richardus de sancto Victore, non est nisi in eum qui procedit ab amante, ut per omnia similis et aequalis amanti. Hic autem non est nisi genitus. Et haec est causa propter quam genitus in ordine naturae est ut medius, generans autem ut principium, et procedens per modum amoris ab utroque, est ut terminus in quo stat ordo naturae: et ideo a Spiritu sancto non est alius, sicut in praehabitis in quaestione de processione Spiritus sancti dictum est. In omni autem tali ordine negato principio, negatur principiatum. Si enim non sit Pater, non erit Filius: et si non sint Pater et Filius, nec erit amborum nexus, sive Spiritus sanctus. Similiter si. sit Pater et non sit Filius, sequitur non esse amborum nexum, qui. est Spiritus sanctus. Et hoc est quod dicit Augustinus, quod " unus est diligens eum qui ab ipso est, et unus diligens eum a quo est. et ipsa dilectio: et sic tres sunt personae. " Et ex hoc sequitur de necessitate, quod ablata generatione

passiva, simul auferatur spiratio amoris a generante et genito. Ex quo sequitur, quod innascibilis est etiam inspirabilis, nec potest esse ab alio: quia si esset ab alio, ille alius a quo esset, spiritum amoris spiraret in ipsum, quod esse non potest. Et haec est causa quare innascibilis universaliter est non ens ab alio. Inspirabilis autem non tollit alium a quo sit: Filius enim inspirabilis est, et tamen habet alium a quo sit, scilicet Patrem.

His itaque notatis, facile est respondere ad objecta.

Ad primum ergo dicendum est, quod innascibilitas, quamvis primo intellectu non dicat quis a quo sit, tamen modum principii dicit a quo alius sit per generationem, et in quem alius procedit per amorem. Generanti enim statim per hoc ipsum quod generans est, proprium est diligere placitam prolem, ut dicit Augustinus, et a placita prole diligi. Et ita determinat rationem principii de principio: et hoc est primum in ordine naturae: et hoc modo quo primum est non dignitate,, vel tempore, vel loco, sed ordine naturae, quo, ut dicit Augustinus, alter non est prior altero, sed alter ex altero. A tali enim principio secundum rationem intelligendi incipit ordo naturae.

Ad aliud dicendum, quod licet quis a quo non sit, non dicat singularem existentiae modum, tamen dicit simpliciter existentis modum: et ideo non est proprietas personalis, sed proprietas personae: dicit enim modum ejus qui est principium non de principio: et hic est primus pater, ut dictum est, qui patriarchia pater est, ut dicit Dionysius.

Et quod objicitur, quod negatio non determinat modum ut sit aliquid, sed ut non sit. Dicendum, quod hoc falsum est: omnia enim prima determinantur per negationem, et simplicia simpliciter, sicut patet in primo Euclidis, qui determinans primum et simplex in continuo dicit: " Punctum est cujus pars non est. "

Talia enim nihil habent a se per modum generis, vel differentiae vel per modum causae, per quod affirmative determinari possint: et ideo necesse est, quod per esse quo accipiuntur ab intellectu, determinentur. Hoc autem esse per negationem significatur in genere, non per negationem simpliciter, sicut patet cum dicitur, punctum est cujus pars non est: negatio relinquit genus, ens scilicet positum, sive positionem habens in continuo, et negat participans formam continui. Omne enim quod participat formam continui, divisibile est et partem, habet: et hoc negatur ad esse punctum, cui esse est poni tantum in continuo, et non participare formam continui. Et similiter cum dicitur Pater innascibilis, sive non existens ab alio, ponitur Pater existere, et modus esse ejus in ordine naturae determinatur per innascibile sive non existere ab alio: eo quod omnis primi esse nullo modo accipi potest nisi sit determinatum.

Et iste est intellectus verbi Hilarii. Et hoc modo non potest convenire Spiritui sancto. Esse enim principium quod est Spiritus sanctus, qui (sicut dicit Augustinus) est principium de utroque principio, non potest esse per abnegationem principii de quo sit: eo quod ipse est innotescens per oppositum, scilicet per esse de principio. Generatio autem quae negatur, quando dicitur innascibilis, non est generationis negatio simpliciter, sed negatio placitae prolis, sive negatio notitiae amatae, ut dicit Augustinus: et haec generatio cum qua spiratur amor a parente in prolem, et a prole in parentem: quae generatio primo patri convenire non potest, ut dictum est: et negata hac generatione, negatur et nascibilitas et spirabilitas, et relinquitur non esse ab alio, vel (ut melius dicatur) esse non ab alio, nec per modum generationis, nec per modum spirationis. Et haec est solutio secundum Augustinum in libro XV de Trinitate, qui dicit, quod " sicut est in mente, et notitia, et amore, ita est in processu divinarum personarum . " Notitia enim cum mens noscit se, non est generata proles sine amore: et ideo negata generatione talis prolis, simul cum illa negatione concipitur negatio spirationis. Unde hoc modo innascibilitas non convenit nisi Patri, et est proprietas ipsius.

Ad aliud dicendum, quod improcessibilem esse, commune est et non proprium: per commune autem nihil determinatur ut per proprium, sed innascibilem esse propriissimum dicit et uni soli conveniens. Non enim efficitur commune per hoc, quod negatio unius concepta est in alterius negatione, sed magis appropriatur ad innascibilitatem divinam. Sicut enim in generatione divina et in generatione imaginis divinae quae est in mente, concipitur processus amoris in prolem, sicut dicit Augustinus in libro XV de Trinitate: " Verbum quod insinuare intendimus, cum amore notitia est: " ita etiam in negatione talis generationis concipitur negatio spirationis, et relinquitur esse non ab alio.

Ad aliud dicendum, quod cum dicitur pater innascibilis, non dicitur privative, sed negative. Sed est negatio in genere existentis in esse ordinis naturae: et ideo negatio illa ponit, et fundatur per talem negationem in esse proprietatis. Tali negatione determinatum affirmatur de subjecto, cum dicitur, Pater est secundum esse personale aliquis non ens ab alio. Et hoc modo essentiae divinae non convenit innascibilem esse: quia divinae essentiae esse personale non convenit, secundum quod personale est personali proprietate determinatum.

Ad id quod objicitur de responsione quorumdam, dicendum quod procul dubio insufficiens est: non enim ostendit causam dicti Hilarii. Distincti enim modi sunt, modus emanationis per generationem, et modus emanationis per spirationem. Et ideo non solvitur dubium per hoc quod

dicitur Spiritus sanctus referri ad genitum: non enim refertur ad ipsum genitum in quantum genitus est: sed refertur ad ipsum in quantum in genito spiritus amoris Patris est acceptus per generationem, et per spirationem activam reflexus in parentem: sic enim a Filio spiratur Spiritus sanctus ut nexus parentis et prolis: et quod sic spiret Spiritum sanctum Filius, habet a Patre.

Ad id quod objicitur de verbis Magistri in Sententiis, dicendum quod Magister non dicit, quod innascibilitas sit in praedicamento relationis tamquam positum in coordinatione praedicabilium: sed dicit, quod innascibilitas negatio est in genere relationis. Sicut enim affirmat in genere relationis qui dicit nascibilem, ita negat qui dicit innascibilem: affirmatio enim et negatio sunt circa idem genus, sicut et omnis alia species oppositionis.

Ad id quod ulterius quaeritur de paternitate, dicendum est, quod sine dubio vero modo abstractionis nihil est in divinis. In divinis enim paternitas est Pater. Et talis modus loquendi propter inopiam nostri intellectus est, qui non potest significare, quod in supponendo et attribuendo diversum modum habet proprietas ab hypostasi in qua est, eo quod hypostasis distincta est, proprietas autem distinguens, nisi significet unum per modum abstractionis, et alterum per modum concretionis. Et sic dicitur in alia facultate, quod abstrahentium non est mendacium: eo quod abstractionem non referunt ad rem, sive ad esse rei, sed ad modum intelligendi. Ita in divinis in tali abstractione non est mendacium: eo quod non refertur ad esse, quo scilicet proprietas abstracta sit, et hypostasis concreta, sed ad modum intelligendi aliam, scilicet in supponendo et attribuendo proprietatem, quae in persona est ad modum distinguentis: et aliam hypostasim, in qua est ut distin- guens In distincto, licet idem sint secundum esse rei.

Ad aliud dicendum, quod illa objectio non valet, nec est simile quod inducitur. Licet enim eadem sit via inter duos terminos prout via continua est, sicut et motus continuus ut inter duos terminos: tamen respectus unius termini ad alterum non est respectus alterius ad istum. Differunt enim penes terminos, et per differentias situs terminorum: et ita relationes, cum nihil sit in medio, sed tantum in extremis relatis ad invicem, differentes et oppositae sunt penes differentiam et oppositionem extremorum correlativorum; et cum unum ponitur in diffinitione alterius, non ponitur ut aliquid illius sive esse ejus, sed ponitur ut finis ad quem determinatur dependentia respectus ejus: et nisi poneretur, non esset finitus, sed infinitus et confusus intellectus ejus.

Ad id quod ulterius quaeritur, Utrum numerus sit in relationibus divinis ?

Dicendum, quod sicut inferius probabitur, non simpliciter numerus, sed numerus quidam est in divinis relationibus et personis. Sicut enim dicit Damascenus, differentia est causa numeri: et ita secundum quod differunt, ita numerantur: non autem differunt re, sed modo significandi et attribuendi: et sic ponunt in numerum una cum alia, una et alia cum tertia. Et quod dicitur, Quaecumque uni et eidem sunt eadem, ipsa sunt eadem: non probat, nisi quod una et eadem res quae est essentia. Et ex hoc non sequitur, quin propter diversos modos attribuendi et significandi quemdam habeant numerum, ut inferius patebit. Et sic tres sunt, relationes sive proprietates Patris: duae soli Patri convenientes, scilicet innascibilitas, et paternitas: tertia Patri et Filio communis, in quantum unum sunt in spirando, quae dicitur communis spiratio activa: duae convenientes Filio: una. propria Filio, filiatio scilicet, alia communis Filio et Patri, quae dicta

est communis spiratio: una in Spiritu sancto, quae dicitur spiratio passiva, qua scilicet spiratus est Spiritus sanctus vel spiratur.

Et sic patet quae et quot sunt relationes. Quae, quia innascibilitas, paternitas, communis spiratio activa, filiatio, spiratio passiva. Quot, quia quinque quae enumeratae sunt, duae scilicet Patris, una singulariter Filii, et una communiter Patris et Filii, una Spiritus sancti.

Ad id quod in contrarium objicitur, quod infinitae sunt relationes in Deo dicendum quod duplex est relatio.

Una scilicet dicta proprie, quae scilicet in utroque est relativorum secundum esse et dependentiam. Altera autem non proprie, quae scilicet in altero est secundum esse et dependentiam, in altero vero secundum rationem tantum, sicut scilicet finita ad ipsum, et non secundum esse et dependentiam ad reliquum. Exemplum est in scibili et scientia et in omnibus quae secundum casum genitivum non dicuntur secundum convertentiam ad invicem. Dicitur enim scientia scibilis scientia: eo quod scientia secundum esse et dependentiam est ad scibile, et non scientia nisi scibilis. Scibile autem non dicitur scientiae scibile, sed scientia scibile: eo quod scibile non dependet ad scientiam, sed aptitudine propria scibile est, et ad scientiam non dicitur nisi secundum rationem et non secundum rem. Relationis autem quae in utroque extremorum secundum esse dependet ad reliquum, exemplum est pater qui filii pater est, et filius qui patris filius est. Cum autem primum quod est causa omnium et simplicissimum, refertur ad omnia causata sua, hoc est secundum esse et dependentiam quae in altero extremorum est. Causatum enim sive creatum secundum esse et dependentiam est ad] creatorem sive ad causam. Creator autem et causa secundum esse et dependentiam non sunt ad creato ram et causatum, nisi secundum rationem: quia scilicet creator et causa secundum rationem finiunt dependentiam causati et creaturae. Et hoc modo non est inconveniens, quod infinitae relationes conveniant primae causae simplicissimae: quia talium relationum multiplicitas in creatore non est secundum esse et dependentiam essentialem, sed secundum rationem tantum. In creaturis autem quae sunt vel esse possunt, est secundum esse et dependentiam essentialem.

Et sic patet quae et quot sunt in numero relationes In personis.