286 APPEi

tellectuali auxilio. Itaque opinamur,

principia veritatum rationalium, rae-

taphysicarum ac moralium, a Deo

conditore humanae menti indita esse;

at simul arbitramur, hanc esse men-

tis nostrae legem naturalem sive psy-

chologicam, ut homo indigeat insti-

tutione aliqua intellectuali ad obti-

nendum eum rationis usum, qui illi

sufficiat ut distinctam Dei et veri-

tatum moralium cognitionem sibi

comparare possit. Non negamus ,

humanae menti absque illa institu-

tione inesse confusum quemdam ha-

rum veritatum sensum , et vagam

quamdam apprehensionem; sed lo-

quimur hic de vera cognitione, hoc

est, de clara et certa illarum veri-

tatum notitia acquirenda. Institutio-

nem autem intelligimus externum

quodvis intellectuale auxilium, sive

de industria, sive non data opera

praestitum , idque sive voce , sive

scripto, sive.gestn, sive alio quovis

modo , quem sociale commercium

suppeditat. Indigentiam porro intel-

ligimus absolutam; at non eo sensu,

ut putemus, Deum non potuisse ali-

ter condere hominem, sed eo sensu,

ut putemus , esse eam indigentiam

omnibus hominibus , quales nunc

nascuntur, communem. Hanc vero

absolutam institutionis indigentiam

extare affirmamus, si sermo sit de

expedito rationis usu acquirendo ;

minime vero dicimus, quod e con-

tra falsum putamus, singularum ve-

ritatum ordinisnaturalis cognitionem

ope institutionis esse comparandam:

nam ubi homo iam usu suae ratio-

ux in.

nis reapse fruitur, ipse sua sola ra-

tione quamplurimas veritates dete-

gere atque cognoscere potest. Prae-

terea notamus institutionem illam,

quam dicimus ex nostra sententia

non esse habendam tamquam effi-

cientem causam per quam homo per-

veniat ad expeditum rationis suae

usum , sed tamquam meram condi-

tionem sine qua non possit ad expe-

ditum illum usum pervenire; quem-

admodum, verbi gratia, aer, calor,

humor requiruntur tamquam condi-

tio sine qua non possit manifestari

vita, quae in aliquo grano seminis

reapse inest, sed involuta ac latens.

Principia legis naturae scripta sunt,

in corde hominis; verum ea num-

quam distincte legere quis poterit,

nisi postquam ope intellectualis il-

lius, quod diximus, auxilii ad expe-

ditum suae rationis usum pervenerit.

» Sententiam nostram sive doctri-

nam hactenus expositam, Eminen-

tissime Princeps, probare solemus

variis argumentis ab experientia et

observatione psychologica petitis ,

quae huius loci non est exponere.

» Patet, autem, hac doctrina, ratio-

nalismi principium de nativa huma-

nae rationis independentia et abso-

luta, ut aiunt, spontaneitate radicitus

convelli; et tamen per eam nullatenus

tolli, sed omnino integram et sal-

vam in ea permanere nativam vim

omnem humanae rationis internam.

» Et possumus ex nostra doctrina

contra rationalistas sic contendere:

Si homo , ut ralionalistae docent,

primitus in hac terra in statu igno-