Sermo I .

Omnis, qui irascitur fratri suo, reus erit iudicio, Matthaei quinto .

Volens.Dominus noster Iesus Christus retrahere genus humanum a furore iracundiae animum deordinantis, ne prorumpat in aliquod damnum proximi, tanquam iudex rectissimus in verbo proposito cuilibet irascenti fratri suo praenuntiat poenam aeterni iudicii , cum dicit: Omnis, qui irascitur fratri suo etc. In quo quidem verbo valde ordinate proceditur. Nam primo describitur peccatum iracundiae quantum ad interiorem originem, quam habet ex malo animo: secundo, quantum ad exteriorem diffusionem sive operationem, quam habet in suo proximo sive obiecto: tertio, quantum ad finalem ordinationem, quam habet in aeterno supplicio. Primo describitur peccatum irae quantum ad interiorem originem, quam habet ex malo animo, cum dicit: Omnis, qui irascitur:

Glossa : " Ira est omnis malus motus ad nocendum: subitus autem motus, cui non consentitur, propassio est: accedente consensu, passio est". Sed omnis motus, sive bonus, sive malus, bonitate morali habet originem ab anima. Secundo describitur peccatum iracundiae quantum ad exteriorem diffusionem sive operationem, quam habet in suo proximo, cum subdit: fratri suo. Irascitur homo, cum inordinate movetur in se ipso interius: sed fratri suo, cum ille malus motus verbo vel facio ad nocendum proximo prorumpit exterius. Tertio describitur peccatum iracundiae quantum ad finalem ordinationem, quam habet in aeterno supplicio, cum subinfert: reus erit iudicio

I. Primo ergo describitur peccatum iracundiae quantum ad interiorem originem, quam habet ex perverso animo, cum dicitur: Omnis, qui irascitur. Tria namque sunt, quae perturbant animam secundum omnem sui potentiam ut causa et origo irae et furoris. Primum est error caecitatis et ignorantiae ex defectu veritatis discernendae; secundum est livor malignitatis et invidiae ex defectu caritatis fraternae; tertium est furor crudelitatis et vindictae ex defectu pacis et concordiae. Primum est in rationali: secundum, in concupiscibili: tertium, in irascibili.

Primo in homine, qui irascitur, est error caecitatis et ignorantiae quantum ad rationalem ex defectu veritatis discernendae; unde Ecclesiastici primo : Iracundia enim animositatis illius peruersio illius est. Ita enim pervertitur et conturbatur in ira oculus rationis, ut omnino non videat: vel distorquetur, ut perverse aliud pro alio probet et improbet et falsa pro veris approbet. Unde auctor dicit:

Impedit ira animum, ne possit cernere verum,

nec cognoscere, quam carus sit frater suus Deo speciositate virtutum, quam dives interius fecunditate bonorum operum, et quam propinquus Angelis per appetitum caelestium, eo quod in multis probatur, in diversis confunditur et in contrariis irritatur. Secundo in homine, qui irascitur, est livor malignitatis et invidiae quantum ad concupiscibilem ex defectu caritatis fraternae; unde Proverbiorum decimo quinto : Vir iracundus provocat rixas; qui patiens est mitigat suscitatas: et vigesimo sexto: Sicut carbones ad prunas et ligna ad ignem, sic homo iracundus suscitat rixas: Proverbiorum vigesimo nono: Et qui ad indignandum facilis est erit ad peccandum proclivior. Sicut enim omnium virtutum incrementum pendet ex caritate, sic omnia vitia sumunt incitamentum ex furore irae. Unde qui facilis est, ad iram propter livorem invidiae, erit ad omnia facinora et nocentia proximi proclivior. Unde Glossa super illud Proverbiorum vigesimo nono : Vir iracundus provocat rixas, dicit sic: "Ianua omnium vitiorum est iracundia: qua clausa, virtutibus intrinsecus dabitur requies, aperta, ad omne facinus armabitur animus".

Tertio in homine, qui irascitur, est furor crudelitatis et vindictae quantum ad irascibilem ex defectu pacis et concordiae; unde Proverbiorum vigesimo septimo : Ira non habet misericordiam nec erumpens furor. Iracundi enim ratione furoris non sunt dicendi homines, sed potius ferae furibundae, eo quod ad modum ferarum sunt sine misericordia, sugentes sanguinem aliorum: et propter hoc dabat bonum consilium Sapientia Ecclesiastici octavo: Cum iracundo non facias rixam, et cum audace non eas in desertum, quoniam quasi nihil est ante illum sanguis.

II. Sequitur: fratri suo; ubi secundo describitur peccatum iracundiae quantum ad exteriorem diffusionem , quam habet in suo proximo. Unde primo est irasci et hunc motum in animo retinere, deinde fratri, cum ille motus ad nocendum exterius prorumpit. Irascitur enim aliquis fratri suo tripliciter secundum tria instrumenta corporis, scilicet cordis oris et manus, per quae omnis motus irae, sive interior, sive exterior, habet exerceri. Nam primo irascitur aliquis fratri suo perverso iudicio malignae cogitationis in corde: secundo, duro verbo iniuriosae conviciationis in ore: tertio, pravo maleficio fraternae laesionis in opere.

Primo irascitur aliquis fratri suo perverso iudicio malignae cogitationis in corde. Hanc antem interiorem cogitationem illicitam et commotionem removet Dominus, cum dicit in hodierno Evangelio: Ego autem dico vobis: Omnis, qui irascitur fratri suo. Intelligitur expositio sic: id est, plus addo, quam non occidere, scilicet non irasci: nam qui non irascitur non solvit, sed perfectius implet. Unde Glossa ibi dicit: " Mandatum Christi non est contrarium Legi, sed latius Legem in se continens. Nam qui non irascitur non occidit, sed econtra licentia irascendi causa est homicidii. Et propter hoc Dominus aperit, omnem motum animi ad nocendum in homicidium computari ". Certe si hoc attenderet quilibet, nunquam in animo contra fratrem suum iracundiam retineret, nunquam maligna cogitatione ei patibulum in domo cordis pararet, sicut Aman paravit patibulum Mardochaeo in domo sua: et tamen ipse iracundus Aman fuit in eo tanquam homicida suspensus, non Mardochaeus . Tamen, cum "ira est ex causa, non est commotio illicita, sed iudicium, eo quod non irascitur fratri suo, sed vitio", secundum quod dicit Glossa . Unde in Psalmo: Irascimini et nolite peccare.

Secundo irascitur aliquis fratri suo duro verbo iniuriosae conviciationis in ore. Et hunc motum exteriorem removet Dominus, cum dicit: Omnis, qui dixerit fratri suo: Raca, vel fatue , quod fit, quando motus interior prorumpit in vocem exteriorem. Unda Glossa dicit, quod " raca est interiectio indignantis, exprimens nomen Hebraeum, quod interpretatur conos vel vacuus", sed fatue idem est quod infatuatum. Unde Glossa: "Non enim modicus furor est, quem Deus sale sapientiae condivit, infatuatum vocare et salienti Deo derogare". Tamen Glossa assignat differentiam inter irasci et dicere raca et dicere fatue sic: "Gradus sunt in istis peccatis. Primo est irasci et hunc motum animo retinere: plus est, si vocem commotio ipsa extorsit, qua feriatur ille cui irascitur: plus etiam, si certa vituperatio increpuit ". Hunc autem motum irae, qui est in verbo, removebat sanctus Joseph a fratribus suis, secundam quod dicitur Genesis quadragesimo quinto : Dimitti ergo fratres suos et proficiscentibus ait: Ne irascamini in via, dicendo unus alteri verbum iniuriosum. Nam qui conviciatur fratri suo vinculum fraternitatis dissolvit, rixas suscitat et lites incendit.

Tertio irascitur aliquis fratri suo pravo maleficio fraternae laesionis in opere. Et hoc peccatum irae removet Dominus, approbando quod dictum fuerat ab antiquis, scilicet non occides . Unde prohibendo motum irae mandatum de non occidendo non evacuavit, sed perfectius voluit observari. Nam " tolle iram, et homicidium non fiet" ; et de hoc dicitur Genesis quarto: Iratus est Cain vehementer: et sequitur: consurrexit adversus fratrem suum Abel et interfecit eum: et hoc est quod damnificat fratrem aliquando in persona, aliquando in rebus. Nam ex ipsa procedunt homicidia , furta , incendia et quaeque damna.

III. Tertio describitur in verbo proposito peccatum irae quantum ad finalem ordinationem, quam habet in aeterno supplicio, cum subinfert: reus erit iudicio. Quodlibet enim praedictum peccatum in proprio iudicio poenae ordinabitur. Nam primum peccatum irae ordinabitur in iudicio strictae examinationis, scrutantis et revelantis temeraria iudicia cordis: secundum peccatum irae ordinabitur in indicio opprobriosae vituperationis, increpantis iniuriosa verba oris: tertium peccatum irae ordinabitur in iudicio gehennae infernalis, punientis prava maleficia operis.

Primo omnis, qui irascitur propter errorem ignorantiae fratri suo maligna cogitatione, reus erit iudicio districtae examinationis, scrutantis temeraria iudicia cordis: unde Apocalypsis vigesimo : Vidi mortuos magnos et pusillos, stantes in conspectu throni, et libri aperti sunt. Et alius liber apertus est, qui est vitae; et iudicati sunt mortui ex his quae scripta sunt in libris secundum opera ipsorum. Tunc enim in die iudicii aperientur libri conscientiarum in conspectu Dei, cuius oculum sapientiae nihil latet: et iudicabuntur peccatores ex his quae invenientur in libris conscientiarum. Nam homo cum peccat, macula peccati in libro conscientiae scribitur, nisi per gratiam deleatur, et indicat peccatorem dignum morte aeterna. Unde Glossa super illud ad Romanos secundo: Inter se invicem cogitationibus

accusantibus aut etiam defendentibus, in die, cum iudicabit Deus occulta hominum, dicit sic: " Est sciendum, quod cogitationes tunc accusabunt animas, vel defendent, non utique illae cogitationes, quae tunc erunt, sed istae, quae nunc sunt in nobis, quarum notae quaedam et signacula relinquuntur in corde nostro velut in cera, quae in occulto nunc pectoris posita, in illa die manifestari dicuntur ". Et hoc est quod dicitur in verbo proposito: Omnis, qui irascitur fratri suo, reus erit iudicio, id est accusatione secundum intellectum. Unde ad evadendum illud iudicium dabat bonum consilium Apostolus primae ad Corinthios quarto : Nolite ante tempus iudicare, quoadusque veniat Dominus, qui et illuminabit abscondita tenebrarum et manifestabit consilia cordium.

Si hoc attenderet iracundus, nunquam fratri suo irasceretur in corde maligna cogitatione. Unde Bernardus: " Viri mali non attendunt iudicium, qui autem requirunt Deum advertunt omnia discernenda ". Et propter hoc cantat Ecclesia in morte cuiuslibet fidelis: Tremens factus sum ego et timeo, dum discussio venerit atque ventura ira.

Secundo omnis, qui irascitur propter livorem invidiae fratri suo dura locutione opprobriosae vituperationis, reus erit iudicio opprobriosae vituperationis, redarguentis opprobriosa verba oris: unde Matthaei duodecimo : De omni verbo otioso, quod locuti fuerint homines, rationem reddent in die iudicii. Ex verbis enim tuis iustificaberis et ex verbis tuis condemnaberis. Si enim de omni verbo otioso reddemus rationem in die iudicii, multo fortius de verbis iniuriosis vel criminosis. Sed quia " mors et vita in manu linguae ", secundum Glossam, ideo dicit: ex verbis tuis, scilicet " bonis", iustificaberis, et ex verbis tuis, scilicet " malis " et iniuriosis, condemnaberis, quando coram tota curia caelesti propter ea vituperaueris et culpaberis. Et quoniam, sicut maius peccatum est, quando non solum irascitur fratri suo in corde interius, sed etiam prorumpit in vocem exterius; ita maior ei poena debetur. Ideo dicit Dominus: Qui autem dixerit fratri suo; Raca, reus erit concilio. Unde Glossa : " Minus est iudicium, quando adhuc cum reo agitur, et est defensioni locus: plus concilium, quando iudices inter se conferunt, quo supplicio damnent quem constat esse damnandum ". Unde concilium non consuevit fieri nisi de.maioribus et gravioribus delictis.

De isto autem iudicio dicitur in Epistola Iudae: Ecce, venit Dominus in sanctis millibus suis facere iudicium contra omnes et arguere omnes impios de

omnibus operibus impietatis eorum, quibus impie egerunt, et de omnibus duris, scilicet verbis, quae loculi sunt contra Deum peccatores impii. - Certe si hoc iudicium attenderent iracundi, nunquam fratrem suum crucifigerent veneno conviciationis, sicut ludaei dicuntur crucifixisse Dominum sermone venenato.

Tertio omnis, qui irascitur propter furorem vindictae fratri suo prava laesione, reus erit iudicio gehennae infernalis, punientis impia maleficia operis: unde Apocalypsis vigesimo : Et dedit mare mortuos, qui in eo erant: et mors et infernus dederunt mortuos suos, qui in ipsis erant; et iudicatum est de singulis secundum opera ipsorum. Et infernus et mors missi sunt in stagnum ignis: haec est secunda mors. Et qui non inventus est in libro vitae scriptus missus est in stagnum ignis.

Sic apparet, quod " his tribus: iudicio, concilio, gehenna diversae mansiones in aeterna damnatione pro modo peccati signanter exprimuntur", secundum quod dicit Glossa super illud verbum hodierni Evangelii, scilicet: reus erit gehenna ignis. Rogemus ergo etc.