310 EX A C T I S CONSISTORIALIBUS

quod navigium pro traiectu resque omnes necessarias Missionariis commodasset ad eas insulas transmissuris: praetereaque hortatur , ut christianum propagare nomen, et saluti tot hominum sempiter- nae opitulari perseveret. Idem Pontifex a Ludovico X I V rege Gal- liarum per litteras rogavit ne gravaretur a Philippo V nepote suo contendere, ut bene coepta, bene vellet perficere. Huc accedit, Phi- lippum ipsum in tuitionem sacrae eius expeditionis annuos reditus addixisse ad duo millia nûmum: insuper in instituendis ad religio- nem incolis Hispanorum hominum operam singularem fuisse, inter- veniente nemine: postremo quod est de vita cognitum moribusque insulanorum, id apostolicis viris cognitum esse auctoribus.

Ex hac serie rerum, si modo ad praescripta examinentur iuris publici j quod tunc valebat cum illae res agerentur, eminere satis certam Hispaniae in Carolinas insulas auctoritatem. Etenim si ius imperii erudiendis barbaris gentibus recte quaeritur, profecto qui eas a superstitione ad Evangelium vindicare studuisset, maximum attulisse humanitatis lumen videbatur , cum omnis urbani cultus inclusa in religione semina putarentur, Hoc principio constituta saepe imperia, nominatim in plures Oceani insulas , quarum non paucae nomen ipsum a religione invenerunt. - Cum igitur vetus et rata insedisset in mentibus opinio, Carolinas insulas in Hispa- norum esse potestate, mirum non esse: quod, orto repente de earum possessione certamine, exarserit Hispana gens concitatione tanta ani- morum, ut nec tranquillitas mansura domi , nec amicitia foris vi- deretur.

His tamen rationibus illud a Germanis in genere iuris oppo- nebatur, insidendo obtineri terras oportere: idque, si recentia quae- dam facta animadvertantur, ratum iure gentium videri, legitimam in terras vacuas auctoritatem occupatione usuque gigni: occupatio ususque quamdiu absint, tamdiu perinde ac res nullius haberi ter- ras. Deinde, si factum spectetur, cum unius dimidiatique saeculi spatio possessionem Carolinarum Hispania intermisisset, adiudican- das ei videri, qui primus occupavisset. Huc accedere , quod anno MDCCCLXXV, cum quaedam, in caussa non multum dissimili, dis- sensio fuisset, Germania et Britannia testatae sunt, nequaquam se hispanicam in Carolinas dictionem agnoscere.

Ergo contrarias in sententias abeuntibus animis, maiora pro- hibere dissidia conati sumus , habitâque iurium et commodorum utriusque gentis ratione, qui Nobis modus ineundae concordiae ma- ximae opportunus videretur, fidenter significavimus. Aequitatem