Sermo I .

Diliges Dominum Deum titum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex tota mente tua, Matthaei vigesimo secundo .

Prothema. Sicut meridiana lux clara est, et sicut nubes roris in die messis.

Verba secundo loco proposita leguntur Isaiae decimo octavo, in quibus divinae sapientiae collatio describitur fervida, lucida, frigida et fecunda. Fervida, inquam, contra tepiditatem negligente: lucida contra tenebrositatem ignorantiae; frigida contra caliditatem concupiscentiae ; fecunda contra sterilitatem avaritiae. Quod antem sit sine negligentiae tepiditate fervida, tangitur, cum praemittitur: Sicut meridiana lux: lux enim in meridie maiorem habet fervorem. Contra ignorantiae tenebrositatem lucida, notatur, cum sequitur: clara est. Contra concupiscentias caliditatem frigida, notatur, cum dicitur: et sicut nubes roris. Contra avaritiae sterilitatem fecunda, notatur, cum subiungitur: in die messis. - Cum ergo nostra sit intentio communis de ipsius divinae Sapientiae abysso aliquid haurire velut stillam de stilla in medio proponendum: ante omnia misericors et fontale principium, quod est primum lumen, humiliter imploremus, ut sua benigna condescensione in hujusmodi collatione auferat a nobis tepiditatem negligentiae, tenebrositatem ignorantiae, caliditatem concupiscentiae et sterilitatem avaritiae, ut tandem sine omni negligentia fervidi, sine ignorantia lucidi, sine concupiscentia frigidi et sine avaritia fecundi possimus ea proferre in medium, quae sint ad laudem et gloriam etc.

Diliges Dominum Deum tuum etc. Quoniam bonitatis magnae est se licite communicare malis et inimicis; ideo Dominus noster tanquam bonus doctor voluit communicare doctrinam veritatis etiam malignis ludaeis, dolose eum interrogantibus, cum ad eorum quaestionem utilitatis, quamvis procederet ex animi dolositate, dedit responsionem veritatis, cum dicit in verbo proposito: Diliges Dominum Deum tuum etc. Ubi elegantissimo et miro modo ordinate procedit ordinando totum hominem secundum omnem sui potentiam ad Deum mediante triplici virtute theologica. Nam primo, regulat concupiscibilem in summo diligibili imperando actum caritatis: secundo, elevat irascibilem in summo honorabili insinuando obiectum Divinitatis: tertio, illustrat rationalem in summo intelligibili explicando modum veritatis. Primum habet per. caritatem; secundum, per spem: tertium, per fidem. Primo igitur imperat nobilem actum caritatis regulando concupiscibilem, cura dicit: Diliges. Iste actus dilectionis elicitur a concupiscibili potentia. Secundo, insinuat honorabile obiectum Divinitatis elevando irascibilem, cum subdit: Dominum Deum tuum. Deus enim proprie et principaliter est obiectum caritatis: et haec est ratio, quia dilectio Dei est primum et maximum mandatum . Nam proximus et omnis homo non debet diligi nisi propter Deum, aut in Deo ratione divinae imaginis et similitudinis: unde simile mandatum reputatur. Si autem aliter diligatur aliquis quam propter Deum aut in Deo, scilicet per affectum cognationis et carnis vel alicuius commodi, non virtus caritatis, sed actus naturalis dici potest. Tertio, explicat utilem modum veritatis illustrando rationalem, cum subinfert: ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex tota mente tua.

I. Dicimus. ergo: Diliges, ubi imperat caritatis actum: iste actus dilectionis est virtutis caritatis ratione incomparabilis praeeminentiae, utilitatis et excellentiae. Primo et principaliter imperatur sub legis praecepto et etiam dicitur maximum propter tres rationes. Nam respectu praeceptorum habet primitatem virtuositatis in essendo: respectu virtutum habet maioritatem dignitatis in merendo: respectu operum habet delectabilitatem acceptationis in remunerando. Et sic dat praeceptis vigoris efficaciam, tribuit virtutibus pulcritudinis formam et imponit operibus retributionis mensuram . O virtus deifica, in qua omnia praecepta radicaliter fundantur, per quam ceterae virtutes ad meritum informantur, et secundum quam cuncta opera acceptantur)

Primo illud praeceptum dilectionis respectu praeceptorum habet primitatem virtuositatis in essendo; unde ipsa est quae dat praeceptis vigoris efficaciam, secundum Gregorium , qui dicit super illud: Hoc est praeceptum meum, ut diligatis invicem, sicut dilexi vos: "Quid est, quod de dilectione quasi de singulari mandato nos admonet, nisi quia omnia praecepta multa sunt et unum ? Multa propter diversitatem operis, unum in radice caritatis ". Et propter hoc dicitur in hodierno Evangelio : In his duobus mandatis universa Lex pendet et Prophetat, quia ad dilectionem Dei et proximi tanquam ad primarium et radicale fundamentum introducunt Hoc intelligens, Apostolus dicebat ad Ephesios tertio: In caritate radicati et fundati etc. Miseri, qui hoc fundamento carent, quia quidquid superaedificant, totum crescit ruinae; unde et opera facta extra caritatem nunquam reviviscunt, cum fuerint sine radice. Et ob hoc dicit Gregorius : " Nec habet aliquid viriditatis ramus, nisi maneat in radice caritatis ".

Secundo ista virtus dilectionis respectu virtutum habet maioritatem dignitatis in merendo, eo quod virtutibus dat formam: unde primae ad Corinthios decimo tertio : Maior autem horum est caritas: ubi Apostolus discurrendo per omnes virtutes, tam politicas quam theologicas, concludit tum ratione remotionis, tum ratione positionis, quia caritas habet maioritatem. Nam posita caritate, ponitur omne meritorium, et illa remota, removetur omne utile ad salutem. Ipsa certe sola est, quae dat formam meriti. Unde ceterae virtutes sunt informes sine ipsa, quia non habent meritum gratuitum nisi per ipsam. Quemadmodum enim colores perdunt esse formale et pulcrum, discedente luce, et recuperant, ea adveniente: ita virtutes, discedente caritate ; et hoc est quod dicitur primae Ioannis secundo: Qui diligit fratrem suum in lumine manet, qui autem odit fratrem suum in tenebris est. Hinc est, quod Angustinus dixit: " Habe caritatem, et fac quidquid vis".

Tertio iste actus dilectionis respectu operum babel delectabilitatem acceptationis in remunerando, eo quod imponit operibus retributionis mensuram: secundum enim caritatem viae mensurabitur gloria patriae, ut, ubi plus de dilectione, ibi plus de beatifica visione, quia magnitudo meriti non consistit in exteriori opere, sed interiori dilectione. Hinc est, quod martyrium, quod est maioris praemii inter omnia, quae facit homo, dicitur esse opus caritatis maius, secundum illud Ioannis decimo quinto : Maiorem hac dilectionem nemo habet, ut animam auum ponat quis pro amicis suis. Rationem Iulius assignat Apostolus ad Romanos decimo tertio: Si quod est aliud mandatum, in hoc verbo instauratur: Diliges proximum tuum sicut te ipsum. Dilectio proximi malum non operatur. Plenitudo ergo Legis est dilectio, quasi dicat: si homo deficiat, et cum eo dispensetur ratione necessitatis in aliis mandatis, potest in isto recuperari ratione suae plenitudinis et perfectionis. Gregorius decimo Moralium : " Nimirum, cum una eademque sit caritas, si mentem plene ceperit, hanc ad innumera opera multiformiter accendit "; sed tamen in isto non potest dispensari, eo quod eius defectus et amissio, ut in aliis mundatis, non potest instaurari, quoniam non est digna ponderatio animae diligentis.

II. Sequitur: Dominum Deum tuum: ubi insinuathonorabile obiectum Divinitatis et etiam totius Trinitatis. Non enim vacant a mysterio haec tria vocabula: Dominum Deum tuum, eo quod per ipsa manifestatur trinitas divinarum personarum conferentium nobis tria maxima beneficia, per quae ad Dei dilectionem delectabiliter allicimur. Unde Dominus dicitur propter conditionem naturalis esse in creatione: Deus, propter collationem multiplicis gratiae in conservatione: tuus, propter donationem sui ipsius sive hereditatis perpetuae in glorificatione. Et sic, appropriate loquendo, per Patris potentiam creamur, per Filii sapientiam conservamur, per Spiritus sancti clementiam glorificamur.

Primo diliges Dominum propter conditionem naturalis esse in creatione: unde Deuteronomii decimo : Et nunc, quid aliud Dominus Deus tuus petit a te, nisi ut timeas Dominum Deum tuum et ambules in viis eius et diligas eum? - Quia homo tenetur et obligatur Dominum timere humiliter, obedire fideliter et diligere ferventer ratione beneficii, quod sibi contulit in creatione, cum eius esse fecit insignitum divina imagine, ratione cuius ad haec tria adimplenda habet possibilitatem: ideo tanquam ex debito hoc requirit, cum dicit: Et nunc, quid aliud Dominus Deus tuus petit a te, nisi ut timeas Dominum Deum tuum? Ecce, timor humilitatis et subiacentiae ; et ambules in viis eius, ecce, labor fidelis obedientiae in exsecutione mandatorum, quae nomine viarum designantur: et diligas eum, ecce, fervor sinceritatis et benevolentiae.

Secundo diliges Deum propter collationem multiplicis gratiae in conservatione; unde in Psalmo : Qui diligitis Dominum odite malum: custodit Dominus animas sanctorum suorum.

Qui diligitis Dominum, operando bonum per amorem: odite malum, declinando peccatum per timorem, quia per Dei amorem et timorem homines sancti efficiuntur et beneficium custodiae et conservationis a Deo merentur. Unde sequitur: Custodit Dominus animas sanctorum suorum , multorum beneficiorum collatione. Ad hanc custodiam et conservationem omnium creaturarum servitia et beneficia concurrunt. Angeli enim ministraui ei, caeli dant ei lucem in die, ut operetur, tenebras in nocte, ut quiescat, et temporum utilem vicissitudinem. Aerem fecit Deus, ut praeberet homini utilem calorem et omne genus avium ei ministraret. Aquam fecit, ut sibi potum tribueret, sordes purgaret, arentia irrigaret et diversitatem piscium ad suum usum nutriret. Terram fecit, ut eum portaret , pane confortaret et vino laetificaret . Totus mundus servit homini, quia factus est pro homine. Ratione ergo tantorum beneficiorum, qui diligitis Deum, hoc probate per exhibitionem bonae operationis, alioquin de ingratitudine arguemini .

Tertio diliges Dominum Deum tuum propter donationem hereditatis perpetuae in glorificatione: unde in Psalmo : Domine, dilexi decorem domus luae et locum habitationis gloriae luac.

Iste decor nihil aliud est nisi divina refulgentia, ex qua micant divini radii splendoris facientes caelum empyreum domum decoris, propter refulgentiam divinae claritatis: et locum habitationis gloriae tuae, propter communicationem gloriae Divinitatis. O quam illustris et speciosus est iste decor domus tuae, Deus, et quanto affectu et desiderio diligendus ! O quam felix et sanctus est iste locus habitationis gloriae tuae, quanta aviditate appetendus, in quo Deus abundantius se ipsum delectabiliter Beatis perpetualiter communicat in eis habitando per gloriam !

III. Tertio subinfert: ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex tota mente tua; ubi explicans utilem modum veritatis, miro et ineffabili modo summus Magister, Christus, docuit, qualiter Deus diligendus , in his tribus vocabulis: corde, anima et mente. Nam homo Deum non potest diligere, nisi ei uniatur: uniri ei non potest, nisi eum cognoscat, habeat et teneat secundum tres nobiles suas potentias, id est intelligentia, voluntate et memoria, in quibus est Dei imago, secundum Augustinum . Cum vero cognoscere sit intelligentiae, habere voluntatis, tenere memoriae; ideo necessario ad Deum diligendam actus istarum trium potentiarum debent concurrere, quae nomine cordis, animae et mentis designantur ; quoniam intelligentia per cor, voluntas per animam et memoria per mentem secundum Augustinum in hoc loco accipitur. Et sic primo est Deus diligendus fideliter, ne intelligentia seducatur erroris falsitate: secundo, sinceriter, ne voluntas alliciatur carnis voluptate: tertio, indesinenter, ne memoria frangatur operis discontinuitate. Et ista divisio traditur a beato Augustino , qui hunc locum ita exponit: "Ex toto corde, id est intellectu sine errore: ex tota anima, id est voluntate sine contradictione: et ex tota mente, id est memoria sine oblivione ". Et sic divina dilectio est illuminativa omnium credendorum: aspernativa, carnalium delectationum: et continuativa, bonarum operationum.

Primo diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, id est cum soliditate fidei in intellectiva, ne seducaris a fallaciis: unde Deuteronomii sexto : Audi, Israel, Dominus Deus noster Dominus unus est. Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde.

Audi, Israel, fideliter credendo corde, ut nulla aequipares disparia ficte imaginando, alios deos esse. Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde, efficaciter comprobando opere, ut nulla admittas contraria, eo quod nihil aliud debet per affectum cor alligare praeter eum cui totum cor debetur in dilectione. Unde cum aliquid amamus supra Deum, vel praeter Deum, nequaquam ex toto corde diligimus eum. Nam sicut intellectus errat in cognoscendo, ita et affectus in diligendo.

Secundo diliges Dominum Deum tuum ex tota anima tua, id est cum sinceritate animi in affectiva, ne alliciaris a blanditiis: unde Canticorum quinto : Anima mea liquefacta est, ut dilectus meus locutus est mihi.

Tunc anima liquescit a Dei mulcentis melliflua locutione, sicut cera, quae fluit a facie ignis, cum in eius meditatione exarilescit igne divini amoris, et tunc resolvitur in aquam devotionis ad inspirationem et immissionem alicuius radii spiritualis

velut glacies, quae resolvitur ad ardorem ignis materialis

quando est in ferventissimo desiderio et amore solis spiritualis, ut totaliter recolligat se ad interiora nec sit dispersa ad exteriora, ne interponatur aliqua nubes aquosa carnalis frigiditatis, sed immediate recipiat immissionem divinorum radiorum totum cor inflammantium.

Tertio diliges Dominum Deum tuum ex tota mente tua, id est cum sedulitate studii in affectiva, ne frangaris ab obsequiis: unde Deuteronomii quinto dicit Dominus: Quis det, talem eos habere mentem, ut timeant me et custodiant universa mandata mea in omni tempore? - Ecce, Dominus ostendit affectum suae bonitatis, cum optat in nobis, ut per eius timorem filialis reverentiae continue et indesinenter et sine diminutione adimpleamus eius praecepta, ut impleatur in nobis illud Proverbiorum decimo septimo: Omni tempore diligit qui amicus est, quia divina dilectio ratione continuitatis debet esse ad modum mortis et inferni, quia quod semel ab eis capitur, nunquam dimittitur: unde in Canticis: Fortis est ut mors dilectio, dura sicut infernus demutatio. Rogemus ergo etc.