MEMBRUM IV.

Utrum omnia nomina quocumque modo dicta de Deo, differant nomine et ratione, vel nomine solo ?

Quarto quaeritur, Utrum omnia nomina quocunque modo dicta de Deo, differant nomine et ratione, vel nomine solo ?

Et in hoc primo quaeritur, Unde venit tanta multitudo nominum sive attributorum ?

1. Cum enim divina essentia simplex sit et in fine simplicitatis, et simplex non est designabile nisi uno modo, et hoc privative, scilicet cui pars vel compositio non est, videtur quod divina essentia non debeat habere nisi unum nomen, et hoc privativum, sive negativum.

2. Adhuc, Cum dicit Boetius in libro de Trinitate, quod divina essentia sive est forma, sive materia, videtur quod non sit nominabilis nisi nominibus abstractis, ut virtus, sapientia, justitia: et non talibus nominibus ut sapiens, justus, et hujusmodi.

3. Adhuc, Cum, ut dicitur in libro de Causis, non nominetur prima causa nisi a suis causatis secundis, et nomina illorum non sint ei propria, videtur quod numquam nominetur nomine proprio: et sic videtur, quod nullum sit nomen ei proprium.

Ulterius quaeritur, Cum haec nomina dicantur de creatore et creaturis, utrum univoce vel aequivoce dicantur de illis ?

Dicunt enim quidam, quod aequivoce, fundantes se super hoc, quod cum substantia divina non sit in aliquo genere, sed eminenter extra omne genus, et ante omne genus, et cum univoca semper sint in eodem genere, quod nihil potest esse univoce dictum de substantia divina et de creatis.

Sed contra hoc objicitur:

1. Angustinus in libro I de Doctrina Christiana, hanc dat divisionem: " Rerum quaedam sunt quibus fruendum est, quaedam quibus utendum, quaedam quae fruuntur et utuntur . " Si haec divisio debeat esse bona, oportet quod divisum univoce dicatur de dividentibus. Dividentia autem sunt creata et increata.

Ergo aliquid univoce dicitur de creatis et increatis.

2. Adhuc, Hieronymus dat hanc divisionem.: " Omne quod est, aut est ingenitum sive non genitum, aut factum.. Ingenitum ut Pater et Spiritus sanctus: genitum, ut Filius: factum, ut creatura. " In hac divisione divisum est omne quod est. Ergo univoce dictum de dividentibus. Dividentia autem sunt factum, sive creatum et increatum. Ergo aliquid univoce dicitur de creato et increato.

3. Idem habetur ex verbis Augustini in libro de Natura boni, ubi dicit, quod " omne bonum aut est Deus, aut ad Deum. " Et constat,, quod bonum ibi in communi accipitur ad bonum increatum et ad bonum creatum, et non in communitate nominis tantum, sed etiam in una intentione communi.

4. Adhuc, Logice arguitur sic: In non univocis abusiva est comparatio. Sed nos quantitate virtutis Deum dicimus esse majorem omnibus, et bonitate meliorem, et sapientia praestantiorem. Oportet ergo secundum regulam logicae, quod virtus, bonitas, sapientia univoce dicantur de Deo in quo notatur excessus, et de creaturis respectu quarum notatur excessus.

5. Adhuc, Logice objicitur sic: Regula enim est in logicis, quod dictio exceptiva non excidit nisi a termino qui univoce dicitur de excepto, et de his a quibus excipitur. Sed, I ad Corinth. xv, 26 et 27, dicit Apostolus sic: Cum antem dicat: Omnia subjecta sunt ei, sine dubio praeter eum qui subjecit ei omnia. Oportet ergo, quod in generalitate istius termini, omnia, contineantur et Pater exceptus et creatura subjecta. Terminus autem dicitur univoce de omnibus quae continentur in generalitate sua. Ergo iste terminus, omnia, univoce dicitur de creato et increato.

6. Idem concluditur per hoc quod habetur, Marc, x, 18: Nemo bonus, nisi solus Deus. Ibi enim haec dictio, nisi, tenetur exceptive, et excipit a communi-

tate istius nominis, bonus, Ergo bonum univoce dicitur de Deo et de aliis hominibus.

7. Adhuc, Quidam objiciunt sic: Cum dicitur, Omnis substantia est: aut in generalitate hujus nominis substantia continetur Deus, aut non. Si sic, habetur propositum, scilicet quod hoc nomen, substantia, communitate univoci dicitur de Deo et aliis substantiis. Si non, tunc haec est vera, Omnis substantia est, et nulla earum est Deus: et ex hoc ulterius concluditur, quod Deus nulla substantia est, quod expresse falsum est et haereticum.

Ulterius quaeritur, Cum multa sint nomina divina et attributa, utrum, differant nomine et ratione, vel nomine tantum ?

Et videtur, quod nomine tantum. Res enim significata eadem, est, divina scilicet essentia: et ejusdem rei simplicis et uno modo se habentis unica et eadem est ratio: videtur ergo, quod omnia conveniant ei secundum eamdem rationem.

In contrarium hujus est regula grammaticae, quod scilicet ubicumque sunt multa nomina unius rei, secundum rationem illa nomina sunt synonyma, sive sint propria, sive appellativa. Propria, ut Marcus, Tullius, Cicero. Appellativa, ut ensis, mucro, spada, gladius. Cum ergo dicitur, Deus justus, misericors, sapiens, bonus, omnia ista et similia de Deo dicta sunt synonyma, quod aperte falsum est.

Solutio. Ad primum quaesitum dicendum., quod multitudo nominum sive attributorum divinorum et secundum philosophiam et secundum theologiam provenit ex summa perfectione et eminentia substantiae divinae: haec enim accipitur ut causa universalis praehabens et eminenter habens in seipsa et ut seipsam omnes bonitates quae procedunt ab ipsa in participantia creata ab ipsa, sicut dicit Dionysius: et quia omnes praehabet bonitates, ab omnibus denominatur. Bonitates autem dico secundum Anselmum, processiones a prima causa fluentes, quas omni rei et unicuique rei melius est esse quam non esse. Quia enim omnes istas praehabet, et unumquodque nominatur ex eo quod habet in seipso, ideo ab omnibus istis nominatur, et sub istis innotescit. Quia, sicut dicit Dionysius, per illas ut per lumina quaedam et radios expandit et diffundit se super omnem naturae vultum, et immittit se simpliciter existentibus secundum analogiam suae existentiae: viventibus autem vitaliter secundum analogiam qua participant vitam, sentientibus autem sensibiliter, et irrationabilibus irrationabiliter, et intellectualibus intellectualiter secundum habitudinem qua se habent ad vitam, sensum, rationem, et intellectum. Unde Deus quando secundum aliquid nominatur, non potest uno nomine nominari, sed multis: quia multis innotescit et non uno: quae cum omnia praehabet in seipso ut causa, et quae omnia est, secundum quod in ipso sunt, et sic nominatur mystice secundum Dionysium. Nominatur enim his ut species sive materia, et sic dicitur per se essentia, per se substantia, per se bonitas, per se sapientia, et sic de aliis. Nec tantum mysticis, sed etiam symbolicis affirmativis, quando corporalium proprietates ad dissimiles similitudines referantur, ut paulo ante dictum est.

Ad primum ergo dicendum, quod licet divina essentia simpliciter sit et semper uno modo se habens realiter et in se, multorum tamen est per se causa, sicut dicit Dionysius, quod per se participationes, ut per se essentia, et per se bonitas, per se causa sunt essentiae participatae et bonitatis participatae: et ideo ab istis et secundum ista proprie nominatur, sicut dicit Plato, quod per se formae causae per se sunt formarum in materia, quas imagines vocavit, eo quod ad imitationem illarum, materiae sunt impressae.

Ad aliud dicendum, quod licet divina

essentia simplex sit, tamen in ea verissime est in esse, et quod est, et quis est: sed haec in ea non sunt sub differentia, sed sub identitate. Idem enim est in ea quo est et quod est et quis est: et quia ista sunt in ea, ideo aliquando nominatur ut quo est, ut cum dicitur sapientia, bonitas: aliquando ut quod est, ut cum dicitur Deus sapiens, bonus: aliquando ut quis est, ut cum dicitur Pater et Filius.

Ad aliud dicendum, quod et proprio nomine et symbolico nominatur essentia divina. Secundum Dionysium enim et Platonem, qui per se. formas posuerunt et participationes quas causa universalis praehabet, quae causa est per se, et non per accidens, sicut in II Physicorum dicit Aristoteles, quod statuarius per se causa est statuae, Polycletus autem per accidens. Per se enim est, quae disponitur eadem forma cum effectu: sed in causa est ut participatio, et secundum se et simpliciter existens: in participante autem ut in alio materiali. Et in omnibus talibus est duplex via cognitionis nostrae, scilicet a causa ad effectum, vel e converso ab effectu in causam. A causa in effectum, si procedimus a participatione secundum se accepta in participans et participatum. Et sic dixit Plato formarum imagines a per se formis procedere, sicut sigillata a sigillo: cum tamen formae sigillantes sint secundum se in nullo communicantes materiae sigillatarum formarum. Et hoc modo dicit Aristoteles in VII primae philosophiae, quod domus est ex domo, et sanitas ex sanitate. Et si hoc modo accipimus divinam essentiam ut causam universalem omnia suis bonitatibus imprimentem sive sigillantem et formantem, tunc multis propriis nominibus nominamus eam, quae sibi soli conveniunt et non effectibus, et sic dicimus eam. per se essentiam, per se substantiam, per se bonitatem, et per se sapientiam, et sic de aliis: quae omnia soli essentiae divinae conveniunt, et non aliis. Si autem e converso ab effectibus ascendimus in causam, tunc necesse est ire triplici via. Si enim manuducimur convenientia causati ad causam simpliciter, tunc non possumus nominare causam nisi nominetur effectus, ut procedit objectio: quia sic pro certo nomina translata sunt et impropria. Sic enim dicimus bonum a quo bonum, et ens a quo ens, et justum a quo justitia. Si autem manuducimur convenientia comparata inter causam et effectum, quia scilicet omne in quo convenit causa cum effectu, eminenter est in causa, et secundum analogiam propriae potestatis in effectu: sic supereminentiae nominibus nominabimus eum, ut cum dicitur, Deus est substantia, non substantia, sed super omnem substantiam, et sic de aliis quae affirmative praedicantur de Deo et creaturis. Si autem ascendimus ab effectu in causam sub differentia, tunc cum differentia sit causa oppositionis, oppositio autem causa privationis et negationis, Deum non possumus nominare nisi nominibus privativis et negativis: quia quidquid dicimus de creatura, hoc modo negamus de creatore. Et ideo dicit Dionysius, quod " in Deo oportet affirmare omnium positiones secundum primam viam convenientiae, simpliciter scilicet et omnes potentius negare secundum tertiam viam, tamquam super omnia existente secundum mediam viam. " Et hujus causa est, quia nominationes nostrae sunt secundum cognitiones nostras, et sicut cognoscimus, ita nominamus.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum quod diversorum in hac quaestione diversae sunt sententiae, sicut patet in diversis summis Magistrorum. Praepositivus enim et sui sequaces dixerunt, quod nihil dicitur univoce de Deo et creaturis. Et isti concedunt, quod termino semel posito theologica facultas utitur aequivoce: quamvis hoc non contingat in aliis facultatibus. Et hujus causam dicunt: quia theologica supra rationem sunt, et ut possumus, ut dicit Gregorius, balbu-

tiendo excelsa Dei resonamus. Et ideo dicunt, quod quamvis in divisione Augustini: " Rerum quaedam etc, " et in divisione Hieronymi: " Omne quod est, etc, " et iterum in divisione Augustini: " Omne bonum, etc, " divisum semel ponatur cum dividentibus, reddendum est sub diversa ratione, et sic aequivoce sumendum.

Ad id autem quod logice objicitur de comparatione, dicunt quod abusiva est praedicatio, et non propria: cum id in quo notatur comparatio, non insit utrique comparatorum per unam rationem.

Ad id quod objicitur de omnibus exceptivis, dicunt quod dupliciter apponitur exceptio ad terminum in quo fit exceptio. Aliquando apponitur ad excipiendum in suppositis termini respectu praedicati, quod notatur subjecto gratia suppositorum inesse, ut omnis homo currit praeter Socratem. Aliquando apponitur ad determinandum confusionem aequivocationis tantum, ut cum dicitur, omnis canis praeter caelestem. Et sic dicunt accipi dictionem exceptivam epistolae primae ad Corinthios, xv, 26 et 27, et Marci, x, 18: et ideo non oportere terminum esse univocum a quo fit exceptio. Similiter dicunt de adjectivis, quod aliquando apponuntur substantivis ad restrictionem communitatis, ut cum dicitur, animal risibile est homo. Aliquando ad determinationem confusionis quae est in aequivoco. Convenienter enim dicitur, canis latrabilis currit: et non convenienter dicitur, homo risibilis currit propter nugationem. Inutiliter enim ponitur risibile ad hominem, cum non sit aequivocum homo: non inutiliter autem ad canem latrabile, cum per ipsum determinetur confusio aequivoca.

Sic ergo solvunt isti ad inductam quaestionem.

Sunt alii qui omnino contrario modo dicunt istis, dicentes nomina mystica univoce dici de creatore et creatura, utcum dicitur Deus justus, propter simplicitatem notatur justitia quae est Deus:

cum vero dicitur, homo est justus, notatur justitia quae inest homini et est accidens: sed quia ratio justi secundum quod est justum, non sumitur ex eo cui inest, eo quod hoc non est essentiale justitiae, sed sumitur ab habitudine ad actum, dicitur enim Deus justus, quia retribuit pro meritis: et dicitur homo justus, quia reddit unicuique quod suum est. Et sic una communi ratione et Deus dicitur justus, et homo dicitur justus: et si differunt in hoc, quod Deus est justitia sua, et homo non est justitia sua, dicunt quod ab hoc nomen non trahit rationem: hoc enim accidit ei in quantum est justitia Dei, et in quantum est justitia hominis: et ideo non impedit, quin una sit substantiae ratio justitiae cum dicitur Deus justus, et cum dicitur homo justus. Eodem modo dicunt de nominibus his, essentia, substantia, vita, bonitas, et hujusmodi. Et illi concedunt auctoritates et argumenta inducta pro illa parte.

Sed cum justitia Dei pro certo in genere non sit, et similiter essentia et substantia: justitia autem hominis essentia et substantia in genere est, eo quod omnis forma praedicabilis de aliquo creato, in genere est: et id quod est in genere, cum eo quod est extra genus, nullo modo potest intelligi esse univocum: eo quod repugnantia intellectuum esset circa idem: ideo videtur dicendum, quod nec univoce, nec penitus aequivoce dicitur idem de creatore et creatura, sed secundum communitatem analogiae, hoc est, secundum proportionem habitudinis ad unum commune secundum rationem. Sic enim dicitur Deus essentia qua ipse est, et homo essentia qua est, et esse Deo et creaturae commune est: et sic dicitur Deus substantia qua in se subsistit, alio non. indigens creaturae modo: et creatura dicitur substantia qua in se subsistit, alio indigens creaturae modo. Et sic dicitur Deus justus justitia qua retribuit, et quae ipse est suo modo: et homo dicitur justus justitia qua reddit, unicuique quod suum est, et quae ipse non est suo modo.

Et sic ista per prius et posterius dicuntur de Deo et creatura, ut supra in quaestionibus de uno, vero, et bono determinatum est.

Et secundum hoc ad objecta respondendum est,

Ad auctoritates quidem Hieronymi et Augustini dicendum, quod sufficit, quod divisum secundum communitatem analogiae reddatur dividentibus, et non oportet quod omnino univoce praedicetur de illis, ut patet cum dicitur, Entium aliud substantia, aliud accidens: et, Entium aliud potentia, aliud actus.

Ad aliud dicendum, quod comparationes duobus modis fiunt. Uno modo per intentionem formae quae una ratione inest utrique. Alio modo fundantur super unam formam, quae secundum gradus et majoris et minoris perfectionis est in comparatis: et sic sufficit communitas analogiae: sicut dicimus, quod intellectualis est homo, intellectualior Angelus, intellectualissimus Deus. Et haec est solutio Anselmi. Unde dicit: " Qui crediderunt aliqua univoca esse propter hoc, quod comparantur, non sufficienti crediderunt signo. " Comparationi enim sufficit, quod una aliqua forma sit in comparatis, vel secundum intensionem et remissionem, vel secundum gradus diversae perfectionis: et sic Deus dicitur justissimus, optimus, sapientissimus, et in essentia et substantia praestantissimus. Ad id autem quod objicitur de exceptivis, plana solutio est: termino enim a quo fit exceptio, sufficit quod communis sit secundum analogiam: ut cum dico, omne intellectuale habet intellectum deiformem praeter hominem.

Ad id quod objiciunt per hanc, Omnis substantia est, dicendum quod in communitate hujus termini, substantia, continetur Deus communitate analogiae. Analogum enim et etiam aequivocum confundi et distribui possunt etiam signo universali distributivo, maxime respectu praedicati quod per eamdem, analogiam redditur partibus distributi, ut est hoc, praedicatum est quod non est tertium.

adjacens, sed alterum extremorum, ut cum dicitur, omnis substantia est.

Ad id quod ulterius quaeritur, respondendum est per distinctionem: potest enim nomen attendi penes significatum, et secundum modum significandi: et si ratio sumatur ex parte significati, idem significant omnia nomina divina, et hoc significatum ejusdem rationis est secundum rem. Si autem attendatur secundum modum significandi, cum non sit unus modus significandi quo significatur Deus ut essentia, et quo significatur ut sub-

stantia, et ut justitia, et ut sapientia, et sic de aliis, si ratio sumatur ex parte modi significandi, non erit una et eadem ratio in omnibus nominibus divinis, sicut non est una ratio dicendi. Modus enim dicendi sequitur modum significandi: quia sicut intelligimus, ita significamus et dicimus. Et sic patet, quod propter diversum modum dicendi, nomina non sunt synonyma, et propter unam rem dictam non realiter sunt diversarum rationum, et propter diversum modum dicendi diversarum sunt rationum secundum quid et non simpliciter.

Et per hoc patet solutio ad totum.