362 INSTRUCTIO

stes sive de visu, sive de auditu haberi non poterunt, consideran- dae erunt circumstantiae omnes in facto concurrentes, et .diligenter ponderandae, ut videatur , utrum ex illarum complexu exurgere possit moralis illa certitudo quae necessaria est ut iudicium pro- feratur. (1) Porro circumstantiae istae praecipuae sunt : aetas per- sonae, quae mortua dicitur, utrum senior, an iunior fuerit ; tem- pus eiusdem discessus a patria et familia, utrum longius an bre- vius; locus, vel loca, ad quae se contulerit, utrum valetudini cor- porali noxia, an et quibus vicissitudinibus subiecta fuerint, ex. gr. num ibidem bella , vel pestilentiae saevierint ; eiusdem personae physica constitutio, utrum sana et robusta,- an debilis et infirma. Erit similiter perpendenda causa, quare e propria discesserit domo, utrum nempe ad negotium vel ad artem aliquam exercendam, an potius ut coniugem derelinqueret. Haec cognosci vel deduci pote- runt ex benevolis, aut contrariis relationibus , quas vel coniuges habuerunt inter se, durante eorum contubernio, vel ille qui disces- sit, continuavit cum altero coniuge sive per litteras sive per nun- cios; si enim constiterit, ad tempus talem epistolarum sive rela- tionum consuetudinem adfuisse, et postea cessasse, quin cessationis causa aut ratio appareat, gravis de morte obita praesumptio ha- bebitur; si e contra constiterit eum, qui discessit, nunquam episto- larum commercium habuisse cum sua familia, aut cum propinquis et amicis, indicium mere negativum nullam probationem facere poterit. Ponderandum quoque erit genus vitae , quod discedens in aliena regione amplexus fuerit; si vitam et artem militarem exer- cendam elegerit, vel arti nauticae aut servitio alicuius navis sese addixerit, et cognoscatur, in quo exercitu militaverit, aut in qua navi servierit, inquisitiones erunt faciendae penes duces exercitus illius, et penes gubernatores vel officiales navis. Si cognita fuerint loca, in quibus commoratus est, in singulis locis, et praesertim in illo, in quo commorabatur , quando eius indicia perdita fuerunt, investigationes erunt faciendae. Ad bas tribunal adhibebit idoneas personas, si praesto sint, vel etiam civiles auctoritates, ab iisdem postulando ut, quibus pollent modis, de illo opportunas investiga- tiones faciant, atque etiam in subsidium vocentur publica diaria cum indicatione nominis, cognominis, patriae, professionis, et con- ditionis illius, de quo quaeritur. Item si fieri possit, tribunal cu-

(I) Abbas in Cap. In praesent. de iudicantia, ut diligenter omnibus pon-

Sponsal. num. 6. ait - ibi - in summa deratis consideret, utrum de morte

liane materiam relinquerem arbitrio sit facta certitudo.