Caput IX.— De perturbationibus animi, quarum affectus rectos habet vita justorum.

1. Verum his philosophis, quod ad istam quaestionem de animi perturbationibus attinet, jam respondimus in nono hujus operis libro, ostendentes eos non tam de rebus, quam de verbis cupidiores esse contentionis, quam veritatis (Capp. 4, 5) . Apud nos autem juxta Scripturas sacras sanamque doctrinam, cives sanctae civitatis Dei in hujus vitae peregrinatione secundum Deum viventes, metuunt cupiuntque, dolent gaudentque. Et quia rectus est amor eorum, istas omnes affectiones rectas habent. Metuunt poenam aeternam, cupiunt vitam aeternam: dolent in re , quia ipsi in semetipsis adhuc ingemiscunt, adoptionem exspectantes redemptionem corporis sui (Rom. VIII, 23) ; gaudent in spe, quia fiet sermo, qui scriptus est, Absorpta est mors in victoriam (I Cor. XV, 54) . Item metuunt peccare, cupiunt perseverare: dolent in peccatis, gaudent in operibus bonis. Ut enim metuant peccare, audiunt, Quoniam abundabit iniquitas, refrigescet charitas multorum (Matth. XXIV, 12) . Ut cupiant perseverare, audiunt quod scriptum est, Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Id. X, 22) . Ut 0414A doleant in peccatis, audiunt, Si dixerimus quia peccatum non habemus, nos ipsos seducimus, et veritas in nobis non est (I Joan. I, 8) . Ut gaudeant in operibus bonis, audiunt, Hilarem datorem diligit Deus (II Cor. IX, 7) . Item sicuti se infirmitas eorum firmitasque habuerit, metuunt tentari, cupiunt tentari: dolent in tentationibus, gaudent in tentationibus. Ut enim metuant tentari, audiunt, Si quis praeoccupatus fuerit in aliquo delicto, vos qui spirituales estis, instruite hujusmodi in spiritu mansuetudinis; intendens te ipsum, ne et tu tenteris (Galat. VI, 1) . Ut autem cupiant tentari, audiunt quemdam virum fortem civitatis Dei dicentem, Proba me, Domine, et tenta me; ure renes meos et cor meum (Psal. XXV, 2) . Ut doleant in tentationibus, vident Primum flentem (Matth. XXVI, 75) : ut gaudeant in tentationibus, audiunt Jacobum dicentem, Omne gaudium existimate, fratres mei, cum in tentationes varias incideritis (Jacobi I, 2) .

2. Non solum autem propter se ipsos his moventur affectibus, verum etiam propter eos quos liberari cupiunt, et ne pereant metuunt, et dolent si pereunt, et gaudent si liberantur. Illum quippe optimum et fortissimum virum, qui in suis infirmitatibus gloriatur (II Cor. XII, 5) , ut eum potissimum commemoremus, qui in Ecclesiam Christi ex Gentibus venimus, Doctorem Gentium in fide et veritate, qui et plus omnibus suis coapostolis laboravit (I Cor. XV, 10) , et pluribus Epistolis populos Dei, non eos tantum qui praesentes ab illo videbantur, verum etiam illos qui futuri praevidebantur, instruxit; illum, inquam, virum, athletam Christi , doctum ab illo, unctum de illo (Galat. I, 12) , crucifixum cum illo (Id. II, 19) , gloriosum in illo, in theatro hujus mundi, cui spectaculum factus est et Angelis et hominibus (I Cor. IV, 9) , legitime magnum agonem certantem, et palmam supernae vocationis in anteriora sectantem (Philipp. III, 14) , oculis fidei libentissime spectant , gaudere cum gaudentibus, flere cum flentibus (Rom. XII, 15) , foris habentem pugnas, intus timores (II Cor. VII, 5) ; cupientem dissolvi, et esse cum Christo (Philipp. I, 23) ; desiderantem videre Romanos, ut aliquem fructum habeat et in illis, sicut et in caeteris gentibus (Rom. I, 11, 13) ; aemulantem Corinthios, et ipsa aemulatione metuentem, ne seducantur eorum mentes a castitate quae in Christo est (II Cor. XI, 2, 3) ; magnam tristitiam et continuum dolorem cordis de Israelitis habentem (Rom. IX, 2) , quod ignorantes Dei justitiam, et suam volentes constituere, justitiae Dei non essent subjecti (Id. X, 3) ; nec solum dolorem, verum etiam luctum suum denuntiantem quibusdam qui ante peccaverunt, et non egerunt poenitentiam super immunditia et fornicationibus suis (II Cor. XII, 21) .

3. Hi motus, his affectus de amore boni et de sancta charitate venientes, si vitia vocanda sunt, sinamus ut ea quae vere vitia sunt, virtutes vocentur. Sed cum rectam rationem sequantur istae affectiones, quando 0415A ubi oportet adhibentur, quis eas tunc morbos seu vitiosas passiones audeat dicere? Quamobrem etiam ipse Dominus in forma servi agere vitam dignatus humanam, sed nullum habens omnino peccatum, adhibuit eas ubi adhibendas esse judicavit. Neque enim in quo verum erat hominis corpus et verus hominis animus, falsus erat humanus affectus. Cum ergo ejus in Evangelio ista referuntur, quod super duritiam cordis Judaeorum cum ira contristatus sit (Marc. III, 5) ; quod dixerit, Gaudeo propter vos, ut credatis (Joan. XI, 15) ; quod Lazarum suscitaturus etiam lacrymas fuderit (Ibid., 35) ; quod concupiverit cum discipulis suis manducare pascha (Luc. XXII, 15) ; quod propinquante passione tristis fuerit anima ejus (Matth. XXVI, 38) , non falso utique referuntur. Verum ille hos motus certae dispensationis gratia, ita cum voluit suscepit animo humano, ut cum voluit factus est homo.

4. Proinde, quod fatendum est, etiam cum rectas et secundum Deum habemus has affectiones, hujus vitae sunt, non illius quam futuram speramus, et saepe illis etiam inviti cedimus. Itaque aliquando, quamvis non culpabili cupiditate, sed laudabili charitate moveamur, etiam dum nolumus, flemus. Habemus ergo eas ex humanae conditionis infirmitate: non autem ita Dominus Jesus, cujus et infirmitas fuit ex potestate. Sed dum vitae hujus infirmitatem gerimus, si eas omnino nullas habeamus, tunc potius non recte vivimus. Vituperabat enim et detestabatur Apostolus quosdam, quos etiam esse dixit sine affectione (Rom. I, 31) . Culpavit etiam illos sacer Psalmus, de quibus ait, Sustinui qui simul contristaretur, et non fuit (Psal. LXVIII, 21) . Nam omnino non dolere, dum sumus in hoc loco miseriae, profecto, sicut quidam etiam apud saeculi hujus litteratos sensit et dixit , non sine magna mercede contingit, immanitatis in animo, stuporis in corpore. Quocirca illa quae ἀπάθεια graece dicitur, quae si latine posset, impassibilitas diceretur, si ita intelligenda est (in animo quippe, non in corpore accipitur), ut sine his affectionibus vivatur, quae contra rationem accidunt mentemque perturbant, bona plane et maxime optanda est; sed nec ipsa hujus est vitae. Non enim qualiumcumque hominum vox est, sed maxime piorum multumque justorum atque sanctorum, Si dixerimus quoniam peccatum non habemus, nos ipsos seducimus, et veritas in nobis non est (I Joan. I, 8) . Tunc itaque ἀπάθεια ista erit, quando peccatum in homine nullum erit. Nunc vero satis bene vivitur, si sine crimine: sine peccato autem qui se vivere existimat, non id agit, ut peccatum non habeat, sed ut veniam non accipiat. Porro si ἀπάθεια illa dicenda est, cum animum contingere omnino non potest ullus affectus, quis hunc stuporem non omnibus vitiis judicet esse pejorem? Potest ergo non absurde dici perfectam beatitudinem sine stimulo timoris et sine ulla tristitia futuram: non ibi autem futurum amorem gaudiumque quis dixerit, nisi omni modo a 0416A veritate seclusus? Si autem ἀπάθεια illa est, ubi nec metus ullus exterret, nec angit dolor , aversanda est in hac vita, si recte, hoc est secundum Deum, vivere volumus: in illa vero beata, quae sempiterna promittitur, plane speranda est .

5. Timor namque ille de quo dicit apostolus Joannes, Timor non est in charitate, sed perfecta charitas foras mittit timorem, quia timor poenam habet; qui autem timet, non est perfectus in charitate (I Joan. IV, 18) , non est ejus generis timor, cujus ille quo timebat apostolus Paulus, ne Corinthii serpentina seducerentur astutia (II Cor. XI, 3) ; hunc enim timorem habet charitas, imo non habet nisi charitas: sed illius est generis timor, qui non est in charitate; de quo ipse apostolus Paulus ait, Non enim accepistis spiritum servitutis iterum in timorem (Rom. VIII, 15) . Timor vero ille castus, permanens in saeculum saeculi (Psal. XVIII, 10) , si erit et in futuro saeculo, (nam quo alio modo potest intelligi permanere in saeculum saeculi?) non est timor exterrens a malo, quod accidere potest; sed tenens in bono, quod amitti non potest. Ubi enim boni adepti amor immutabilis est, profecto, si dici potest, mali cavendi timor securus est. Timoris quippe casti nomine ea voluntas significata est, qua nos necesse erit nolle peccare, et non sollicitudine infirmitatis, ne forte peccemus, sed tranquillitate charitatis cavere peccatum. Aut si nullius omnino generis timor esse poterit in illa certissima securitate perpetuorum feliciumque gaudiorum; sic dictum est, Timor Domini castus, permanens in saeculum saeculi, quemadmodum dictum est, Patientia pauperum non peribit in aeternum (Psal. IX, 19) . Neque enim aeterna erit ipsa patientia, quae necessaria non est, nisi ubi toleranda sunt mala: sed aeternum erit, quo per patientiam pervenitur. Ita fortasse timor castus in saeculum saeculi dictus est permanere, quia id permanebit, quo timor ipse perducit.

6. Quae cum ita sint, quoniam recta vita ducenda est, qua perveniendum sit ad beatam, omnes affectus istos vita recta rectos habet, perversa perversos. Beata vero eademque aeterna amorem habebit et gaudium non solum rectum, verum etiam certum; timorem autem ac dolorem nullum. Unde jam apparet utcumque, quales esse debeant in hac peregrinatione cives civitatis Dei, viventes secundum spiritum, non secundum carnem, hoc est, secundum Deum, non secundum hominem: et quales in illa quo tendunt, immortalitate futuri sint. Civitas porro, id est societas, impiorum non secundum Deum, sed secundum hominem viventium, et in ipso cultu falsae, contemptuque verae divinitatis, doctrinas hominum daemonumve sectantium, his affectibus pravis tanquam morbis et perturbationibus quatitur. Et si quos cives habet qui moderari talibus motibus et eos quasi temperare videantur, sic impietate superbi et elati sunt, ut hoc 0417 ipso in eis sint majores tumores, quo minores dolores. Et si nonnulli tanto immaniore, quanto rariore vanitate hoc in se ipsis adamaverint, ut nullo prorsus erigantur et excitentur, nullo flectantur atque inclinentur affectu; humanitatem totam potius amittunt, quam veram assequantur tranquillitatem. Non enim quia durum aliquid, ideo rectum; aut quia stupidum est, ideo sanum .