452 Nullitatis decreti

et figura iudicii, servato tantum iustitiae iure quod dictat ipsa rerum natura. 1

VI. Colliges praeterea, quando agitur de causis crimina- libus, iuxta veteres canones triplici modo potuisse Ecclesia- sticum Iudicem moveri ad instituendum processum: i) per accusationem; 2) per denunciationem; 3) per inquisitionem.

VII. In desuetudinem abeunte modo aperiendi processum per accusationem, superfuisse denunciationem et inquisitio- nem: qui duo procedendi modi in praxi saepe confunduntur et in unum reddunt seu in inquisitionem. 2

VIII. Non debere Iudicem iudicare et causam quodammodo praevenire ex clamore delicti aut ex denunciationibus; sed tum clamorem tum denunciationes haberi debere tamquam iusta motiva ad processum aperiendum ut ex processu deinde iudicium feratur.3

1 Confer quae scripsi de iudiciis summariis in Vol. V, p. 37 § Altera quaestio et seqq. et in genere de modo instituendi processus in Vol. VI pag. 121 et seqq.

2 Processus criminalis antiquitus duplex erat, alius ordinarius per viam accusationis, in quo legitimus accusator, lite contestata, probationes producebat, quique in ipso accusatorio libello inscribebat se in crimen seu in poenam talionis si in probando alterius crimine defecisset. Haec tamen inscriptio deinde sublata est, ne metu poenas talionis deterrerentur homines a deferendis criminosis, eique successit satisdactio, seu cautio idonea per fide iussores vel pignora quibus accusator cavebat de querela usque ad finem iudicii prosequenda, de solvendis expensis et reparandis damnis, et obligatus erat probare delictum ad formam iuris. Eiusmodi procedendi modus, qui antiquitus erat ordinarius, tum in iure civili tum canonico in desuetudinem abiit. Alter modus procedendi erat extraordinarius seu Inquisitor ius, in quo ipse Iudex sine praevia accusatione, inquirit in delicta et delinquentes sive id faciat ex mero suo officio, praeeunte tantum mala fama, quod appellatur etiam nobile officium Iudicis, sive ad alicuius denun- ciationem. Hodiernis moribus eiusmodi procedendi modus inquisitorius, qui erat extraordinarius transivit in ordinarium: instituitur autem vel plenarie servato ad unguem ordine iuris, vel summarie sola rei veritate inspecta absque figura et strepitu iudiciali.

3 Haec adnotavi, quia non semel ex actis huius generis animadverti, aliquas ecclesiasticas Curias iudicare ex rumore et denunciationibus, nullo constituto processu. Qui modus procedendi non est conformis ss. canonibus, qui aperte praescribunt (ut in allegato cap. Qualiter de Accusationibus) eiusmodi rumores vel denunciationes esse iusta motiva instituendi pro-