ARTICULUS I.

De praecepto, Utrum Deus velit, quod praeceptum suum semper opere impleatur ?

Primo ergo quaeritur de praecepto, quod consuevit sic definiri: " Praeceptum est signum voluntatis divinae, obligans ad actum de quo est. "

Et hoc videtur probari ex Auctoribus, quos inducit Magister in libro primo Sententiarum, distinct. XLV, cap. Pro praecepto,

1. Dicit enim, quod illud Matthaei, vi, 10: Fiat voluntas tua, intelligitur de signo voluntatis, quod est praeceptum: per hoc enim quod dicit, fiat, significat quod actus ille fit qui praecipitur.

2. Adhuc, Idem ibidem inducit illud Matthaei, xii, 50: Quicumque fecerit voluntatem Patris mei, ubi per verbum, facit, vel fecerit, idem significatur.

Sed in contrarium hujus videtur, quod

1. Dicit Magister, ibidem, in capitulo illo: Et si illa dicantur Dei voluntas, ubi sic dicit: " Non est intelligendum Deum omne illud fieri velle quod cuique praecepit. Praecepit enim Abrahae immolare filium , nec tamen voluit: nec ideo praecepit ut id fieret, sed ut Abrahae probaretur fides. "

2. Si forte quis dicat, quod non prae- cepit occidi filium, sed offerri. Contra illud, est quod dicitur, ad Hebr, xi, 17 et seq. Sic enim dicitur ibi: Unigenitum offerebat, qui susceperat repromissiones, ad quem dictum est: Quia in Isaac vocabitur tibi semen: arbitrans quia et a mortuis suscitare potens est Deus. Hoc enim non arbitraretur nisi vellet occidere, et nisi Deus praeciperet eum occidi. Unde Glossa Augustini ibidem: " Non trepidavit Abraham credere quando promittebatur . Non trepidavit offerre quando exigebatur. Dextera ejus exigitur ad sacrificium ut moreretur, cujus cor erectum est ad fidem ut nasceretur. Nec fuit religio credentis contraria devotioni obtemperantis. Promissionem pater pius fideliter tenens, quam per hunc oportebat impleri quem Deus jubebat offerri. Non haesitavit quin sibi reddi possit immolatus, qui dari poterat non speratus. Non sibi fecit quaestionem quasi de contrariis et sibi adversantibus verbis Dei promittentis filium nasciturum, et postea dicentis: Occide mihi filium tuum. Cum ergo noluerit filium occidi, videtur quod fieri praecepit quod fieri non volebat. " Videtur ergo, quod aliquando praecipit quod non vult fieri: et sic inducta descriptio praecepti non est vera.

3. Adhuc, Ambrosius in libro de Patriarchis: " Aliquando jubendo significamus velle fieri quod tamen fieri nolumus: sed tamen experimentum obedientiae quaerimus, sicut Abraham a Deo tentatus legitur in filio primogenito quem Dominus nolebat ab eo occidi: unde statim dixit: Non extendas manum in puerum : ac si dicat, affectum inquisivi, non factum exegi: tentabat affectum patris si Dei praecepta praeferret filio. " Ergo videtur, quod directe praecepit eum occidi: et tamen noluit eum occidi: et sic praecepit quod non voluit. Ex quo videtur, quod et signum falsum est, praecep-

tum scilicet, et ipse praecipiens duplex fuit.

4. Adhuc, Constat, quod praecepit Abraham quod occideret, et verbo imperativi modi utebatur, per quod significabatur, quod voluntas beneplaciti esset circa imperatum: et tamen volebat, quod id non fieret: non ergo semper vult fieri, quod praecepit: praeceptum ergo est signum voluntatis: et tamen non fuit voluntas circa hoc.

Solutio. Dicendum cum Ambrosio in auctoritate praeinducta, quod praeceptum multiplex est, scilicet praeceptum probationis, et praeceptum exsecutionis, et praeceptum disciplinae.. Et praeceptum probationis non semper exigit actum, sed praeparationem ad actum, et voluntatem exigit, ut fidelitatis et obedientiae accipiatur experimentum, ut hoc aliis ponatur in exemplum. Praeceptum exsecutionis est, quod exigit actum: quia hoc est quasi regula actus, per quam mensuratur licitum in actu. Licitum enim est, quod lege praecepti regulatur. Ezechielis, xx, 11: Dedi eis praecepta mea,... quae faciens homo vivet in eis. Praeceptum disciplinae est, in quo accipitur disciplina, utrum quis de praecepto et obligatione praecepti rectam habeat aestimationem. Si enim recte aestimat voluntatem praecipientis, omnibus dictat anteponendam, etiam in his quae praeter rationem esse videntur, sicut fuit praeceptum Adae de pomo non comedendo. Propter quod obedientia ab antiquis sic definitur: Obedientia est virtus qua quilibet amplectitur injuncta necessario implenda, nisi obstiterit imperantis auctoritas.

Dicendum ergo, quod praeceptum quod Dominus dedit Abrahae, tentationis praeceptum fuit: et hoc significatur in textu: sic enim dicit: Quae postquam gesta sunt, tentavit Deus Abraham, et dixit ad eum: Tolle filium tuum, etc. . In praecepto autem tentationis non exigitur actus, ut dictum est, sed perfecta praeparatio ad actum, ut probetur fides et devotio obedientis, utrum scilicet aliquid anteponat Dei praeceptis, ut probatur ex verbis Ambrosii, et ex verbis Glossae paulo ante inductis. Et in tali praecepto Dei voluntas est circa praeparationem ad actum et promptitudinem obediendi, et non circa actum praecepti.

Ad primum ergo dicendum, quod descriptio illa non tenet nisi de praecepto exsecutionis: et non de praecepto probationis et disciplinae.

Per hoc etiam patet solutio ad duo quae inducit de Evangelio: haec enim ambo intelliguntur de praecepto exsecutionis.

Id quod in contrarium adducit, concedendum est, quia de praecepto exsecutionis: sufficiens enim probatio accipitur per praeparationem ad actum.

Ad id quod inducit de Apostolo et de Augustino, dicendum quod pro certo praecepit immolari et occidi, filium, quem etiam occidisset et in igne obtulisset, ut dicit Bernardus in libro de Dispensatione praecepti ei regulae, nisi obstitisset praecipientis auctoritas, dicens: Non extendas manum in puerum. Sed quia praecepit praecepto tentationis, noluit actum, sed promptitudinem obediendi in Abraham, quae sufficienter ostensa est per praeparationem ad actum.

Ad dictum Ambrosii dicendum, quod illud totam solvit quaestionem istam. Nec est signum falsum: non enim sequitur, quod voluntas sit circa actum, sed circa promptitudinis obediendi experimentum, non quo Deo innotesceret, sed quo ipsi Abrahae innotesceret perfectio fidei suae, et sic aliis poneretur in exemplum. Unde etiam dicitur, ad Hebr, xi, 2, quod in hac, scilicet in fide, testimonium consecuti sunt senes. Et Prudentius: " Senex fidelis prima via credendi est ". Nec praecipiens fuit duplex: quia voluit quod in-

tendit, probationem scilicet fidei: et quia probari non potuit, nisi in maximo esset promptus ad obediendum, propter hoc posuit in maximo, in occisione scilicet unigeniti, quod difficillimum fuit pio patri, sed convenientissimum ad instructionem fidei: in hoc enim instruebatur, quod unigenitus Dei promissus Abrahae offerendus erat pro redemptione generis humani, occisus secundum humanitatem, sed vivens secundum deitatem.

Ad aliud dicendum, quod praeceptum pro certo signum est voluntatis, sed ex sui significatione in quantum imperans est, non est signum nisi voluntatis imperantis, et non semper imperati, nisi sit praeceptum exsecutionis.

QUAESTIO INCIDENS.

Utrum Deus possit praecipere contra jus naturale et contra decalogum quem ipse scripsit in t abulis ?

Hic determinata ista quaestione secundum dicta Sanctorum, fortior quaestio fit de jam determinatis, utrum scilicet Deus possit praecipere contra jus naturale, et contra decalogum quem ipse descripsit in tabulis, Exodi, xx, 1 et seq. ?

Et videtur, quod sic.

1. Quod enim Abrahae praecepit, contra jus naturale fuit. Et quod Osee, i, 2 et seq., praecepit, contra decalogum fuit. Et, Exodi, xii, 36, vasa aegyptiorum asportari fecit, quod fuit contra istud praeceptum: Non furtum, facies: ibi enim praecipitur, non contrectari res alienas invito domino, secundum quod furtum generaliter intelligitur de omni illicita contrectatione rei alienae.

2. Adhuc, idem objicitur per rationem: Lex enim superior, solvere potest praeceptum legis inferioris: sed lex aeterna qua utitur Deus et quae ipsa justitia Dei est et essentia sua, superior est omni lege, et lex naturalis est sub ipsa:

ergo potest praecipere contra eam sicut lex superior contra inferiorem.

3. Adhuc, Nihil justius quam quod Deus vult, ut dicit Augustinus. Si ergo Deus vult aliquid praecipere contra legem naturae, eo ipso quo praecipit, justum est et si justum est, constat quod praecipere potest: ergo potest praecipere juste contra legem naturae.

In contrarium est quod in praehabitis determinatum est, quod

1. Non potest quae sunt impotentiae et perversitatis. Perversitas autem est praecipere contra legem naturae. Ergo contra legem praecipere non potest.

2. Adhuc, In praehabitis de potentia ab Augustino inductum est, quod creator naturae nihil facit contra naturam: quia faciendo contra naturam quam ipse condidit, faceret contra seipsum: et sicut se habet creator naturae ad naturam, sic lex aeterna creatoris se habet ad legem naturae: ergo creator lege aeterna nihil praecipere potest contra legem naturae creatam.

3. Adhuc, Augustinus in libro de Libero arbitrio: " Facultas libertatis non est nisi de hoc quod expedit et decet. " Deus ergo non potest facere facultate libertatis, nisi quod expedit et decet: et sicut se habet ad facere, ita ad praecipere: quia nihil differt utrum malum fiat aliquo praecipiente vel faciente.

4. Adhuc, Tullius in libro de Amicitia: " Prima lex amicitiae sancitur, ut pro amicis non nisi honesta faciamus. " Sed ordinatior est homo ad Deum, quam ad hominem. Ergo multo magis pro Deo non sunt nisi honesta facienda: facienda autem sunt quae praecipit: ergo contraria legi naturae, vel legi decalogi a Deo non sunt praecipienda: et si praecipit, non sunt facienda.

5. Adhuc, Facere contra legem naturae vel contra legem decalogi, facit hominem deteriorem et pravum: sed dicit Augustinus , quod Deus non potest facere quo homo fiat deterior: ergo videtur, quod non possit praecipere contra legem naturae vel decalogi. Et hoc expresse dicit Magister in libro primo Sententiarum, distinct. XLVI: et inducit ibi Augustinum in libro LXXXIII Quaestionum, quaest. 3, sic arguentem: " Nullo sapiente homine auctore fit homo deterior: tanta enim est ista culpa, quae in sapientem hominem cadere nequit. Est autem Deus omni homine sapiente praestantior: multo minus ergo Deo auctore fit homo deterior . "

6. Adhuc, Arguit in eodem capitulo sic: " Multo est praestantior Dei voluntas, quam hominis sapientis: et cum Deo auctore aliquid fieri dicitur, illo volente fieri dicitur. Ergo est vitium voluntatis, quo homo fit deterior, quod vitium longe est a Dei voluntate . " Constat autem, quod id quod fit Deo praecipiente, fit Deo auctore et Deo volente: quia praeceptum signum voluntatis est. Ergo videtur, quod id quo homo deterior fit, nec praecipere, nec velle potest.

7. Adhuc, Habacuc, i, 13: Mundi sunt oculi tui, Domine, ne videas malum, et respicere ad iniquitatem non poteris. Praecipere autem contra jus naturale et contra decalogum, et malum est, et iniquum, secundum quod iniquum dicitur, quod rectae regulae vitae non adaequatur. Ergo videtur, quod talia praecipere Deus non potest.

8. Adhuc, Justitia humanae naturae et rectitudo exemplata est ad justitiam divinam et rectitudinem.: ergo quod est contra rectitudinem humanam, est contra rectitudinem divinam: sed facere contra decalogum et contra jus naturale, est contra rectitudinem humanam: ergo contra rectitudinem divinam: sed Deus non potest praecipere contra rectitudinem suam, quia faceret contra seipsum: ergo nec contra legem naturae, nec contra decalogum.

Quod si concedatur, in contrarium videtur esse.

1. Quod dicit Bernardus in libro de Dispensatione praecepti et regulae, cap. 5, sic: " Quod non ab homine traditum, sed divinitus promulgatum, nisi a Deo qui. tradidit, mutari non potest, ut exempli causa: Non occides, non moechaberis. Nec cuiquam hominum ex his aliquo modo solvere aut licuit, aut licebit: Deus tamen horum quod voluit et quando voluit, solvit, sive cum Hebraeis aegyptios spoliare, sive quando Prophetam Osee cum muliere fornicaria misceri praecepit. " Ex hoc patet, quod praecepit contra legem naturae, et contra legem decalogi.

2. Adhuc, Augustinus in libro XXII

contra Faustum, sic dicit: " Lex. aeterna in medio quaedam posuit, ut in eis usurpandis comprehendatur audacia, in exsequendis jure laudetur obedientia . " Et vocat media quae possunt bene et malefieri fieri, sicut occidere, quod potest bene ex obedientia, male autem ex temeritate propria. Ergo Deus potest praecipere occisionem, sicut praecepit Abrahae de filio.

Solutio. Ad hoc diversi diversas dederunt solutiones.

Distinguunt enim quidam de natura, scilicet quod est natura ut natura, cujus lex est jus naturale, secundum quod diffinitur jus naturale in decreto et in institutis, quod jus naturale est, quod natura omnia animalia docuit. Et haec natura est lex quaedam inserta potentiis activis et passivis naturae, ligans et obligans naturam ad ea tenenda quae pertinent ad naturae conservationem in specie et individuo, et ad ordinem naturae quo res illius ordinantur ad invicem secundum naturalem illius naturae cursum: unde fit consuetus concursus naturae, ut dicit Augustinus. Et haec natura in homine non dictat nisi conjunctionem maris et foeminae in eadem specie.

Dicunt enim, quod est natura ut ratio, secundum quod ratio est vis collativa modos et causas considerans. Et haec natura est hominis, et in conjunctione maris et foeminae non considerat distinctionem sexus tantum in conformi specie, sed considerat etiam quae vel qualis conjunctio secundum temporum differentias valeat ad domus aedificationem vel fidelium propagationem et religionis. Et haec dictat aliquando pluribus conjungi, scilicet quando cum propagatione seminis fuit propagatio religionis: quod morem vocat Augustinus in Glossa super Genesim: " Objiciuntur Jacob quatuor uxores: quod cum mos erat, peccatum non erat. " Et vocat morem actum consuetudinalem ex pietate causatum et necessi- tate religionis: quemadmodum etiam Plato hoc dicit esse naturale: eo quod unus multas implet, sicut unum sigillum multa sigillat, licet una non possit habere plures, eo quod plurium coitus cum una impedit foecunditatem. Sicut est in agentibus et patientibus in natura, quod si idem patitur a diversis agentibus, impeditur actio utriusque et confunditur: diversa autem bene patiuntur ab uno agente. Quando autem necessitas religionis non est, sed melius fit propagatio per semen spirituale quam naturale, tunc dictat unum uni esse conjungendum: eo quod hoc sufficit ad foecunditatem, et melius est ad domus aedificationem et ad prolis educationem, et majorem in natis facit germanitatem.

Ratio aut ut ratio est, quae ex legibus ordinat conjunctionem, et ex his quae magis faciunt ad civilitatem: dicit enim Aristoteles in VIII Ethicorum, quod homo naturaliter est animal conjugale, et naturaliter animal civile: et sic ratio sumpta dictat, quod unus uni commisceatur, quae secundum leges patriae sua est sibi secundum individuam vitam conjuncta, secundum quod dicimus, quod " matrimonium est conjunctio maris et foeminae legitima, individuam vitae consuetudinem retinens. "

Isti dicunt, quod Deus non potest praecipere contra jus naturale primo modo dictum, sed potest praecipere contra jus naturale secundo, et tertio modo dictum. Quod enim Jacob habuit quatuor uxores, fuit contra jus naturale secundo modo dictum. Quod Abraham commixtus est Agar, Genes, xvi, 1 et seq., fuit contra jus naturale tertio modo dictum. Agar enim non fuit sua, quia non fuit sibi legitime conjuncta.

Sed istis objicitur, quod directe contra jus naturale primo modo dictum fuit quod praecepit Abrahae, quod occideret filium innocentem. Similiter quod praecepit Osee, quod commisceretur cum fornicaria soluto concubitu: solutus enim concubitus non ordinatur ad sustentationem speciei, vel individui.

Et sic videtur, quod solutio illorum

non valeat.

Propter hoc alii dicunt, quod est malum per se, de quo dicit Aristoteles in II Ethicorum , quod " mox nominatum est malum: " et Augustinus dicit, quod " non potest bene fieri. " Et est malum. in genere quod potest bene et male fieri. Sicut malum per se est moechari sive adulterari. Occidere autem et commisceri mulieri potest bene et male fieri: si enim fit ex causa occisio, bona est: si non ex causa, mala est. Similiter si quis commisceatur ex causa foeminae, ut ex commixtione sua eam sanctificet et sibi conjungat, bonum est, sicut dicit Hieronymus super Osee, quod conjunxit sibi fornicariam ex praecepto Domini, ut honestam faceret, quae honesta esse non potuit, nisi ex conjunctione ad Prophetam. Et loquitur ibi contra Manichaeos, qui Deum accusabant ut turpitudinis patronum, qui turpia praeciperet, ostendens nihil esse turpitudinis, sed multum utilitatis in hoc quod conjungitur turpis honesto ut honesta fiant. Et ponit exemplum de Socrate, qui honestissimus luit, et Plotinum tunc turpem de societate ganeorum et ganearum assumptum sibi associavit, et honestissimum philosophum fecit.

Dicunt ergo isti, quod malum per se quod non potest bene fieri, non potest praecipere Deus: sed malum quod potest bene et male fieri, quod vocatur malum in genere, dicunt quod potest praecipere. Et assignant rationem: Sicut enim indifferens quod nec bonum nec malam est, ex praecepto prohibitionis efficitur malum, ut comestio pomi Adae, ex praecepto mala facta est, cum alias esset indifferens: ita id quod bene et male potest fieri, ex praecepto Dei efficitur bonum.

Contra hos iterum objicitur: quia licet occidere possit fieri bene et male, tamen occidere primogenitum innocentem numquam potest bene fieri. Similiter licet commixtio cum foemina possit bene et male fieri, tamen fornicatio numquam potest fieri bene et male, sed semper male. Dicit enim Aristoteles in VII Ethicorum, quod fornicator deterior est incontinente, in hoc quod incontinens rationem habet sanam, quamvis vi passionum corruptus sit in affectu. Fornicator autem nihil sanum habet, totus secundum rationem et affectum corruptus in libidine requiescens. Et cum Deus praecepit Osee, quod filios fornicationum faceret non legitimos: et quod dicunt, quod sicut indifferens fit malum per praeceptum, ita malum in genere potest fieri bonum per praeceptum, hoc verum esset, si ut indifferens proponeretur in praecepto, hoc est, ut occisio simpliciter et commixtio foeminae simpliciter: sed ita non fit, sed in praecepto ponitur ut determinatum ad speciem per se mali, ut occidere unigenitum, et commisceri fornicariae: quia alias non faceret filios fornicationum, sed legitimos.

Propter hoc dicunt alii, quod malum est corruptio modi, speciei, et ordinis, et ad Deum et ad proximum. Unde quaecumque dicunt corruptionem ordinis ad Deum ut ad ultimum finem, illa non potest praecipere Deus, sicut non potest praecipere contra seipsum. Unde non potest praecipere aliquid quo talis ordo violetur: sed potest praecipere aliquid contra ordinem quo homo ordinatur ad hominem. Unde dicunt, quod Deus potuit praecipere asportari vasa aegyptiorum: quia hoc non fuit nisi violatio ordinis ad hominem: sed non potuit praecipere ut asportarentur ex avaritia. Et potuit praecipere commixtionem cum soluta, sed non potuit hoc praecipere ut fieret ex libidine: cum enim apponitur, ex libidine, vel ex avaritia, malus finis notatur, per quem destruitur ordo ad ultimum finem et optimum qui est Deus.

Sed contra istos iterum objicitur, quod

illa quae mox nominata sunt mala secundum Philosophum, et per se mala secundum Augustinum, ipsa ratione nominis sui dicunt conjunctionem ad malum finem, et corruptionem ordinis ad finem bonum: et tamen illa praecepit Deus, ut jam saepius dictum est: et sic non videtur stare haec solutio.

Ad haec sine praejudicio melioris sententiae dicendum videtur, sicut paulo ante habitum est, quod in praecepto exsecutionis non potest praecipere Deus per se malum.: quia quod fit Deo praecipiente, fit Deo auctore et Deo volente vel hoc vel aliquid circa hoc: sed in praecepto tentationis vel instructionis, in quibus Deus non intendit actum, sed tentare affectum per fidem, vel ex quibus instruere intendit, eo quod sicut dicit Dionysius, ex omnibus est accipere bonas contemplationes et instructiones, sicut patet in exemplo quod ponit de Canticis, ubi intentio amoris divini describitur et docetur ex lenocinio amoris carnalis. Unde in illis duobus tentatio et instructio aliquando utitur actu, qui est per se malus: sed non utitur eo secundum quod est per se malus, sed utitur eo secundum circumstantiam aliquam, secundum quod refertur ad probationem vel instructionem, et non ad finem malum. Sicut quod Abraham unigenitum offerebat haeredem benedictionum Dei, magnam probabat devotionem obedientiae. Et quod Osee soluto modo conjunctus fuit fornicariae quae semper dimitti potest, magnam faciebat instructionem ad rem prophetatam, quod scilicet synagoga non ita erat conjuncta Deo, quin semper possit abjici et dimitti propter crimina: quia conjunctio ejus separabilis esset, sicut dicitur, Jeremiae, vii, 4: Nolite confidere in verbis mendacii, dicentes, etc, ubi probat Dominus, quod sicut abjecit Silo propter malitias, ita potest abjicere Jerusalem: quia non possunt esse nisi filii fornicationum, qui in idololatria nati sunt, et filii fornicationum jus non habent in domo nec in haereditate. Unde, Osee, ii, 2, dicit: Judicate matrem universam, judicate, quoniam ipsa non uxor mea, et ego non vir ejus, scilicet legitimus. Similiter, Joannis, vi, 18: Nunc quem habes, non est tuus vir.

His ita praenotatis, dicendum est ad primum, quod meo judicio praecepto exsecutionis non potest Deus praecipere aliquid contra jus naturale: quia ipsemet, ut dicit Basilius., naturae rationali illud inseruit et in naturali judicatorio descripsit. Jam enim paulo ante notatum est, quod natura tribus modis dicitur, ut dicit Augustinus in libro XXVI contra Faustum . Et ponitur in Glossa super illud epistolae ad Romanos, xi, 24: Contra naturam insertus es in bonam olivam. Et primo modo dicta natura regula immobilis est providentiae, qua unumquodque ad debitum naturae suae finem gubernatur et deducitur. Et contra hanc naturam non potest Deus facere, sicut nec contra seipsum. Secundo modo dicitur natura lex sive dispositio obedientialis, qua omnis natura ad Deum ordinatur, ut fiat in ea quidquid Deus voluerit. Et haec natura habet se ad naturam primo modo dictam, sicut se habet fatum ad providentiam. Et contra hanc naturam Deus iterum nihil potest praecipere, nec facere sicut nec contra seipsum, sicut in tractatu de potentia, probatum est. Tertio modo dicitur natura solitus et consuetus cursus naturae. Et contra illum potest facere et praecipere Deus, maxime praecepto probationis et praecepto instructionis: quia in illis actum non vult Deus, sed aliquid circa actum. Unde etiam in illis ille cui fit tale praeceptum, non tenetur ad actum, nisi tamdiu quousque Deus revelat per inspirationem, quod non vult actum, sed aliquid circa actum, sicut factum est Abrahae, cum dicebatur ei: Non extendas manum in puerum . Et ideo dicitur etiam, quod Angelus Domini clamavit de caelo, ut per clamorem intelligatur aperta et manifesta revelatio, per caelum autem intelligatur divina et infallibilis.

Ad aliud dicendum, quod lex superior in quantum superior sive superioris, potest solvere legem inferiorem, quando superior et inferior diversae sunt: sed quando inferior directe est exemplum superioris, tunc soluta inferiori, solvitur superior. Et ita se habent ad invicem lex naturae primo modo dictae, et secundo modo dictae. Unde sicut Deus non potest facere contra unam, sic nec potest facere contra aliam.

Ad aliud dicendum, quod nihil justius est quam quod Deus vult: et hoc est ideo, quia ejus voluntas injusta esse non potest, licet aliquando justitia illa occulta sit: et quia injusta esse non potest voluntas, ideo de ordinata potentia praecepto exsecutionis nihil potest praecipere contra legem naturalem primo modo dictam et secundo modo. Justitia enim, ut dicit Anselmus in libro de Veritate, rectitudo voluntatis est : nec esset recta voluntas praecipiens hoc quo obediens in facto pravus fit et deterior, ut dicit Augustinus, et ponitur in libro primo Sententiarum, distinctione, XLVI.

Ad id quod primo objicitur in contrarium, jam patet solutio: quia, contra naturam primo et secundo modo dictam non potest creator naturae per legem aeternam: talia enim praecepta non sunt regis recte regentis, sed tyranni, secundum tyrannidem quae est corruptio regni, ut dicit Aristoteles in V Ethicorum. Unde talia sunt impotentiae et non potentiae, et in voluntate perversae voluntatis indicia.

Per hoc similiter patet ad sequens solutio.

Ad id quod ulterius adducitur de Augustino, videtur mihi dicendum, quod

verum est quod dicit Augustinus, simpliciter de praecepto exsecutorio: quia hoc procedit de potentia et voluntate ordinantis ordine justitiae: sed de praecepto probationis et instructionis non est verum: quia in illis non actus intenditur, sed aliud quiddam circa actum quod decens est et honestum et utile ei cui praecipitur.

Ad aliud dicendum, quod in veritate de ordine vitae est, ut non nisi honesta fiant et pro amicis et pro hominibus cujuscumque auctoritatis existant: qui ordo si corrumpatur, inducitur perversitas: quia cujus rei Deus ultor est, ideo non auctor, ut dicit Fulgentius. Et per consequens nec praeceptor est praecepto exsecutorio, licet aliquando ex talibus probet probandos et instruat instruendos, quos tamen revocat semper ab actu, vel per inspirationem occultam, vel manifestam.

Ad aliud dicendum, quod hoc directe procedit de praecepto exsecutorio, sed non de praecepto probationis vel instructionis: in exsequendo enim homo fit deterior: probatus autem et instructus melior effectus est: et hoc convenit praecipere optimo et sapientissimo.

Ad sequens patet responsio per idem. Praecepto enim exsecutorio quod obligat ad actum, non potest: sed probationem et instructionem potest praecipere circa illa, et praecipere ea eatenus quoad instructionem et probationem ordinantur.

Ad aliud dicendum de Habacuc, quod hoc procedit de praecepto exsecutorio. Jus enim decalogi de jure naturali profectum est. Et hoc dicit Expositor super illud Exodi, xx:, 18: Cunctus populus videbat voces et lampades, quia praecepta quae ibi sonuerunt, cordibus singulorum Inscripta per naturalem rationem lumine mentis videbantur. Sunt enim principia morum secundum justitiae ordinem ad Deum et ad proximum. In principiis autem nemo dubitat, sicut nec in ostio do- mus, sicut dicit Aristoteles in II primae philosophiae: principia enim scimus in quantum terminos cognoscimus. Unde non esse moechandum vel fornicandum omni homini dictat ratio, quamvis nun dictet sibi, quod a talibus aliquando et ex talibus possit fieri probatio vel instructio.

Ad aliud videtur mihi dicendum, quod de praecepto exsecutorio procedit.

Ad dictum Bernardi dicendum, quod si verum est quod dicit, quod oportet quod promulgatum a Deo praecepto exsecutorio mutetur, vel solvatur praecepto probativo vel instructivo. Et sic non mutatur nisi secundum quid, et non simpliciter: si enim simpliciter solveretur et mutaretur praecepto revocatorio vel cassatorio, esset praevaricatio, quae in Deum non cadit. Ad Galat, ii, 18: Si ea quae destruxi, iterum haec aedifico, praevaricatorem me constituo. Sed sicut dictum est, probatio et instructio possunt fieri circa ea.

Ad aliud dicendum, quod occisio non est ita in medio, quod ex se possit bene et male fieri: sed ex causis adjunctis potest bene fieri, et potest male fieri: et ideo ex talibus sumuntur aliquando praecepta probationis et instructionis, ut dictum est: et hoc et nihil amplius potest haberi ex verbis Augustini.

Ad solutionem quam inducunt quidam ex distinctione naturae, dicendum quod distinctio bona est. Et alius est ordo justitiae quem dictat natura, ut natura, et alius quem dictat natura et ratio, et alius quem dictat ratio ut ratio: sed contra nullum ordinem justitiae a justitia divina impressum naturae vel rationi praecepto exsecutorio potest aliquid praecipere Deus: sed praecepto probationis vel instructionis potest, ut dictum est: unde etiam talia praecepta a Sanctis vocantur dispensativa, quia cum aliqua juris relatione fiunt.

Ad id quod objicitur in contrarium.

dicendum quod nihil praecipit contrarium, volens actum contra jus naturale existentem, sed volens aliquid circa actum, sicut fidei probationem. Nec in Osee praecepit coitum vel fornicationem: quia hoc esset illicitum, sed fornicationem fornicariae praecepit, quod poterat fieri honesto modo: sive, ut dicit Hieronymus, ut conjunctione Prophetae foeda fieret honesta, et instrueretur Propheta, quod Deus amore suo saepe foedam animam amat ut pulchram faciat: sive, ut dicit Glossa, ut conjungeretur fornicariae ut conjunctione sua filios fornicationum ex fornicatoribus natos aliis faceret suos, et ideo nihil juris haberet in marito vel haereditate mariti. Et ut etiam ex hoc instrueretur Propheta, quod Deus Israeliticum populum in. primis parentibus, avis et proavis Abrahae natum ex idololatria sumpsit et sibi conjunxit: et ideo filii ex fornicatione idolorum nati, non ab eo sunt geniti, quamvis ab eo sumpti: et ideo posse eos abjici quando vellet. Dicunt tamen Expositores Hebraeorum, ut Rabbi Moyses et Eleazar, quod hoc quod dictum est in Osee imaginaria visione, factum est ad instructionem Prophetae, et non in re perfectum: et opinor, quod hoc sit probabile.

Ad solutionem aliorum quae inducitur, dicendum quod satis bona est: sed bonum in genere sive malum in genere accipi debet, non determinatum ad speciem: quia occisio innocentis non potest bene fieri. Similiter fornicatio sive solutus concubitus bene fieri non potest. Nec Deus potest illa praecipere praecepto exsecutorio. Haec enim directe corrumpunt ordinem vitae et hominum ad se invicem, et hominum ad Deum: et deformitatem talem, sive corruptionem conceptam habent in ipso nomine, sive nominis ratione. Propter hoc dicunt Aristoteles et Augustinus, quod non possunt bene fieri: et delectationes quae sunt fines talium actuum, probat Aristoteles in X Ethicorum, nec esse naturales ex genere: non

enim sunt animales, nec naturales, et propria ex specie, quia non sunt humanae: sed esse aegritudinales, ex aegra et corrupta natura procedentes, sicut comestio carbonum delectabilis est ei qui ex combusta cholera corruptum habet appetitum.

Ad id quod in contrarium objicitur, dicendum quod illae objectiones non probant, nisi quod praeceptum exsecutorium non potest fieri in eis quae per se mala sunt: potest tamen fieri praeceptum probationis et instructionis, ut habitum est: in illo enim voluntas praecipientis non refertur ad actum, sed ad aliquid circa actum, quod honestum et bonum est et utile ei cui praecipitur.

Ad solutionem quam adhuc alii inducunt, dicendum quod satis probabilis est. Perversitas enim humani generis, ut dicit Augustinus in libro LXXXIII Quaestionum, est uti fruendis, et frui utendis . Unde omne illud quod destruit ordinem ad Deum ut ad ultimum finem, est contra naturam secundo modo dictam, Destruit enim ordinem obedientialem creaturae ad creatorem, contra quem tam non potest facere Deus quam contra seipsum, ut dicit Augustinus. moechia autem et furtum et hujusmodi ipso nomine destruunt talem ordinem. In ipsa enim sua ratione dicunt, quod sunt conjuncta malo fini, et sic non ordinabilia ad finem optimum. Sed si qua essent contra ordinem proximi ad proximum quibus non excluderetur ordo ad Deum, in illis verum esset quod dicunt. Unde vasa aegyptiorum asportare ex furto et avaritia numquam Deus praecepit: et si factum est, permisit eis qui laboraverunt, quorum merces laborum detenta injuste fuerat: et qui angariis et praeangariis diu gravati fuerant, illos ex rebus eorum qui labores eorum abstulerant, remunerari concessit, etiam invitis illis quorum erant quae asportabantur. Et hoc, ut dicit Hierony- mus, fecit ut universalis rerum Dominus, dispensans unicuique quod sibi debetur.

Ad hoc quod contra hoc inducitur, dicendum quod hoc procedit de praecepto exsecutorio, et non de praecepto probationis vel instructionis, ut dictum est.