dus erat curribus et iumentis no- vis donis onustis: et modo vidisses currum saccis frumenti repletum, rudibus quidem signis sed festivis ornatum, concomitantibus villi- cis, qui frumenta aut fruges in atrio Apostolicae Domus statis locis deponerent, atque inde, iis tamquam ad herum suum delatis, silentio regrederentur: modo vi- disses currum vasis olei variique generis vini onustum; modo de- ferentem agnos, modo ducentem vitulos. Uno verbo, praeter plura opera artium, omnis generis pri- mitiarum et rerum, quae ad fru- galem vitam sunt necessariae ab infimis usque ad nobiliora reple- tum est atrium Apostolicae Do- mus , ita ut illi ipsi, qui potius curiositate moti accesserint, ani- mo commoti redire debuerint tan- tam conspicientes cordium pie- tatem !

Sanctissimus Pater in huiusmo- di observantiae et obsequii pientis- sima significatione, quibus nul- lam dederat causam, facile colla- crimavi t.

Quemadmodum autem excel- lentium dona atque divitiae SSmo Patri undequaque affluenter dela- ta, illud revocabat in mentem quod legimus evenisse tempore Aposto- lico : afferebant pretia eorum quae vendebant et ponebant ante pedes Apostolorum; ita humiliora dona in mentem revocabant pastores loquentes ad invicem transeamus usque Bethlehem.

i XIII. 511

Certi autem sumus, eos omnes qui publicum hoc factum tran- quille considerabunt et qui plenam eiusdem cum suis adiunctis histo- riam lecturi erunt, quique vim nullam suo intellectui inferre ve- lint, fateri debere, factum hoc in- telligi non posse sine causa ex alto repetenda, quae una fidelium aliorumque animos, vitae condi- tione, moribus studiisquediversis, tanta efficacia uno eodemque tem- pore in variis dissitisque Orbis partibus in eandem rem eodem studio movere potest.

Namque si effectus proportione respondere suis pausis debent, ef- fectum quidem habes praeter homi- num memoriam extraordinarium» causam autem huic effectui" pro- portionatam ac sufficientem in hu- manis rebus frustra quaereres. Re- peries quidem occasionem quam- dam huius facti per se levissimam, quae etsi in aliis quoque Romanis Pontificibus data est, eius tamen ratio nulla est habita.

Similia quidem facta intra duo- rum annorum intervallum con- speximus , quae licet sine sin- gulari divina providentia, quae Romam et Apostolicam Sedem iugiter adsistit, explicari rite non possint, attamen adeo graves oc- casiones aderant quae tamquam causae considerari potuissent ; tales enim sunt centenaria so- lemnitas martyrii BB. Petri et Pauli qua occasione Sanctissi- mus Pater Romam invitavit ea-