S. Romana Rota. 517

autem inter testes circa facta, non est in substantia sed in accidentibus, quae ad rem nostram parum referunt. De coetero, quid mirum si, post viginti duos annos et amplius, facta familiaria non recte testes cuncti recordentur? Non seorsim autem, sed simul sumenda sunt quae metum probant, quia ab invicem se explicant atque corroborant. Praeterea sacri vinculi defensor fidem actrici vult esse negandam. At testes (et etiam qui animum erga eam benevolum non habere fatentur) illam fide dignam esse affirmant. In causis autem de metu, plurimum deferendum esse iuratae depositioni illius qui metum passus est, docent Auctores (cfr. Pignatelli, tom. I, Cons. 4, n. 9; S. C. C, in Valentina Profess., 1773; Gaspard, De Matrim., n. 954). At quamvis Angelae fidem velimus negare, satis tamen a testibus metus appareret probatus.

Praecipua et revera non levis difficultas exsurgit a litteris quas Angela Alexandro conscripsit ante matrimonium, quasque Alexander in iudicium protulit. At RR. PP. visum est, istud non esse argumentum sufficiens ad metus absentiam demonstrandam; 1° quia litterae exhibitae triginta sex tantum numerantur, quum Angela fateatur singulis hebdomadis, spon- salium tempore, Alexandro Caberlotto scripsisse; et Alexander omnes litteras ab Angela acceptas apud se adhuc conservare affirmet. Si autem hoc tempus, ut ex ipsis litteris apparet, biennium excessit, epi- stolae amatoriae ab Angela inscriptae, plus quam centum esse deberent. Cur ergo Alexander non omnes exhibuit, sed illas tantum quas ad libi- tum exhibere voluit? 2° quia ex actis certe apparet, Angelam plures scrip- sisse litteras, dictante fratria Maria Bernardi. Hoc Angela ipsa asseruit, quando Iudex ei litteras, ab Alexandro productas, perhibuit : « Scrissi que- « ste lettere sotto dettatura della cognata Maria Bernardi-Bon, la quale « voleva tante volte che ci scrivessi frasi affettuose, e, rifiutandomi io, « dicendo: " Questa frase non mi sento di dirla,,, essa mi diceva: " Va, « scrivi per questa volta ". Del resto tutti possono vedere che non sono « frasi troppo affettuose in quelle lettere ». Nec ab ea discordât Maria Ber- nardi: «... qualche volta la Gina mi diceva: "Aiutami a scrivere, perchè « non so cosa scrivere ". E tante volte l'ho aiutata, ma sempre libera- « mente ». Quot autem et quales fuerunt litterae quas Maria Angelae dictavit? Maxima adest probabilitas, quod illae adamussim fuerint in quibus Angela de amore (qui tamen deerat in corde suo) loquebatur. Demum si sub metus influxu Angela matrimonium contraxit, nil mirum quod sub eodem influxu etiam ea omnia fecerit quae relate ad ipsum sunt tamquam media ad finem; et ideo si defectus inficit finem, etiam media inficiat necesse est. Nec de litteris tantum hoc dicendum est, sed etiam de coeteris signis amoris quae matrimonium antecesserunt,