LITTERAE 531

vdemon'strari poterit, civilem societatem homini, qua homo est, quamvis fortasse inutilem, haudquaquam tamen perniciosam fore.

Iam vero moralis perfectio in homine, ob hanc ipsam causam, quod -eiusdem hominis inter se dissimilia iura simul et officia conciliare debet; .quoniam ipsa in omnes humanos actus, uti quoddam elementum, ingreditur, necessario Deum exigit, et cum Illo Religionem, illud videlicet sacrum vinculum, cuius singulare privilegium est, ante omne aliud morale vin- culum hominem Deo coniungere : - Enimvero moralitatis idea primum secum fert quemdam dependentiae ordinem quoad verum, quod est animae lumen ; et quoad Bonum, quod est finis voluntatis : sine Vero, sine Bono - nihil morale est hoc nomine dignum.

Quaenam igitur est principalis atque essentialis veritas, ex qua omnis veritas derivatur ? Deus est. Iterum : quaenam igitur est suprema Bonitas, unde -omne aliud bonum procedit? Deus est. Denique, quis est humanae rationis ac voluntatis, et nostri ipsorum quidquid sumus, Creator et Con- servatur, quemadmodum est etiam vitae nostrae finis ultimus? Profecto Deus. - Quoniam igitur Religio illius obsequii, quo Deo nos iustitiae no- mine subiicere debemus, interna atque externa expressio est gravissima exinde veritas consequitur, videlicet: Omnes cives ut legitimum in sua Na- tione verae Religionis sensum sartum tectumque servent, atque, si opus fuerit, strenue defendant, ad sese mutuo consociandos obligari : si quando -ex. gr. aliqua secta athea contrariis naturae atque historiae protestatio- nibus despectis, Deum ab Societate expellere adnitatur, certissime- fore •confidens, ut quam primum in intimo humanae conscientiae sinu omnis mo- ralitatis sensus extinguatur.

Hac super re inter homines, qui honestatis notionem nequaquam ami- serint, nullum esse post dissidium. In Catholicis autem Gallicis religiosus iste sensus profundior adhuc atque universalior procul dubio esse debet, ipsi enim ad veram Religionem pertinendi honore fruuntur. Profecto si, quaevis ea sit, Religionis dogmata tamquam bases in humanarum actionum honestate definienda, et in cuiusvis bene ordinatae Societatis constitutione perficienda semper et ubique adhiberentur, omnino evidens est, Catholicam Religionem, hanc ipsam ob causam, quod vera Religio est Christi Iesu, -efficaciam prae ceteris omnibus possidere, quae ad vitam sive in quolibet civium, sive in universa hominum Societate iuxta rectae rationis normam apprime dirigendam, necessario requiritur. Cuius rei aiiquodne splendidum •exemplum opus est ? Id ipsamet Gallia nobis suppeditat. Nam quo magis ipsa Christiana Religione proficiebat eo magis ad illud gloriae fastigium, quo tandem pervenit, pedetentim progredi cernebatur ; ad summam vide- licet domi bellique potentiam. Nimirum naturali eiusdem magnanimitate christiana charitas uberem novae vis fontem addidit: mirabilis eius agendi alacritas illico veluti quoddam gloriae calcar, dirigens lumen atque con- stantia co-mmunitum nacta est, christianam scilicet Fidem, quae Galliae manu in humani generis annalibus adeo gloriosas paginas exaravit. Et hodie eius Fides nonne praeteritis Galliae inclytis gestis nova inclyta <g€sta adiicere pergit? Ingenio atque animi vi inexhausta in communi Pa*