538 LITTERAE

ob commune bonum, ab iis, qui huius rei gratia potestatis munus accepe- runt, facta ac promulgata. Ea propter neutiquam Legem ferentis potesta- tis actus, quique ii sint, approbari potuerunt, qui Religioni Deoque adver- sentur; imo contra omnino reprobandi sunt. Id profecto est, quod ma- gnus Hipponensis Episcopus Augustinus his verbis eloquentissime decla- rabat: « Aliquando.... Potestates bonae sunt, et timent Deum; aliquando » non timent Deum. Iulianus extitit infidelis Imperator, extitit apostata, » iniquus, idololatra: milites Christiani servierunt Imperatori infidelis » ubi veniebatur ad causam Christi, non agnoscebant nisi Illum qui in » Coelis erat. Si quando volebat, ut idola colerent, ut thurificarent, prae- » ponebant illi Deum; quando autem dicebat; producite aciem, ite contra » illam gentem, statim obtemperabant. Distinguebant Dominum aeternum » a domino temporali, et tamen subditi erant, propter Dominum aeternum, » etiam domino temporali » (Enarrat, in Ps. CXXIV. n. 7. fin.)

Nos equidem novimus, Atheum quemque deplorabili suae rationis, at magis etiam suae voluntatis, abusu haec principia denegare, sed enimvero Atheismus adeo turpis error est, ut idem (quod in humanitatis laudem di- ctum sit) divini iuris conscientiam abolere, eique civilis Principatus ido- lolatriam sufficere numquam possit.

Quum principia, quae nostram sive erga Deum, ö i . c erga humanam potestatem, agendi rationem moderari debent, adeo definita sint, nemo- hominum a studio partium alienus poterit Catholicos Gallos insimulare, quod hi nec laboribus, neque aerumnis quibuslibet perferendis parcentes, id Patriae suae conservare conentur, quod eidem absoluta conditio salutis est ; quod omnia Maiorum gesta per historiam ad nos usque transmissa, summatim complectitur; quod denique oblivioni unquam dare Gallis om- nino non licet.

Antequam hisce nostris Uteris finem imponamus, duo alia iis, quae hactenus disputavimus, arcte connexa ; quaeque, cum ipsamet Religionis commoda rationesque proprius attingant, aliquam opinionum discrepantiam inter Catholicos istic excitare fortasse potuerunt, breviter commemorare Nobis placet. Quorum prius est quod Concordatum appellant quod quidem concordiam inter ecclesiasticam civilemque Potestatem tot annis in Gallia faciliorem reddit. Utrum vero istud de publicis rebus ad Ecclesiam perti- nentibus solemne mutuumque Pactum, ab S. Sede quovis tempore fideliter observatum, ab Gallico etiam Regimine pariter observatum fuerit, ipsi- met catholicae Religionis adversarii non conveniunt. Horum quidam auda- ciores Pacti eiusdem abolitionem vellent, ut ita civili Regimini libera Christi Iesu Ecclesiam exagitandi potestas fiat.

Contra vero quidam alii, maiori calliditate praediti, vellent, aut sal- tem se velle ostendunt, illius Pacti conservationem ; non ideo tamen quia in civili Potestate officium agnoscant subscriptis pactionibus manendi mo- remque gerendi; sed unice ut civili eidem Regimini beneficiis in ipsum, ab Ecclesia collatis frui liceat : quasi vero per se quisque susceptas obli- gationes ab obtentis beneficiis pro suo lubito seiungere possit ; quum haec duo ita invicem connexa sint, ut quid unum necessario constituant.