QUAESTIO V. Utrum spes sit in parte animae cognitiva, an affectiva.

Quinto quaeritur de spe per comparationem ad subiectum, et est quaestio, utrum spes sit in parte animae cognitiva, vel affectiva. Et quod sit in cognitiva, videtur:

1. Primo per illud quod dicitur primae ad Timotheum primo super illud: Finis praecepti est caritas de corde puro et conscientia bona ; Glossa: de conscientia bona, id est de spe: si ergo spes est conscientia, et conscientia se tenet ex parte cognitivae; videtur quod et ipsa spes.

2. Item, Bernardus in quadam homilia super Cantica : " Deus futurus est rationi plenitudo lucis, voluntati multitudo pacis et memoriae continuatio aeternitatis "; sed continuatio aeternitatis est dos correspondens exspectationi ipsius spei: ergo si illa respicit ipsam memoriam, videtur, quod ipsa exspectatio spei in via esse in memoria habeat. Sed haec est potentia cognitiva: ergo etc.

3. Item, Augustinus, definiens spem, in libro de Civitate Dei dicit, quod " spes est virtus, qua quis se ad illud quod credit, perventurum praesumit". Ex hac definitione videtur, quod nihil aliud sit sperare quam firmiter credere, se perventurum ad aliquod arduum et excellens: sed tam credere quam firmiter credere est potentiae cognitivae: igitur sperare spectat ad potentiam cognitivam. Sed " cuius est actus, eius est et habitus ": ergo idem redit, quod prius.

4. Item, imago creationis reformatur per imaginem recreationis, quae quidem consistit in gratia et tribus virtutibus theologicis: ergo si virtutes reformantes sunt in potentiis, quas reformant ; necesse est, esse virtutes theologicas in illis potentiis, in quibus attenditur integritas imaginis. Si ergo illae potentiae sunt intelligentia, memoria et voluntas , et caritas respicit voluntatem, fides intelligentiam : videtur ergo, quod spes respiciat memoriam: ergo est in potentia cognitiva.

5. Item, certitudo respicit potentiam cognitivam : ergo cum " spes sit certa exspectatio futurae beatitudinis ", spes est in potentia cognitiva tanquam in subiecto.

Sed contra : 1. Quatuor genera affectionum distinguuntur a Sanctis et a philosophis , videlicet gaudium et dolor, spes et timor: ergo si omnis affectio et habitus regulativus affectionis est in potentia affectiva, cum spes vel nominet affectionem, vel liabitum directivum affectionis: videtur ergo generaliter, quod spes sit in potentia affectiva.

2. Item, eiusdem potentiae est sperare, cuius est et timere: sed timere non est nisi potentiae affeclivae : ergo nec sperare. Sed "cuius est actus, eius est et habitus": ergo etc.

3. Item, " opposita nata sunt fieri circa eandem vim "; sed spes et desperatio sunt opposita: si ergo desperatio est in potentia affectiva, videtur similiter, quod et ipsa spes.

4. Item, sicut contingit, potentiam rationalem et concupiscibilem obliquari et dirigi, ita etiam irascibilem: ergo sicut est aliqua virtus theologica in rationali et aliqua in concupiscibili, ita aliqua debet esse in irascibili: sed haec non est nisi spes: ergo spes est in irascibili: ergo spes est in potentia affectiva.

5. Item, obiectum spei est magnum et arduum, sicut supra fuit ostensum: sed arduum est obiectum potentiae irascibilis: ergo si idem est obiectum habitus et potentiae substratae, in qua est habitus, spes est in potentia irascibili; et haec est affectiva: ergo etc.

CONCLUSIO.

Spes est in potentia animae affectiva, et quidem in parte irascibili.

Respondeo: Dicendum, quod absque dubio spes est in potentia affectiva: est enim in ipsa irascibili, quae est pars potentiae affectivae. Potentiae enim irascibilis non tantum est detestari mala culpae et perpeti mala poenae, sed etiam aggredi terribilia et erigi ad magna et ardua . Et propterea non tantum ponimus in ipsa esse iram et patientiam, sed etiam fortitudinem et spem, fortitudinem, inquam, in quantum negotiatur circa ea quae sunt ad finem: spem autem, secundum quod se erigit ad excellentiam ipsius finis.

Hoc autem satis potest aperte colligi, tum ex parte affectionis substratae, tum ex parte conditionis adiunctae, tum ex parte dotis subsecutura. Ex parte affectionis substratae: quia, cum quatuor sint affectiones, videlicet gaudium et dolor, spes et timor, sicut gaudium et dolor sunt circa eandem potentiam, ita etiam spes et timor . Cum igitur planum sit, timorem esse ipsius potentiae irascibilis, non est dubium, quin affectio spei ad potentiam irascibilem pertineat, ac per hoc habitus virtutis spei dirigens affectionem illam.

Ex parte similiter conditionis et proprietatis annexae hoc ipsum potest satis aperte videri. Spei enim est stabilire et quodam modo assecurare de assequenda futura beatitudine: statilino autem et confirmatio pertinet ad potentiam irascibilem. Sicut enim rationalis se habet ad claritatem, et concupiscibilis ad voluptatem: sic etiam irascibilis ad securitatem . Quia ergo assecuratio est conditio concomitans ipsam spem , indubitanter verum est, virtutem spei ad irascibilem pertinere.

Ex parte dotis futurae hoc ipsum potest haberi. Sicut enim ad fidem subsequitur visio, ita ad spem subsequitur perfecta tentio . Firmiter autem tenere hoc est illius potentiae, cuius est habitum defendere: hanc autem non est dubium esse potentiam irascibilem.

Et ideo concedendum est, habitum spei esse in irascibili potentia, ac per hoc in virtute animi affectiva, sicut rationes concludunt, quae sunt ad partem istam.

1.Ad illud vero quod primo obiicitur, quod spes dicitur conscientia: dicendum, quod in processu illo est peccatum secundum aequivocationem : quia conscientia potest nominare ipsam spem, et potest nominare lumen directivum ad bene agendum: et hoc ultimo modo spectat ad potentiam cognitivam, alio modo non: ideo non sequitur, quod virtus spei sit in potentia animae cognitiva. Praeterea, alius defectus est ibi: quia nomine conscientiae intelligitur spes, non quia spes sit conscientia, sed quia spes est certa exspectatio, consurgens ex gratia et meritis ; merita autem esse non possunt, nisi ubi est coscientia bona.

2. Ad illud quod obiicitur, quod Deus futurus est memoriae continuatio aeternitatis; dicendum, quod illud verbum Bernardi intelligitur mediate et non primo. Nam continuatio aeternitatis respicit illam virtutem, cuius est perpetuo tenere: et hoc est potentiae irascibilis, cuius est in praesenti exspectare: et ideo ex hoc non sequitur, quod spes sit primo in potentia memorativa, sed quod aliquo modo ipsam respiciat, vel principaliter, vel ex consequenti .

3. Ad illud quod obiicitur, quod sperare non est aliud quam firmiter credere, se habiturum aliquid: dicendum, quod spes dicitur et large et proprie. Large accipiendo spem, sic dicit credulitatem quodam modo firmatam respectu alicuius boni assequendi sive a se, sive ab alio; quemadmodum, cum quis videt aliam bonae indolis, dicit, quod sperat, ipsum esse futurum bonum hominem: ibi sperare idem est quod probabiliter credere: et sic sumitur large et improprie et bene potest pertinere ad virtutem cognitivam .

Alio modo sperare, secundum quod dicitur proprie, idem est quod confidere et ex illa confidentia cum quadam securitate tendere ad habendum illud quod speratur: et hoc modo pertiuet ad virtutem affectivam. Et haec duo, vide licet confidentiam illam et securam tendentium, comprehendit Augustinus sub verbo praesumendi, quod quamvis sequatur credulitatem cognitionis, tenet tamen se ex parte affectionis. Et ideo ex illa ratione non potest concludi, quod potentia cognitiva sit subiectum spei.

4. Ad illud quod obiicitur, quod imago recreationis respondet imagini creationis: dicendum, quod verum est, quod respondet: nihilominus tamen imago creationis plus se tenet ex parte cognitivam, imago vero recreationis plus se tenet ex parte affectivae, secundum quod dicit Augustinus , quod " imago est in potentia cognoscendi, et similitudo in potentia diligendi)). Et quia imago recreationis plus se tenet ex parte affectivae, ideo duae virtutes sunt in parte affectiva totaliter et principaliter, videlicet spes et caritas. Et virtus spei reformando potentiam irascibilem, quae est potentia affectiva,

per consequens reformat ipsam memoriam, quae in actu communicat cum ea, videlicet in actu tenendi. Et ideo non oportet, quod spes reponatur in memoria sicut in proprio subiecto. Sed haec planius determinata sunt in libro secundo, distinctione decima sexta .

5. Ad illud quod ultimo obiicitur de certitudine , patet responsio ex his quae dicta sunt supra , pro eo quod certitudo spei non est pertinens ad potentiam cognitivam, sed magis ad potentiam affectivam , quae quidem certitudo est quaedam assecuratio tenens se ex parte potentiae irascibilis.

Patet igitur, quid sit subiectum spei quantum ad animae potentiam.

Ulterius etiam posset esse hic inquisitio de subiecto spei quantum ad substantiam, et circa hoc possent quaeri plura dubitabilia. Primo quaeritur, utrum spes sit in Angelis bonis. - Secundo, utrum sit in animabus beatis. - Tertio, utrum aliquo modo sit in angelis malis. - Quarto, utrum fuerit in his qui fuerunt in. limbo. - Quinto, utrum sit in his qui sunt in purgatorio. - Sexto et ultimo quaeritur, utrum fuerit in Christo. - Sed quoniam omnes hae quaestiones pro magna parte pendent ab illa quaestione, qua dicitur de evacuatione spei, et illa visa, cetera sunt facilia: ideo quaestiones istae ad praesens omittuntur, quia quaedam ex eis determinabuntur infra , quaedam ex eis tanguntur in littera, ut sic vitetur superfluitas, quae est memoriae inimica.