PARTICULA III.

Qualiter unus ab alio intelligitur ?

Tertio quaeritur, Qualiter unus ab alio intelligitur vel cognoscitur ?

Videtur enim, quod hoc fieri non possit: cognitio enim non potest fieri nisi altero duorum modorum, scilicet quod cognoscibile sit in cognoscente per essentiam, sicut homo cognoscit suam charitatem, et suam castitatem, et suum proprium intellectum et voluntatem, et alia quae per essentiam sunt in anima, ut dicit Augustinus in libro XV de Trinitate. Aut quod cognoscibile per speciem abstractam sit in cognoscente. Et neutro istorum modorum potest cognosci Angelus ab Angelo, vel Angelus ab homine. Constat enim, quod Angelus non est in intellectu per essentiam alterius Angeli, vel hominis: et sic cessat primus modus cognitionis, Similiter cum Angelus sit substantia simplex et immaterialis, et abstractio specie intelligibilis non fit nisi a materia et ab appendiciis materiae, ut dicunt Aristoteles et Avicenna, constat quod ab Angelo non potest fieri hujusmodi abstractio: et sic cessat secundus modus: et sic videtur nullo modo Angelus intelligi ab Angelo, vel etiam ab homine.

Ad hoc quidam dixerunt, sicut dicit Empedocles, ut narrat Aristoteles in primo de Anima, quod simile simili cognoscitur: et ita Angelus cognoscendo se, cognoscit alium Angelum similem sibi. Et hi dictum suum affirmant per Augustinum in libro XIII de Trinitate, qui hoc expresse dicit, et dat exemplum, quod aliquis per Carthaginem quam vidit, similem civitatem cognoscit quam non vidit: et per mentem suam propriam quam videt per intellectum, cognoscit naturam mentis alterius quam non vidit. Sed contra hoc est, quod 1. Cognitio similis in simili indistincta est: et secundum hoc unus Angelus non cognosceret alium secundum distinctum esse et personalitatem propriam Angeli: quae cognitio imperfecta est: et sic Angelus non perfecte cognosceretur, nec ab Angelo, nec ab homine.

2. Adhuc, Angelus, ut in praehabitis ex verbis Dionysii et Maximi determinatum est, perfecte cognoscit ea quae sunt mundi sensibilis, quae tamen sub ipso sunt. Si ergo Angelum non cognosceret, nisi in se sicut in suo simili, videretur quod imperfectius cognosceret Angelum, qui juxta ipsum est, quam res sensibiles quae sub ipso sunt: quod valde inconveniens est.

3. Adhuc, Cognoscere rem in suo simili, non est cognoscere nisi quia est, et non quid est: et haec est imperfectissima cognitio: et secundum hoc Angelus non cognosceret Angelum in eo quid est, sed quia est tantum: quod est valde inconveniens: secundum hoc enim unus Angelus de alio nullam perfectam cognitionem haberet.

Adhuc, Quidam subtilizare intendentes, dixerunt, quod secundum Dionysium et Damascenum, Angeli sunt et lumina et specula: et in quantum sunt specula, habent naturam et potentiam intellectivam receptivam specierum intelligibilium: quod esse non potest, nisi per possibilem intellectum. In quantum autem sunt lumina, habent naturam et potentiam activam et dativam specierum intelligibilium. Et sic dicunt, quod per naturam receptivam unus recipit ab altero speciem: et per naturam activam et dativam, quae non potest esse nisi per intellectum agentem, unus imprimit in alium speciem: et per hujusmodi species sic sibi impressas ab invicem et receptas, perfecte vident et cognoscunt se invicem.

Sed hoc est contra hoc quod 1. Dicit Augustinus in libro XII super Genesim ad litteram, quod inferius non potest agere in superius: quia non potest dominari in ipsum per eamdem rationem, nec par in par agit: sed imprimere speciem suam, agere est: ergo secundum hoc inferior Angelus non posset cognosci a. superiori, quia non posset imprimere in eum speciem suam, et nec par a pari cognosceretur, quod valde absurdum est.

2. Adhuc, Secundum hoc intellectus

receptivus in Angelo sive possibilis, ad hujusmodi species receptas haberet se sicut tabula rasa, et sic non differret ab intellectu possibili in homine: quod valde inconveniens videtur, cum natura angelica secundum intellectum simplicior et altior sit, quam homo, et sic non videatur esse in potentia, sed in actu secundum omnia intelligibilia et species intelligibilium.

3. Adhuc, Speculum non tam receptivum est, quam reflexivum luminis: et sic unus Angelus non tantum reciperet speciem ab alio cognitionis, sed speciem receptam reflecteret in alium, quod difficile est invenire.

Adhuc iterum quidam dicunt, quod duae naturae sunt extremae, et una media participans cum utraque. Divina enim natura est dativa specierum et factiva, et nullo modo receptiva. Corporalis autem natura non luminosa, et receptiva specierum, nullo modo factiva: sicut patet de oculo, qui non videt, nisi speciem visibilis recipiat: et sic est de aliis sensibus, et generaliter de omnibus potentiis operantibus in organo corporali. Et dicunt, quod angelica natura media est, quae per hoc quod est lumen, activa est et dativa specierum: et per hoc quod est speculum, receptiva: et sic per species receptas et factas in ipso cognoscit unus Angelus alium Angelum.

Sed hoc destruitur per easdem rationes, per quas destructum est antecedens: sic enim intellectus possibilis in Angelo, est sicut tabula rasa ad species receptas, quod valde inconveniens videtur, cum ab initio sit perfectus, et in actu intellectus angelicus.

Ulterius quaeritur, Quomodo Angelus cognoscit Deum?

1. Deus enim infinitae virtutis est, et Angelus finitae: ergo non est proportio inter Angelum cognoscentem, et Deum cognitum: et sic videtur Angelus non cognoscere Deum.

2. Adhuc, Duo improportionalia non coaptantur sibi, nisi per medium proportionale utrique: si ergo proportionantur virtus angelica et virtus divina in cognoscendo, et contingat quod Angelus cognoscat Deum vel videat per intellectum, oportet quod hoc fiat per medium. Et tunc quaeratur de illo medio: quia aut est creatum, aut increatum. Si increatum: tunc est idem quod Deus, et non proportionatum cognitioni Angeli: et si proportionari debeat, indiget alio medio, et sic ibitur in infinitum. Si autem creatum: tunc potentiae finitae est, et potentiae infinitae in cognoscendo, quae est in Deo, proportionari non potest: et sic per illud Angelus non potest cognoscere Deum: et sic videtur, quod Angelus nullo modo possit cognoscere Deum.

In contrarium est,

1. Quod dicitur, Matth. xviii, 10: Angeli eorum in caelis semper vident faciem Patris mei qui in caelis est.

2. Adhuc, Augustinus in libro XV de Trinitate dicit, quod " mens cognoscit seipsam: quia sibi praesens est per essentiam. " Ergo a simili, cum Deus per essentiam, praesentiam, et potentiam sit in Angelo et in mente: per praesentiam essentiae suae cognoscetur et ab Angelo, et a mente.

3. Adhuc, Nobilissimo cognito, nobilissimus debetur modus cognitionis: sed Deus est nobilissimum cognitum, nobilissimus autem modus est per praesentiam essentiae: ergo Deus cognoscitur ab Angelo et a mente per praesentiam essentiae.

Solutio. Dicendum ad primum, quod Angelus intelligitur ab Angelo, et ab homine: sed ad Angelo intelligitur et cognoscitur sub specie quae est similitudo artis in qua factus est Angelus, sicut et caetera intelliguntur ab Angelo per formas et species, quae in creatione cuilibet Angelo inditae sunt ad singula creata cognoscenda, sicut in praehabitis paulo ante satis determinatum est. Et sic non oportet, quod per essentiam unus Angelus sit in intellectu alterius: habitum est enim, quod in specie artis melius videtur res, quam in seipsa. Ab homine autem intelligitur per abstractionem sicut abstrahitur Angelus ab hoc Angelo. Sicut enim universale simplex et intelligibile efficitur per remotionem materiae, et eorum quae sunt propria particulari, quae a Philosophis vocantur accidentia et incommunicabilia: ita idem universale proprium efficitur per reductionem ipsius ad propria et incommunicabilia. Proprium enim et singulare non cognoscitur, nisi per aliquid proprii et singularis, sicut expresse ostenditur in Tobia, ubi primo Raphael ignorabatur esse Angelus: tamen per operationes medicinae, quas fecit circa Saram uxorem junioris Tobiae, compescendo daemonium ab ipsa, et quas fecit de felle piscis circa oculos senioris Tobiae, sub proprio nomine cognitus est, quod ipse etiam esset Angelus Raphael, qui medicina Dei interpretatur.

Et quod objicitur, quod a simplici non potest esse abstractio: dicendum, quod duplex est abstractio, scilicet a materia, et a materiae appendiciis: et haec est abstractio formae intelligibilis a phantasmatibus: et hoc non potest esse in spirituali et immateriali natura. Et est abstractio universalis a particulari, quae fit dicto modo, scilicet separando formam intelligibilem ab his quae appropriant eam huic particulari, sicut abstrahitur punctum ab hoc puncto, et unitas ab hac unitate: et sicut abstrahit, ita per reflexionem ad propria iterum conjungit: et sic et universale et particulare intelligit. Et haec abstractio est in omnibus creatis tam simplicibus, quam compositis: in Deo autem esse non potest, quia in eo nec est universale, nec particulare proprie loquendo, eo quod, in ipso idem est quod est et esse.

Ad solutionem quam quidam ferunt, quod ex se sicut per simile cognoscit alium: dicendum, quod nihil valet: quia haec non esset nisi conjecturalis et incerta cognitio. Et hoc dicunt verba Augu-

stini. Ex una enim civitate visa non cognosco similem, nisi conjecturali cognitione: et ex mente mea non cognosco mentem alterius, nisi conjecturaliter: conjecturalis enim cognitio non manifestat cognitum in proprio est et certo.

Tria argumenta quae inducuntur contra solutionem illam, procedunt.

Ad id quod dicitur, quod Angeli sunt specula et lumina, et sic receptiva specierum et collativa sive factiva. Dicendum, quod hoc bene probat, quod intellectus agens et possibilis sunt in Angelo, quemadmodum in antehabitis determinatum est: sed per hoc non potest probari, qualiter per abstractionem species unius fiat in alio: et ideo prima via solutionis melior est. Et ad hoc quod Angelus cognoscat Angelum per speciem concreatam, non exigitur nisi conversio unius ad alterum: sicut in applicatione duorum luminum, ad hoc quod unum penetret alterum, non exigitur nisi oppositio directa, et quod unum convertatur ad alterum. In conversione enim illa tria fiunt: fit enim illustratio speciei concreatae., ut sub lumine intellectus agentis cognoscat rem: intellectus possibilis illustratur, ut claro lumine speculetur eamdem: adaptatur et ordinatur species Angelo concreata ad proprium esse rei cognoscendae: et his tribus perfecta fit cognitio.

Ad id tamen quod primo objicitur in contrarium, dicendum quod nihil valet: quia cum dicitur, quod inferius non potest agere in superius, intelligitur de actione vera et physica, quae est actio secundum virtutem activam dominantem: et de hac intelligitur verbum Augustini. Actio autem qua intelligibile agit in intellectum, actio intentionalis est, quae verae actionis nec nomen nec rationem habet: et hac potest inferius agere in superius, et e converso, et par in par.

Ad aliud dicendum, quod intellectus possibilis in Angelo perfectus est secundum species intelligibilium concreatas sibi. Et ideo bene concedimus, quod illa

solutio non satis perfecta est, nisi addatur quod dictum est.

Ad aliud dicendum, quod hoc bene ostendit imperfectionem solutionis.

Ad id quod dicitur de media natura, dicendum quod quamvis bene dictum sit, non tamen solvit difficultates quaestionis, nisi dicatur, quod media natura per illa tria quae in conversione Angeli ad Angelum dicta sunt, specierum intentionalium et collativa est et receptiva.

Ad id quod objicitur in contrarium, dicendum quod hoc procedit, et ostendit infirmitatem solutionis.

Ad id quod ulterius, quaeritur, dicendum quod Angelus cognoscit Deum. quinque modis: quorum unus et principalis est per speciem intimae contemplationis, ut dicit Gregorius : quia videt eum facie ad faciem, sicut dicitur, Matth. xviii, 10: et ab hac intima contemplatione non recedit etiam quando mittitur, ut dicit Gregorius, quia intra Deum currit, quocumque mittatur. Et ideo dicit Christum dicere: Angeli eorum semper vident, sive ministrent, sive assistant. Job, xxv, 3: Numquid est numerus militum ejus ? Et super quem non surgit lumen illius ? In lumine enim vultus Dei sunt, ubicumque sunt, et ab intimo contemplationis luminis illius numquam recedunt.

Secundus modus post illum est, quem ponit Dionysius in Caelesti hierarchia, in theophaniis. Theophania autem lumen est gloriae Dei, quod a Deo descendit in Angelum bonum, et speciem gloriae Dei imprimit in ipsum, et ideo dicitur a Qeos quod est Deus, et fainw quod est appareo: quia in ipso sicut in imagine resplendet et apparet gloria Dei.

Tertius modus sub illo est: quia cum Deus essentialiter, praesentialiter, et po- tentialiter sit in Angelo bono, et non sit impediens aliqua nebula peccati, resplendet in eo Deus sicut in speculo clarissimo: et sic cognoscit eum.

Quartus modus sub illo est, per effectum gratiae inhabitantis et gratum facientis: videt enim, quod talem effectum, non potest operari nisi Deus, et quod semper Deus est cum tali effectu, et sic videt et cognoscit eum ut se inhabitantem, cum nulla nebula peccati impediat.

Quintus et infimus modus est, quod cognoscit eum per effectus creaturarum: quae vespertina cognitio vocatur, quando scilicet cognoscit bonitatem Dei per lumen sparsum super creaturas, quod est bonum creaturarum in modo, specie, et ordine: et ex hoc attollitur in laudem creatoris, ita tamen, quod cognitionem Dei non mendicat a creaturis quemadmodum homo. Et propter hoc beatus Bernardus in quinto sermone super Cantica, distinguit inter cognitionem Angelorum et hominum, sic dicens, quod " Angelus tenens solium, non indiget scalis ad hoc quod ascendat solium per creaturas mundi sicut homo, eo quod solium jam tenet. " Similiter nemo laborat fodiendo pureum, habens fontem limpidissimi fluxus apud se manantem. Nemo mendicat panem extra domum suam, in domo propria abundans panibus. Ita Angelus cognitionem Dei non mendicat: videt enim eum continue facie ad faciem.. Et hoc dicit intellexisse Apostolum, ad Roman, i, 20. Cum enim dixisset: Invisibilia ipsius, scilicet Dei, per ea quae facta sunt, intellecta, conspiciuntur: statim addidit, a creatura mundi, quae est homo: et non dixit, a creatura caeli, quae est Angelus: homo enim creatoris cognitionem a creaturis mendicat: Angelus autem videt per speciem.

Ad aliud dicendum, quod Angelus sine medio videt Deum.

Ad objectum in contrarium dicendum, quod hoc objectum non procedit, nisi de visione comprehensionis: et hac visione nulla creatura pura videt Deum: sed de visione quae est attractus immediatus luminis intellectualis super substantiam rei in se, non procedit objectio: quia hac visione finitum potest videre infinitum sine medio, et videt ipsum per propriam speciem suae substantiae, quamvis non comprehendat ipsum. Et de hoc Chrysostomus super Joannem in prima homilia, dat pulchrum exemplum de eo cujus visus spargitur supra mare: illius enim visus attingit propriam speciem maris, et tamen infra terminos visus non claudit pelagus infinitum.

Tria quae in contrarium objiciuntur, procedunt.

ARTICULI SECUNDI