MEMBRUM III.

Utrum libertas arbitrii plus conveniat Angelo, quam homini, vel aeque ?

Tertio quaeritur, Utrum libertas arbitrii plus conveniat Angelo, quam homini, vel aeque ?

Et videtur, quod plus Angelo.

1. II Sententiarum, distinct. III, cap. Hic considerandum , dicit Magister: " Et

" sicut differens vigor, et subtilitas naturae infirmitatem non adducit, minorque cognitio sapientiae ignorantiam non ingerit: sic libertas inferior nullam arbitrio voluntatis necessitatem imponit. " Ex hoc accipitur, quod inferior Angelus minoris est libertatis, quam superior: cum ergo homo multo inferior sit Angelo, liberum arbitrium erit minoris libertatis in homine, quam in Angelo.

2. Adhuc, Ibidem in capite sequenti, Et sicut in praedictis, dicit sic: " In subtilitate vero essentiae, et intelligentia sapientiae, et libertate voluntatis Angeli differentes erant. " Ergo cum homo inferioritate naturae multo magis differat ab Angelo, quam Angelus ab Angelo, differt etiam libertate arbitrii ab Angelo: ita quod minor et inferior libertas arbitrii erit in homine, quam in Angelo.

5. Adhuc, Ibidem inter quatuor attributa angelicae naturae ponit Magister talem ordinem, quod ubi plus est de subtilitate essentiae, ibi sit plus de perspicacitate intelligentiae, et plus de libertate voluntatis. Cum ergo homo ab

Angelo differat multum in subtilitate essentiae, et perspicacitate intelligentiae, differt etiam in libertate voluntatis, ita quod homo minoris erit libertatis, quam Angelus.

4. Adhuc, Liberum arbitrium est facultas rationis et voluntatis: ita tamen, quod facultas sive libertas voluntatis sequitur arbitrium rationis, quia per arbitrium rationis voluntati fit nuntium de faciendo vel eligendo: sed arbitrium rationis in Angelo multo certius est, quam in homine: ergo etiam facultas voluntatis, sive libertas inclinandae voluntatis ad faciendum vel eligendum quodcumque voluerit, major erit in Angelo, quam in homine.

5. Adhuc, Liberum arbitrium est in Deo, in Angelo, et in homine: et constat,

quod libertas completissima est in Deo: ille enim sufficit sibi ad quocumque vult faciendum vel eligendum, sive in se, sive in creaturis sibi subjectis: ad quod non sufficit nec Angelus, nec homo: cum ergo liberum arbitrium non sit in Angelo, nec in homine, nisi per aliquam similitudinem ad Deum, cumque Angelus per similitudinem plus accedat ad Deum, quam homo, videtur liberum esse arbitrium plus in Angelo, quam in homine.

6. Adhuc, Perfectior et liberior est ad faciendum et eligendum potentia completa per habitum concreatum sibi, quam potentia non habens habitum nisi acquisitum per assuetudinem vel doctrinam: Angeli ad faciendum et eligendum et arbitrandum completi sunt per habitum concreatum sibi: homo vero non nisi per habitum acquisitum per assuetudinem vel doctrinam: cujus signum est, quod pueri non sciunt statim eligere et facere et arbitrari, sed exigitur tempus quo per assuetudinem et experimentum et doctrinam ad ista sufficiant. Sed perfectiorem potentiam ad faciendum, eligendum, et arbitrandum, sequitur major libertas ad eadem. Ergo major libertas ad faciendum, eligendum, et arbitrandum, est in Angelo, quam in homine.

Ad omnia haec respondent quidam, quod libertas a coactione aequalis est in Angelo et in homine.

Et sex argumenta inducta non procedunt: quia

1. Fundantur super quoddam falsum, super hoc scilicet, quod major libertas arbitrii sequatur ad majorem vel minorem nobilitatem naturae intellectualis: et hoc dictum est falsum: dicentes libertatem arbitrii non esse in Angelo vel in anima rationali ex hoc, quod est intellectualis naturae vel rationalis, sed ex quadam dignitate quae a Deo fluit in Angelum, vel in animam rationalem. Sed non determinant quae sit illa digni- tas: propter quod insufficiens est eorum responsio.

Adhuc, Aristoteles, Gregorius Nyssenus, et Joannes Damascenus, concorditer dicunt et probant, quod libertas agendi vel eligendi, de ratione voluntarii est in homine: voluntarium autem est, ut iidem dicunt, cujus principium est in ipso consciente singularia, sive singulares circumstantias in quibus est actus. Ergo in quacumque natura principium agendi et eligendi et arbitrandi de singularibus circumstantiis est intus ex principio naturali et essentiali, in illa est per naturam, liberum arbitrium sive libertas arbitrii. In natura intellectuali per hoc quod est intellectualis sive rationalis, principium agendi et eligendi est intra: et similiter principium arbitrandi de circumstantiis in quibus est actus: ergo libertas arbitrii, sequitur, naturam intellectualem per hoc quod est intellectualis: ergo non valet responsio inducta.

2. Aliter tamen objicitur in contrarium:

Dicit beatus Bernardus in libro de Libero arbitrio : " Libertas a necessitate, nec peccato nec miseria amittitur, nec per opposita istorum augetur, nec plenior est in homine, quam in Angelo, nec e converso. Hac praerogativa conditor rationalem creaturam insignivit, ut sicut sui juris suaeque voluntatis, non coactionis est, quod bona est: ita et sui juris existeret, ut non (nisi vellet) bona vel mala faceret. "

3. Adhuc, Bernardus, ibidem, distinguit triplicem libertatem, scilicet libertatem consilii, libertatem complaciti, et libertatem a coactione sive a necessitate. Et dicit, quod " libertas a coactione sequitur imaginem, libertas vero consilii et complaciti similitudinem: " sed imago tam in homine, quam in Angelo est secundum naturales potentias: ergo videtur, quod, etiam libertas arbitrii, insit homini et Angelo secundum, naturales potentias: et sic praeinducta nulla esse videntur.

4. Adhuc, Bernardus, ibidem, " Divinae similitudinis summum gradum tenent Angeli boni, nos infimum, Adam in primo statu medium, daemones nullum, " Constat ergo, quod cum in daemonibus sit libertas arbitrii, libertas arbitrii non descendit in intellectualem naturam per aliquam rationem sive dignitatem similitudinis ad Deum.

In contrarium tamen omnium horum objicitur: quia

1. Videtur esse major libertas in homine, quam in Angelo. Libertas enim ex vertibilitate voluntatis videtur inesse: sed magis vertibilis est homo, quam Angelus: cujus signum est, quia homo vertibilis est in bonum et in malum sicut vult: et quando vertitur in malum, iterum potest redire in bonum: quod non potest Angelus: ergo videtur, quod major libertas sit in homine, quam in Angelo.

2, Adhuc, Libertas, ut dicit Bernardus, sequitur imaginem: sed expresse dicitur, Genes, i, 26: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram: quod non expresse dicitur de Angelo: ergo sicut imago expressior est in homine quam in Angelo, ita videtur libertas major esse in homine quam in Angelo.

In contrarium omnium istorum objiciunt quidam dicentes, quod

1. Libertas arbitrii consistit in vertibilitate voluntatis ad bonum et ad malum: sed vertibilitas illa causatur ex hoc, quod creatura rationalis ex Deo est et ex nihilo: sed esse ex Deo et ex nihilo aequaliter convenit Angelo et animae rationali: ergo libertas arbitrii convenit utrique aequaliter.

2. Adhuc, Libertas sequitur voluntatem intellectualem sive rationalem: sed voluntas intellectualis sive rationalis ex aequo inest Angelo et homini: cujus probatio est, quia neutri inest per alterum: ergo libertas arbitrii aequalis est in Angelo et in homine.

Solutio. Sicut dicit Magister in libro II Sententiarum, distinct. XXV, cap. Est namque triplex libertas, scilicet a coactione sive ex necessitate, a peccato, et a miseria . Libertas a coactione triplicem habet gradum, scilicet quod in quibusdam nec habet cogens ad malum vel ad bonum, nec inclinans ad malum. Et sic est in Angelo bono, sed non in Angelo malo: et sic etiam in homine bono, sed non in homine malo: quia dicit Gregorius, quod " peccatum quod per paenitentiam citius non deletur, suo pondere ad aliud trahit. "

In quibusdam non habet cogens ad bonum vel ad malum: tamen infirmitatis aliquid habet ad bonum, sicut in homine, quem pondus carnis facit infirmum ad bonum. Sapientiae, ix, 15: Corpus quod corrumpitur aggravat animam, et terrena inhabitatio deprimit sensum multa cogitantem. Et, ibidem, v. 14: Cognitiones mortalium sunt timidae, et incertae providentiae nostrae. Propter quod etiam remediabile dicitur peccatum hominis, et non Angeli. Unde Gregorius in Moralibus : " Angelorum spiritus idcirco irremissibiliter peccavit, quia Angeli tanto robustius stare poterant, quanto eos carnis fragilitas non aggravabat. Homo vero post culpam veniam meruit, quia per carnale corpus aliquid quo semetipso minor esset, accepit. " Idem per omnia dicunt Gregorius Nyssenus, et Damascenus, et inducunt illud Genesis, vi, 3: Non permanebit spiritus meus in homine in aeternum, quia caro est. Quod exponunt de spiritu indignationis divinae. Ac si dicat: Spiritus indignationis mea? non erit in homine in aeternum, sicut fuit in

Angelo peccante, quia infirmitate carnis deprimitur: et ideo remediabile est peccatum ejus, quod non fuit in Angelo.

Tertius gradus ejusdem libertatis est privatio a coactione agentis et necessitatem imponentis: et sic aequaliter est in Angelis bonis et malis, et in hominibus bonis et malis, et in damnatis et non damnatis: in nullo enim istorum habet aliquid cogens sive necessitatem imponens, sed libere vult quod vult, et libere eligit quod eligit, et libere facit quod ex voluntate facit. Et causa, quod, aequaliter est in eis, est quod fundatur super privationem cogentis et privationem imponentis necessitatem, quae cum pura sit et omnimoda privatio, in omnibus, non potest intelligi, quod secundum magis et minus insit eis, quia non potest intelligi, quod privatio pura et omnimona secundum magis et minus insit diversis, quia privatio talis non potest recipere intensionem et remissionem.

Libertas autem a peccato, maxime est in Deo, et post hoc in Angelo bono, post hoc in homine bono: nulla in homine malo, et nulla in daemone. Et similiter est in libertate a miseria. Hae enim libertates dicuntur per elongationem a peccato, et a miseria, quae maxime est in Deo, secundo in Angelo bono, tertio in homine bono: nulla in homine malo, nulla in daemone. Quia sicut dicitur, Proverb, xiv, 34: Miseros facit populos peccatum. Et hoc, ut dicit Augustinus, notavit Deus quando dixit, Genes, iii, 9: Adam, ubi es ? hoc est, vide in quanta miseria propter peccatum transgressionis es.

His habitis, facile est respondere ad objecta.

Ad primum ergo dicendum, quod libertas a coactione propter causam quae dicta est, quia scilicet in pura et omnimoda privatione coactionis consistit, aequalis est in Angelis superioribus et inferioribus, et in homine: sed quantum ad inclinantia ad bonum et ad malum., cum essentia simplicior, et perspicacitas intelligentiae major de natura sui sint inclinantia ad bonum plusquam essentia minus simplex, et perspicacitas intelligentiae minor: propter quod etiam dicit Aristoteles in X Ethicorum, quod " id cujus natura est simplex, una sola et simplici gaudet operatione: " quantum ad hoc non est aequalis, sed major libertas est in Angelo, quam in homine.

Omnino eodem modo dicendum est ad sequens: quia hoc eodem modo intelligitur.

Per idem patet solutio ad sequens: quia illa tria super idem fundantur.

Ad aliud dicendum, quod arbitrium quod est actus rationis de faciendo vel eligendo, lucidius est in Angelo quam in homine, et clarius nuntiat voluntati: et per hoc etiam voluntas sequens in Angelo magis inclinatur ad rectum et ad bonum, quam in homine. Non tamen propter hoc obligatur in Angelo, vel cogitur in homine: sed in utroque manet libertas in hoc, quod in utroque est potestas libere faciendi quod vult sine obligatione vel coactione alicujus.

Ad aliud dicendum, quod Angelus magis accidit in similitudinem libertatis ad Deum, quam homo, et ideo magis inclinatur ut libere velit bonum: sed tamen propter accessum illum Angelus non obligatur, sicut nec propter minorem accessum homo cogitur ad unum vel ad alterum.

Ad aliud dicendum, quod hoc non probat, nisi quod Angelus magis dispositus est ad libere volendum bonum, quam homo: sed non probat, quod Angelus obligetur ad aliquid, vel homo cogatur ad aliquid eorum quae in ipsis sunt, ut dicit Aristoteles in II Ethicorum, quorum nos sumus causa et agendi principium, et conscientes singulares circumstantias in quibus est actus.

Ad aliud dicendum, quod sine dubio illa responsio insufficiens est, sicut probant objectiones factae in contrarium, nisi dicatur, quod illa dignitas quae a Deo

descendit in animam rationalem et in Angelum, et quod ipsa natura intellectualis elevatur super materiam et naturam, ita quod ex ipsa elevatione causa et liberum principium efficitur omnium suarum actionum et electionum: quia, sicut dicit Damascenus in libro II de Fide orthodoxa, ubi de libero arbitrio sermo est, hoc est de eo quod in nobis est, primo quidem habet quaestionem, si est quid in nobis .

Ad aliud dicendum, quod dictum beati Bernardi verum est quantum ad libertatem a coactione, secundum quod libertas illa dicit puram et omnimodam privationem coactionis et nihil plus.

Ad aliud dicendum, quod libertas a coactione sequitur imaginem, ut dicit beatus Bernardus et naturales potentias imaginis: quia imago est in naturalibus. Libertas autem consilii et complaciti sequuntur similitudinem quae est in gratuitis. Et quod concluditur, quod responsio est insufficiens, concedendum est.

Ad aliud dicendum similiter, quod libertas arbitrii est in homine et in Angelo, per hoc quod principium agendi et eligendi est in ipsis conscientibus singulares circumstantias in quibus est actus. Et verum est, quod hoc sicut omne aliud bonum in intellectualem naturam creatam descendit a Deo.

Ad id quod objicitur in contrarium, probando quod major libertas sit in homine, quam in Angelo, dicendum quod, nihil valet, et fundatur super quoddam falsum, scilicet quod major vel minor vertibilitas sit causa majoris vel minoris libertatis: haec enim non est causa majoris vel minoris libertatis, sed potius hoc quod in ipsa natura intellectuali est, et non extra ipsam, quod liberum sit principium et causa suarum electionum et actionum.

Ad aliud dicendum, quod licet expresse ibi non dicatur Angelus ad imaginem, tamen, Ezechiel, xxviii, 12, sub typo re- gis Tyri de Angelo dicitur: Tu signaculum similitudinis, plenus sapientia, et perfectus decore. Super quod dicit Gregorius, quod " ex eo quod in Angelo subtilior et nobilior est natura quam in homine, eo in Angelo imago Dei magis est expressa. "

Ad aliud dicendum, quod libertas arbitrii in quantum est a coactione simplici, quae non dicit nisi privationem puram et omnimodam cogentis et necessitatem imponentis, aequalis est in Angelo et in homine: in aliis tamen non est aequalis, ut dictum est.

Ad ultimum dicendum, quod voluntas intellectualis aequalis est in homine et in Angelo quantum ad libertatem a coactione necessitatem imponentis, sed non in aliis, ut dictum est.